Samenvatting Strafprocesrecht.docx

## Inleiding tot het Strafprocesrecht Het strafprocesrecht regelt het geheel van rechtsregels dat van toepassing is op de afwikkeling van een misdrijf. Dit omvat twee soorten regels: enerzijds procedureregels die de technische afhandeling van een zaak regelen, en anderzijds regels die waarborgen en verplichtingen van de betrokken partijen regelen. Het strafprocesrecht kent een tweeledig doel: het ontdekken van de waarheid en het bereiken van een naar recht en gerechtigheid verantwoorde beslissing. Daarnaast vervult het een strafbeschermende en rechtsbeschermende functie, waarbij een evenwicht wordt gezocht tussen het collectief belang van de maatschappij en de rechten van het individu. ### Fasen van het Strafproces Het strafproces kan worden onderverdeeld in vier hoofdfasen: * **Het onderzoek**: Het opsporen van misdrijven en hun vermoedelijke daders, zowel op opsporings- als gerechtelijk niveau. * **De vervolging**: Het voor de rechter brengen van verdachten of in verdenking gestelden. * **De berechting**: De besluitvorming van de feitenrechter. * **De strafuitvoering**: De tenuitvoerlegging van de opgelegde straffen. ### Doelstellingen van het Strafprocesrecht Het strafprocesrecht beoogt de ontdekking van de waarheid en het bereiken van een rechtvaardige beslissing. In democratische regimes ligt de nadruk op de bescherming van de individuele rechten, terwijl in autoritaire regimes de macht van de overheid op de voorgrond treedt. Een evenwicht tussen het collectief belang van de maatschappij en de waarborgen voor het individu is cruciaal. ### Belgisch Strafprocesrecht: een Gemengd Stelsel Het Belgische strafprocesrecht hanteert een gemengd stelsel, dat elementen van zowel inquisitoire als accusatoire procedures omvat. * **Vooronderzoek (inquisitoir)**: De rechter of het Openbaar Ministerie (OM) gaat actief op zoek naar de waarheid en bewijzen. Dit fase is grotendeels schriftelijk, niet-tegensprekelijk en geheim, hoewel de rol van de partijen hierin is toegenomen. * **Rechtspleging ter terechtzitting (accusatoir)**: De partijen voeren het proces aan, terwijl de rechter als scheidsrechter optreedt. Deze fase kenmerkt zich door een mondeling, tegensprekelijk en openbaar karakter. De rechter ten gronde speelt hierbij een actieve rol, in tegenstelling tot de burgerlijke rechter die een passieve rol heeft. ### Continentale versus Angelsaksische Rechtsstelsels België, net als Frankrijk en Duitsland, volgt een continentaal rechtsstelsel waarbij de vervolging van ambtswege wordt ingesteld en de rechter een actieve rol speelt. Angelsaksische rechtsstelsels, zoals in Engeland, laten de strafvordering toe aan iedere burger, waarbij de rechter eerder een passieve scheidsrechterrol vervult. ## Hoofdstuk 1: Organen en Partijen bij het Strafproces ### De Politiediensten Politiediensten vervullen een dubbele functie: bestuurlijke en gerechtelijke politie. * **Bestuurlijke politie**: Verantwoordelijk voor de handhaving van de openbare orde, de voorkoming van misdrijven en de bescherming van personen en goederen. Deze diensten staan onder het gezag van de minister van Binnenlandse Zaken. * **Gerechtelijke politie**: Belast met het opsporen van misdrijven, het verzamelen van bewijzen en het identificeren van daders voor de rechtbank. Deze diensten opereren onder het gezag van de gerechtelijke autoriteiten, zoals procureurs-generaal en de federale procureur, die rapporteren aan de minister van Justitie. Er bestaat externe controle op de politiediensten via het Vast Comité van Toezicht op de Politiediensten (Comité P) en op de inlichtingendiensten via Comité I. Inlichtingendiensten zijn geen politiediensten en opereren met een andere finaliteit, gericht op preventie en informatievergaring. #### Structuur van de Politie Sinds de wet van 7 december 1998 is de politie gestructureerd op twee niveaus: * **Lokale Politie**: Verzekert de basispolitiezorg op lokaal niveau en kan, via politie zones, ook taken van federale aard vervullen. De organisatie en het beheer berusten bij de gemeenteraad en de burgemeester (in één-gemeentezones) of bij de politieraad en het politiecollege (in meer-gemeentezones). * **Federale Politie**: Staat in voor gespecialiseerde en supra-lokale opdrachten van bestuurlijke en gerechtelijke politie, en verleent ondersteuning aan de lokale politiediensten. Ze omvat meerdere directies, waaronder de Algemene Directie Gerechtelijke Politie, die belast is met de coördinatie van gerechtelijke opdrachten en de leiding van gedeconcentreerde gerechtelijke directies. #### Aanwijzings- en Vorderingsrecht Gerechtelijke overheden (OM en onderzoeksrechter) hebben het recht politiediensten aan te wijzen voor specifieke onderzoeken. Hierbij mogen zij zich niet mengen in de concrete organisatie of de bestuurlijke en operationele leiding van de politiediensten. Richtlijnen, zoals die van 20 februari 2002, regelen de taakverdeling tussen lokale en federale politie voor complexe onderzoeken. #### Onderscheid tussen Officieren en Agenten van Gerechtelijke Politie * **Officieren van Gerechtelijke Politie (OGP)**: Dit omvat leden van het OM met een zelfstandige opsporings- en vervolgingsbevoegdheid, politieambtenaren van het officierskader en middenkader, en in bepaalde gevallen veldwachters en boswachters. * **Agenten van Gerechtelijke Politie (AGP)**: Politieambtenaren die niet de hoedanigheid van OGP hebben, voornamelijk het basiskader, die bijstand verlenen aan OGP. Bijzondere wetten kunnen aan ambtenaren de hoedanigheid van OGP of AGP toekennen met bijkomende bevoegdheden. #### Bevoegdheden van de Politie bij Heterdaad Bij ontdekking op heterdaad (art. 32-44bis Sv.) genieten OGP en AGP bijkomende bevoegdheden. Dit geldt zowel voor misdaden als voor wanbedrijven. * **OGP (inclusief hulpofficieren van het OM)**: Huiszoekingen, inbeslagneming van zaken, aanstelling van deskundigen, bevelen tot onderzoek aan het lichaam. * **Elke OGP**: Autonome beslissing om verdachten te arresteren. * **Agenten van Gerechtelijke Politie**: Ophouden van personen, veiligheidsfouillering, tegenhouden van voertuigen, met eventueel gebruik van dwangmiddelen. Deze bijzondere machten eindigen zodra de heterdaadsituatie ophoudt of wanneer de onderzoeksrechter wordt gevorderd. #### Normale Ambtsbevoegdheden (Buiten Heterdaad) Buiten heterdaad zijn de bevoegdheden van de politie gebaseerd op het Wetboek van Strafvordering (het achterhalen van de waarheid, zolang dit niet strijdig is met wetten of individuele vrijheden), bijzondere wetten (met vaak meer bevoegdheden) en delegatie van de onderzoeksrechter. ### Het Openbaar Ministerie (OM) Het OM, bestaande uit magistraten die door de Koning worden benoemd na tussenkomst van de Hoge Raad voor de Justitie, oefent de strafvordering uit. Het wordt ook aangeduid met de term 'staande magistratuur'. Het OM heeft een bijzondere partijrol in het strafproces, die bijdraagt aan een juridische oplossing. Er bestaat een functionele scheiding tussen het OM in eerste aanleg (parket) en in hoger beroep (parket-generaal). #### Taken van het Parket-Generaal Het Parket-Generaal staat in voor de tenuitvoerlegging van beleidsrichtlijnen van de minister van Justitie en waakt over de coherente uitoefening van de strafvordering. #### Federale Procureur en Federaal Parket Het Federaal Parket, onder leiding van de Federale Procureur (die onder het gezag van de minister van Justitie valt), is belast met de strafvordering op nationaal niveau voor specifieke zware misdrijven en coördineert de strafvordering door gewone parketten. #### Europees Openbaar Ministerie Het Europees Openbaar Ministerie (EPPO) is bevoegd voor misdrijven die de financiële belangen van de Unie schaden en oefent de strafvordering uit bij de Belgische rechtbanken. #### Parketjuristen en Referendarissen Parketjuristen assisteren de magistraten van het OM bij hun juridische voorbereiding, en kunnen onder bepaalde voorwaarden de strafvordering uitoefenen. Referendarissen staan de zittende magistraten bij. #### Hoofdkenmerken van het OM * **Functionele en hiërarchische eenheid**: Het OM is ondeelbaar en de magistraten treden op namens het ambt. * **Ruime zelfstandigheid**: Het OM geniet onafhankelijkheid ten opzichte van hiërarchische meerdere, de regering en de vonnisrechter, hoewel de minister van Justitie richtlijnen kan vastleggen en vervolging kan bevelen. * **Vertegenwoordiging van de natie**: Het OM is een partij in het strafproces, maar geen tegenpartij van de beklaagde. * **Vervolgen of Seponeren**: Het OM heeft het opportuniteitsbeginsel, wat inhoudt dat het kan beslissen geen vervolging in te stellen. Deze beslissing kan echter gecontroleerd worden door de procureur-generaal, de minister van Justitie, de burgerlijke partij en de onderzoeksgerechten. * **Waken over de toepassing van de wet**: Het OM dient de wettigheid van bewijsmiddelen en de loyaliteit waarmee ze worden verzameld te waarborgen. * **Uitvoering van strafrechtelijke uitspraken**: Het OM is belast met de uitvoering van rechterlijke beslissingen. ### De Onderzoeksrechter De onderzoeksrechter, aangewezen uit de rechters en met een gespecialiseerde opleiding, leidt het gerechtelijk onderzoek. Hij is onafhankelijk van het OM en speelt een cruciale rol bij het bevelen van dwangmaatregelen. #### Uitzonderingen op de Bevoegdheid van de Onderzoeksrechter In bepaalde gevallen kunnen taken van de onderzoeksrechter worden waargenomen door het OM (bij heterdaad) of door de Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) (bij evocatie). #### Statuut van de Onderzoeksrechter De onderzoeksrechter is een rechter, benoemd voor een bepaalde termijn, en staat los van het OM. Hij kan geen zaken berechten die hem eerder aanhangig waren gemaakt. #### Mini-onderzoek De onderzoeksrechter kan door het OM worden gevorderd voor een 'mini-onderzoek' met het oog op het uitvoeren van specifieke dwangmaatregelen, zonder dat de strafvordering hiermee direct wordt ingesteld. ### De Onderzoeksgerechten De onderzoeksgerechten omvatten de Raadkamer van de rechtbank van eerste aanleg en de Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) van het hof van beroep. #### De Raadkamer * **Samenstelling**: Een rechter, een lid van het OM en een griffier. * **Bevoegdheden**: Beoordeelt aan het einde van het gerechtelijk onderzoek of er voldoende bezwaren zijn om door te verwijzen naar het vonnisgerecht, en heeft bevoegdheden tijdens het gerechtelijk onderzoek met betrekking tot de handhaving van voorlopige hechtenis en het nemen van bepaalde eindbeslissingen (internering, opschorting van de uitspraak). #### De Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) * **Samenstelling**: Drie raadsheren, een lid van het OM in graad van beroep en een griffier. * **Bevoegdheden**: Treedt op als beroepsinstantie tegen beslissingen van de onderzoeksrechter en de Raadkamer, en oefent toezicht uit op lopende gerechtelijke onderzoeken, inclusief het bevelen tot vervollediging van het onderzoek of het nemen van nietigheden. De KI is exclusief bevoegd om de verwijzing naar het Hof van Assisen te bevelen. ### De Vonnisgerechten De vonnisgerechten (politierechtbank, correctionele rechtbank, jeugdrechtbank, hof van beroep, hof van assisen) toetsen de feiten aan de strafwet, bepalen de schuldvraag en leggen de straf op. De rechters zijn onafhankelijk en onverplaatsbaar. #### De Politierechtbank Bevoegd voor overtredingen, gecontraventionaliseerde wanbedrijven en specifieke misdrijven opgesomd in art. 138 Sv. #### De Correctionele Rechtbank Bevoegd voor wanbedrijven (met uitzonderingen) en gecorrectionaliseerde misdaden. Zetelt doorgaans met één rechter, tenzij de zaak complexiteit of belang vereist, of bij hogere beroepen. #### De Jeugdrechtbank Bevoegd voor minderjarigen van minstens 12 jaar die een jeugddelict hebben gepleegd. Bepaalde gedragingen van minderjarigen onder de 12 jaar kunnen leiden tot doorverwijzing naar jeugdhulpverlening. #### Het Hof van Beroep Fungeert als beroepsinstantie voor vonnissen van de correctionele rechtbanken en is bevoegd voor misdrijven bij voorrecht van rechtsmacht. #### Het Hof van Assisen Bevoegd voor misdaden, met uitzondering van de gecorrectionaliseerde misdaden, en voor politieke misdrijven en persmisdrijven (met uitzonderingen). Het bestaat uit een voorzitter, twee assessoren en een jury van twaalf gezworenen. ### De Dader De dader kan verschillende benamingen dragen afhankelijk van de procesfase: verdachte, inverdenkinggestelde, beklaagde, beschuldigde. Het vermoeden van onschuld (presumptio innocentiae) is een fundamenteel beginsel, hoewel dit in de praktijk kan botsen met de noodzaak van verdenking om een procedure te starten. De bijstand van een advocaat is een cruciaal recht van de dader. ### De Benadeelde De benadeelde persoon kan twee hoedanigheden aannemen in het strafproces: burgerlijke partij of benadeelde persoon. De benadeelde persoon heeft rechten, maar is nog geen partij. De burgerlijke partij stelt zich actief in het strafproces en steunt op de door de gerechtelijke autoriteiten ingezamelde bewijzen. ### De Burgerlijk Aansprakelijke Partij en de Tussenkomende Partij De burgerlijk aansprakelijke partij is degene die financieel instaat voor de gevolgen van het misdrijf. De tussenkomende partij, meestal een verzekeraar, kan tussenkomen in het geding. ## Hoofdstuk 2: De Strafvordering ### Definitie De strafvordering is de vordering tot toepassing van de straffen of maatregelen die door de wet op bepaalde gedragingen of onthoudingen zijn gesteld. Ze mag niet verward worden met de burgerlijke vordering (schadeherstel), de tuchtrechtelijke vordering of de administratieve handhaving. ### Uitoefening van de Strafvordering De uitoefening van de strafvordering is een prerogatief van het OM, dat oordeelt over de opportuniteit van de vervolging, rekening houdend met beleidsrichtlijnen. In bepaalde gevallen is een klacht, aangifte of machtiging vereist voor de ontvankelijkheid van de strafvordering. #### Klachtmisdrijven Enkel vervolgbaar na indiening van een klacht door de benadeelde, bv. bij laster of eerroof. #### Aangifte Vaak vereist bij extraterritoriale bevoegdheid, met mogelijke betrokkenheid van buitenlandse overheden om dubbele vervolging te vermijden. #### Machtiging Vereist voor het vervolgen van parlementsleden, ministers en staatssecretarissen wegens feiten gepleegd binnen of buiten de uitoefening van hun functie, tenzij bij heterdaad. ### Hinderpalen bij de Uitoefening van de Strafvordering Er zijn gronden die de strafvordering schorsen (bv. prejudiciële vragen) en gronden die deze definitief doen vervallen (bv. dood van de verdachte, betaling van een geldsom, strafbemiddeling). #### Gronden van Schorsing Deze omvatten prejudiciële vragen (aan Grondwettelijk Hof of Hof van Justitie EU) en prejudiciële geschillen (bv. betwisting van de echtheid van een geschrift, betwisting van onroerende zakelijke rechten, laster). #### Gronden van Verval Deze omvatten de opheffing van de strafwet, de dood van de verdachte, betaling van een geldsom, voldoen aan de voorwaarden van strafbemiddeling, het gezag van het gewijsde (ne bis in idem), amnestie en verjaring. #### Verjaring van de Strafvordering De verjaringstermijnen, die aanzienlijk werden verlengd en vereenvoudigd door de wet van 9 april 2024, hangen af van de aard van het misdrijf. Voor ernstige schendingen van humanitair recht, genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden, zedendelicten (met name tav minderjarigen), moord, roofmoord en terroristische misdrijven geldt er geen verjaring. De verjaring loopt niet meer vanaf de aanhangigmaking voor de vonnisrechter. #### Stuiting en Schorsing van de Verjaring Stuiting zorgt voor een nieuwe aanvang van de verjaringstermijn, terwijl schorsing de reeds verstreken tijd behoudt en de termijn verlengt. #### De Redelijke Termijn Het recht op een behandeling binnen een redelijke termijn (art. 14.3 IVBPR en 6.1 EVRM) moet worden beoordeeld op basis van de specifieke omstandigheden van de zaak, rekening houdend met de complexiteit, de houding van de verdachte en de gerechtelijke overheden. Overtreding kan leiden tot veroordeling bij eenvoudige schuldverklaring, een lagere straf of, in ernstige gevallen, verval van de strafvordering. ## Hoofdstuk 3: De Burgerlijke Vordering ### Definitie De burgerlijke vordering is de vordering van de persoon die schade heeft geleden door een misdrijf en vergoeding nastreeft. Deze kan samen met de strafvordering voor de strafrechter worden uitgeoefend, of afzonderlijk voor de burgerlijke rechter. ### Het Slachtoffer dat GeenUSD-(enkele) Actie Heeft Ondernomen Hoewel geen partij, worden gekende slachtoffers geïnformeerd over hun rechten en de zittingsdag. ### De Verklaring van Benadeelde Persoon Degene die schade heeft geleden en dit verklaart, verkrijgt de hoedanigheid van benadeelde persoon. Dit opent rechten zoals bijstand van een advocaat en inzage in het dossier, maar maakt hen nog geen partij in de strafprocedure. ### De Uitoefening van de Burgerlijke Vordering door de Burgerlijke Partij De burgerlijke partij stelt zich als partij in het strafproces. Dit kan op verschillende manieren, afhankelijk van de fase van de strafvordering. De burgerlijke vordering is accessorium van de strafvordering, wat betekent dat deze samen met de strafvordering wordt behandeld. #### Vereisten voor Ontvankelijke Burgerlijke Partijstelling * Aannemelijk maken van de bewering dat men door het misdrijf benadeeld is. * Doen blijken van een belang. * Schade hebben geleden in individuele belangen. * Bekwaam zijn om in rechte op te treden. #### Tegen Wie de Burgerlijke Vordering Kan Worden Ingesteld Tegen de dader van het misdrijf, de burgerrechtelijk aansprakelijke partij, of de tussenkomende partij. #### Verval van de Burgerlijke Vordering Vervalt door afstand van geding of vordering, dading, gezag van het burgerlijk gewijsde, en verjaring. ### Bijzondere Procedure: Bemiddeling Bemiddeling is een proces waarbij partijen met de hulp van een neutrale derde tot een oplossing komen voor de moeilijkheden die voortvloeien uit een misdrijf. Dit kan in elke fase van de strafprocedure plaatsvinden en staat open voor iedereen met een direct belang. ## Hoofdstuk 4: Het Opsporingsonderzoek ### Definitie Het opsporingsonderzoek is het geheel van handelingen gericht op het opsporen van misdrijven, hun daders en bewijzen, en het verzamelen van gegevens ten dienste van de strafvordering. Het wordt geleid door het Openbaar Ministerie (OM) en voert zowel 'à charge' als 'à décharge'. ### Kenmerken * **Afwezigheid van dwangmaatregelen**: Opsporingshandelingen mogen in principe geen dwangmaatregelen inhouden of individuele rechten schenden, tenzij de wet dit expliciet toelaat (bv. inbeslagneming) of bij ontdekking op heterdaad. * **Inquisitoir karakter**: Hoewel grotendeels verloren, kan dit nog teruggevonden worden in de actiemogelijkheden van de partijen. * **Proactieve recherche**: Mogelijk bij ernstige misdrijven, gericht op het opsporen van nog te plegen of reeds gepleegde maar nog niet ontdekte feiten. ### Start van het Opsporingsonderzoek Het opsporingsonderzoek kan starten door actief optreden van de politie of reactief optreden na klachten of aangiften. Zowel officiële als private aangiften zijn mogelijk, waarbij anonieme aangiften geldig zijn, maar lasterlijke aangiften strafbaar zijn. ### Verloop van het Opsporingsonderzoek Het OM vaardigt algemene richtlijnen uit en bepaalt prioritaire opsporingsgebieden. Politiediensten handelen in regel op opdracht van het OM, maar kunnen autonoom optreden mits informatie aan het OM. #### Voornaamste Opsporingshandelingen Dit omvat ondervragingen, huiszoekingen (enkel bij heterdaad of met toestemming), inbeslagnemingen, beroep op technische raadgevers, onderzoek aan het lichaam, DNA-onderzoek, zoekingen in informaticasystemen, opsporen van elektronische communicatie, bijzondere opsporingsmethoden (observatie, infiltratie, burgerinfiltratie, informantenwerking) en andere methoden zoals identificatie van gebruikers van elektronische communicatiediensten en inkijkoperaties. #### Bijzondere Opsporingsmethoden Deze vereisen een machtiging van het OM en omvatten observatie, infiltratie, burgerinfiltratie en informantenwerking. Provocatie van misdrijven is verboden. ## Hoofdstuk 5: Het Gerechtelijk Onderzoek ### Definitie Het gerechtelijk onderzoek is een vooronderzoek onder leiding van de onderzoeksrechter, gericht op het opsporen van daders, verzamelen van bewijzen en nemen van maatregelen voor een correcte rechtspraak. Het is noodzakelijk wanneer grondwettelijk gewaarborgde rechten worden aangetast. ### Kenmerken * **Leiding door Onderzoeksrechter**: Onafhankelijk van het OM. * **A charge et à décharge**: Het onderzoek wordt objectief gevoerd, waarbij zowel bewijzen voor als tegen de verdachte worden verzameld. * **Geheim karakter**: Het onderzoek is in beginsel geheim om het welslagen ervan te verzekeren en verdachten niet voorbarig in opspraak te brengen. * **Tegensprekelijk karakter**: De partijen (inverdenkinggestelde, burgerlijke partij) kunnen verzoeken tot onderzoeksdaden en rechtsmiddelen aanwenden tegen weigeringen. ### Start van het Gerechtelijk Onderzoek Het onderzoek kan gestart worden door: * Vordering van het OM. * Klacht met burgerlijke partijstelling. * Zichzelf vatten door de onderzoeksrechter (autosaisine). * Verwijzing door de correctionele rechtbank. * Vordering door volheid van bevoegdheid van de Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI). Het vatten van de onderzoeksrechter brengt de strafvordering op gang en is 'in rem' (gericht op de feiten). ### Verloop van het Gerechtelijk Onderzoek Het onderzoek wordt grotendeels uitgevoerd door de politiediensten, geleid door de onderzoeksrechter. Partijen hebben het recht op inzage en afschrift van het dossier, en kunnen verzoeken tot bijkomende onderzoekshandelingen. Het OM oefent toezicht uit en kan vorderingen instellen. #### Voornaamste Onderzoeksverrichtingen Dit omvat ondervragingen, huiszoekingen, beslagen, observaties, inkijkoperaties, openen van brieven, deskundigenonderzoeken, DNA-onderzoeken, onderzoeken in informaticasystemen, opsporen van elektronische communicatie, moraliteitsonderzoeken en inobservatiestelling. #### Toezicht op het Gerechtelijk Onderzoek De Kamer van Inbeschuldigingstelling oefent toezicht uit op de regelmatigheid van het gerechtelijk onderzoek en kan bevelen tot vervollediging, ambtshalve vervolging gelasten of nietigheden uitspreken. ## Hoofdstuk 6: De Voorlopige Hechtenis ### Definitie Voorlopige hechtenis is de vrijheidsberoving van een verdachte vóór de definitieve veroordeling, met als doel vluchtgevaar, collusiegevaar, recidivegevaar of de openbare veiligheid te voorkomen. De wet streeft naar een zo kort mogelijke duur. ### De Arrestatie Arrestatie is de vrijheidsberoving die aan de aanhouding (en voorlopige hechtenis) voorafgaat en mag niet langer dan 48 uur duren. Bij heterdaad kan de politie arresteren; buiten heterdaad is de beslissing exclusief aan het OM. ### Het Bevel tot Medebrenging Dit is een dwangmaatregel waarbij de onderzoeksrechter een persoon (verdachte of getuige) voor zich laat komen. Het kan niet worden uitgevoerd 's nachts in niet-publieke plaatsen, tenzij bij heterdaad of met toestemming. ### Rechten van de Persoon die van zijn Vrijheid is Beroofd Deze persoon heeft recht op een vertrouwelijk overleg met een advocaat vóór het eerste verhoor, en op bijstand van een advocaat tijdens alle verhoren voorafgaand aan de betekening van het aanhoudingsbevel. Dit geldt ook voor verhoren tijdens de voorlopige hechtenis. ### Het Verlenen van het Bevel tot Aanhouding Dit kan door de onderzoeksrechter, mits formele (verhoor, betekening) en materiële (ernstige aanwijzingen, noodzakelijkheid voor openbare veiligheid, strafmaximum) voorwaarden vervuld zijn. Tegen een aanhoudingsbevel zijn geen rechtsmiddelen mogelijk. ### Verdere Handhaving van de Voorlopige Hechtenis De Raadkamer beslist over de handhaving van de voorlopige hechtenis, met termijnen van 1 maand (eerste en tweede handhaving) en vervolgens 2 maanden (vanaf de derde beslissing). Tegen deze beslissingen staat hoger beroep open bij de KI en cassatieberoep bij het Hof van Cassatie. ### Vrijheid en Invrijheidstelling onder Voorwaarden Dit is een alternatief voor voorlopige hechtenis, waarbij de onderzoeksrechter of onderzoeksgerechten voorwaarden opleggen, zoals een verbod op bepaalde activiteiten of het volgen van therapie. ### Vergoeding wegens Onregelmatige of Onwerkzame Hechtenis Er kan recht op vergoeding bestaan bij onwettige (strijdig met EVRM of interne wetgeving) of onwerkzame (bv. na vrijspraak, buitenvervolgingstelling, verjaring) voorlopige hechtenis. ## Hoofdstuk 7: Het Einde van het Vooronderzoek ### Einde van het Opsporingsonderzoek Het opsporingsonderzoek kan eindigen met seponering (haalbaarheids- of opportuniteitsredenen) door het OM, een minnelijke schikking, strafbemiddeling, voorafgaande erkenning van schuld, of dagvaarding voor de bevoegde rechtbank. ### Einde van het Gerechtelijk Onderzoek Het gerechtelijk onderzoek wordt afgesloten met een beschikking tot mededeling door de onderzoeksrechter aan het OM, gevolgd door een eindvordering tot regeling van de rechtspleging door het OM aan de Raadkamer. De Raadkamer beslist over de verwijzing naar het vonnisgerecht of de buitenvervolgingstelling. De KI oefent toezicht uit op de regelmatigheid van bijzondere opsporingsmethoden. ### Afhandelingswijzen Na het opsporingsonderzoek kan het OM de zaak seponeren, een minnelijke schikking, strafbemiddeling of voorafgaande erkenning van schuld voorstellen, of dagvaarden voor de bevoegde rechter. Indien een gerechtelijk onderzoek noodzakelijk is, vordert het OM dit. ## Hoofdstuk 8: De Behandeling van de Zaak ten Grond ### Mondeling, Tegensprekelijk en Openbaar Debat De bewijsvoering voor de vonnisgerechten gebeurt via een mondeling, tegensprekelijk en openbaar debat. Getuigen en deskundigen kunnen worden gehoord, waarbij rekening wordt gehouden met de rechten van verdediging en het vermoeden van onschuld. ### De Kwalificatie van het Feit De vonnisgerechten zijn niet gebonden door de initiële kwalificatie van de feiten en kunnen deze herkwalificeren, mits de beklaagde hiervan op de hoogte wordt gebracht en zich kan verdedigen. ### Bewijs Het bewijs rust op het OM, maar de verdediging kan tegenbewijs leveren. Onrechtmatig verkregen bewijs is in principe uitgesloten, tenzij aan strikte criteria wordt voldaan (Antigoon-criteria). De bewijswaarde wordt vrij beoordeeld door de rechter. ### Proces-verbaal van de Terechtzitting Dit verslag van de zitting is cruciaal voor de controle van de procedurele formaliteiten en de bewijsvoering. ### Motivering van de Vonnissen en Arresten Elke rechterlijke beslissing moet gemotiveerd zijn, waarbij de argumenten van alle partijen in aanmerking worden genomen. Specifieke gevallen vereisen een gedetailleerdere motivering. ### Samenhang en Splitsbaarheid Misdrijven die samenhangen, kunnen voor dezelfde rechter worden gebracht, met een voorkeur voor de hoogste rechterlijke instantie. Onsplitsbare misdrijven (eendaadse samenloop) moeten door dezelfde rechter worden behandeld. ### Gebruik van Talen in Gerechtszaken Het taalgebruik in strafzaken is geregeld door de wet van 15 juni 1935, waarbij de spreektaal van de beklaagde of een keuze van taal (in Brussel) doorslaggevend is. ## Hoofdstuk 9: De Procedure voor de Verschillende Vonnisgerechten ### De Politierechtbank Aanhangigmaking gebeurt via dagvaarding, verwijzing, oproeping bij PV of vrijwillige verschijning. De dagvaarding moet duidelijk de tenlastelegging omschrijven en de termijnen moeten worden nageleefd. ### De Correctionele Rechtbank Bevoegd voor wanbedrijven en gecorrectionaliseerde misdaden. De procedure kent aanvullingen zoals het hersteltraject en een specifieke regeling voor de samenstelling van de rechtbank (één of drie rechters). ### De Jeugdrechtbank Bevoegd voor minderjarigen die een jeugddelict hebben gepleegd. De procedure is meer gericht op de persoon van de minderjarige en zijn milieu, met de mogelijkheid van maatregelen in plaats van straffen. Uithandengeving is mogelijk voor minderjarigen vanaf 16 jaar. ### Het Hof van Beroep Fungeert als beroepsinstantie voor vonnissen van de correctionele rechtbanken en is bevoegd voor misdrijven bij voorrecht van rechtsmacht. De procedure kent bijzondere regels voor samenhangende misdrijven en voor de berechting van ministers. ### Het Hof van Assisen Bevoegd voor misdaden (niet-gecorrectionaliseerde) en politieke/persmisdrijven. De procedure omvat een inbeschuldigingstelling, een preliminaire zitting (samenstelling jury) en een zitting ten gronde (mondeling, tegensprekelijk, openbaar debat). De jury beslist over de schuldvraag, het college over de straf. ## Hoofdstuk 10: De Rechtsmiddelen ### Verzet Het rechtsmiddel tegen een verstekvonnis, waardoor de zaak terug voor hetzelfde gerecht wordt gebracht. Vereist partij zijn in het geding en verstek hebben gelaten, en dit binnen de gewone (15 dagen) of buitengewone (vaak 15 dagen na kennisgeving) termijn. ### Hoger Beroep Een rechtsmiddel tegen een beslissing van een lager gerecht aan een hoger gerecht. In principe alle beslissingen in eerste aanleg zijn vatbaar, tenzij van inwendige aard. De termijn bedraagt 30 dagen, met bijkomende termijnen voor het OM en de burgerlijke partij. ### Cassatieberoep Een rechtsmiddel gericht tot het Hof van Cassatie voor schending van de wet of vormverzuimen. Enkel mogelijk tegen eindbeslissingen, tenzij voor specifieke uitzonderingen (bv. bevoegdheid, burgerlijke aansprakelijkheid, uithandengeving). Vereist een advocaat met speciaal getuigschrift. ### Bijzondere Procedures voor het Hof van Cassatie Dit omvat cassatie in het belang van de wet, aanvragen tot herziening, regeling van rechtsgebied en verwijzing van de ene rechtbank naar de andere. ### Samenhang en Splitsbaarheid Samenhang van misdrijven kan leiden tot de bevoegdheid van de hoogste rechter. Onsplitsbaarheid geldt bij eendaadse samenloop, waarbij één feit meerdere misdrijven oplevert. ## Aanvullende Hoofdstukken en Thema's ### Het Gebruik der Talen in Gerechtszaken De taal van de procedure is de spreektaal van de beklaagde, tenzij anders bepaald. ### De Procedure voor de Verschillende Vonnisgerechten Dit hoofdstuk detailleert de specifieke procedures bij de politierechtbank, correctionele rechtbank, jeugdrechtbank, hof van beroep en hof van assisen, inclusief aanhangigmaking, terechtzitting en rechtsmiddelen. ### Bijzondere Procedures Dit omvat de procedure van voorrecht van rechtsmacht, de berechting van ministers, en de bijzondere procedure bij het Hof van Assisen. ### Invloed van de Beslissing van het Vonnisgerecht op de Voorlopige Hechtenis Bij vrijspraak of veroordeling tot een lichtere straf dan de reeds ondergane hechtenis, volgt onmiddellijke invrijheidstelling. Bij zwaardere straffen kan de hechtenis worden gehandhaafd of aangepast. ### De Vrijheid of Invrijheidstelling Mits Betaling van een Borgsom Een alternatief voor voorlopige hechtenis, waarbij de onderzoeksrechter een borgsom kan vorderen. ### Informatieverstrekking aan Slachtoffers Slachtoffers hebben recht op informatie over het verloop van de voorlopige hechtenis van de dader. ### Vergoeding wegens Onregelmatige of Onwerkzame Hechtenis Recht op vergoeding bij illegale of onwerkzame voorlopige hechtenis, aangevraagd bij de minister van Justitie. ### Overlevering en Uitlevering Onderscheid tussen overlevering (binnen EU via Europees aanhoudingsbevel) en uitlevering (traditioneel verdrag) om personen te verkrijgen voor vervolging of strafuitvoering. ## Bijzondere Aandachtspunten voor het Examen * **Verhouding tussen OM en Politie**: Begrijp de leidinggevende rol van het OM en de uitvoerende rol van de politie. * **Opsporingsonderzoek vs. Gerechtelijk Onderzoek**: Ken de verschillen, bevoegdheden en mogelijke dwangmaatregelen. * **Bevoegdheden van de Verschillende Magistraten**: Begrijp de rol van de onderzoeksrechter, procureur des Konings, procureur-generaal, etc. * **Rechten van de Verdediging**: Zwijgrecht, recht op advies, recht op inzage dossier, etc. * **Bewijsvoering**: Begrijp de regels rond wettig verkregen bewijs, de 'Antigoon'-criteria en de bewijswaarde van processen-verbaal. * **Voorlopige Hechtenis**: Ken de voorwaarden, termijnen, rechten van de aangehoudene en rechtsmiddelen. * **Rechtsmiddelen**: Beheers de verschillen tussen verzet, hoger beroep en cassatieberoep, inclusief termijnen en vormen. * **Bijzondere Procedures**: Ken de basisprincipes van strafbemiddeling, minnelijke schikking en voorafgaande erkenning van schuld. * **Motiveringsplicht**: Begrijp waarom vonnissen en arresten gemotiveerd moeten zijn en de gevolgen van een gebrek aan motivering. * **Termijnen**: Wees alert op de verschillende wettelijke termijnen voor procedures, beroepen en verjaring. Door deze studiehandleiding grondig door te nemen en de verbanden tussen de verschillende concepten te begrijpen, bent u optimaal voorbereid op het examen Strafprocesrecht. *** **Disclaimer**: Deze studiegids is opgesteld ter ondersteuning van uw studie en is gebaseerd op de verstrekte documentatie. Het is essentieel om deze informatie te vergelijken met officiële lesmaterialen en de meest recente wetgeving en rechtspraak te raadplegen voor een volledige en accurate voorbereiding. ## Veelvoorkomende Fouten om te Vermijden * **Verwarring tussen opsporings- en gerechtelijk onderzoek**: Weet wanneer welke procedure van toepassing is en welke dwangmaatregelen zijn toegestaan. * **Onjuiste toepassing van de 'Antigoon'-criteria**: Begrijp de nuance tussen materiële en formele onrechtmatigheden bij bewijsuitsluiting. * **Onvoldoende kennis van de rechten van de verdediging**: Met name het recht op een advocaat tijdens verhoren en het zwijgrecht. * **Verkeerde interpretatie van de termijnen**: Bestudeer de precieze berekening van termijnen voor verzet, hoger beroep, cassatie en voorlopige hechtenis. * **Onvoldoende onderscheid tussen de verschillende onderzoeks- en vonnisgerechten**: Ken de specifieke bevoegdheden en procedures van elk orgaan. * **Gebrekkige kennis van de verschillende vormen van afhandeling van zaken buiten proces**: Begrijp de voorwaarden en gevolgen van minnelijke schikking, strafbemiddeling en voorafgaande erkenning van schuld. * **Onderschatting van de motiveringsplicht van rechterlijke beslissingen**: Een gebrek aan motivering kan leiden tot vernietiging. * **Onjuiste toepassing van de regels rondom de voorlopige hechtenis**: Weet wanneer voorlopige hechtenis is toegestaan, de duur ervan, de rechten van de aangehoudene en de rechtsmiddelen. * **Vergeten van de rol van het Openbaar Ministerie**: Begrijp de opportuniteitsregel en de diverse mogelijkheden tot seponering, schikking of vervolging. * **Onvoldoende begrip van de draagwijdte van de burgerlijke vordering in het strafproces**: Ken de voorwaarden voor destelling als burgerlijke partij en de gevolgen daarvan. Door deze veelvoorkomende valkuilen te vermijden, vergroot u aanzienlijk uw kansen op een succesvolle examenvoorbereiding.

## Woordenlijst | Term | Definitie | |---|---| | Strafvordering | Het geheel van rechtsregels dat de vervolging van misdrijven en de tenuitvoerlegging van straffen regelt, onderverdeeld in vier procesfasen: onderzoek, vervolging, berechting en strafuitvoering. | | Opsporingsonderzoek | Het deel van het vooronderzoek dat gericht is op het opsporen van misdrijven, het verzamelen van bewijzen en het identificeren van de daders, geleid door het Openbaar Ministerie. | | Gerechtelijk onderzoek | Een vorm van vooronderzoek die wordt gevoerd onder leiding van een onderzoeksrechter, voornamelijk wanneer grondwettelijk gewaarborgde rechten moeten worden aangetast. | | Berechting | De fase waarin de feitenrechter beslissingen neemt over de bevoegdheid, ontvankelijkheid en gegrondheid van de strafvordering, resulterend in veroordeling of vrijspraak. | | Strafuitvoering | Het proces van tenuitvoerlegging van de opgelegde straffen na een definitieve rechterlijke beslissing. | | Heterdaad | Een misdrijf dat ontdekt wordt terwijl het gepleegd wordt, terstond nadat het is gepleegd, of wanneer de dader wordt achtervolgd door het openbaar geroep "houdt hem tegen". | | Bewijsvermoeden | Een juridische aanname die een feit als bewezen beschouwt, tenzij het tegendeel door de betrokkene wordt aangetoond. | | Nietigheid | De ongeldigheid van een rechtshandeling of procedureel voorschrift dat niet in acht is genomen, waardoor de handeling juridisch geen gevolg heeft. | | Voorlopige hechtenis | De vrijheidsbeneming van een verdachte gedurende het strafproces, voorafgaand aan een definitieve veroordeling, teneinde vluchtgevaar, collusiegevaar, recidivegevaar of de openbare veiligheid te voorkomen. | | Cassatieberoep | Een rechtsmiddel gericht tot het Hof van Cassatie met als doel de vernietiging van een arrest of vonnis van een lagere rechter wegens schending van de wet of verzuim van op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen. | | Repressieve politie | De politie die bevoegd is voor het opsporen van misdrijven, het verzamelen van bewijzen en het identificeren van daders met het oog op hun bestraffing. | | Bestuurlijke politie | De politie die belast is met de handhaving van de openbare orde, de voorkoming van misdrijven en de bescherming van personen en goederen. |