H5 Het zelf.pptx

# De oorsprong en aard van het zelfconcept Dit onderwerp onderzoekt hoe ons zelfconcept zich ontwikkelt, beïnvloed door culturele context en sociale interacties, en welke functies het vervult. ## 1.1 Het zelfconcept: definitie en ontwikkeling Het zelfconcept kan worden gedefinieerd als de kennis die we hebben over wie we zijn. Dit proces begint al vroeg in de ontwikkeling. Zelfherkenning, het vermogen om zichzelf te herkennen in bijvoorbeeld een spiegel, ontwikkelt zich doorgaans tussen de 18 en 24 maanden oud. Hieruit groeit het zelfconcept verder. Bij jonge kinderen is het zelfconcept vaak sterk gericht op uiterlijke, direct observeerbare kenmerken. Naarmate kinderen ouder worden, verschuift deze focus geleidelijk naar meer interne, psychologische kenmerken, zoals persoonlijkheidseigenschappen en waarden, en naar hoe anderen hen waarnemen. Sociale relaties spelen hierin een cruciale rol, omdat we door interactie met anderen leren wie we zijn. ### 1.1.1 Culturele invloeden op het zelfconcept Het zelfconcept is niet universeel, maar wordt sterk gevormd door de culturele context waarin iemand opgroeit. Dit leidt tot fundamentele verschillen in hoe individuen zichzelf definiëren: * **Onafhankelijk zelfbeeld**: In veel westerse culturen wordt de nadruk gelegd op individualiteit, autonomie en uniekheid. Het zelf wordt gezien als relatief autonoom en gescheiden van anderen. Het succes van het individu staat centraal. * **Onderling afhankelijk zelfbeeld**: In veel oosterse culturen ligt de nadruk op verbondenheid, harmonie en de rol van het individu binnen sociale groepen. Het zelf wordt gezien als ingebed in relaties en sociale contexten. Succes wordt vaak gezien als een collectieve prestatie. Deze verschillen beïnvloeden hoe mensen hun prestaties en identiteit interpreteren. > **Tip:** Wees je bewust van de culturele achtergrond bij het analyseren van zelfconcepten, zowel bij jezelf als bij anderen. ### 1.1.2 Functies van het zelf Het zelfconcept vervult verschillende belangrijke functies in ons psychologisch functioneren: * **Zelfkennis**: Begrijpen wie we zijn, inclusief onze sterke en zwakke punten, waarden en overtuigingen. * **Zelfcontrole**: Het vermogen om ons gedrag te reguleren, impulsen te beheersen en langetermijndoelen na te streven. * **Impressiemanagement**: Het strategisch beïnvloeden van hoe anderen ons zien. * **Zelfwaardering**: Het streven naar een positief oordeel over onszelf en het handhaven van een gevoel van eigenwaarde. ## 1.2 Zelfkennis Zelfkennis is fundamenteel voor het begrijpen van onszelf en wordt op verschillende manieren verworven: ### 1.2.1 Introspectie Introspectie is het proces van naar binnen kijken en de eigen gedachten, gevoelens en motivaties observeren. * **Consequenties en beperkingen**: Hoewel introspectie essentieel is, heeft het ook beperkingen. Het is vaak moeilijk om de ware oorzaken van onze gevoelens en gedragingen te identificeren. We kunnen terugvallen op zelf- of cultuurontwikkelde causale theorieën, die niet altijd accuraat zijn. * **Zelfbewustzijnstheorie**: Deze theorie stelt dat we ons bewust worden van onszelf wanneer we ons als een buitenstaander op onszelf richten. Dit kan leiden tot een verhoogd bewustzijn van onze normen en waarden. Bij een negatieve staat van zelfbewustzijn kunnen we situaties vermijden die dit bewustzijn verhogen. * **Attitudeverandering**: Soms kan het rationeel analyseren van de redenen voor onze gevoelens (bijvoorbeeld door een lijst met voor- en nadelen te maken) leiden tot attitudeverandering. Echter, dit is niet altijd de meest effectieve strategie, aangezien sommige redenen zich gemakkelijker laten verwoorden dan andere, en attitudes complexer kunnen zijn dan een simpele rationalisatie. > **Voorbeeld:** Iemand die zich somber voelt, zou kunnen denken dat dit komt door te weinig slaap. Hoewel dit een mogelijke oorzaak is, kan de ware reden complexer zijn en verder gaan dan de directe zelfobservatie. ### 1.2.2 Zelfobservatie (Zelfperceptietheorie) De zelfperceptietheorie stelt dat we onze eigen attitudes en gevoelens afleiden uit ons gedrag en de context waarin dit gedrag plaatsvindt, vooral wanneer onze interne toestanden onzeker of ambigu zijn. We interpreteren ons eigen gedrag alsof we een buitenstaander waren die dit gedrag observeert. * **Motivatie**: Dit proces helpt ons ook te bepalen hoe gemotiveerd we zijn voor bepaalde activiteiten. * **Intrinsieke motivatie**: Gedrag wordt uitgevoerd omdat het inherent bevredigend is. * **Extrinsieke motivatie**: Gedrag wordt uitgevoerd omwille van externe beloningen of om straf te vermijden. * **Overrechtvaardigingseffect**: Wanneer externe beloningen worden toegekend voor activiteiten die men al intrinsiek leuk vindt, kan dit de intrinsieke motivatie ondermijnen. Dit gebeurt vooral wanneer de beloningen taakafhankelijk zijn (verbonden aan de voltooiing van de taak) in plaats van prestatieafhankelijk (verbonden aan hoe goed de taak wordt uitgevoerd). Beloningen kunnen echter wel effectief zijn in het stimuleren van activiteiten die men van nature niet graag doet. * **Mindset en motivatie**: De manier waarop we onze eigen capaciteiten zien (fixed vs. growth mindset) is cruciaal voor succes. Een 'growth mindset' (geloof dat capaciteiten ontwikkeld kunnen worden) bevordert motivatie en veerkracht. * **Begrijpen van emoties (Tweefactorentheorie van emotie)**: Emoties worden volgens deze theorie gecreëerd door twee componenten: 1. Het ervaren van fysiologische opwinding. 2. Het zoeken naar een verklaring voor deze opwinding, gebruikmakend van informatie uit de situatie. Emoties kunnen dus het resultaat zijn van een zelfperceptieproces. * **Misattributie van opwinding**: Dit proces kan misgaan wanneer we de fysiologische opwinding aan de verkeerde oorzaak toeschrijven, wat leidt tot een onjuiste emotionele ervaring. > **Voorbeeld:** Iemand die een marathon loopt en zich uitgeput voelt, schrijft dit toe aan de inspanning van het lopen. Als diezelfde persoon echter in een ander scenario (bijvoorbeeld een spannende film) een vergelijkbare fysiologische opwinding ervaart, zou hij deze kunnen interpreteren als angst of opwinding. ### 1.2.3 Andere mensen gebruiken voor zelfkennis We leren ook veel over onszelf door interactie met en observatie van anderen. * **Sociale vergelijkingstheorie**: We vergelijken onszelf met anderen om onzekerheden over onze eigen capaciteiten, meningen en prestaties te verminderen, vooral wanneer er geen objectieve standaarden beschikbaar zijn. * **Met wie vergelijken we ons?** De keuze van de vergelijkingspersoon hangt af van het doel: * **Accuratesse**: Vergelijking met mensen in vergelijkbare situaties om een realistische beoordeling te krijgen. * **Zelfverbetering**: Opwaartse sociale vergelijking met mensen die beter presteren om onszelf te motiveren. * **Zelfwaardering**: Neerwaartse sociale vergelijking met mensen die minder goed presteren om onszelf beter te voelen. * We kunnen ook onze huidige prestaties vergelijken met onze eigen prestaties in het verleden. * **Sociale afstemming ("Looking-glass self")**: Dit concept beschrijft hoe we ons zelfbeeld vormen op basis van hoe we denken dat anderen ons waarnemen. We spiegelen ons aan de opvattingen en ideeën van anderen, vooral van degenen met wie we een goede band hebben. Dit kan leiden tot het overnemen van bepaalde gedragingen of attitudes. * **Affectieve voorspelling**: We kunnen inzicht krijgen in onze toekomstige gevoelens door de ervaringen en aanbevelingen van anderen te raadplegen. Recensies op websites zijn hier een goed voorbeeld van. ## 1.3 Zelfcontrole Zelfcontrole wordt beschouwd als de uitvoerende functie van het zelf. Het stelt ons in staat om directe behoeften te onderdrukken ten gunste van langetermijndoelen. * **Hoe zelfcontrole vergroten?** * **Implementatie-intenties vormen**: Het opstellen van specifieke plannen over hoe een doel bereikt zal worden en hoe verleidingen vermeden kunnen worden. Dit vereist een planmatige en gedetailleerde aanpak. * **Omgeving aanpassen**: De omgeving zo inrichten dat verleidingen worden geminimaliseerd. * **Goed uitgerust zijn**: Zelfbeheersing kost energie (ego-depletie). Voldoende rust en herstel zijn belangrijk om de zelfbeheersingscapaciteit te behouden. ## 1.4 Impressiemanagement Impressiemanagement is het proces waarbij we bewust of onbewust proberen te beïnvloeden hoe anderen ons zien. ### 1.4.1 Strategieën voor impressiemanagement Er zijn diverse strategieën die mensen gebruiken: * **Vleien**: Complimenten geven of anderen naar de mond praten om sympathie te wekken. * **Zelfsabotage**: * **Gerapporteerde zelfsabotage**: Het van tevoren verzinnen van excuses voor mogelijke mislukkingen. * **Gedragsmatige zelfsabotage**: Het opzettelijk creëren van obstakels voor zichzelf, waardoor de kans op succes verkleind wordt en een mogelijke mislukking aan deze obstakels kan worden toegeschreven. ### 1.4.2 Cultuur, impressiemanagement en zelfverbetering Hoewel impressiemanagement een universeel fenomeen is, kunnen de specifieke zorgpunten en de gebruikte strategieën sterk variëren tussen culturen. ## 1.5 Zelfwaardering Zelfwaardering verwijst naar de evaluatie die we hebben van onszelf, de mate waarin we onszelf waarderen. ### 1.5.1 Angstmanagement en self-efficacy Een positieve zelfwaardering wordt gezien als een prettige toestand waar we naar streven. Deze kan fungeren als een buffer tegen de angst voor onze eigen sterfelijkheid (angstmanagementtheorie). Een hoge zelfwaardering, of *self-efficacy* (het geloof in eigen kunnen), motiveert ons om door te zetten wanneer het moeilijk wordt. Mensen met een hoge self-efficacy zijn beter bestand tegen falen en kunnen constructieve feedback effectiever hanteren. ### 1.5.2 Te veel zelfwaardering? Narcisme Hoewel een gezonde mate van zelfwaardering voordelig is, kan een excessieve focus hierop leiden tot problematisch gedrag zoals narcisme. --- # Functies van het zelf en zelfkennis Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting van de functies van het zelf en zelfkennis, bedoeld als een examengericht studiemateriaal. ## 2. Functies van het zelf en zelfkennis Het zelfconcept omvat de kennis die we hebben over wie we zijn, en dit concept wordt gevormd door verschillende functies waaronder zelfkennis, zelfcontrole, impressiemanagement en zelfwaardering. ### 2.1 De vier hoofdfuncties van het zelf Het zelf vervult vier cruciale functies: * **Zelfkennis:** Het proces van het vergaren van informatie over onszelf. * **Zelfcontrole:** De vaardigheid om directe behoeften te onderdrukken ten gunste van langetermijndoelen. * **Impressiemanagement:** Het proces waarbij individuen hun gedrag sturen om een gewenste indruk op anderen te maken. * **Zelfwaardering:** De positieve of negatieve evaluatie die we hebben van onszelf. ### 2.2 Zelfkennis Zelfkennis is het proces van het begrijpen van onszelf en kan op verschillende manieren ontwikkeld worden: #### 2.2.1 Zelfkennis door middel van introspectie Introspectie houdt in dat we naar binnen kijken en onze eigen gedachten, gevoelens en motivaties onderzoeken. * **Zelfbewustzijnstheorie:** Deze theorie stelt dat wanneer we ons bewust worden van onszelf (door bijvoorbeeld in de spiegel te kijken of aandacht op onszelf te richten), we onszelf gaan beoordelen aan de hand van onze normen en waarden. Dit kan leiden tot het vermijden van situaties die een negatieve zelfevaluatie teweegbrengen. Het kan ons ook meer bewust maken van onze normen en waarden. * **Beperkingen van introspectie:** Hoewel we onze gevoelens kunnen beoordelen, is het vaak moeilijk om de werkelijke oorzaken van onze gevoelens en gedragingen te kennen. We vallen dan terug op causale theorieën die we zelf hebben ontwikkeld of die door de cultuur zijn aangeleerd, wat niet altijd tot de juiste conclusies leidt (bijvoorbeeld denken dat je een slechte stemming hebt omdat je slecht geslapen hebt). * **Attitudeverandering door rationele analyse:** Het analyseren van de pro's en contra's van een situatie of gevoel kan leiden tot attitudeverandering. Echter, dit is niet altijd de beste strategie, omdat sommige redenen zich gemakkelijker laten verwoorden dan andere, en attitudes niet altijd eenvoudig te verklaren zijn. #### 2.2.2 Zelfkennis door zelfobservatie Zelfobservatie, of zelfperceptietheorie, houdt in dat we onze eigen attitudes, voorkeuren en motivaties afleiden uit ons gedrag en de context waarin dit gedrag plaatsvindt, vooral wanneer onze innerlijke toestanden onzeker of ambigu zijn. * **Motivatie:** We kunnen ons gedrag observeren om te bepalen hoe gemotiveerd we zijn. * **Intrinsieke motivatie:** Gedrag wordt uitgevoerd omdat het inherent bevredigend is. * **Extrinsieke motivatie:** Gedrag wordt uitgevoerd vanwege externe beloningen of druk. * **Overrechtvaardigingseffect:** Wanneer een externe beloning (zoals geld) wordt gegeven voor een activiteit die men al intrinsiek leuk vindt, kan de waargenomen reden voor het uitvoeren van de activiteit verschuiven van intrinsiek naar extrinsiek. Dit kan de intrinsieke motivatie ondermijnen. * **Wanneer beloningen wel werken:** Beloningen kunnen effectief zijn om gedrag te stimuleren dat iemand anders niet graag doet, of wanneer ze prestatieafhankelijk zijn in plaats van taakafhankelijk. * **Mindset en motivatie:** * **Fixed mindset:** De overtuiging dat capaciteiten vastliggen en niet significant kunnen worden veranderd. * **Growth mindset:** De overtuiging dat capaciteiten kunnen worden ontwikkeld door inspanning, leren en doorzettingsvermogen. Een growth mindset is cruciaal voor succes. * **Emoties begrijpen (Tweefactorentheorie):** Volgens deze theorie ervaren we emoties in twee stappen: 1. Ervaren van fysiologische opwinding (bv. snelle hartslag, zweten). 2. Zoeken naar een verklaring voor deze opwinding, waarbij informatie uit de omgeving wordt gebruikt. * **Misattributie van opwinding:** Dit treedt op wanneer we de oorzaak van onze fysiologische opwinding verkeerd toeschrijven, wat kan leiden tot het ervaren van een verkeerde emotie. #### 2.2.3 Zelfkennis door andere mensen We kunnen ook zelfkennis opdoen door ons te vergelijken met anderen en door de ideeën van anderen over ons te internaliseren. * **Sociale vergelijkingstheorie:** Deze theorie, ontwikkeld door Leon Festinger, stelt dat we onze eigen meningen en vermogens evalueren door ons te vergelijken met anderen. Dit gebeurt vooral wanneer er geen objectieve standaard is om onszelf mee te meten of wanneer we onzeker zijn. * **Met wie vergelijken we ons?** Dit hangt af van ons doel: * **Accuraatheidsmotief:** Vergelijken met mensen die vergelijkbare achtergronden of situaties hebben voor een accurate beoordeling. * **Zelfverbetering:** Opwaartse sociale vergelijking met mensen die beter presteren. * **Zelfwaardering:** Neerwaartse sociale vergelijking met mensen die minder goed presteren, of vergelijken met eigen prestaties in het verleden. * **Sociale afstemming en de 'looking-glass self':** Dit concept beschrijft hoe we onszelf zien door de ogen van anderen. We nemen de opvattingen en ideeën van anderen over, vooral van mensen met wie we een goede band hebben. * **Affectieve voorspelling:** We kunnen inzicht krijgen in onze toekomstige gevoelens door anderen te raadplegen. Aanbevelingen van anderen, zoals recensies op websites, kunnen hierbij een goede bron van informatie zijn. ### 2.3 Zelfcontrole Zelfcontrole wordt beschouwd als de uitvoerende functie van het zelf. Het stelt ons in staat om directe behoeften te onderdrukken om langetermijndoelen te bereiken. * **Methoden om zelfcontrole te vergroten:** * **Implementatie-intenties vormen:** Concrete plannen maken over hoe doelen bereikt zullen worden en hoe verleidingen vermeden kunnen worden. Dit vereist een specifieke en planmatige aanpak. * **Omgeving aanpassen:** De omgeving zo inrichten dat verleidingen worden geminimaliseerd. * **Goed uitgerust zijn:** Zelfbeheersing kost energie. Door voldoende rust en herstel te krijgen, kan ego-depletie (uitputting van zelfbeheersingsbronnen) worden tegengegaan. ### 2.4 Impressiemanagement Impressiemanagement is het proces waarbij individuen hun gedrag sturen om een gewenste indruk te maken op anderen. * **Strategieën voor impressiemanagement:** * **Vleien:** Complimenten geven om bij anderen in de gunst te komen. * **Zelfsabotage:** Dit kan op twee manieren: * **Gerapporteerde zelfsabotage:** Het verzinnen van excuses *vooraf* voor mogelijke mislukkingen. * **Gedragsmatige zelfsabotage:** Het creëren van obstakels *vooraf* om de kans op succes te verkleinen, zodat mislukking aan deze obstakels kan worden toegeschreven. * **Cultuur, impressiemanagement en zelfverbetering:** Hoewel impressiemanagement een universeel fenomeen is, kunnen de specifieke zorgen en gebruikte strategieën aanzienlijk verschillen tussen culturen. ### 2.5 Zelfwaardering Zelfwaardering is de evaluatie die we maken van onszelf. Een hoge zelfwaardering wordt over het algemeen als wenselijk beschouwd. * **Angstmanagement en self-efficacy:** * Een positieve zelfwaardering kan fungeren als een buffer tegen de angst voor de eigen sterfelijkheid (Angstmanagementtheorie). * Het geloof in eigen kunnen, of **self-efficacy**, motiveert ons om door te zetten bij tegenslag. Individuen met een hoge self-efficacy zijn beter bestand tegen falen en kunnen beter omgaan met constructieve feedback. * **Te veel zelfwaardering?** Een buitensporige vorm van hoge zelfwaardering kan geassocieerd worden met **narcisme**. --- # Zelfcontrole en impressiemanagement Dit gedeelte behandelt zelfcontrole als een uitvoerende functie van het zelf, gericht op het onderdrukken van directe behoeften ten gunste van langetermijndoelen, en verkent strategieën voor impressiemanagement. ### 3.1 Zelfcontrole Zelfcontrole wordt beschouwd als een cruciale uitvoerende functie van het zelf. Het kernaspect van zelfcontrole is het vermogen om directe behoeften en impulsen te onderdrukken, teneinde langetermijndoelen te kunnen bereiken. #### 3.1.1 Strategieën voor het vergroten van zelfcontrole Verschillende strategieën kunnen bijdragen aan het vergroten van zelfcontrole: * **Implementatie-intenties vormen:** Het opstellen van specifieke en planmatige intenties over hoe een doel bereikt zal worden en hoe verleidingen vermeden kunnen worden. Dit omvat het definiëren van een "als-dan"-plan, bijvoorbeeld: "Als ik trek krijg in iets ongezonds, dan zal ik een appel eten." * **Omgeving aanpassen:** De directe omgeving zo inrichten dat verleidingen geminimaliseerd worden. Dit kan betekenen dat ongezonde voedingsmiddelen niet in huis gehaald worden, of dat social media notificaties uitgeschakeld worden tijdens het studeren. * **Goed uitgerust zijn:** Zelfbeheersing kost mentale energie. Het is daarom belangrijk om voldoende rust en herstel te krijgen om ego-depletie tegen te gaan. Een uitgerust brein is beter in staat om impulsen te weerstaan. ### 3.2 Impressiemanagement Impressiemanagement is het proces waarbij individuen proberen invloed uit te oefenen op hoe anderen hen waarnemen. Het is een universeel fenomeen, hoewel de specifieke strategieën en de focus van impressiemanagement kunnen variëren tussen culturen. #### 3.2.1 Strategieën voor impressiemanagement Er zijn diverse strategieën die mensen kunnen inzetten voor impressiemanagement: * **Vleien:** Het geven van complimenten of het uiten van instemming om goedkeuring te verkrijgen en een positieve indruk te maken. * **Zelfsabotage:** Dit kan zowel gedragsmatig als gerapporteerd voorkomen: * **Gerapporteerde zelfsabotage:** Het van tevoren verzinnen van excuses voor een mogelijke mislukking. Dit biedt een vangnet voor kritiek en beschermt het zelfbeeld. * **Gedragsmatige zelfsabotage:** Het actief opwerpen van obstakels die de kans op succes verkleinen. De mislukking kan dan worden toegeschreven aan deze zelfgecreëerde hindernissen in plaats van aan een gebrek aan capaciteit. #### 3.2.2 Cultuur en impressiemanagement Hoewel de behoefte om indruk te maken universeel is, verschillen de culturele normen over welke indrukken wenselijk zijn en welke strategieën hiervoor effectief worden geacht. In sommige culturen ligt de nadruk meer op collectieve prestaties en bescheidenheid, terwijl in andere individuele successen en zelfpromotie belangrijker gevonden worden. --- > **Tip:** Zelfcontrole is een vaardigheid die getraind kan worden. Door bewust gebruik te maken van strategieën zoals het vormen van implementatie-intenties en het aanpassen van de omgeving, kan de effectiviteit van zelfbeheersing aanzienlijk worden verbeterd. > **Tip:** Impressiemanagement is niet per definitie manipulatief. Het kan ook gaan om het op een authentieke manier presenteren van jezelf in sociale situaties, afhankelijk van de context en het doel. --- # Zelfwaardering en narcisme Dit onderwerp behandelt zelfwaardering als een prettige toestand, de rol ervan als buffer tegen angst voor sterfelijkheid en als motivatie bij tegenslag, met een korte aanduiding van het verband met narcisme. ### 4.1 De aard en functies van zelfwaardering Zelfwaardering wordt beschreven als een positieve, aangename gemoedstoestand waarnaar mensen streven. Een hoge zelfwaardering heeft meerdere belangrijke functies: * **Buffer tegen angst voor sterfelijkheid:** Volgens de angstmanagementtheorie fungeert zelfwaardering als een psychologische bescherming tegen de existentiële angst voor de eigen sterfelijkheid. Door een positief zelfbeeld te hebben, wordt de confrontatie met vergankelijkheid minder bedreigend. * **Motivatie bij tegenslag:** Een sterk geloof in eigen kunnen, ook wel *self-efficacy* genoemd, is nauw verbonden met zelfwaardering. Dit geloof motiveert individuen om door te zetten wanneer ze met moeilijkheden of uitdagingen worden geconfronteerd. * **Veerkracht bij falen:** Personen met een hoge zelfwaardering en een sterk gevoel van *self-efficacy* zijn beter bestand tegen falen. Ze kunnen beter omgaan met tegenslagen en staan open voor constructieve feedback, wat essentieel is voor persoonlijke groei. ### 4.2 Het verband met narcisme Hoewel hoge zelfwaardering over het algemeen positieve effecten heeft, wordt kort aangestipt dat een **te hoge** of extreme vorm van zelfwaardering geassocieerd kan worden met narcisme. Dit suggereert dat er een punt is waarop een verhoogd zelfbeeld problematische kenmerken kan gaan vertonen. > **Tip:** Houd bij het bestuderen van zelfwaardering het onderscheid in de gaten tussen een gezonde, functionele hoge zelfwaardering en een potentieel problematische, versterkte vorm die kan overlappen met narcistische trekken. ### 4.3 Zelfwaardering en *self-efficacy* *Self-efficacy*, het geloof in het eigen vermogen om succesvol bepaalde taken uit te voeren of situaties te beheersen, is een cruciaal component dat bijdraagt aan de motiverende rol van zelfwaardering. Wanneer individuen geloven dat ze de capaciteit hebben om uitdagingen te overwinnen, zijn ze eerder geneigd om actie te ondernemen en vol te houden, zelfs in het aangezicht van falen. Dit interne geloof is een krachtige drijfveer voor prestaties en persoonlijke ontwikkeling. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Zelfconcept | De kennis die we hebben over wie we zijn, inclusief onze persoonlijkheidskenmerken, overtuigingen en waarden. Dit concept ontwikkelt zich vanaf jonge leeftijd en wordt beïnvloed door zowel interne reflectie als sociale interacties en culturele contexten. | | Zelfherkenning | Het vermogen om zichzelf te herkennen, wat meestal wordt getest met de spiegeltest. Dit ontwikkelingsstadium, dat optreedt tussen 18 en 24 maanden, markeert een cruciaal punt in de ontwikkeling van een besef van het zelf en vormt de basis voor het zelfconcept. | | Onafhankelijk zelfbeeld | Een zelfconcept dat de nadruk legt op individualiteit, autonomie en persoonlijke prestaties. Dit beeld is kenmerkend voor veel Westerse culturen, waar het individu centraal staat. | | Onderling afhankelijk zelfbeeld | Een zelfconcept dat de nadruk legt op verbondenheid, harmonie en de rol van sociale relaties. Dit beeld is typisch voor veel Oost-Aziatische culturen, waar de groep belangrijker is dan het individu. | | Zelfkennis | Het proces van het ontwikkelen van inzicht in de eigen persoonlijkheid, motieven, gedragingen en emoties. Dit kan plaatsvinden via introspectie, zelfobservatie of door feedback van anderen. | | Introspectie | Het proces van naar binnen kijken om de eigen gedachten, gevoelens en motieven te onderzoeken. Dit is een belangrijke methode voor zelfkennis, hoewel het beperkingen kan hebben door de subjectiviteit van de waarnemer. | | Zelfobservatie | Het proces van het observeren van het eigen gedrag en de omstandigheden waarin dit gedrag plaatsvindt om zo attitudes, gevoelens en motivaties af te leiden. Dit is de kern van de zelfperceptietheorie. | | Zelfperceptietheorie | Een theorie die stelt dat mensen hun eigen attitudes en gevoelens afleiden door hun gedrag en de context waarin dat gedrag voorkomt te observeren, vooral wanneer interne aanwijzingen ambigu of zwak zijn. | | Causale theorieën | Verklaringen die mensen bedenken om de oorzaken van hun gevoelens en gedragingen te begrijpen. Deze theorieën kunnen zowel intern gegenereerd als sociaal geconstrueerd zijn, maar zijn niet altijd accuraat. | | Attitudeverandering | Een verandering in iemands evaluatie van een object, persoon of idee. Dit kan bijvoorbeeld optreden na een rationele analyse van de oorzaken van gevoelens, hoewel dit niet altijd de beste strategie is. | | Intrinsieke motivatie | Motivatie die voortkomt uit interne bevrediging, zoals interesse of plezier in een activiteit zelf. Dit staat tegenover extrinsieke motivatie, die gebaseerd is op externe beloningen of straffen. | | Extrinsieke motivatie | Motivatie die voortkomt uit externe factoren, zoals beloningen, erkenning of het vermijden van straf. Deze vorm van motivatie kan soms de intrinsieke motivatie ondermijnen. | | Overrechtvaardigingseffect | Het fenomeen waarbij een externe beloning voor een activiteit die men al intrinsiek leuk vindt, de intrinsieke motivatie kan verminderen. Het gedrag wordt dan meer toegeschreven aan de beloning dan aan de interesse. | | Mindset | De manier waarop iemand zijn of haar eigen capaciteiten en intelligentie ziet. Een "fixed mindset" gelooft dat capaciteiten vastliggen, terwijl een "growth mindset" gelooft dat capaciteiten ontwikkeld kunnen worden. | | Fixed mindset | Het geloof dat de eigen intelligentie, talenten en persoonlijkheidskenmerken grotendeels vastliggen en niet significant veranderd kunnen worden. Dit kan leiden tot een vermijding van uitdagingen. | | Growth mindset | Het geloof dat de eigen intelligentie, talenten en persoonlijkheidskenmerken ontwikkeld en verbeterd kunnen worden door inspanning, leren en doorzettingsvermogen. Dit moedigt uitdagingen aan. | | Tweefactorentheorie van emotie | Een theorie die stelt dat emoties voortkomen uit twee componenten: fysiologische opwinding en een cognitieve interpretatie van die opwinding op basis van de situatie. | | Misattributie van opwinding | Het fenomeen waarbij fysiologische opwinding ten onrechte wordt toegeschreven aan een verkeerde oorzaak, vaak als gevolg van een fout in het cognitieve interpretatieproces van de emotie. | | Sociale vergelijkingstheorie | De theorie dat mensen hun eigen meningen en capaciteiten beoordelen door zichzelf te vergelijken met anderen. Dit gebeurt vooral wanneer er geen objectieve standaard is of wanneer men onzeker is. | | Opwaartse sociale vergelijking | Het vergelijken van jezelf met mensen die geacht worden beter te presteren of meer te bezitten dan jijzelf. Dit kan motiverend werken om jezelf te verbeteren. | | Neerwaartse sociale vergelijking | Het vergelijken van jezelf met mensen die geacht worden slechter te presteren of minder te bezitten dan jijzelf. Dit kan het zelfbeeld versterken en een gevoel van welzijn bevorderen. | | Sociale afstemming | Het proces waarbij individuen de houdingen, overtuigingen en gedragingen van de mensen om hen heen overnemen, vaak om sociale acceptatie te verkrijgen of om hun eigen identiteit te vormen. | | Looking-glass self | Het concept dat ons zelfbeeld wordt gevormd door hoe we denken dat anderen ons zien en beoordelen. Dit idee van zelfpresentatie is sterk afhankelijk van sociale interactie. | | Affectieve voorspelling | Het vermogen om te voorspellen hoe men zich in de toekomst zal voelen bij bepaalde gebeurtenissen of situaties. Aanbevelingen van anderen kunnen hierbij nuttige informatie bieden. | | Zelfcontrole | Het vermogen om directe behoeften, impulsen en emoties te reguleren en te onderdrukken om langetermijndoelen te bereiken. Dit wordt beschouwd als een belangrijke uitvoerende functie van het zelf. | | Implementatie-intenties | Concrete, gedetailleerde plannen over hoe, wanneer en waar men een bepaald doel zal nastreven en hoe men obstakels of verleidingen zal overwinnen. Dit helpt bij zelfcontrole. | | Ego-depletie | Het fenomeen dat zelfbeheersing en wilskracht een beperkte mentale hulpbron vergen, waardoor de capaciteit voor zelfcontrole afneemt naarmate deze hulpbron wordt uitgeput door eerdere inspanningen. | | Impressiemanagement | Het bewuste of onbewuste proces van het controleren en vormgeven van de indruk die men op anderen maakt. Dit omvat strategieën om gewenst te worden gezien. | | Zelfsabotage | Gedrag dat gericht is op het ondermijnen van de eigen kansen op succes, vaak als een mechanisme om falen te voorkomen of om excuses te hebben voor mogelijke mislukking. | | Zelfwaardering | De algemene positieve of negatieve evaluatie die een persoon heeft van zichzelf. Een hoge zelfwaardering wordt geassocieerd met meer welzijn en veerkracht. | | Angstmanagementtheorie | Een theorie die stelt dat een hoge zelfwaardering fungeert als een buffer tegen de angst voor de eigen sterfelijkheid, waardoor mensen zich zekerder en betekenisvoller voelen. | | Self-efficacy | Het geloof in het eigen vermogen om succesvol bepaalde taken uit te voeren of uitdagingen het hoofd te bieden. Een hoge self-efficacy is gekoppeld aan meer doorzettingsvermogen en betere prestaties. | | Narcisme | Een persoonlijkheidskenmerk gekenmerkt door een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid, een diepe behoefte aan excessieve aandacht en bewondering, verstoorde relaties, en een gebrek aan empathie voor anderen. |