student_ppt_Deel_1_Staatsrecht_2025.pdf

# De definitie en bronnen van recht Dit gedeelte geeft een duidelijke definitie van wat recht inhoudt en hoe dit zich verhoudt tot de verschillende bronnen waaruit het Belgische recht voortvloeit. ### 1.1 De definitie van recht Recht kan niet worden gedefinieerd als één enkel element, maar als een samenstel van verschillende componenten. De kern van deze definitie bestaat uit vier elementen [3](#page=3): 1. **Geheel van gedragsregels**: Dit vormt de basisstructuur waarbinnen verder recht ontstaat. Voorbeelden hiervan zijn verkeersreglementering en de Grondwet. Deze regels hebben een algemene draagwijdte. Zo stelt artikel 5.69 van het Burgerlijk Wetboek dat een geldig tot stand gekomen contract de partijen bindt als wet. Dit principe is van toepassing op diverse contracten, zoals koop-, huur- of opdrachtcontracten [3](#page=3). 2. **Opgelegd door het gezag van de gemeenschap**: Gedragsregels worden primair gecreëerd door parlementen, die de vertegenwoordigers van het volk zijn [4](#page=4). 3. **Doel is ordening van de maatschappij**: Het recht dient om de samenleving te structureren en te reguleren [5](#page=5). 4. **Gehandhaafd door het maatschappelijk gezag**: De rechtsregels die worden vastgelegd, worden afgedwongen door de daartoe bevoegde instanties [6](#page=6). ### 1.2 De bronnen van het Belgisch recht Het Belgische recht kent diverse bronnen, die hiërarchisch geordend kunnen worden en variëren in hun toepassingsgebied en totstandkomingsproces [7](#page=7) [8](#page=8). #### 1.2.1 Internationale verdragen en Europees recht * **Internationale verdragen**: Dit zijn overeenkomsten tussen staten die rechtstreeks of onrechtstreeks bindend zijn binnen België. Voorbeelden zijn het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens (EVRM) en dubbelbelastingverdragen [7](#page=7). * **Europees recht**: Dit omvat verordeningen die direct toepasbaar zijn en richtlijnen die omzetting in nationaal recht vereisen. Een voorbeeld is de BTW-richtlijn die is omgezet in het Belgische BTW-Wetboek [7](#page=7). #### 1.2.2 Puur Belgisch recht ##### 1.2.2.1 De Grondwet De Grondwet is de hoogste norm in het Belgische rechtssysteem, ondanks haar relatief beperkte omvang van 198 artikelen. Zij regelt de werking en organisatie van de staat en bevat fundamentele rechten en plichten van burgers. De Grondwet heeft een zeer brede territoriale toepassing over gans België. Wijzigingen van de Grondwet vereisen een speciale procedure en worden gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad (BS) [9](#page=9). ##### 1.2.2.2 Wetten, decreten en ordonnanties Deze rechtsnormen worden als gelijkwaardig beschouwd en worden uitgevaardigd door de verschillende parlementen. Elk parlement heeft een specifieke bevoegdheid, zowel materieel als territoriaal, wat gecontroleerd wordt door het Grondwettelijk Hof. Deze normen moeten de Grondwet respecteren. Ze hebben een brede territoriale toepassing, gaande van gans België tot specifieke gewesten of gemeenschappen. Nieuwe wetten, decreten en ordonnanties verschijnen in het Belgisch Staatsblad en zijn in principe van kracht vanaf de tiende dag na publicatie [11](#page=11). ##### 1.2.2.3 Uitvoeringsbesluiten Deze besluiten, zoals Koninklijke Besluiten, Ministeriële Besluiten of besluiten van Gemeenschaps- en Gewestregeringen, dienen ter uitvoering van wetten, decreten en ordonnanties. De Raad van State controleert deze besluiten. Ze hebben, net als wetten, decreten en ordonnanties, een brede territoriale toepassing. Nieuwe uitvoeringsbesluiten worden eveneens gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad [13](#page=13). > **Example:** Een voorbeeld is het Woninghuurdecreet, waarbij de Vlaamse Regering in een besluit een lijst met kleine herstellingen heeft vastgelegd die ten laste komen van de huurder, alsook een modelformulier voor het bewijs van de waarborg [13](#page=13). ##### 1.2.2.4 Rechtspraak Rechtspraak bestaat uit rechterlijke uitspraken. In principe is rechtspraak enkel van toepassing tussen de partijen die bij het geschil betrokken zijn. Echter, een bijzondere of nieuwe interpretatie van de wet door een rechter kan een precedentwerking hebben en leiden tot de ontwikkeling van nieuw recht. Rechterlijke uitspraken zijn terug te vinden in gespecialiseerde tijdschriften en databanken [14](#page=14). ##### 1.2.2.5 Rechtsleer Rechtsleer omvat commentaren op wetgeving en rechtspraak. Deze commentaren bieden argumenten om wetgeving in een bepaalde richting te interpreteren of om rechters te overtuigen om een bepaalde uitspraak te doen, waardoor de rechtsleer onrechtstreeks invloed uitoefent op de rechtspraak. Rechtsleer is terug te vinden in gespecialiseerde tijdschriften en boeken [16](#page=16). ##### 1.2.2.6 Gewoonten en gebruiken Gewoonten en gebruiken vormen een zeer uitzonderlijke bron van recht [17](#page=17). > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te maken tussen de verschillende niveaus van normen (internationaal, Europees, nationaal) en te begrijpen hoe deze hiërarchisch op elkaar inwerken en elkaar controleren [11](#page=11) [7](#page=7) [8](#page=8). --- # De inrichting van de Belgische staat Het Belgische staatsbestel wordt gekenmerkt door een reeks fundamentele principes, waaronder het zijn van een rechtsstaat, een democratie, een monarchie en een federale staat, met een specifieke verdeling van bevoegdheden over verschillende overheidsniveaus [27](#page=27) [28](#page=28) [29](#page=29) [30](#page=30). ### 2.1 Kenmerken van de Belgische staat De Belgische staat bezit vier kernmerken: * **Rechtsstaat**: De overheid mag enkel handelen op basis van een wettelijke grondslag, terwijl burgers alles mogen doen wat niet wettelijk verboden is [27](#page=27). * **Democratie**: De wetgeving wordt indirect door de burgers bepaald via hun verkozen vertegenwoordigers die zetelen in parlementen en raden [28](#page=28). * **Monarchie**: Het staatshoofd is de Koning. De Koning is politiek onschendbaar en onbekwaam om alleen te handelen, wat betekent dat hij geen persoonlijke macht uitoefent [29](#page=29). * **Federale staat**: De macht is verdeeld tussen het federale niveau (nationaal) en de deelstaten, die bestaan uit gemeenschappen en gewesten [30](#page=30). ### 2.2 Verdeling van bevoegdheden over de verschillende overheidsniveaus De verdeling van bevoegdheden binnen de Belgische staat wordt geleid door twee belangrijke principes: de scheiding der machten en de verschillende beleidsniveaus [31](#page=31) [32](#page=32). #### 2.2.1 Scheiding der machten Dit principe houdt in dat de staatsmacht is opgesplitst in drie machten: * **Wetgevende macht (WM)**: Deze macht wordt uitgeoefend door parlementen en raden [31](#page=31). * **Uitvoerende macht (UM)**: Deze macht berust bij de regeringen [31](#page=31). * **Rechterlijke macht (RM)**: Deze macht is in handen van de rechtbanken [31](#page=31). #### 2.2.2 Verschillende beleidsniveaus Naast de scheiding der machten, kent België verschillende beleidsniveaus voor de wetgevende en uitvoerende macht. De rechterlijke macht opereert echter altijd op federaal niveau. Deze beleidsniveaus kunnen worden onderverdeeld in [32](#page=32): * **Nevengeschikt niveau**: Dit omvat het federale niveau, de gewesten en de gemeenschappen [32](#page=32). * **Ondergeschikt niveau**: Dit omvat de provincies en de gemeenten [32](#page=32). > **Tip:** De rechterlijke macht is een uitzondering op de regel van de federale staat; deze is niet opgedeeld per deelstaat, maar functioneert op federaal niveau. #### 2.2.3 Wetgevende en uitvoerende macht op federaal niveau Op federaal niveau worden de wetgevende en uitvoerende macht als volgt uitgeoefend: * **Wetgevende macht**: Deze wordt uitgeoefend door het federaal parlement, dat bestaat uit de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de Senaat, in samenwerking met de Koning. Beslissingen worden genomen via wetten [34](#page=34). * **Uitvoerende macht**: Deze wordt uitgeoefend door de federale regering, in samenwerking met de Koning. Beslissingen worden genomen via Koninklijke Besluiten (KB) en Ministeriële Besluiten (MB) [34](#page=34). #### 2.2.4 Wetgevende en uitvoerende macht op niveau van Gemeenschap en Gewest Het schema van de gewest- en gemeenschapsniveaus is gebaseerd op de taalgebieden van België: Nederlands, Frans en Duits, wat leidt tot vier taalgebieden: het Nederlandstalige, het Franstalige, het Duitstalige en het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad [35](#page=35) [36](#page=36). * **Gewesten**: Er zijn drie gewesten: het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest [38](#page=38). * Op het niveau van het Vlaams Gewest oefenen het Vlaams Parlement (wetgevend) en de Vlaamse Regering (uitvoerend) hun bevoegdheden uit via decreten en Besluiten van de Vlaamse Regering, respectievelijk [41](#page=41). * Op het niveau van het Waals Gewest zijn dit het Waals Parlement (wetgevend) en de Waalse Regering (uitvoerend), die beslissen via decreten en Besluiten van de Waalse Regering [41](#page=41). * Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kent het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (wetgevend) en de Regering van Brussels Hoofdstedelijk Gewest (uitvoerend), die beslissen via ordonnanties en Besluiten van de Regering van Brussels Hoofdstedelijk Gewest [41](#page=41). * **Gemeenschappen**: Er zijn drie gemeenschappen: de Vlaamse Gemeenschap, de Franstalige Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap [39](#page=39). * De Vlaamse Gemeenschap is nauw verbonden met het Vlaams Gewest en deelt zijn parlement en regering, die decreten en Besluiten uitvaardigen [40](#page=40) [41](#page=41). * De Franstalige Gemeenschap wordt vertegenwoordigd door het Parlement van de Franstalige Gemeenschap (wetgevend) en de Regering van de Franstalige Gemeenschap (uitvoerend), die beslissen via decreten en Besluiten [41](#page=41). * De Duitstalige Gemeenschap heeft een eigen Parlement van de Duitstalige Gemeenschap (wetgevend) en Regering van de Duitstalige Gemeenschap (uitvoerend), die eveneens decreten en Besluiten uitvaardigen [41](#page=41). > **Example:** De bevoegdheden voor onderwijs vallen onder de Gemeenschappen, terwijl ruimtelijke ordening een bevoegdheid is van de Gewesten [42](#page=42). #### 2.2.5 Verdeling van specifieke bevoegdheden De bevoegdheden zijn als volgt verdeeld over het federale niveau, de gemeenschappen en de gewesten [42](#page=42): * **Federale bevoegdheden**: * De Grondwet [42](#page=42). * Justitie (met uitzondering van justitiehuizen) [42](#page=42). * Defensie [42](#page=42). * Openbare orde en ordehandhaving [42](#page=42). * Sociale zekerheid (met uitzondering van het groeipakket) [42](#page=42). * Arbeidsrecht [42](#page=42). * Prijs- en inkomensbeleid [42](#page=42). * Handels- en vennootschappenrecht [42](#page=42). * Monetair en financieel beleid [42](#page=42). * **Gemeenschapsbevoegdheden**: * Onderwijs [42](#page=42). * Culturele aangelegenheden (musea, audiovisuele media) [42](#page=42). * Persoonsgebonden aangelegenheden (verzorgingsinstellingen, jeugdbescherming, bejaardenbeleid, minder-validen) [42](#page=42). * Justitiehuizen [42](#page=42). * Groeipakket [42](#page=42). * Taalgebruik in bestuurszaken, onderwijs en sociale betrekkingen tussen werknemer en werkgever [42](#page=42). * **Gewestbevoegdheden**: * Ruimtelijke ordening [42](#page=42). * Huisvesting [42](#page=42). * Woninghuur (vanaf 1 januari 2019) [42](#page=42). * Werkgelegenheid (arbeidsbemiddeling) [42](#page=42). * Milieu [42](#page=42). * Waterbeleid [42](#page=42). * Gewestelijk energiebeleid (uitgezonderd kernenergie, wat federaal is) [42](#page=42). * Regionale economie [42](#page=42). * Wegennet [42](#page=42). * Havens [42](#page=42). * Openbare werken [42](#page=42). * Wapenhandel en alle resterende bevoegdheden die niet expliciet zijn toegewezen [42](#page=42). --- # De rechterlijke macht en gerechtelijke procedures Dit hoofdstuk behandelt de algemene beginselen van behoorlijke rechtsspraak, de structuur van de Belgische rechtbanken en de procedures in burgerlijke en strafzaken. ### 3.1 Algemene beginselen van behoorlijke rechtsspraak De algemene beginselen van behoorlijke rechtsspraak garanderen een eerlijke en rechtvaardige behandeling van zaken voor de rechter. Deze beginselen zijn verankerd in de Belgische Grondwet en internationale verdragen zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) [44](#page=44) [45](#page=45). #### 3.1.1 Onafhankelijke en onpartijdige rechter Iedereen heeft recht op het oordeel van een onafhankelijke en onpartijdige rechter. Dit betekent dat de rechter geen enkele druk mag ondergaan en zonder vooringenomenheid moet oordelen [45](#page=45). #### 3.1.2 Recht op een eerlijke behandeling Elke persoon heeft recht op een eerlijke behandeling tijdens het proces. Dit omvat het recht om zichzelf te verdedigen, de bijstand van een advocaat (eventueel pro deo) en het respecteren van de rechten van verdediging, wat betekent dat elke partij haar argumenten kan inbrengen en haar standpunt kan verdedigen. Dit principe staat ook bekend als het recht op tegenspraak [48](#page=48). #### 3.1.3 Motiveringsplicht van de rechter De rechter heeft de plicht om zijn beslissingen te motiveren. Dit houdt in dat de rechter de feiten en de rechtsregels moet vermelden die tot zijn beslissing hebben geleid. De rechter moet echter enkel antwoorden op de vragen die door de partijen worden gesteld [49](#page=49). #### 3.1.4 Openbare behandeling In principe worden alle zaken openbaar behandeld. Dit betekent dat iedereen de behandeling van een rechtszaak mag bijwonen. Er zijn echter uitzonderingen mogelijk in het belang van de goede zeden, de openbare orde en de openbare veiligheid [50](#page=50). #### 3.1.5 Principe van dubbele aanleg Het principe van dubbele aanleg houdt in dat tegen de meeste vonnissen hoger beroep kan worden ingesteld, tenzij de wet anders bepaalt. De eerste keer dat een zaak voorkomt, spreekt men van de eerste aanleg, en de tweede keer van beroep of tweede aanleg [51](#page=51). Uitzonderingen op de mogelijkheid tot beroep zijn: * Uitspraken van het Hof van Assisen [51](#page=51). * Zaken met een vordering van maximaal 2 000 euro voor de vrederechter [51](#page=51). * Zaken met een vordering van maximaal 2 500 euro voor de rechtbank van eerste aanleg en de ondernemingsrechtbank [51](#page=51). ### 3.2 Vergelijking burgerlijk proces en strafproces Er zijn duidelijke verschillen tussen het burgerlijk proces en het strafproces qua terminologie, onderwerp, start, partijen, de rol van de rechter en bewijsvoering [52](#page=52). | Aspect | Burgerlijk proces | Strafproces | | :--------------------- | :------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------ | | **Uitspraak rechter** | Vaststelling van een recht, verplichten tot naleven van een plicht, schadevergoeding. | Geldboete, werkstraf, gevangenisstraf. | [53](#page=53). | **Onderwerp zaak** | Conflict tussen 2 of meer personen over rechten, plichten of schadevergoeding. | Sanctie van misdrijven (toepassing strafwet en strafbepalingen). | [53](#page=53). | **Start procedure** | Verzoekschrift of dagvaarding. | Enkel via dagvaarding. | [54](#page=54). | **Partijen** | Verzoekende  verwerende partij, eiser  verweerder, appellant  geïntimeerde. | Openbaar ministerie  verdachte, slachtoffer (eventueel burgerlijke partij). | [54](#page=54). | **De rechter** | Burgerlijke rechter (zittende magistratuur). | Strafrechter (zittende magistratuur), eventueel advocaat verplicht in cassatie. | [55](#page=55). | **Vertegenwoordigers** | Advocaat, enkel verplicht in cassatie. | Verdachte verschijnt in persoon; OM vertegenwoordigt de maatschappij (staande magistratuur). | [55](#page=55). | **Andere personages** | Griffier, gerechtsdeurwaarder. | Griffier, gerechtsdeurwaarder. | [56](#page=56). | **Bewijsvoering** | Door partijen zelf geleverd. | OM voert onderzoek en levert bewijzen. | [56](#page=56). ### 3.3 Hiërarchie der rechtbanken De Belgische rechtbanken zijn hiërarchisch georganiseerd [57](#page=57). ### 3.4 Bevoegdheden van rechtbanken en hoven Verschillende rechtbanken en hoven zijn bevoegd voor specifieke zaken, afhankelijk van het soort geschil en de hoogte van de vordering [59](#page=59). #### 3.4.1 Vrederechter / Vredegerecht De vrederechter behandelt voornamelijk geschillen die verband houden met het dagelijks leven en de nabuurschap [61-64](#page=61-64). * **Minnelijke schikking:** De vrederechter kan eerst proberen een minnelijke schikking te treffen, wat gratis is en geen vonnis oplevert. Indien geen akkoord, kan een formele rechtszaak gestart worden [61](#page=61). * **Uitsluitende bevoegdheden (ongeacht bedrag):** * Huurgeschillen [62](#page=62) [63](#page=63) [64](#page=64). * Mede-eigendom (appartementsrecht, syndicus, gemene muur) [62](#page=62) [63](#page=63) [64](#page=64). * Erfdienstbaarheden en burengeschillen (recht van overgang, afstand bomen) [62](#page=62) [63](#page=63) [64](#page=64). * Geschillen inzake consumentenkredieten (behalve kredieten voor onroerend goed) [62](#page=62) [63](#page=63) [64](#page=64). * Invordering schulden voor nutsvoorzieningen bij particulieren [62](#page=62) [64](#page=64). * Aanwijzing van een voorlopig bewindvoerder [62](#page=62) [64](#page=64). * Gedwongen opname en verblijf van geesteszieken [62](#page=62) [64](#page=64). * **Algemene bevoegdheid:** Geschillen met een vordering tot 5 000 euro die niet uitsluitend tot de bevoegdheid van andere rechtbanken behoren [64](#page=64). **Hoger beroep bij de vrederechter:** * Vorderingen  2 000 euro: geen beroep mogelijk [65](#page=65). * Vorderingen > 2 000 euro: beroep bij de burgerlijke kamer van de rechtbank van eerste aanleg [65](#page=65) [66](#page=66). #### 3.4.2 Politierechter De politierechter is de strafrechtbank voor verkeersinbreuken en misdrijven die als overtredingen worden bestraft [68](#page=68). **Hoger beroep bij de politierechter:** * Vorderingen  2 000 euro: geen beroep mogelijk [68](#page=68). * Vorderingen > 2 000 euro: beroep bij de correctionele rechtbank [68](#page=68) [69](#page=69). #### 3.4.3 Rechtbank van eerste aanleg De rechtbank van eerste aanleg kan uit verschillende kamers bestaan met elk een uitsluitende bevoegdheid [71](#page=71) [72](#page=72) [73](#page=73) [74](#page=74) [75](#page=75) [76](#page=76) [77](#page=77). * **Beslagrechter:** Betwistingen in verband met beslag [72](#page=72). * **Fiscale rechtbank:** Geschillen met de fiscus [73](#page=73). * **Correctionele rechtbank:** * Behandelt wanbedrijven in eerste aanleg [74](#page=74). * Is de beroepsinstantie voor de politierechtbank [74](#page=74). * **Strafuitvoeringsrechtbank:** Beslist over de uitvoering van vrijheidsstraffen van meer dan 3 jaar (beperkte detentie, elektronisch toezicht, voorwaardelijke invrijheidstelling). Enkel cassatieberoep mogelijk [75](#page=75). * **Familie- en jeugdrechtbank:** Bevoegd voor zaken betreffende de staat van personen, familierecht, ouderlijk gezag, minderjarigen en alimentatie [76](#page=76). * **Burgerlijke kamer:** Heeft volheid van bevoegdheid voor zaken die niet uitsluitend aan andere rechtbanken toebehoren en waarvan de vordering meer bedraagt dan 5 000 euro. Tevens is de burgerlijke kamer de beroepsinstantie voor de vrederechter. De voorzitter kan zich in kort geding buigen over hoogdringende zaken [77](#page=77) [78](#page=78) [79](#page=79) [81](#page=81). **Hoger beroep bij de rechtbank van eerste aanleg (burgerlijke kamer):** * Vorderingen > 2 500 euro: beroep bij het hof van beroep [79](#page=79) [80](#page=80). * Vorderingen  2 500 euro: de uitspraak van de rechtbank van eerste aanleg is definitief [79](#page=79). #### 3.4.4 Ondernemingsrechtbank De ondernemingsrechtbank (voorheen handelsrechtbank/rechtbank van koophandel) is bevoegd voor geschillen tussen ondernemingen, vennootschappen en faillissementen. Deze rechtbank heeft uitsluitende bevoegdheden, ongeacht het bedrag van de vordering [83](#page=83). * **Hoger beroep:** Zaken met een vordering > 2 500 euro kunnen in beroep worden gebracht bij het hof van beroep [83](#page=83) [84](#page=84). **Speciale regeling voor particulieren:** Wanneer een particulier een onderneming voor de rechtbank brengt, kan er gekozen worden tussen de ondernemingsrechtbank of de vrederechter/rechtbank van eerste aanleg [85](#page=85). #### 3.4.5 Arbeidsrechtbank De arbeidsrechtbank is uitsluitend bevoegd voor geschillen tussen werknemers en werkgevers, en geschillen inzake sociale zekerheid en collectieve schuldenregeling [87](#page=87). * **Hoger beroep:** Men kan in beroep gaan bij het Arbeidshof [87](#page=87). #### 3.4.6 Arbeidshof Het Arbeidshof is enkel de beroepsinstantie voor geschillen die door de arbeidsrechtbank zijn behandeld [89](#page=89). #### 3.4.7 Hof van beroep Het Hof van beroep bestaat uit verschillende kamers en is uitsluitend de beroepsinstantie voor zaken die in eerste aanleg zijn gewezen door de ondernemingsrechtbank en de rechtbank van eerste aanleg, op voorwaarde dat de vordering meer bedraagt dan 2 500 euro [91](#page=91). #### 3.4.8 Hof van Assisen Het Hof van Assisen is een strafrechtbank die uitsluitend bevoegd is voor misdaden, politieke misdrijven en drukpersmisdrijven. Er is geen beroep mogelijk. De schuldvraag wordt beoordeeld door een jury van 12 personen [93](#page=93). #### 3.4.9 Hof van Cassatie Het Hof van Cassatie is de hoogste rechtbank in België en oordeelt niet over de feiten, maar enkel over het recht. Cassatieberoep kan enkel worden aangetekend om procedurefouten of interpretatieproblemen met de wet. Een uitspraak kan worden gecasseerd (vernietigd) en de zaak wordt dan verwezen naar een ander hof van beroep. De procedure is lang en kostelijk [95](#page=95). > **Voorbeeld:** Het Hof van Cassatie heeft bepaald dat het vasthouden van een draagbare telefoon tijdens het rijden, zonder meer, voldoende is om beboet te worden, wat heeft geleid tot een aanpassing van de verkeersregels [96](#page=96). ### 3.5 Bijzondere rechts colleges Naast de gewone rechtbanken bestaan er bijzondere rechts colleges met specifieke bevoegdheden [97](#page=97). #### 3.5.1 Raad van State De Raad van State ressorteert onder de uitvoerende macht [98](#page=98). * **Afdeling wetgeving:** Geeft niet-bindend advies over wetsontwerpen en -voorstellen [98](#page=98). * **Afdeling bestuursrechtspraak:** Verklaart beslissingen van de uitvoerende macht nietig of schorst ze bij bevoegdheidsoverschrijding of procedurefouten. Cassatieberoep is mogelijk tegen beslissingen van administratieve rechtscolleges [98](#page=98). #### 3.5.2 Grondwettelijk Hof Het Grondwettelijk Hof (voorheen Arbitragehof) toetst wetten, decreten en ordonnanties aan de Grondwet. Het kan wetten, decreten en ordonnanties geheel of gedeeltelijk vernietigen of schorsen. Rechtbanken die twijfelen aan de bevoegdheid van het parlement of aan de grondwettelijkheid van een beslissing, kunnen een prejudiciële vraag stellen . ### 3.6 De procedure voor de burgerlijke rechtbank De procedure voor een burgerlijke rechtbank omvat verschillende stappen . #### 3.6.1 Inleiding van de zaak 1. **Zoeken van de bevoegde rechtbank:** Bepalen welke rechtbank bevoegd is voor de zaak . 2. **Rolstelling en betaling rolrecht:** De zaak wordt op de rol geplaatst, wat betekent dat deze in wachtrij komt te staan . 3. **Opening dossier:** De griffier opent een dossier van rechtspleging . 4. **Dagvaarding:** Een gerechtsdeurwaarder betekent de dagvaarding aan de tegenpartij . 5. **Verschijning op inleidende zitting:** * **Tegenpartij verschijnt niet:** Verstekvonnis (verzet mogelijk binnen 1 maand indien geen beroep mogelijk) . * **Tegenpartij aanwezig, korte debatten:** Uitspraak op vaste datum . * **Tegenpartij aanwezig, lange debatten:** Zaak wordt uitgesteld . #### 3.6.2 De rechtsdag * **Uitwisseling van stukken en conclusies:** Partijen wisselen bewijsstukken en argumenten uit. De originelen worden bewaard in het dossier. De zaak is "in staat om gewezen te worden" zodra alles is uitgewisseld . * **Bepaling rechtsdag voor pleiten:** Een datum wordt vastgelegd om te pleiten . * **Pleiten op de rechtsdag:** Korte pleidooien en eventuele mondelinge aanvullingen op de schriftelijke conclusies . * **Sluiting debatten:** De rechter beveelt de sluiting van de debatten . #### 3.6.3 Berechten van de zaak * **Rechter houdt zaak in beraad:** De rechter overweegt de zaak . * **Uitspraak:** Het vonnis van de rechter betekent het einde van het proces . * **Kracht van gewijsde:** Treedt in na 1 maand, waarna geen beroep meer mogelijk is . * **Gezag van gewijsde:** Het vonnis is een definitieve beslechting van het geschil . #### 3.6.4 Uitvoering of tenuitvoerlegging van het vonnis Indien de veroordeelde partij vrijwillig niet uitvoert, kan de gerechtsdeurwaarder tussenkomen . 1. **Betekening met bevel tot betaling:** Het vonnis wordt betekend aan de veroordeelde partij met een bevel tot betaling . 2. **Bewarend beslag:** Indien er geen reactie is, kan de gerechtsdeurwaarder bewarend beslag leggen op goederen van de tegenpartij . 3. **Uitvoerend beslag:** Indien er nog steeds geen reactie is, kan de gerechtsdeurwaarder uitvoerend beslag leggen op de goederen waarop bewaringsbeslag rust . --- # Strafrechtelijke beginselen en misdrijven Dit deel van de studiehandleiding behandelt de fundamentele principes van het strafrecht, waarbij de nadruk ligt op het legaliteitsbeginsel en de classificatie van misdrijven, inclusief de bijbehorende bevoegdheden van de rechtbanken. ### 4.1 Het legaliteitsbeginsel in het strafrecht Het strafrecht is, fundamenteel, wettelijk recht. Dit houdt in dat strafrechtelijke sancties enkel kunnen worden opgelegd indien deze expliciet in de wetgeving zijn voorzien . #### 4.1.1 Bronnen van het strafrecht De bronnen van het strafrecht zijn divers en omvatten niet enkel het Strafwetboek, maar ook andere specifieke wetten en decreten die handelingen sanctioneren . * **Strafwetboek (SW.)**: Dit wetboek bevat een opsomming van handelingen die strafbaar zijn gesteld . * **Wetten en decreten**: Deze wetgevingen specificeren eveneens handelingen die onderhevig zijn aan strafrechtelijke sancties, vaak aangeduid met bepalingen zoals "... worden gesanctioneerd met een straf van..." . > **Example:** Artikel 6.2.1 van de Vlaamse Codex Ruimtelijke ordening (VCRO) definieert specifieke handelingen als stedenbouwkundige misdrijven en koppelt hieraan straffen. Dit artikel specificeert dat het uitvoeren van handelingen zonder de vereiste stedenbouwkundige of omgevingsvergunning, of in strijd daarmee, bestraft wordt met een gevangenisstraf van acht dagen tot vijf jaar en een geldboete van zesentwintig euro tot vierhonderdduizend euro, of een van deze straffen alleen . #### 4.1.2 Het strafrecht als sanctierecht Het strafrecht functioneert primair als sanctierecht, wat betekent dat het enkel van toepassing is wanneer er een noodzaak is tot bestraffing. Het Strafwetboek en andere wetten dienen dan ook als een opsomming van gedragingen die aanleiding geven tot sancties . ### 4.2 Classificatie van misdrijven en bevoegde rechtbanken De aard en de ernst van een strafbaar feit bepalen tot welke categorie het misdrijf behoort, en op zijn beurt bepaalt het misdrijf de bevoegdheid van de rechtbank die de zaak zal behandelen. Er worden drie hoofdcategorieën van misdrijven onderscheiden: overtredingen, wanbedrijven en misdaden . #### 4.2.1 Overtredingen * **Omschrijving**: Deze misdrijven kenmerken zich door de lichtste straffen . * **Straf/Sanctie**: * Gevangenisstraf van maximaal zeven dagen . * Geldboete van één euro tot vijfentwintig euro, vermenigvuldigd met een factor acht (dus 8 euro tot 200 euro) . * Werkstraf van minimaal twintig tot maximaal achtenveertig uur . * **Bevoegde Rechtbank**: De politierechtbank . #### 4.2.2 Wanbedrijven * **Omschrijving**: Dit zijn misdrijven van een hogere ernst dan overtredingen . * **Straf/Sanctie**: * Gevangenisstraf van acht dagen tot vijf jaar . * Geldboete van minimaal zesentwintig euro, vermenigvuldigd met een factor acht (dus minimaal 208 euro) . * Werkstraf van tussen achtenveertig en driehonderd uur . * **Bevoegde Rechtbank**: De correctionele rechtbank . > **Example:** Artikel 442bis van het Strafwetboek beschrijft stalking als een wanbedrijf. De straf hiervoor bedraagt vijftien dagen tot twee jaar gevangenisstraf en een geldboete van vijftig euro tot driehonderd euro, of een van deze straffen alleen. Dit betekent dat zaken van stalking behandeld worden door de correctionele rechtbank . #### 4.2.3 Misdaden * **Omschrijving**: Dit zijn de zwaarste misdrijven . * **Straf/Sanctie**: * Gevangenisstraf van vijf tot dertig jaar . * Geldboete van minimaal zesentwintig euro, vermenigvuldigd met een factor acht (dus minimaal 208 euro) . * **Bevoegde Rechtbank**: Het hof van assisen . > **Tip:** Het is cruciaal om de grenzen van de straffen te onthouden, aangezien deze direct bepalen welk type misdrijf er sprake is en dus welke rechtbank bevoegd is. De geldboetes worden vermenigvuldigd met acht, wat een belangrijk detail is voor de berekening van de uiteindelijke boete . --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Rechtsstaat | Een staat waarin de overheid gebonden is aan de wet en haar handelen altijd een wettelijke basis moet hebben. Burgers mogen alles doen wat niet wettelijk verboden is. | | Democratie | Een staatsvorm waarbij de wetgeving onrechtstreeks door de burgers wordt bepaald, aangezien zij vertegenwoordigers kiezen die zetelen in parlementen of raden. | | Federale staat | Een staat waarin de staatsmacht verdeeld is over een federaal niveau (nationaal) en deelstaten, zoals gemeenschappen en gewesten. | | Scheiding der machten | Een principe waarbij de staatsmacht wordt verdeeld over de wetgevende macht (parlementen en raden), de uitvoerende macht (regeringen) en de rechterlijke macht (rechtbanken). | | Wetgevende macht | De macht die wetten maakt, uitgeoefend door parlementen en raden. | | Uitvoerende macht | De macht die wetten uitvoert, uitgeoefend door regeringen. | | Rechterlijke macht | De macht die recht spreekt, uitgeoefend door rechtbanken en hoven. | | Grondwet | De hoogste norm in de Belgische rechtsorde die de werking en organisatie van de staat, en de grondwettelijke rechten en plichten van burgers regelt. | | Wet | Een rechtsregel die door het federale parlement wordt uitgevaardigd en van toepassing is op het gehele Belgische grondgebied. | | Decreet | Een rechtsregel die door de parlementen van de gemeenschappen of gewesten wordt uitgevaardigd en van toepassing is op hun respectieve grondgebied. | | Ordonnantie | Een rechtsregel die door het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt uitgevaardigd en van toepassing is op het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. | | Uitvoeringsbesluiten | Besluiten, zoals Koninklijke Besluiten of Ministeriële Besluiten, die wetten, decreten of ordonnanties nader uitvoeren en concretiseren. | | Rechtspraak | De verzameling van rechterlijke uitspraken die door rechtbanken en hoven worden gedaan bij de beslechting van geschillen. | | Rechtsleer | De commentaren en analyses van rechtsgeleerden over wetgeving en rechtspraak, die de interpretatie en ontwikkeling van het recht beïnvloeden. | | Gewoonten en gebruiken | Minder formele bronnen van recht die voortkomen uit langdurige en algemeen aanvaarde praktijken binnen de samenleving. | | Gebiedende rechtsregels | Rechtsregels waarvan men niet mag afwijken, ook niet door een overeenkomst tussen partijen. Ze beschermen fundamentele belangen van de staat, de gemeenschap of zwakke partijen. | | Regels van openbare orde | Regels die het essentieel belang van de staat of de gemeenschap raken en de algemene maatschappelijke orde beschermen. Afwijking leidt tot de nietigheid van een contract. | | Regels van dwingend recht | Regels die ter bescherming van zwakke partijen in een contract worden ingesteld, zoals consumenten of huurders. Afwijking leidt tot de nietigheid van de handeling. | | Aanvullende rechtsregels | Rechtsregels die slechts van toepassing zijn wanneer de partijen in hun overeenkomst geen specifieke regeling hebben getroffen voor een bepaald aspect. Ze vullen de overeenkomst aan. | | Nietigheid | De sanctie die de ongeldigheid van een rechtshandeling tot gevolg heeft, alsof deze nooit heeft bestaan. Dit is de typische sanctie voor overtredingen van regels van openbare orde en dwingend recht. | | Rechtsdag | De officiële zitting van een rechtbank waar partijen hun zaak mondeling kunnen bepleiten en waar de rechter de debatten kan sluiten. | | Kracht van gewijsde | Het principe dat een definitief vonnis of arrest na het verstrijken van de beroepstermijn niet meer kan worden aangevochten en dus onherroepelijk wordt. | | Gezag van gewijsde | De bindende kracht van een onherroepelijk geworden rechterlijke uitspraak, die het geschil definitief beslecht en verhindert dat dezelfde zaak opnieuw voor een andere rechter wordt gebracht. | | Tenuitvoerlegging | Het proces waarbij een rechterlijke beslissing, indien vrijwillig niet nageleefd, door middel van dwangmiddelen (zoals beslag) door een gerechtsdeurwaarder wordt uitgevoerd. | | Strafrecht | Het geheel van rechtsregels dat misdrijven omschrijft en de sancties bepaalt die op deze misdrijven van toepassing zijn. | | Strafwetboek | Het belangrijkste wetboek dat de misdrijven en straffen in België regelt. | | Overtreding | Het minst zware type misdrijf, dat door de politierechtbank wordt behandeld en bestraft met een lichte gevangenisstraf, een kleine geldboete of een werkstraf. | | Wanbedrijf | Een middelzwaar misdrijf, dat door de correctionele rechtbank wordt behandeld en bestraft met een gevangenisstraf van 8 dagen tot 5 jaar, een hogere geldboete of een langere werkstraf. | | Misdaad | Het zwaarste type misdrijf, dat door het Hof van Assisen wordt berecht en bestraft met een gevangenisstraf van 5 tot 30 jaar en een aanzienlijke geldboete. | | Hof van Cassatie | De hoogste rechtbank in België die oordeelt over procedurefouten en verkeerde toepassing van de wet, maar niet over de feiten zelf. | | Gerechtsdeurwaarder | Een ambtenaar die gerechtelijke betekeningen verricht, beslag legt en vonnissen ten uitvoer legt. | | Griffier | De secretaris van een rechtbank of hof die instaat voor de griffie en de administratie van de rechtspleging. |