TOL 1. Inleidende terminologie en begrippen.pptx

# Inleidende begrippen en terminologie in anatomie en fysiologie Dit onderwerp introduceert de fundamentele concepten, definities en terminologie die gebruikt worden binnen de anatomie en fysiologie, inclusief de verschillende organisatieniveaus en de anatomische taal die nodig is voor de beschrijving van het menselijk lichaam. ## 1. Anatomie versus fysiologie De studie van het menselijk lichaam kan worden onderverdeeld in twee nauw verwante disciplines: anatomie en fysiologie. ### 1.1 Anatomie Anatomie is de studie van de inwendige en uitwendige bouw en structuur van het menselijk lichaam, evenals de fysieke relaties tussen de verschillende lichaamsdelen. ### 1.2 Fysiologie Fysiologie is de studie van de functie van het menselijk lichaam en al zijn onderdelen. ### 1.3 Organisatieniveaus Het menselijk lichaam wordt op verschillende niveaus bestudeerd, variërend van het microscopische tot het macroscopische: * **Microscopische anatomie:** Dit niveau bestudeert structuren die niet met het blote oog zichtbaar zijn. * **Moleculair niveau:** De studie van de bouw en functie van moleculen, inclusief stofwisseling. * **Cytologie:** De studie van de bouw en functie van cellen en hun componenten. * **Histologie:** De studie van de bouw en functie van weefsels, gedefinieerd als groepen cellen. * **Macroscopische anatomie:** Dit niveau richt zich op structuren die met het blote oog zichtbaar zijn. * **Uitwendige anatomie (oppervlakkige anatomie):** Beschrijft de zichtbare kenmerken van het lichaamsoppervlak. * **Regionale anatomie:** Bestudeert alle structuren binnen een specifiek gebied van het lichaam. * **Systemische anatomie:** Onderzoekt organen die gerelateerd zijn aan een specifiek orgaanstelsel. ### 1.4 Orgaanstelsels Het menselijk lichaam is georganiseerd in 11 orgaanstelsels, die elk een specifieke functie vervullen. Een orgaanstelsel is een groep organen die samenwerken om een gemeenschappelijke functie te vervullen. De 11 orgaanstelsels zijn: 1. De huid (huid- en orgaansystemen) 2. Het beenderstelsel (skeletsysteem) 3. Het spierstelsel (musculair systeem) 4. Het zenuwstelsel 5. Het hormoonstelsel (endocriene systeem) 6. Het bloedvatenstelsel (cardiovasculair systeem) 7. Het lymfestelsel 8. Het ademhalingsstelsel (respiratoir systeem) 9. Het spijsverteringsstelsel 10. Het urinaire stelsel 11. Het voortplantingsstelsel (mannelijk en vrouwelijk) ## 2. Anatomische houding, positie en terminologie Om een eenduidige beschrijving van het menselijk lichaam te garanderen, wordt gebruik gemaakt van een gestandaardiseerde anatomische houding, positie en een specifieke terminologie. ### 2.1 Anatomische houding en positie De **anatomische positie** is de standaardreferentiehouding die wordt gebruikt bij de beschrijving van lichaamsdelen en bewegingen. In deze houding staat een persoon rechtop, met de voeten bij elkaar, de armen langs het lichaam, en de handpalmen naar voren gericht. ### 2.2 Anatomische richtingen Om de locatie van lichaamsdelen ten opzichte van elkaar te beschrijven, worden verschillende richtingstermen gebruikt: * **Anterieur (ventraal):** Aan de voorzijde van het lichaam of een lichaamsdeel. * **Posterieur (dorsaal):** Aan de achterzijde van het lichaam of een lichaamsdeel. * **Superior (craniaal/cefaal):** Boven of naar het hoofd toe. * **Inferior (caudaal):** Onder of naar de staart toe. * **Mediaal:** Naar de middellijn van het lichaam toe. * **Lateraal:** Weg van de middellijn van het lichaam af. * **Proximaal:** Dichtbij het punt van oorsprong of aanhechting, of dichter bij het centrum van het lichaam. * **Distaal:** Ver van het punt van oorsprong of aanhechting, of verder van het centrum van het lichaam. **Tip:** Het is cruciaal om deze richtingstermen te beheersen, aangezien ze de basis vormen voor alle verdere anatomische beschrijvingen. ### 2.3 Vlakken van doorsnede Om het lichaam in imaginaire secties te verdelen, worden verschillende anatomische vlakken gebruikt: * **Transversaal vlak (horizontaal vlak):** Verdeelt het lichaam in een bovenste en onderste deel. * **Frontaal vlak (coronaal vlak):** Verdeelt het lichaam in een voorste en achterste deel. * **Sagittaal vlak:** Verdeelt het lichaam in een linker- en rechterdeel. * **Midsagittaal vlak:** Loopt precies door het midden van het lichaam. * **Parasagittaal vlak:** Loopt parallel aan het midsagittale vlak. ### 2.4 Hoeken en bewegingen De beschrijving van bewegingen van het lichaam vereist specifieke terminologie die de aard en richting van de beweging aangeeft: * **Flexie:** Vermindering van de hoek tussen twee lichaamsdelen (buigen). * **Extensie:** Vergroting van de hoek tussen twee lichaamsdelen (strekken). * **Hyperflexie:** Overmatige flexie, verder dan de normale bewegingsuitslag. * **Hyperextensie:** Overmatige extensie, verder dan de normale bewegingsuitslag. * **Abductie:** Beweging weg van de middellijn van het lichaam. * **Adductie:** Beweging naar de middellijn van het lichaam toe. * **Circumductie:** Een beweging in een cirkelvormige lus, waarbij een lichaamsdeel roteert en tegelijkertijd abductie en adductie ondergaat. * **Rotatie:** Draaien van een lichaamsdeel rond zijn lengteas. * **Pronatie:** Draaiing van de onderarm en hand waarbij de handpalm naar achteren (of naar beneden in de anatomische houding) wijst. * **Supinatie:** De tegengestelde beweging van pronatie, waarbij de handpalm naar voren (of naar boven in de anatomische houding) wijst. * **Inversie:** Een draaiende beweging van de voet waarbij de voetzool naar binnen wordt gedraaid. * **Eversie:** De tegengestelde beweging van inversie, waarbij de voetzool naar buiten wordt gedraaid. * **Dorsiflexie:** Buiging van het enkelgewricht omhoog, richting het scheenbeen. * **Plantaire flexie:** Strekking van het enkelgewricht, waarbij de hiel omhoog komt en de tenen naar beneden wijzen (zoals bij op de tenen staan). * **Oppositie:** De beweging van de duim naar de handpalm of vingertoppen, essentieel voor grijpen. * **Repositie:** De beweging die de duim terugbrengt vanuit de positie van oppositie. * **Protractie:** Beweging van een lichaamsdeel naar voren in het horizontale vlak. * **Retractie:** De tegengestelde beweging van protractie, waarbij een lichaamsdeel naar achteren wordt bewogen. * **Elevatie:** Een omhoogwaartse beweging van een lichaamsdeel. * **Depressie:** Een omlaagwaartse beweging van een lichaamsdeel. * **Lateroflexie:** Zijwaartse buiging van het hoofd of de wervelkolom. **Voorbeeld:** Het buigen van de elleboog is een voorbeeld van flexie, terwijl het strekken van de elleboog extensie is. Het zijwaarts bewegen van een arm weg van het lichaam is abductie, en terug naar het lichaam toe is adductie. ### 2.5 Oorsprong van anatomische termen Veel anatomische termen zijn afkomstig uit het Grieks en Latijn. Enkele voorbeelden hiervan zijn: * `Arteria/ae`: slagader(s) (afkorting: A., Aa.) * `Vena/ae`: ader(s) (afkorting: V., Vv.) * `Nervus/i`: zenuw(en) (afkorting: N., Nn.) * `Lymfonodus`: lymfeknoop (afkorting: Ln.) * `Os, Ossa`: bot(ten) * `Musculus/i`: spier(en) (afkorting: M., Mm.) * `Foramen`: opening * `Sulcus`: groeve * `Ductus`: afvoergang * `Glandula`: klier * `Plica`: plooi --- # Anatomische richtingen en vlakken van doorsnede Dit onderdeel behandelt de essentiële terminologie die wordt gebruikt om de relatieve posities van lichaamsdelen te beschrijven en de verschillende doorsnedevlakken die gebruikt worden om driedimensionale structuren te analyseren. ### 2.1 Anatomische houding en positie Voor een eenduidige beschrijving van het menselijk lichaam wordt gebruik gemaakt van de anatomische positie. Dit is de standaardhouding waarbij een persoon rechtop staat met de voeten bij elkaar, de armen langs het lichaam hangen en de handpalmen naar voren gericht zijn. ### 2.2 Anatomische richtingen Anatomische richtingen worden gebruikt om locaties en bewegingen binnen het lichaam te specificeren. Deze termen zijn cruciaal voor het duidelijk communiceren van anatomische en medische informatie. #### 2.2.1 Beschrijvende richtingen * **Anterior (ventraal)**: Aan de voorkant van het lichaam. * **Posterior (dorsaal)**: Aan de achterkant van het lichaam. * **Superior (craniaal/cefaal)**: Omhoogwaarts, richting het hoofd. * **Inferior (caudaal)**: Omlaagwaarts, richting de 'staart' (onderzijde). * **Mediaal**: Naar de middellijn van het lichaam toe. * **Lateraal**: Van de middellijn van het lichaam af. * **Proximaal**: Dichter bij het centrum van het lichaam of het punt van oorsprong van een lichaamsdeel. * **Distaal**: Verder van het centrum van het lichaam of het punt van oorsprong van een lichaamsdeel. > **Tip:** Denk bij proximaal en distaal aan de ledematen. Het schoudergewricht is proximaal ten opzichte van de elleboog, terwijl de vingers distaal zijn ten opzichte van de pols. #### 2.2.2 Richtingen specifiek voor handen en voeten * **Dorsaal**: De rugzijde van de hand of de voet. * **Palmair**: De palmzijde van de hand. * **Plantaire**: De zoolzijde van de voet. ### 2.3 Vlakken van doorsnede Vlakken van doorsnede, ook wel planum genoemd, zijn denkbeeldige vlakken die het lichaam verdelen om de relatie tussen structuren te analyseren. Er worden drie hoofdtypen onderscheiden: #### 2.3.1 Transversaal vlak Het transversale vlak, ook wel horizontaal vlak genoemd, verdeelt het lichaam in een superieur (boven) en inferieur (onder) deel. Dit vlak loopt parallel aan de grond. #### 2.3.2 Frontaal vlak Het frontale vlak, ook wel coronaal vlak genoemd, verdeelt het lichaam in een anterieur (voor) en posterieur (achter) deel. Dit vlak loopt verticaal en loodrecht op het sagittale vlak. #### 2.3.3 Sagittaal vlak Het sagittale vlak verdeelt het lichaam in een linker- en rechterdeel. * **Midsagittaal vlak**: Dit specifieke sagittale vlak loopt precies door het midden van het lichaam (de middellijn) en verdeelt het in twee gelijke linker- en rechterhelften. * **Parasagittaal vlak**: Elk ander sagittale vlak dat parallel loopt aan het midsagittale vlak, maar niet door de middellijn gaat. ### 2.4 Bewegingen (gerelateerd aan anatomische richtingen) Hoewel het onderwerp bewegingen uitgebreider wordt behandeld in sectie 1.5, is het nuttig om de meest voorkomende bewegingstermen te koppelen aan de anatomische richtingen en vlakken: * **Flexie**: Het buigen van een gewricht, wat meestal een vermindering van de hoek tussen de twee botten veroorzaakt. * **Extensie**: Het strekken van een gewricht, wat meestal een vergroting van de hoek tussen de twee botten veroorzaakt. * **Abductie**: Een beweging weg van de middellijn van het lichaam, voornamelijk in het frontale vlak. * **Adductie**: Een beweging naar de middellijn van het lichaam toe, voornamelijk in het frontale vlak. * **Rotatie**: Het draaien van een lichaamsdeel rond zijn lengteas. * **Circumductie**: Een cirkelvormige beweging die abductie, adductie, flexie en extensie combineert. * **Pronatie**: De rotatie van de onderarm die de handpalm naar achteren draait. * **Supinatie**: De tegengestelde beweging van pronatie, waarbij de handpalm naar voren draait. * **Inversie**: Een draaiende beweging van de voet waarbij de zool naar binnen draait. * **Eversie**: De tegengestelde beweging van inversie, waarbij de zool naar buiten draait. * **Dorsiflexie**: Het omhoog buigen van de voet richting het scheenbeen. * **Plantaire flexie**: Het naar beneden strekken van de voet, zoals bij staan op de tenen. * **Oppositie**: De beweging van de duim naar de vingertoppen om grijpen mogelijk te maken. * **Repositie**: De beweging die de duim terugbrengt vanuit de oppositiestand. * **Protractie**: Een naar voren gerichte beweging van een lichaamsdeel in het horizontale vlak. * **Retractie**: Een naar achteren gerichte beweging van een lichaamsdeel in het horizontale vlak. * **Elevatie**: Een omhoogwaartse beweging van een lichaamsdeel. * **Depressie**: Een omlaagwaartse beweging van een lichaamsdeel. * **Lateroflexie**: Het zijwaarts buigen van de wervelkolom of het hoofd. --- # Bewegingen en hoeken in het menselijk lichaam Dit onderwerp behandelt de diverse bewegingen en de bijbehorende hoeken die gewrichten in het menselijk lichaam kunnen maken, met een focus op de terminologie die gebruikt wordt om deze bewegingen te beschrijven. ## 3.1 Inleidende begrippen en terminologie Anatomie is de studie van de inwendige en uitwendige bouw en structuur van het menselijk lichaam en de fysieke relaties tussen lichaamsdelen. Fysiologie is de studie van de functie van het menselijk lichaam en al zijn onderdelen. Anatomie en fysiologie zijn nauw met elkaar verbonden. Het menselijk lichaam kan worden onderverdeeld in verschillende organisatieniveaus, van microscopisch (moleculen, cellen, weefsels) tot macroscopisch (organen, orgaanstelsels). Anatomie kan verder worden onderverdeeld in systemische anatomie, die uitgaat van de 11 orgaanstelsels, en topografische anatomie, die gebieden van het lichaam beschrijft. De anatomische positie is de standaardhouding waarin het menselijk lichaam wordt afgebeeld: rechtopstaand, met de armen langs het lichaam, handpalmen naar voren en voeten bij elkaar. De terminologie in de anatomie is vaak afkomstig uit het Grieks en Latijn. Enkele voorbeelden zijn: * Arteria/ae: slagader(s) * Vena/ae: ader(s) * Nervus/i: zenuw(en) * Lymfonodus: lymfeknoop * Os/Ossa: bot(ten) * Musculus/i: spier(en) * Foramen: opening * Sulcus: groeve * Ductus: afvoergang * Glandula: klier * Plica: plooi ### 3.1.1 Anatomische richtingen Om structuren in het lichaam te beschrijven, worden verschillende richtingen gebruikt: * **Anterior/Ventraal:** Aan de voorzijde van het lichaam. * **Posterior/Dorsaal:** Aan de achterzijde van het lichaam (ruggenzijde). * **Superior/Craniaal:** Boven, richting het hoofd. * **Inferior/Caudaal:** Onder, richting de "staart" (voetzijde). * **Mediaal:** Naar de middellijn van het lichaam toe. * **Lateraal:** Van de middellijn van het lichaam af. * **Proximaal:** Dicht bij het aangrijpingspunt of het centrum van het lichaam. * **Distaal:** Ver van het aangrijpingspunt of het centrum van het lichaam. ### 3.1.2 Vlakken van doorsnede Om het lichaam in te delen en structuren te beschrijven, worden drie anatomische vlakken gebruikt: 1. **Transversaal vlak (horizontaal vlak):** Deelt het lichaam in een bovenste en onderste deel. 2. **Frontaal vlak (coronaal vlak):** Deelt het lichaam in een voorste (ventraal) en achterste (dorsaal) deel. 3. **(Mid-)Sagittaal vlak:** Deelt het lichaam in een linker- en rechterdeel. Een mid-sagittaal vlak loopt precies door de middellijn van het lichaam, terwijl para-sagittale vlakken hier parallel aan lopen. ## 3.2 Bewegingen en hoeken Gewrichten maken verschillende bewegingen mogelijk, die worden beschreven met specifieke termen. Vaak gaat het om het vergroten of verkleinen van een hoek tussen lichaamsdelen. ### 3.2.1 Algemene bewegingen * **Flexie:** Buigen van een gewricht, waardoor de hoek tussen de betrokken botten kleiner wordt. * **Extensie:** Strekken van een gewricht, waardoor de hoek tussen de betrokken botten groter wordt (terug naar de anatomische positie). * **Hyperflexie:** Overmatige buiging van een gewricht. * **Hyperextensie:** Overmatige strekking van een gewricht voorbij de normale anatomische positie. * **Abductie:** Beweging van een lichaamsdeel weg van de middellijn van het lichaam, meestal in het frontale vlak. * **Adductie:** Beweging van een lichaamsdeel naar de middellijn van het lichaam toe, meestal in het frontale vlak. * **Circumductie:** Een beweging in een lus of cirkelvorm, waarbij een lichaamsdeel een kegelvormige beweging maakt. Dit is een combinatie van flexie, extensie, abductie en adductie. ### 3.2.2 Rotatiebewegingen * **Rotatie:** Draaien van een lichaamsdeel rond zijn lengteas. * **Pronatie:** Draaien van de onderarm (en hand) naar binnen, waardoor de handpalm naar achteren wijst. * **Supinatie:** Draaien van de onderarm (en hand) naar buiten, waardoor de handpalm naar voren wijst. ### 3.2.3 Bewegingen van de voet * **Inversie:** Draaien van de voetzool naar binnen, waarbij de mediale (binnenzijde) rand van de voet omhoog komt. * **Eversie:** Draaien van de voetzool naar buiten, waarbij de laterale (buitenzijde) rand van de voet omhoog komt. * **Dorsiflexie:** Buiging van het enkelgewricht omhoog, richting het scheenbeen, waardoor de tenen omhoog wijzen. * **Plantaire flexie:** Strekking van het enkelgewricht omlaag, waardoor de tenen naar de grond wijzen (zoals bij op je tenen staan). ### 3.2.4 Overige bewegingen * **Oppositie:** De beweging van de duim naar de handpalm of vingertoppen, essentieel voor grijpen. * **Repositie:** De tegengestelde beweging van oppositie, waarbij de duim terugkeert naar zijn oorspronkelijke positie. * **Protractie:** Beweging van een lichaamsdeel naar voren in het horizontale vlak (bijvoorbeeld de kaak naar voren). * **Retractie:** De tegengestelde beweging van protractie, waarbij een lichaamsdeel naar achteren wordt bewogen. * **Elevatie:** Omhoog bewegen van een lichaamsdeel. * **Depressie:** Omlaag bewegen van een lichaamsdeel. * **Lateroflexie:** Zijwaarts buigen van het hoofd of de wervelkolom. **Tip:** Het is cruciaal om deze termen goed te begrijpen en te kunnen toepassen op verschillende gewrichten. Visualisatie en oefening zijn hierbij essentieel. Denk aan de bewegingen die je zelf maakt en benoem deze met de juiste anatomische termen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Anatomie | De studie van de inwendige en uitwendige bouw en structuur van het menselijk lichaam en de fysieke relaties tussen lichaamsdelen. | | Fysiologie | De studie van de functie van het menselijk lichaam en al zijn onderdelen. | | Microscopische anatomie | Studie van anatomische structuren die niet met het blote oog zichtbaar zijn, zoals atomen, moleculen, cellen en weefsels. | | Macroscopische anatomie | Studie van anatomische structuren die wel met het blote oog zichtbaar zijn, zoals organen en orgaanstelsels. | | Orgaanstelsel (systeem) | Een groepering van organen die samen eenzelfde functie vervullen, zoals het gastro-intestinale stelsel of het cardiovasculaire stelsel. | | Anatomische positie | De standaardhouding van het lichaam die gebruikt wordt bij anatomische beschrijvingen, waarbij de mens rechtop staat met de handen naast het lichaam, palmen naar voren en voeten bij elkaar. | | Ventraal | Gelegen aan de voorzijde van het lichaam of een lichaamsdeel. | | Dorsaal | Gelegen aan de achterzijde van het lichaam of een lichaamsdeel. | | Superior | Gelegen aan de bovenzijde van het lichaam of een lichaamsdeel, richting het hoofd. | | Inferior | Gelegen aan de onderzijde van het lichaam of een lichaamsdeel, richting de voeten. | | Mediaal | Gelegen dichter bij de middellijn van het lichaam. | | Lateraal | Gelegen verder van de middellijn van het lichaam. | | Proximaal | Dichter bij het aanhechtingspunt of het centrum van het lichaam gelegen. | | Distaal | Verder van het aanhechtingspunt of het centrum van het lichaam gelegen. | | Transversaal vlak (horizontaal vlak) | Een denkbeeldig vlak dat het lichaam horizontaal doormee snijdt, parallel aan de grond. | | Frontaal vlak (coronaal vlak) | Een denkbeeldig vlak dat het lichaam verticaal doormee snijdt, van voor naar achter, en het in een voorste en achterste deel verdeelt. | | Sagittaal vlak | Een denkbeeldig vlak dat het lichaam verticaal doormee snijdt, van links naar rechts. Het midsagittale vlak snijdt precies door de middellijn van het lichaam. | | Flexie | Het buigen van een lichaamsdeel, waardoor de hoek tussen de betrokken botten kleiner wordt. | | Extensie | Het strekken van een lichaamsdeel, waardoor de hoek tussen de betrokken botten groter wordt. | | Abductie | Beweging van een lichaamsdeel weg van de middellijn van het lichaam. | | Adductie | Beweging van een lichaamsdeel naar de middellijn van het lichaam toe. | | Rotatie | Het draaien rond de lengteas van het lichaam of een lichaamsdeel. | | Pronatie | Een draaiende beweging van de onderarm waarbij de handpalm naar achteren of naar beneden wordt gedraaid. | | Supinatie | De tegengestelde beweging van pronatie, waarbij de handpalm naar voren of naar boven wordt gedraaid. | | Inversie | Een draaiende beweging van de voet waarbij de voetzool naar binnen wordt gedraaid. | | Eversie | De omgekeerde beweging van inversie, waarbij de voetzool naar buiten wordt gedraaid. | | Dorsiflexie | Buiging van het enkelgewricht omhoog, richting het scheenbeen. | | Plantaire flexie | Het strekken van het enkelgewricht waarbij de voet naar beneden wordt gericht, alsof men op de tenen staat. |