presentatie 1 goede gez.pdf

# Ethiek in de gezondheidszorg: definitie en reikwijdte Dit onderdeel verkent de ethische discipline binnen de gezondheidszorg, met focus op de fundamentele vragen en de praktische toepassingen in de kliniek, mede door de vooruitgang van medische wetenschappen [2](#page=2). ### 1.1 Wat is ethiek? Ethiek is een wetenschappelijke discipline die zich bezighoudt met de vraag naar "het goede" en "het kwade". Ze stelt drie basale vragen [4](#page=4): * Wat moet ik doen [4](#page=4)? * Hoe moet ik handelen [4](#page=4)? * Vanuit welke normen en waarden [4](#page=4)? ### 1.2 Ethiek in de klinische praktijk In de gezondheidszorg leiden medische handelingen tot talloze vragen en discussies, die zich uitstrekken van vóór de geboorte tot na het overlijden [5](#page=5). #### 1.2.1 Het belang van ethiek bij medische vooruitgang De snelle ontwikkelingen in de medische wetenschappen, gekenmerkt door een overvloed aan data, toenemende technologie en diepere kennis van het menselijk lichaam, creëren niet noodzakelijk meer zekerheid. Integendeel, met meer kennis groeit ook de twijfel. Dit leidt tot meer vragen en complexere dilemma's, waardoor de noodzaak voor ethiek in de gezondheidszorg toeneemt [7](#page=7) [8](#page=8). > **Tip:** De relatie tussen medische vooruitgang en de groei van ethische vraagstukken is cruciaal om te begrijpen. Meer weten over een onderwerp betekent ook meer bewustzijn van de mogelijke keuzes en consequenties. #### 1.2.2 Voorbeeld: prenatale screenings Prenatale screenings bieden kennis over erfelijke ziektes bij toekomstige baby's. Deze kennis kan leiden tot diepgaande ethische overwegingen, zoals [6](#page=6): * Vragen vanuit het kind zelf: 'Waarom heb je mij geboren laten worden?' [6](#page=6). * Vragen over specifieke kenmerken: 'Waarom heb ik die bepaalde kenmerken?' [6](#page=6). * Persoonlijke twijfels en dilemma's: 'Kan ik mijn kind laten geboren worden of niet?' [6](#page=6). > **Voorbeeld:** Prenatale screening raakt direct aan de ethische vraagstukken rondom autonomie, welzijn van het kind en de definitie van "levenwaardigheid". Dit illustreert hoe medische technologie ethische reflectie vereist. --- # De maatschappelijke plaats van gezondheid en het gezondheidsbegrip Dit gedeelte onderzoekt de rol van gezondheid in de hedendaagse samenleving, het dominante gezondheidsbegrip, de impact daarvan op individuele keuzes en de relatie met politieke macht en individuele verantwoordelijkheid [11](#page=11) [12](#page=12). ### 2.1 De dominante gezondheidsbegrippen en hun kenmerken Het hedendaagse gezondheidsbegrip kent drie hoofdkenmerken: het is breed, normatief en vloeibaar [20](#page=20). #### 2.1.1 Breed gezondheidsbegrip Het gezondheidsbegrip is breed geworden en omvat meer dan enkel de afwezigheid van ziekte. De definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschrijft gezondheid als "een algehele situatie van fysiek, mentaal en algeheel welbevinden". Dit impliceert een holistische benadering waarbij alle aspecten van iemands bestaan bijdragen aan de gezondheid [21](#page=21). #### 2.1.2 Normatief gezondheidsbegrip Het moderne gezondheidsbegrip is ook sterk normatief. Dit betekent dat er een impliciete norm is dat men 'gezond hoort te zijn'. Er is geen bovengrens aan dit ideaal; men kan "beter dan wel" zijn. De verantwoordelijkheid voor het naleven van deze norm ligt primair bij het individu [23](#page=23). Vroeger werd gezondheid als een feit beschouwd, iets wat men had totdat het tegendeel bewezen was, en ziekte als het natuurlijke lot. In de huidige maatschappij wordt gezondheid echter steeds meer gezien als een norm. De vraag "Hoe gezond ben ik?" staat centraal, wat leidt tot meer focus op preventie. Er is een tendens om ziek te zijn tot het tegendeel bewezen is, wat een omkering betekent van het vroegere perspectief [24](#page=24). > **Tip:** De overgang van een 'gezondheid als feit'-paradigma naar een 'gezondheid als norm'-paradigma legt een grotere druk op individuen om actief te werken aan hun welzijn. #### 2.1.3 Vloeibaar gezondheidsbegrip Het gezondheidsbegrip is ook vloeibaar, in lijn met Zygmunt Bauman's concept van 'liquid modernity'. Dit betekent dat er geen vaste structuren zijn die gezondheid definiëren. Het ideaal van 'fitness' is niet solide en kan niet precies worden afgebakend. Er is geen specifiek standaard van lichamelijke capaciteit, maar eerder een potentieel voor onbeperkte uitbreiding [25](#page=25) [26](#page=26). Dit leidt tot voortdurende vragen: is er een bovengrens aan het fitness-ideaal? Zijn we wel gezond genoeg? De nadruk ligt op potentieel en continue verbetering, wat een gevoel van onbehagen kan creëren [25](#page=25) [26](#page=26). > **Voorbeeld:** De obsessie met sporten, dieet en uiterlijke vertoon kan voortkomen uit dit vloeibare en normatieve gezondheidsbegrip, waarbij men constant probeert te voldoen aan een steeds veranderend en ongrijpbaar ideaal. ### 2.2 De relatie tussen gezondheidsbegrip, politieke macht en individuele verantwoordelijkheid De nadruk op individuele gezondheid en welbevinden brengt ook vragen met zich mee over de maatschappelijke plaats van gezondheid, politieke macht en individuele verantwoordelijkheid [11](#page=11). #### 2.2.1 Gezondheid als fetisj en godin Friedrich Nietzsche zag gezondheid al als een fetisj van de moderne mens. Byung Chul Han bouwt hierop voort en stelt dat na de dood van God, gezondheid tot godin verheven zou kunnen worden. Als er geen betekenishorizon boven het loutere leven zou bestaan, zou gezondheid zichzelf absoluut maken [28](#page=28) [30](#page=30). #### 2.2.2 De 'vermoeide samenleving' door gezondheidsobsessie Volgens Han worden we 'ziek' van onze gezondheidsobsessie. Dit draagt bij aan de 'vermoeide samenleving' en een overdosis aan positiviteit. De constante druk om optimaal te presteren op gezondheidsvlak kan leiden tot uitputting en paradoxaal genoeg tot gezondheidsproblemen [31](#page=31). > **Voorbeeld:** De "selfie-cultuur" kan gezien worden als een uiting van individuele vrijheid en een focus op het eigen lichaam en welzijn. Tegelijkertijd dwingt het ons om te beantwoorden aan welbepaalde, impliciete normen over hoe we eruit moeten zien en hoe we ons moeten presenteren [14](#page=14). #### 2.2.3 Keuzes en normen in het dagelijks leven De normen rondom gezondheid beïnvloeden directe keuzes in het leven. Een oproep voor een partner kan variëren van iemand die kan koken en poetsen tot een passievolle partner om samen ultratrails te lopen. Het niet voldoen aan deze normen, zowel sociaal als op het vlak van gezondheid, kan voelen als falen. De focus verschuift naar de vraag: "Wat is er mis met mij?" [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18). #### 2.2.4 Gezondheid: een recht of een plicht? De vraag rijst of gezondheid primair een recht is, of juist een plicht die de individu zichzelf oplegt. Is de huidige focus op gezondheid een obsessie of een dwingende noodzaak vanuit de maatschappij? Deze vraag is cruciaal in het begrijpen van de maatschappelijke plaats van gezondheid [11](#page=11) [27](#page=27). > **Tip:** Reflecteer op de bronnen van de gezondheidsnormen die je hanteert. Komen deze van jezelf, van de maatschappij, of van de gezondheidsindustrie? --- # Technologie, maakbaarheid en ethische dilemma's in de gezondheidszorg Dit deel verkent de toenemende maakbaarheid van mens en gezondheid door technologie en de ethische implicaties hiervan, met een focus op de opstand tegen de dood, de strijd tegen lijden en de dilemma's rondom ingrijpen in het leven zelf. ### 3.1 De opstand tegen de dood en de bestrijding van lijden De geneeskunde kan worden gezien als een strijd tegen de dood en een poging om lijden te bestrijden. Technologie speelt hierin een steeds grotere rol, waardoor de mogelijkheden om in te grijpen in de menselijke gezondheid en het leven zelf toenemen [34](#page=34) [35](#page=35). ### 3.2 Het concept van maakbaarheid Het idee van maakbaarheid kan worden geplaatst in de context van de geschiedenis van de mens, waarbij drie fasen worden onderscheiden [35](#page=35): 1. De mens wordt geschapen door God. 2. De mens begint dingen te maken. 3. De mens 'maakt' zichzelf tot een soort god. De vraag rijst of we onszelf (willen) laten 'maken' volgens de technologische mogelijkheden. Dit betreft niet alleen ingrijpen in het lichaam, maar ook in het leven zelf [35](#page=35) [36](#page=36). > **Tip:** Denk na over de filosofische implicaties van het idee dat de mens zichzelf kan 'maken', en hoe dit zich verhoudt tot traditionele opvattingen over het leven en lot. ### 3.3 Ethische dilemma's bij maakbaarheid De toenemende technologische mogelijkheden leiden tot complexe ethische dilemma's. #### 3.3.1 De NIP-test als voorbeeld Een prominent voorbeeld hiervan is de Niet-Invasieve Prenatale test (NIP-test). Deze test maakt het mogelijk om al tijdens de zwangerschap te screenen op genetische afwijkingen bij het ongeboren kind [36](#page=36) [37](#page=37). > **Example:** De NIP-test kan leiden tot dilemma's rondom de keuze of plicht tot abortus, afhankelijk van de uitkomst van de test [37](#page=37). #### 3.3.2 Verdere ethische overwegingen Naast de NIP-test werpen technologieën die ingrijpen in het leven zelf bredere ethische vragen op. We moeten voorzichtig zijn met het zogenaamde 'schulddiscours' [36](#page=36) [38](#page=38). > **Tip:** Het schulddiscours kan leiden tot een (digitale) volkstribunaal en een druk om jezelf te rechtvaardigen. Wees kritisch op de maatschappelijke druk die voortkomt uit technologische mogelijkheden [38](#page=38). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Ethiek | Een wetenschappelijke discipline die zich bezighoudt met de vraag naar wat als "goed" en "kwaad" wordt beschouwd in het menselijk handelen en denken. Ze onderzoekt de normen en waarden die ons gedrag sturen en stelt fundamentele vragen over de juiste manier van leven en handelen. | | Kliniek | De context van de medische praktijk waar zorgverleners direct met patiënten werken en waar ethische dilemma's zich voordoen in relatie tot levensvragen, van geboorte tot dood. | | Prenatale screenings | Medische onderzoeken die worden uitgevoerd tijdens de zwangerschap om de gezondheid van de foetus te beoordelen en mogelijke erfelijke aandoeningen te identificeren. Dit leidt vaak tot ethische vragen over leven, dood en ouderlijke verantwoordelijkheid. | | Gezondheidsbegrip | De manier waarop gezondheid wordt geconceptualiseerd en ervaren binnen een samenleving. Dit kan variëren van een afwezigheid van ziekte tot een algeheel welbevinden, en wordt beïnvloed door maatschappelijke, culturele en technologische factoren. | | Normatief | Verwijzend naar een standaard of een verwachting die voorschrijft hoe dingen zouden moeten zijn. In de context van gezondheid impliceert dit dat er een ideaal van gezondheid bestaat waaraan men moet voldoen, wat leidt tot een gevoel van verantwoordelijkheid. | | Vloeibaar | Een kenmerk dat beschrijft hoe moderne concepten, zoals gezondheid, niet vaststaand of definitief zijn, maar voortdurend veranderlijk en open voor interpretatie. Dit is gerelateerd aan de voortdurende drang naar verbetering en het onbeperkte potentieel voor groei. | | Maakbaarheid | Het vermogen om dingen te creëren, te ontwerpen of te veranderen. In de context van gezondheidszorg verwijst dit naar technologische mogelijkheden om het menselijk lichaam en leven te beïnvloeden, te verbeteren of zelfs te "maken" naar gewenste specificaties. | | Schulddiscours | Een manier van praten of denken die de nadruk legt op verantwoordelijkheid en schuldgevoelens, vaak gekoppeld aan prestaties of gezondheidskeuzes. Dit kan leiden tot druk om te voldoen aan bepaalde normen of verwachtingen. | | Volksgezondheid | De gezondheidstoestand van een populatie als geheel. Dit omvat de inspanningen om ziekten te voorkomen, de levensduur te verlengen en de gezondheid te bevorderen door middel van georganiseerde maatschappelijke inspanningen. | | Welbevinden | Een staat van algemeen geluk, tevredenheid en gezondheid, die zowel fysieke als mentale aspecten omvat. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert gezondheid als een algehele situatie van fysiek, mentaal en sociaal welbevinden. | | NIP-test | De Niet-invasieve Prenatale Test, een medische test die tijdens de zwangerschap wordt uitgevoerd om chromosomale afwijkingen bij de foetus te detecteren zonder invasieve procedures. Dit roept ethische vragen op over abortus en de keuze om te geboren te worden. |