1VET_23-24_ethiekindezorg_1-moeitewaard (1).pptx

# Inleiding tot ethiek in de zorg: waarden en normen Dit onderwerp introduceert de fundamentele concepten van ethiek in de zorg, met een specifieke focus op de rol van waarden en normen in professioneel handelen. ## 1. Kernconcepten: waarden en normen in de zorg ### 1.1 De betekenis van waarden #### 1.1.1 Definitie van waarden Waarden worden gedefinieerd als een oordeel over wat waardevol, belangrijk en juist is om na te streven. Ze verschillen van materiële waarde en eigenbelang. Waarden motiveren en legitimeren menselijk handelen, zowel voorafgaand als achteraf aan een actie. > **Tip:** Waarden moet je "waarmaken". Wat je doet en zegt, laat zien hoe belangrijk iets werkelijk voor je is. #### 1.1.2 Oefening in het identificeren van waarden Om waarden te herkennen, kan men zich afvragen: * Wat is belangrijk om te hebben of te doen? * Waarom zijn we hier? * Waarom zou iemand (bijvoorbeeld een verpleegkundige) een bepaalde handeling verrichten? * Aan wat herken je iemands toewijding of "hart" voor het werk? #### 1.1.3 Persoonlijke en gedeelde waarden Waarden zijn zowel persoonlijk als gedeeld. Ieder individu heeft een uniek waardenpatroon, maar bepaalde waarden worden breed gedragen binnen een samenleving, groep of organisatie. #### 1.1.4 Waarden in de verpleegkunde Beroepswaarden in de verpleegkunde omvatten onder andere respect voor de rechten van de mens, het recht op leven en keuze, waardigheid en respectvolle behandeling. Zorg moet respectvol worden verleend, zonder beperkingen op basis van leeftijd, huidskleur, levensbeschouwing, cultuur, handicap, ziekte, gender, seksuele geaardheid, nationaliteit, politiek, ras of sociale status. > **Voorbeeld:** De missietekst van een zorgorganisatie kan waarden zoals een warme, open omgeving, respect, en rekening houden met iemands persoonlijke waarden weerspiegelen. ### 1.2 De rol van normen #### 1.2.1 Definitie van normen Normen zijn, al dan niet in regels gegoten, overtuigingen over wat mensen moeten doen (of juist niet mogen doen). Ze dienen ter bescherming van één of meerdere waarden. #### 1.2.2 De relatie tussen waarden en normen Door te observeren welke normen iemand hanteert, kan men afleiden welke waarden die persoon belangrijk vindt. Normen zijn de concrete uitingen van onderliggende waarden. > **Tip:** Normen kunnen worden herkend aan termen als "moeten", "(niet) mogen", "willen" en "recht hebben op". ### 1.3 Verschillende niveaus van waarden en normenbepaling #### 1.3.1 Macro, meso en micro niveau Waarden en normen worden op verschillende niveaus bepaald: * **Maatschappij (macro niveau):** Algemene maatschappelijke opvattingen en wetgeving. * **Groep of organisatie (meso niveau):** Interne regels, missies en visies van een zorginstelling. * **Individu (micro niveau):** Persoonlijke overtuigingen en morele kompas van een zorgverlener. * **Situatie (context):** De specifieke omstandigheden van een zorgsituatie kunnen de toepassing van waarden en normen beïnvloeden. ### 1.4 Voorbeelden en oefeningen #### 1.4.1 Casus "rolstoel" De casus van de patiënt in de rolstoel die huilt omdat hij vastgebonden werd achtergelaten, illustreert een conflict tussen waarden en normen. Vragen die hierbij centraal staan zijn: * Wat is goede zorg in deze situatie? * Welke kernwoorden kenmerken goede zorg (bijv. privacy, respectvolle communicatie, mensgerichtheid)? * Wat had de verpleegkundige anders kunnen doen? * Hoe beïnvloeden de waarden en normen van de zorgvrager en de zorgverlener het professioneel handelen? #### 1.4.2 Waardeprioriteiten Oefeningen in het identificeren van persoonlijke waardeprioriteiten helpen om inzicht te krijgen in wat men zelf als belangrijk beschouwt. Een lijst van 18 mogelijke waarden kan dienen als leidraad. > **Voorbeeld:** Een lijst van 18 mogelijke waarden kan omvatten: een comfortabel leven, een opwindend leven, gevoel van voldoening, wereldvrede, schoonheid, gelijkheid, familiale geborgenheid, vrijheid, tevredenheid en geluk, innerlijke harmonie, rijpe liefde, nationaal gevoel, genot en plezier, een door God aanvaard leven, zelfrespect, sociale erkenning, ware vriendschap, en wijsheid. #### 1.4.3 Herkennen van waarden en normen in teksten Het analyseren van missie- en visieteksten van zorgorganisaties, of getuigenissen van zorgverleners, kan helpen bij het herkennen en formuleren van waarden en normen. ### 1.5 Leerdoelen met betrekking tot waarden en normen Na het bestuderen van dit onderwerp, dient de student in staat te zijn om: * 'Waarde' en 'norm' te definiëren en hun onderlinge verhouding te schetsen. * Het eigen waarden- en normenpatroon te omschrijven en toe te lichten met voorbeelden. * De waarden- en normenpatronen van anderen te omschrijven door aandachtige observatie van hun handelen en zeggen. * Waarden en normen te herkennen en in eigen woorden te formuleren. * Beroepswaarden te identificeren. * Waarden zoals "menswaardigheid", "zorgvragergerichte zorg" en "welzijn van de zorgvrager" te integreren als toetsstenen voor ethisch denken, voelen en handelen. --- # Beroepswaarden en professioneel handelen Dit deel behandelt beroepswaarden specifiek binnen de verpleegkunde, hoe deze waarden zich verhouden tot de missie en visie van zorgorganisaties en hoe ze professioneel handelen beïnvloeden. ### 2.1 De definitie van waarden en normen #### 2.1.1 Waarden Waarden worden gedefinieerd als een oordeel over wat waardevol, belangrijk en juist is om na te streven. Ze zijn niet gerelateerd aan geld of eigenbelang, maar motiveren en legitimeren menselijk handelen, zowel voorafgaand aan als na afloop van een actie. Het uitdragen van waarden wordt zichtbaar in het feitelijke handelen. > **Tip:** Waarden moet je "waarmaken"; wat je doet en zegt, reflecteert wat je werkelijk belangrijk vindt. #### 2.1.2 Normen Normen zijn, al dan niet in regels gegoten, overtuigingen over wat mensen wel of niet zouden moeten doen. Ze dienen ter bescherming van één of meerdere waarden. De normen die mensen hanteren, geven ook inzicht in wat zij belangrijk vinden (hun waarden). Normen kunnen uitgedrukt worden als "moeten", "(niet) mogen", "willen" of "recht hebben op". #### 2.1.3 De onderlinge relatie Waarden en normen worden bepaald door verschillende niveaus: * De maatschappij (macroniveau) * De groep of organisatie (mesoniveau) * Het individu (microniveau) * De specifieke situatie (context) ### 2.2 Beroepswaarden in de verpleegkunde De verpleegkunde kent specifieke beroepswaarden, zoals beschreven door het ICN (International Council of Nurses). Deze waarden omvatten: * Het respect voor de rechten van de mens, inclusief culturele rechten, het recht op leven en keuze, waardigheid en het recht om met respect behandeld te worden. * Het leveren van respectvolle verpleegkundige zorg, zonder beperkingen op basis van leeftijd, huidskleur, levensbeschouwing, cultuur, handicap, ziekte, gender, seksuele geaardheid, nationaliteit, politiek, ras of sociale status. #### 2.2.1 Verhouding tot missie en visie van zorgorganisaties Zorgorganisaties formuleren hun missie en visie, die de waarden en normen weerspiegelen die binnen de organisatie nagestreefd worden. Een voorbeeld hiervan is een missietekst die vanuit een christelijke visie een warme, open omgeving biedt waar iedereen welkom is en waar elke persoon met respect wordt behandeld, ongeacht herkomst, ideologie of sociale status. Rekening houden met de waarden die de patiënt belangrijk vindt, is hierbij cruciaal. > **Voorbeeld:** Een missietekst die stelt dat "iedere persoon met respect wordt behandeld, ongeacht herkomst, ideologie of sociale status", vertaalt de waarde van respect naar een concrete norm voor het handelen van zorgverleners. #### 2.2.2 Invloed op professioneel handelen Professioneel handelen als verpleegkundige wordt direct beïnvloed door waarden en normen. De verpleegkundige dient zich bewust te zijn van de eigen waarden en normen, alsook die van de zorgvrager, en hoe deze het handelen beïnvloeden. Dit leidt tot ethisch verantwoord handelen en het vervullen van een voorbeeldfunctie. > **Tip:** Een student die een negatieve stage-ervaring deelt op sociale media, raakt aan de kern van professioneel handelen en ethische reflectie. De vraag is hoe deze situatie geleid had moeten worden om de zorg "goed" te noemen. ### 2.3 Reflectie op professioneel handelen #### 2.3.1 De rol van de verpleegkundige De verpleegkundige is zich bewust van de waarden en normen van zichzelf en de zorgvrager, en hoe deze het professioneel handelen beïnvloeden. Daarnaast handelt de verpleegkundige op ethisch verantwoorde wijze en vervult zij een voorbeeldfunctie. > **Voorbeeld:** In de casus van de patiënt in de rolstoel, die zich vastgebonden voelt en publiekelijk in een gang wordt geplaatst, rijzen ethische vragen rondom privacy, menswaardigheid en respect. Wat had de verpleegkundige anders kunnen doen? #### 2.3.2 Leren van ethische dilemma's Ethische dilemma's, zoals geschetst in de casus van de patiënt in de rolstoel, bieden bouwstenen voor het leren stellen van kritische ethische vragen en het zoeken naar antwoorden. Het gaat om het omzetten van wat belangrijk is voor alle betrokkenen in de praktijk, het omgaan met meningsverschillen en het leren van (negatieve) ervaringen. #### 2.3.3 Waarde en normenpatroon Het begrip van waarden en normen omvat: * Het definiëren en correct hanteren van waarden en normen, en het schetsen van hun onderlinge verhouding. * Het omschrijven en toelichten van het eigen waarden- en normenpatroon met voorbeelden. * Het omschrijven van de waarden- en normenpatronen van anderen door aandachtige observatie van hun gedrag en uitspraken. * Het herkennen en in eigen woorden formuleren van waarden en normen. * Het integreren van beroepswaarden zoals "menswaardigheid", "zorgvrager gerichte zorg" en "welzijn van de zorgvrager" als toetsstenen voor ethisch denken, voelen en handelen. --- # Leerdoelen, studiemateriaal en evaluatie Dit onderdeel behandelt de praktische invulling van de cursus, met specifieke aandacht voor de leerdoelen, het beschikbare studiemateriaal en de evaluatiemethoden. ### 3.1 Leerdoelen (DLR's) De leerdoelen van de cursus, ook wel Domeinspecifieke Leerresultaten (DLR's) genoemd, geven aan waar studenten naartoe werken en wat zij aan het einde van de cursus moeten kunnen. Ze vormen de leidraad voor het leerproces. #### 3.1.1 De rol van DLR's DLR's definiëren de verwachte competenties en kennis die studenten moeten verwerven. Ze zijn cruciaal voor het structureren van de cursusinhoud en het beoordelen van de voortgang. #### 3.1.2 Specifieke DLR's voor Ethiek in de Zorg Voor deze cursus ligt de focus op de volgende DLR's: * **Bewustzijn van waarden en normen:** De verpleegkundige is zich bewust van de waarden en normen van zichzelf en de zorgvrager, en hoe deze het professioneel handelen beïnvloeden. Dit omvat het kunnen herkennen en formuleren van waarden en normen, zowel bij zichzelf als bij anderen door observatie van hun gedrag en uitspraken. * **Ethisch verantwoord handelen:** De verpleegkundige handelt op ethisch verantwoorde wijze. Dit wordt getoetst aan beroepswaarden zoals "menswaardigheid", "zorgvragergerichte zorg" en "welzijn van de zorgvrager". * **Voorbeeldfunctie:** De verpleegkundige vervult een voorbeeldfunctie voor anderen. #### 3.1.3 Waarden en normen in de praktijk De casus van de rolstoelgebruiker illustreert hoe de interpretatie van "goede zorg" afhankelijk is van individuele perspectieven en waarden. Kernwoorden voor goede zorg zijn privacy, respectvolle communicatie, respect, mensgerichtheid en empathie. * **Waarden** worden gedefinieerd als oordelen over wat waardevol, belangrijk en juist is om na te streven. Ze motiveren en legitimeren menselijk handelen. Waarden kunnen persoonlijk zijn, maar ook gedeeld worden. Ze geven aan wat iemand belangrijk vindt. * **Normen** zijn overtuigingen, al dan niet in regels gegoten, over wat mensen moeten doen of niet mogen doen. Ze beschermen waarden. Normen kunnen worden uitgedrukt als "moeten", "(niet) mogen", "willen" of "recht hebben op". Waarden en normen worden bepaald door verschillende niveaus: de maatschappij (macro), de groep of organisatie (meso), het individu (micro) en de specifieke situatie (context). **Voorbeelden van waarden:** * Een comfortabel leven * Een opwindend leven * Een gevoel van voldoening * Wereldvrede * Gelijkheid, broederlijkheid, solidariteit * Vrijheid * Zelfrespect en zelfwaardering * Wijsheid Beroepswaarden in de verpleegkunde omvatten respect voor mensenrechten, recht op leven en keuze, waardigheid, en respectvolle behandeling, onafhankelijk van leeftijd, huidskleur, levensbeschouwing, cultuur, handicap, ziekte, gender, seksuele geaardheid, nationaliteit, politiek, ras of sociale status. #### 3.1.4 Leren kritische (ethische) vragen stellen Ethiek biedt bouwstenen om kritische (ethische) vragen te stellen over wat belangrijk is voor alle betrokkenen in de zorg, hoe dit in de praktijk om te zetten, hoe om te gaan met meningsverschillen, en wat men als student kan leren van (negatieve) ervaringen. Het doel is om te leren deze vragen te stellen en antwoorden te zoeken. ### 3.2 Studiemateriaal Het studiemateriaal is divers en ontworpen om het leerproces te ondersteunen. #### 3.2.1 Overzicht studiemateriaal * **Handboek:** "Handbook Van Den Eynde - Fransen" (2008) biedt theoretische achtergrond. * **Cursusnota's:** Bevatten uitleg, verwerkingsruimte, oefeningen en leerdoelen per les. * **Artikels:** Aanvullend leesmateriaal. * **Canvas/website:** Digitale bronnen en informatie. * **Digitale documenten:** Zoals de studiewijzer, die systematisch informatie over een opleiding onderdeel biedt volgens ECTS-normen, inclusief inhoud, studietijdsbelasting, toelatingsvoorwaarden en evaluatievormen. #### 3.2.2 Verwerking en zelfstudie * **Oefeningen:** Zowel in de cursus, online, als in het handboek, worden aangeboden ter oefening en om de stof te verwerken. Het actief aan de slag gaan met leermateriaal leidt tot betere resultaten. Het goed kunnen uitleggen aan anderen is een indicatie van begrip. * **Studiegroepjes:** Stimuleren samenwerking en peer feedback. * **Lesvoorbereidings-oefeningen:** Studenten maken voor elke les een voorbereiding, die besproken wordt in studiegroepjes en waar gerichte feedback op kan worden gevraagd. * **Zelfstudie-opdrachten:** Zoals de "caritas cahier" (verwerkingsopdracht 10). * **Inlevingsproject:** "Zorgethisch lab de spiegeling". #### 3.2.3 Praktische afspraken en communicatie * **Studiewijzer:** Biedt begeleiding bij het leerproces. * **Contact met docent:** Bij voorkeur via e-mail met vermelding van cursus, opleiding, fase en campus. Een vaste handtekening in Thomas More e-mails met naam, fase, opleiding en campus is vereist. * **Canvas FAQ:** Antwoorden op veelgestelde vragen. * **Geen oefeningen mailen:** Deze moeten via Canvas geüpload worden. ### 3.3 Evaluatie De evaluatie van de cursus is gestructureerd en bestaat uit een schriftelijk examen en permanente evaluatie. #### 3.3.1 Examen * **Vorm:** Schriftelijk examen in januari. * **Weging:** 17/20 punten van het totale OPO (Onderwijs- enexamenregeling). * **Inhoud:** Open vragen en multiple-choice vragen over de verhouding ethiek/recht. * **Voorwaarde:** Slagen voor het examen is een voorwaarde om te kunnen slagen voor het OPO. #### 3.3.2 Permanente evaluatie * **Weging:** 3/20 punten van het totale OPO. * **Deelnamevoorwaarde:** Constructieve deelname is vereist. Zonder deze deelname kan men maximaal 9/20 punten behalen voor het OPO. * **Inhoud:** De specifieke inhoud van de permanente evaluatie wordt niet gedetailleerd beschreven in dit overzicht, maar is een integraal onderdeel van de beoordeling. #### 3.3.3 Proefexamen en voorbereiding * Een proefexamen is beschikbaar om studenten een beeld te geven van het soort vragen en de beoordelingswijze. * Studenten worden aangemoedigd om zelf examenvragen te bedenken gebaseerd op de lesstof. #### 3.3.4 Belang van deelname Deelname aan het examen en de permanente evaluatie is essentieel om te kunnen slagen voor het vak. Zonder deelname aan de permanente evaluatie is het maximale cijfer voor het OPO beperkt. > **Tip:** Maak gebruik van de studiewijzer om een duidelijk overzicht te krijgen van alle cursusonderdelen, leerdoelen en evaluatiemomenten. > > **Tip:** Werk actief met de aangeboden oefeningen en bespreek deze in studiegroepjes om je begrip te verdiepen en je voor te bereiden op het examen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Ethiek | Een tak van de filosofie die zich bezighoudt met morele principes en waarden die menselijk gedrag sturen, met name in relatie tot wat goed of fout is. | | Waarden | Overtuigingen over wat waardevol, belangrijk en juist is om na te streven; ze motiveren en legitimeren menselijk handelen. | | Normen | Overtuigingen, al dan niet in regels gegoten, over wat mensen moeten doen of niet mogen doen; ze beschermen waarden. | | Goede zorg | Zorg die wordt gekenmerkt door respect, mensgerichtheid, privacy van de patiënt en goede communicatie, rekening houdend met de gemoedstoestand en wensen van de patiënt. | | Casus rolstoel | Een concrete casus die de ethische dilemma's rondom een patiënt in een rolstoel illustreert, waarbij privacy, respect en passende zorg centraal staan. | | Privacy van de PT | Het recht van de patiënt om zijn of haar persoonlijke informatie en lichamelijke integriteit te beschermen tegen ongepaste inzage of inmenging. | | Mensgerichtheid | Een benadering in de zorg die de patiënt centraal stelt, met aandacht voor diens individuele behoeften, gevoelens en waardigheid. | | WaardePrioriteiten | De rangschikking van verschillende waarden op basis van hun belangrijkheid voor een individu of groep, waarbij de topwaarden leidend zijn voor besluitvorming en gedrag. | | Beroepswaarden | Specifieke waarden die essentieel zijn voor een bepaald beroep, zoals respect voor mensenrechten, waardigheid en non-discriminatie binnen de verpleegkunde. | | Missietekst | Een officiële verklaring van een zorgorganisatie die de fundamentele doelstellingen, visie en waarden van de organisatie weergeeft. | | DLR (Domeinspecifiek Leerresultaat) | Een specifieke leeruitkomst die aantoont wat een student na het doorlopen van een opleiding of cursus moet weten en kunnen in een bepaald domein. | | ECTS (European Credits Transfer System) | Een systeem dat wordt gebruikt in het hoger onderwijs om studietijd en studieprestaties te meten en te vergelijken tussen verschillende instellingen en landen. | | Zorgethiek | Een ethische benadering die zich richt op de ethische aspecten van zorgrelaties, met nadruk op zorgzaamheid, empathie en verantwoordelijkheid binnen de hulpverlening. | | Meervoudig leren denken | Het vermogen om een probleem of situatie vanuit verschillende perspectieven te benaderen en verschillende antwoorden of oplossingen te overwegen. |