Leerpad 3. Forensisch sociaal werk

# Historische evolutie van forensisch sociaal werk Dit onderwerp beschrijft de ontwikkeling van forensisch sociaal werk door de eeuwen heen, beginnend bij de wet Lejeune in 1888 tot aan de huidige beleidsontwikkelingen. ### 1.1 De pioniers van het forensisch sociaal werk: de wet Lejeune (1888) De wet Lejeune, aangenomen in 1888, markeert het begin van welzijnswerkinterventies binnen de strafrechtelijke context, wat leidde tot het ontstaan van justitieel welzijnswerk. Aanvankelijk was de wet een beheersingsinstrument, gericht op het toestaan van vervroegde vrijlatingen onder bepaalde voorwaarden. De focus lag primair op veroordeelde daders, met als doel recidivepreventie en controle op afwijkend gedrag. Vrijwilligers speelden een belangrijke rol in de opvolging, maar geleidelijk nam het aantal professionelen toe. Vroege organisaties die hieraan gelinkt kunnen worden zijn beschuttingscomités, diensten voor sociale reïntegratie, en werken der wederaanpassing. ### 1.2 Professionalisering en uitbreiding in de jaren '70 en '80 Vanaf de jaren '70 begon de professionalisering van het justitieel welzijnswerk, mede gestimuleerd door een kritische kijk op de rol van sociaal werk. Twee belangrijke verschuivingen deden zich voor: * **Verruiming van de blik:** De moraliserende benadering maakte plaats voor respect voor de waarden van de hulpvrager en de ontwikkeling van deskundig aanbod, met meer nadruk op de zelfwerkzaamheid van de hulpvrager. * **Samenwerkingsmodel:** De ondergeschiktheid van hulpverlening aan justitie evolueerde naar een samenwerkingsmodel met duidelijke rollen en taken. De tweede staatshervorming van 1980 zorgde voor een hertekening van het werkveld. Persoonsgebonden materie werd een bevoegdheid van de gemeenschappen, wat leidde tot een autonome Vlaamse hulpverlening aan justitiecliënten, los van justitiële opdrachten. De doelgroep breidde zich aanzienlijk uit en omvatte nu ook beklaagden (in voorhechtenis), naastbestaanden van daders en slachtoffers. In 1985 werd het "Besluit van de Vlaamse executieve houdende erkenning en subsidiëring van diensten forensische welzijnszorg" ingevoerd. Dit legde de basis voor de scheiding van bevoegdheden: hulpverlening in verband met de uitvoering van strafrecht behoorde tot justitie, terwijl hulpverlening op vraag van de cliënt tot de gemeenschappen behoorde. Private reclasseringsdiensten werden erkend en subsidieerbaar, wat de basis legde voor het importmodel en samenwerking met diverse diensten. Vanaf dit moment werkten de meeste diensten onder de naam Justitieel Welzijnswerk (JWW). Hierdoor ontstonden feitelijk twee hulpverleningscircuits: 1. **Privaat justitieel welzijnswerk (Vlaamse gemeenschap):** Met een bredere doelgroep en gericht op hulp op vraag van de cliënt. 2. **Publiek forensisch sociaal werk (vanuit justitie):** Gericht op de uitvoering van het strafrecht, met de dienst maatschappelijk werk strafrechttoepassing (later psychosociale dienst - PSD). ### 1.3 Na 2000: nieuwe wetgeving en strategische plannen Na het jaar 2000 kende het forensisch sociaal werk verdere ontwikkelingen, met een focus op de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en hun omgeving. * **Vlaams strategisch plan (2000) en Decreet (2013):** Dit plan zette de politieke aanzet om hulp- en dienstverlening in alle Vlaamse en Brusselse gevangenissen vorm te geven, onder bevoegdheid van de Vlaamse minister van Welzijn. In 2013 werd dit plan omgezet in een decreet, wat een politieke verankering in de wet betekende. * **Basiswet gevangeniswezen (2005):** Op federaal niveau werd in 2005 een basiswet aangenomen die de basisrechten van gedetineerden vastlegt, onder bevoegdheid van de Federale minister van Justitie. Deze wet stelt dat vrijheidsbeneming de straf is, maar dat gedetineerden al hun andere grondrechten behouden. * **Doelstellingen in wetgeving:** Centraal in deze wetten staan de doelstellingen van schadeherstel, het beperken van detentieschade, recidivepreventie en het bevorderen van re-integratie. * **Agentschap Justitie en Handhaving (2022):** In 2022 startte de Vlaamse overheid met de oprichting van het Agentschap Justitie en Handhaving. Dit markeert de aanzet van een Vlaams justitiebeleid en een verschuiving van justitiële hulverleningsinitiatieven vanuit Welzijn en andere Vlaamse departementen naar Justitie. Dit proces is nog volop gaande. ### 1.4 Definitie, functies en mensenrechten in forensisch sociaal werk #### 1.4.1 Definitie en terminologie Justitieel welzijnswerk wordt gedefinieerd als welzijnswerk op de snijlijn met (straf)recht. Het richt zich op 'justitiabelen', dit wil zeggen iedereen die direct of indirect geconfronteerd wordt met een strafrechtelijke interventie. Dit omvat daders, slachtoffers en naastbestaanden. Het werk beoogt zoveel mogelijk schade te herstellen, daders te re-integreren en herval te voorkomen. De term 'forensisch' betekent 'betrekking hebbend op justitie', 'gerechtelijk' of 'juridisch'. Forensisch sociaal werk is een specifieke vorm van justitieel welzijnswerk met een focus op daders, gericht op het begeleiden en ondersteunen van personen met psychische stoornissen of gedragsproblemen, met als doel recidive te verminderen. De termen 'forensisch sociaal werk' en 'justitieel welzijnswerk' worden vaak door elkaar gebruikt. #### 1.4.2 Functies en kenmerken Forensisch sociaal werk kenmerkt zich door de volgende aspecten: * **Drang- en dwangcontext:** Het werk vindt plaats in omgevingen waar zorg verplicht of sterk gestimuleerd wordt (bv. gevangenissen, justitiehuizen). Het doel is de veiligheid van cliënt en omgeving te waarborgen, terwijl gestreefd wordt naar samenwerking en respect voor de zelfbeschikking van de cliënt, ondanks de opgelegde maatregelen. * **Multidisciplinaire samenwerking:** Essentieel is de samenwerking met diverse diensten en organisaties (politie, gevangenissen, andere hulpverleners). * **Focus op recidivepreventie:** Een centraal doel is het verminderen van de kans op herhaling van strafbare feiten door behandeling, begeleiding en bevordering van maatschappelijke participatie. * **Veiligheid en risicobeheersing:** De forensisch sociaal werker focust op veiligheid en risicomanagement, en is verantwoording verschuldigd aan de cliënt, de samenleving en de rechtstaat. * **Re-integratie en participatie:** Begeleiding naar zelfstandig functioneren in de maatschappij door middel van opvoeding, scholing, werk en therapie, zowel in het belang van de cliënt als om recidive te voorkomen. #### 1.4.3 Mensenrechten De forensische context raakt aan diverse mensenrechten, waaronder het recht op leven, vrijheid, verbod op foltering, gelijkheid voor de wet, rechtshulp, eerlijk proces, privacy, economische, sociale en culturele rechten, werk en loon, en onderwijs. Specifiek voor gedetineerden geldt dat een gevangenisstraf beperkt moet blijven tot het verlies van vrijheid. Andere rechten, zoals het recht op goede voeding, hygiëne, sociaal contact en onderwijs, mogen niet ontnomen worden. Wetgeving stelt dat de vrijheidsbeneming enkel een beperking van bewegingsvrijheid inhoudt, zonder ontneming van politieke, burgerlijke, sociale, economische of culturele rechten die niet onlosmakelijk verbonden zijn met de vrijheidsberoving. Gedetineerden behouden hun recht op hulp- en dienstverlening. Er is vaak een spanning tussen de basisrechten van mensen in detentie en de vereiste veiligheid. Mensenrechten die specifiek relevant zijn voor de detentiecontext omvatten: * Recht op effectieve rechtsmiddelen * Vrijwaring van willekeurige arrestatie * Op de hoogte gesteld worden van aanklachten * Eerlijk en openbaar gehoord worden * Onafhankelijke en onpartijdige rechtspraak * Onschuldig tot schuld bewezen is * Voldoende tijd en middelen voor verdediging * Proces binnen redelijke termijn * Verdediging door een raadsman naar keuze en kosteloze rechtsbijstand indien nodig * Horen van getuigen en bijstand van een tolk * Vrijwaring van dwang tot bekennen * Scheiding tussen beklaagden en veroordeelden, en tussen jeugdige en volwassen gedetineerden * Beroep bij een hogere rechtbank * Vrijwaring van een tweede proces voor dezelfde zaak * Vrijwaring van bestraffing voor een niet-strafbaar feit * Compensatie na onterechte veroordeling * Vrijwaring van gevangenisstraf voor schulden #### 1.4.4 Reclassering en centrale vragen De centrale vraag in forensisch sociaal werk is hoe om te gaan met criminaliteit en onveiligheid op een menswaardige manier voor alle betrokkenen: * Hoe omgaan met daders, hun rechten, overbevolkte gevangenissen en het behoud van rechten naast vrijheidsberoving? * Hoe omgaan met slachtoffers, hun rechten, informatievoorziening en begeleiding, zonder de rechten van anderen te schaden? * Hoe omgaan met naastbestaanden van daders en slachtoffers, en voorkomen dat zij mee gestraft worden? Organisaties die zich inzetten voor mensenrechten in de forensische context zijn onder andere op nationaal niveau het Federaal Instituut voor de Mensenrechten, de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen, en de Liga voor de Mensenrechten. Internationaal zijn er het Europees Comité voor de Preventie van Foltering, het VN-Comité tegen Foltering, en Amnesty International. Overbevolking in gevangenissen en de aanpak van internering worden vaak gezien als grove schendingen van mensenrechten in België. ### 1.5 Beleid, doelgroep en organisaties #### 1.5.1 Versnipperd beleid en bevoegdheden Het beleid inzake forensisch sociaal werk in België is versnipperd over verschillende beleidsniveaus en overheden: * **Federale overheid (Justitie):** Verantwoordelijk voor het grootste deel van het beleid en de middelen, waaronder rechtbanken, politie en gevangenissen. De focus ligt op het opsporen en bestraffen van daders. De minister van Justitie is bevoegd. * **Vlaamse overheid (Justitie en Handhaving):** Heeft een eigen beleidsdomein Justitie, met sinds 2022 een agentschap Justitie en Handhaving. De focus ligt meer op de begeleiding van daders, slachtoffers en naastbestaanden, en ook op taken binnen strafuitvoering. Binnen dit domein vallen de justitiehuizen, het Vlaams centrum voor elektronisch toezicht (VCET), en hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en hun naastbestaanden via het importmodel. #### 1.5.2 Doelgroep en organisaties De doelgroep van forensisch sociaal werk zijn **justitiabelen**: daders, slachtoffers en naastbestaanden. Diverse organisaties bieden hulpverlening, zowel buiten als binnen de gevangenis: **Buiten de gevangenis:** * **Sociale dienst politie:** Eerste opvang en bijstand aan slachtoffers en naastbestaanden. * **Justitiehuizen en VCET:** Justitiële begeleiding en toezicht van daders, onthaal, informeren en doorverwijzen van slachtoffers, informeren van gerechtelijke overheden, en uitvoeren van elektronisch toezicht. * **Slachtofferhulp (CAW):** Begeleiding, praktische hulp en ondersteuning voor slachtoffers, nabestaanden en getuigen. * **Veilige huizen:** Ondersteuning en coördinatie van hulpverlening voor gezinnen met ernstige conflicten en geweld. * **Bemiddeling (bv. vzw Moderator):** Bemiddeling tussen slachtoffer en dader op vrijwillige basis. **Binnen de gevangenis:** * **JWW (Justitieel Welzijnswerk van het CAW):** Voorbereiding van re-integratie, zinvolle invulling van detentie, en ondersteuning van gedetineerden en hun sociale omgeving. * **PSD (Psychosociale Dienst van de FOD Justitie):** Onthaal van gedetineerden, begeleiding tijdens detentie, advies over strafuitvoeringsmodaliteiten en opstellen van reclasseringsplannen. #### 1.5.3 Hulp- en dienstverlening binnen de gevangenis (importmodel) Diverse beleidsdomeinen en organisaties bieden hulp- en dienstverlening aan gedetineerden via het importmodel: * **Welzijn (CAW - JWW):** Voorbereiding van re-integratie, zinvolle invulling detentie, coördinatie hulpverleningstraject, afstemming met andere diensten, en behoud/herstel van banden met sociale omgeving. * **Cultuur (bv. De Rode Antraciet, Gemeentelijke bibliotheken):** Coördinatie en ondersteuning van cultuuraanbod, cultuurprojecten, en uitwerken van bibwerking. * **Gezondheid (bv. Voluit Vzw, Amfora vzw):** VAPH-ondersteuning, forensische werking voor personen met een beperking. * **Onderwijs (bv. Vocvo vzw, CVO):** Coördinatie en ondersteuning van onderwijsaanbod, onderwijs voor volwassenen. * **Sport (bv. De Rode Antraciet, Sport Vlaanderen):** Coördinatie en ondersteuning van sportaanbod, faciliteren van sport in detentie. * **Tewerkstelling (VDAB):** Begeleiding van gedetineerden naar werk of opleiding. ### 1.6 Uitdagingen en ontwikkelingen Forensisch sociaal werk staat voor diverse uitdagingen en kent voortdurende ontwikkelingen: * **Balans tussen veiligheid en autonomie:** Het vinden van een balans tussen maatschappelijke veiligheid, cliëntveiligheid en de autonomie van de cliënt in een context van drang en dwang. Respect voor menselijke waardigheid en autonomie blijft cruciaal. * **Complexe problematieken:** Toenemend aantal cliënten met meervoudige problematieken (psychiatrie, verstandelijke beperkingen, verslavingen, gedragsproblemen) vereist een complexe aanpak gericht op gedragsverandering en recidivepreventie. * **Re-integratie als uitdaging:** Drempels zoals schulden, werkloosheid, huisvesting en een beperkt sociaal netwerk bemoeilijken re-integratie. De maatschappij is niet altijd even ondersteunend. * **Spanningsveld justitie-hulpverlening:** Het werken op het snijvlak van welzijnswerk (gericht op individu en samenleving) en justitie (gericht op controle en veiligheid) brengt spanningen met zich mee. Forensisch sociaal werk moet voorkomen instrumenteel te worden ingezet voor strafrechtelijke doeleinden. * **Autonomie van forensisch welzijnswerk onder druk:** De oprichting van het agentschap Justitie en Handhaving in Vlaanderen centraliseert diensten en organisaties, wat de autonomie van het forensisch welzijnswerk onder druk kan zetten en de focus meer kan verschuiven naar instrumentele hulpverlening voor strafrechtelijke doeleinden. --- # Definitie, functies en mensenrechten in forensisch sociaal werk Dit onderdeel definieert forensisch sociaal werk, verkent de functies ervan binnen de drang- en dwangcontext, multidisciplinaire samenwerking, recidivepreventie, veiligheid en re-integratie, en behandelt de toepassing van mensenrechten in deze specifieke context. ### 2.1 Definitie van forensisch sociaal werk Forensisch sociaal werk, ook wel justitieel welzijnswerk genoemd, is welzijnswerk dat opereert op het snijvlak met het (straf)recht. Het richt zich op alle individuen die direct of indirect geconfronteerd worden met een strafrechtelijke interventie, of dreigen hiermee in aanraking te komen. Dit omvat daders (zowel verdachten als plegers van delicten), slachtoffers, en naastbestaanden van zowel daders als slachtoffers. Het primaire doel is het herstellen van zoveel mogelijk schade en het faciliteren van de maatschappelijke re-integratie van daders, met als uiteindelijke intentie het voorkomen van herval en nieuwe strafbare feiten. De term 'forensisch' verwijst naar alles wat betrekking heeft op justitie, gerechtelijke of juridische aangelegenheden. > **Tip:** De termen 'forensisch sociaal werk' en 'justitieel welzijnswerk' worden vaak door elkaar gebruikt, hoewel forensisch sociaal werk specifieker gericht kan zijn op daders en het verminderen van recidive. > **Example:** Forensische psychiatrie is een deeldomein dat zich richt op individuen die met de rechterlijke macht in aanraking zijn gekomen en psychiatrische zorg nodig hebben. IT Forensics is een ander voorbeeld, gericht op het vinden van juridisch bewijs in digitale media. ### 2.2 Functies en kenmerken van forensisch sociaal werk Forensisch sociaal werk kent diverse functies en kenmerken die essentieel zijn voor de uitoefening van het beroep: #### 2.2.1 Drang- en dwangcontext Forensisch sociaal werk vindt plaats in omgevingen waar zorg verplicht (dwang) of sterk gestimuleerd (drang) wordt, zoals gevangenissen, forensisch psychiatrische centra (FPC's) en justitiehuizen. Het hoofddoel in deze contexten is het waarborgen van de veiligheid, zowel voor de cliënt als voor de omgeving. Er wordt gestreefd naar een samenwerkingsmodel, zelfs wanneer een cliënt gedwongen is een maatregel, behandeling of begeleiding te accepteren, met maximale aandacht voor de zelfbeschikking van de cliënt. #### 2.2.2 Multidisciplinaire samenwerking Essentieel voor forensisch sociaal werk is de nauwe samenwerking met diverse diensten en organisaties, waaronder politie, gevangenissen, openbaar ministerie, justitiehuizen en andere hulpverleners. Deze samenwerking is sturend en richtinggevend, met name wanneer het juridisch kader daartoe aanleiding geeft. #### 2.2.3 Focus op recidivepreventie Een centraal doel is het verminderen van de kans op herhaling van strafbare feiten door cliënten. Dit wordt nagestreefd door middel van behandeling, begeleiding, en het bevorderen van maatschappelijke participatie en zelfredzaamheid. #### 2.2.4 Veiligheid en risicobeheersing Forensische sociaal werkers leggen de nadruk op veiligheid en beheren het proces van risicomanagement binnen de zorg voor de cliënt. Zij zijn verantwoording schuldig aan de cliënt, de samenleving en de rechtstaat. #### 2.2.5 Re-integratie en participatie De professional begeleidt cliënten naar een (opnieuw) zelfstandig functioneren in de samenleving. Dit gebeurt door middel van opvoeding, scholing, werk en therapie, zowel in het belang van de cliënt als ter preventie van recidive. Dit omvat ook het ondersteunen van de cliënt bij het overwinnen van drempels zoals schulden, werk en huisvesting, en het herstellen of opbouwen van een sociaal netwerk. ### 2.3 Mensenrechten in de forensische context De forensische context raakt aan een breed spectrum aan mensenrechten. Centraal staat het idee dat vrijheidsberoving primair beperkt dient te blijven tot het verlies van de vrijheid zelf, zonder bijkomende bestraffing door slechte levensomstandigheden, gebrek aan hygiëne, of ontneming van sociale, economische of culturele rechten die niet onlosmakelijk verbonden zijn met de vrijheidsberoving. #### 2.3.1 Algemene mensenrechten relevant voor de forensische context Verschillende artikelen uit mensenrechtenverdragen zijn van toepassing, waaronder: * Recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid * Verbod op foltering * Gelijkheid voor de wet * Rechtshulp * Verbod op willekeurige detentie * Recht op een eerlijk proces * Recht op privacy * Economische, sociale en culturele rechten #### 2.3.2 Specifieke mensenrechten binnen de detentiecontext Naast algemene rechten zijn er specifieke rechten voor personen in detentie, zoals: * Recht op effectieve rechtsmiddelen * Vrijwaring van willekeurige arrestatie * Recht om op de hoogte te worden gebracht van de aanklacht * Recht op een eerlijk en openbaar gehoor * Onafhankelijke en onpartijdige rechtspraak * Recht op een redelijke termijn voor de verdediging * Verdediging door een raadsman naar keuze, en zo nodig kosteloze rechtsbijstand * Recht om getuigen te horen * (Kosteloze) bijstand van een tolk * Vrijwaring van dwang tot bekennen * Scheiding tussen beklaagden en veroordeelden, en tussen jeugdige en volwassen gedetineerden * Recht op beroep bij een hogere rechtbank * Vrijwaring van een tweede proces voor dezelfde zaak * Vrijwaring van bestraffing voor een misdrijf dat niet strafbaar was ten tijde van het plegen * Compensatie na onterechte veroordeling * Vrijwaring van gevangenisstraf voor schulden > **Example:** De basiswet betreffende het gevangeniswezen (2005) stelt dat vrijheidsbeneming enkel een beperking inhoudt van de vrijheid van komen en gaan, zonder dat andere rechten die niet onlosmakelijk verbonden zijn met de vrijheidsbeneming, worden ontnomen. Een decreet uit 2013 bevestigt dat een gedetineerde zijn vrijheid verliest, maar niet zijn recht op hulp- en dienstverlening. Er bestaat vaak spanning tussen de basisrechten van gedetineerden en de te waarborgen veiligheid in detentiecontexten, zoals de rechten op privacy en vrij reizen. Praktische problemen, zoals overbevolking en slechte leefomstandigheden, kunnen deze rechten verder in het gedrang brengen. #### 2.3.3 Organisaties die werken rond mensenrechten in de forensische context Verschillende organisaties zetten zich in voor de naleving van mensenrechten binnen de forensische context: * **Nationaal:** Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens, Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen (CTRG), Liga voor de Mensenrechten. * **Internationaal:** Europees Comité voor de Preventie van Foltering, Europees Hof voor de Rechten van de Mens, VN-Comité tegen Foltering, Amnesty International. Met name de overbevolking in gevangenissen en de aanpak van internering worden in België gezien als grove schendingen van mensenrechten. --- # Beleid, doelgroepen en organisaties in forensisch sociaal werk Dit deel behandelt het versnipperde beleid in België, de verschillende beleidsniveaus (federaal en Vlaams), de doelgroepen zoals daders, slachtoffers en nabestaanden, en de organisaties die werkzaam zijn binnen en buiten de gevangenis. ### 3.1 Beleid in België: versnippering en beleidsniveaus Het beleid rond forensisch sociaal werk in België kenmerkt zich door versnippering, met verschillende beleidsniveaus, regeringen en ministers die bevoegd zijn voor diverse onderdelen van het justitiële domein. #### 3.1.1 Federale overheid (Justitie) De federale overheid draagt de verantwoordelijkheid voor het grootste deel van het beleid en de middelen binnen justitie. Dit omvat onder andere: * Rechtbanken * Politie * Gevangenissen In grote lijnen is de federale overheid verantwoordelijk voor het opsporen en bestraffen van daders. Rechters, gevangenispersoneel en justitiegebouwen vallen onder de bevoegdheid van de federale minister van Justitie. De Federale Overheidsdienst Justitie en de Federale politie opereren op dit niveau. #### 3.1.2 Vlaamse overheid (Justitie en Handhaving) De Vlaamse overheid heeft sinds 2022 een eigen beleidsdomein "Justitie en Handhaving" met een specifiek agentschap. De Vlaamse overheid richt zich meer op de begeleiding van daders, slachtoffers en nabestaanden, maar neemt ook steeds meer taken op zich binnen de strafuitvoering. Tot dit beleidsdomein behoren onder andere: * De Justitiehuizen: verantwoordelijk voor maatschappelijke onderzoeken (o.a. echtscheidingen, omgangsregelingen), begeleiding van werkstraffen, daderbegeleiding (opvolgen voorwaarden), slachtofferonthaal en het informeren van burgers in conflictsituaties of gerechtelijke procedures. Ze adviseren ook gerechtelijke en administratieve overheden. * Het Vlaams Centrum voor Elektronisch Toezicht (VCET): bekend van de enkelband. * Gendergerelateerd geweld: dit valt ook onder de bevoegdheid, met onder andere de Veilige Huizen en hun ketenaanpak intrafamiliaal geweld. * Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en hun naastbestaanden: hierbij wordt gebruikgemaakt van het importmodel, waarbij organisaties die buiten de gevangenis actief zijn, hun dienstverlening ook binnen de gevangenismuren aanbieden (bv. VDAB voor arbeid, CAW voor Justitieel Welzijnswerk). #### 3.1.3 Historiek van beleid en dienstverlening * **1888:** De wet Lejeune op de voorwaardelijke invrijheidsstelling markeert het begin van welzijnswerk binnen de strafrechtcontext, wat leidde tot het ontstaan van justitieel welzijnswerk. De focus lag initieel op veroordeelde daders en de controle op het naleven van voorwaarden, met vrijwilligers en later professionelen. Organisaties zoals Beschermingscomités, Diensten voor sociale reïntegratie en Werken der wederaanpassing speelden een rol. * **Jaren '70 en '80:** De professionalisering van het justitieel welzijnswerk en een kritische blik op de rol van sociaal werk leidden tot een verruiming van de focus. De benadering werd minder moraliserend en meer gericht op respect voor de hulpvrager en een deskundig aanbod. De hulpverlening evolueerde van een ondergeschikte rol ten opzichte van justitie naar een samenwerkingsmodel. De tweede staatshervorming van 1980 maakte persoonsgebonden materie bevoegd voor de gemeenschappen, wat leidde tot een autonome Vlaamse hulpverlening. De doelgroep breidde uit naar beklaagden (in voorhechtenis), naastbestaanden en slachtoffers. * **1985:** Het besluit van de Vlaamse Executieve erkende en subsidieerde diensten voor forensische welzijnszorg. Er werd een onderscheid gemaakt tussen hulpverlening in het kader van strafrechtuitvoering (justitie) en hulpverlening op vraag van de cliënt (gemeenschappen). Private reclasseringsdiensten werden subsidieerbaar en moesten samenwerken met andere diensten (importmodel). De meeste diensten werkten onder de naam JWW (Justitieel Welzijnswerk). * **Na 2000:** Een Vlaams strategisch plan (2000, later decreet in 2013) gaf vorm aan hulp- en dienstverlening in Vlaamse en Brusselse gevangenissen, met de Vlaamse minister van Welzijn als bevoegd. In 2005 vaardigde de federale overheid een basiswet gevangeniswezen uit die de basisrechten van gedetineerden vastlegde, onder de bevoegdheid van de federale minister van Justitie. Doelstellingen zoals schadeherstel, detentieschade beperken, recidive beperken en re-integratie bevorderen keren terug in deze wetgeving. * **2022:** De oprichting van het Agentschap Justitie en Handhaving door de Vlaamse overheid markeert een verschuiving van justitiële hulpverleningsinitiatieven naar een Vlaams justitiebeleid. Dit proces is nog volop gaande. ### 3.2 Doelgroepen in forensisch sociaal werk De doelgroep van forensisch sociaal werk zijn de zogenaamde "justitiabelen": alle personen die direct of indirect geconfronteerd worden met (of dreigen te worden geconfronteerd met) een strafrechtelijke interventie. Dit omvat: * **Daders:** Verdachten of plegers van een delict. * **Slachtoffers:** Personen die leed hebben ondervonden als gevolg van een strafbaar feit. * **Nabestaanden:** Directe sociale omgeving van daders en/of slachtoffers. Het forensisch sociaal werk beoogt schadeherstel, maatschappelijke re-integratie van daders en preventie van recidive. Het is dus breder dan enkel daderhulpverlening. #### 3.2.1 Specifieke subdoelgroepen en hun kenmerken * **Gedetineerden:** Personen die op basis van het strafrecht zijn opgenomen in een gevangenis of psychiatrische instelling. Dit omvat zowel personen in voorhechtenis (verdachten) als veroordeelden. * **Geïnterneerden:** Daders met een psychiatrische problematiek die een geestesstoornis hebben waardoor zij hun daden niet konden controleren. Internering is een veiligheidsmaatregel met een dubbel doel: maatschappijbescherming en zorg voor de betrokkene, gericht op re-integratie. * **Beklaagden:** Personen die verdacht worden van een strafbaar feit en in voorhechtenis zitten. ### 3.3 Functies en kenmerken van forensisch sociaal werk Forensisch sociaal werk onderscheidt zich door specifieke functies en kenmerken: * **Drang- en dwangcontext:** Werkzaam in omgevingen waar zorg verplicht of sterk gestimuleerd wordt (bv. gevangenissen, justitiehuizen). Het doel is veiligheid waarborgen voor cliënt en omgeving, met een balans tussen de opgelegde maatregelen en de zelfbeschikking van de cliënt. * **Multidisciplinaire samenwerking:** Essentieel is de samenwerking met diverse diensten en organisaties zoals politie, gevangenissen, psychiatrische instellingen en andere hulpverleners. * **Focus op recidivepreventie:** Een centraal doel is het verminderen van de kans op herhaling van strafbare feiten door middel van behandeling, begeleiding en bevordering van maatschappelijke participatie. * **Veiligheid en risicobeheersing:** De forensisch sociaal werker focust op veiligheid en beheert risicomanagement. Verantwoording wordt afgelegd aan de cliënt, de samenleving en de rechtstaat. * **Re-integratie en participatie:** Begeleiding naar een zelfstandig functioneren in de samenleving door middel van opvoeding, scholing, werk en therapie, zowel in het belang van de cliënt als ter preventie van recidive. ### 3.4 Mensenrechten in de forensische context De forensische context raakt diverse mensenrechten aan, zoals vastgelegd in internationale verdragen en Belgische wetgeving. #### 3.4.1 Algemene mensenrechten relevant voor de forensische context Artikelen uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens die relevant zijn, omvatten onder meer: * Artikel 3: Recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid. * Artikel 5: Verbod op foltering. * Artikel 7: Gelijkheid voor de wet. * Artikel 8: Rechtshulp. * Artikel 9: Verbod op willekeurige detentie. * Artikel 10: Recht op een eerlijk proces. * Artikel 11: Onschuldpresumptie. * Artikel 12: Recht op privacy. * Artikel 22: Economische, sociale en culturele rechten. * Artikel 23: Recht op werk en loon. * Artikel 26: Recht op onderwijs. #### 3.4.2 Specifieke mensenrechten binnen detentie Belgische wetten benadrukken dat een gevangenisstraf primair beperkt dient te blijven tot het verlies van vrijheid. Andere rechten, zoals voeding, hygiëne, contact met de buitenwereld en toegang tot onderwijs, mogen niet bijkomend worden ontnomen, tenzij ze onlosmakelijk verbonden zijn met de vrijheidsbeneming. Dit principe wordt weerspiegeld in: * De basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden (2005): "De vrijheidsbeneming houdt met andere woorden enkel een beperking in van de vrijheid van komen en gaan. Dit zonder dat andere politieke, burgerlijke, sociale, economische of culturele rechten worden ontnomen die niet onlosmakelijk met de vrijheidsbeneming verbonden zijn". * Het decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden (2013): "Een gedetineerde verliest dan wel zijn vrijheid, maar niet zijn recht op hulp- en dienstverlening." Er is vaak een spanning tussen de basisrechten van gedetineerden en de gewenste veiligheid in detentiecontexten. #### 3.4.3 Specifieke mensenrechten in strafrecht en detentie Naast de algemene rechten zijn er specifieke rechten voor mensen in detentie en binnen het strafrechtelijk systeem, waaronder: * Recht op effectieve rechtsmiddelen. * Vrijwaring van willekeurige arrestatie. * Op de hoogte gebracht te worden van de aanklacht. * Een eerlijk en openbaar gehoord te worden. * Onafhankelijke en onpartijdige rechtspraak. * Onschuldig gehouden te worden tot schuld bewezen is. * Voldoende tijd en middelen voor de verdediging. * Een proces binnen een redelijke termijn. * Verdediging door een raadsman naar keuze. * Zo nodig kosteloze rechtsbijstand. * Het horen van getuigen. * (Kosteloze) bijstand van een tolk. * Vrijwaring van dwang tot bekennen. * Scheiding tussen beklaagden en veroordeelden. * Scheiding tussen jeugdige en volwassen gedetineerden. * Beroep bij een hogere rechtbank. * Vrijwaring van een tweede proces voor dezelfde zaak. * Vrijwaring van bestraffing voor een misdrijf dat niet strafbaar was. * Compensatie na onterechte veroordeling. * Vrijwaring van gevangenisstraf voor schulden. #### 3.4.4 Organisaties die werken rond mensenrechten in de forensische context * **Nationaal:** * Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens * Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen (CTRG) * Liga voor de Mensenrechten * **Internationaal:** * Europees Comité voor de Preventie van Foltering (CPT): bezoekt plaatsen van vrijheidsberoving en rapporteert. * Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM): heeft België meermaals veroordeeld voor detentieomstandigheden (bv. overbevolking). * VN-Comité tegen Foltering: waakt over naleving van het VN-Verdrag tegen Foltering. * Amnesty International: wereldwijde organisatie die de naleving van mensenrechten nastreeft. Belangrijke knelpunten in België zijn de overbevolking in gevangenissen en de aanpak van internering, die als grove schendingen van mensenrechten worden beschouwd. ### 3.5 Organisaties in forensisch sociaal werk Er is een verscheidenheid aan organisaties die werkzaam zijn binnen en buiten de gevangenismuren, elk met een specifieke focus en aanbod. #### 3.5.1 Forensisch sociaal werk buiten de gevangenis * **Sociale dienst politie:** Eerste opvang, bijstand en informatieverstrekking aan slachtoffers en nabestaanden. Kan beroep doen op politionele slachtofferbejegening voor kortdurende begeleiding en doorverwijzing. * **Justitiehuizen en VCET:** * Justitiële begeleiding en toezicht van daders (preventie recidive). * Onthaal, informatie en bijstand aan slachtoffers van strafbare feiten. * Informatie en/of doorverwijzing voor burgers in conflict. * Rapportage aan gerechtelijke en administratieve overheden. * Uitvoering en opvolging van elektronisch toezicht. * **Slachtofferhulp (CAW):** Begeleiding van slachtoffers van misdrijven, rampen of verkeersongevallen, alsook nabestaanden en getuigen. Bieden verwerkingshulp en praktische bijstand (bv. meegaan naar politie/dokter). * **Veilige Huizen (voorheen Family Justice Center):** Gericht op gezinnen met ernstige conflicten en geweld. Werken op aanmelding door professionele diensten en richten zich op alle betrokkenen, met speciale aandacht voor kinderen. Ze bieden ondersteuning, creëren duidelijkheid in hulpverlening, verbinden cliënten met diensten, organiseren overleg en volgen dossiers op. * **Bemiddeling tussen slachtoffer en dader (moderator vzw):** Brengt slachtoffers en daders vrijwillig samen onder begeleiding van een bemiddelaar om te praten over de gebeurtenissen, gevolgen en antwoorden te vinden. #### 3.5.2 Forensisch sociaal werk binnen de gevangenis * **JWW (Justitieel Welzijnswerk van het CAW):** * Coördinatie van het hulpverleningstraject in de gevangenis. * Voorbereiding op het leven na detentie, rekening houdend met alle relevante aspecten (familie, werk, etc.) en het voorkomen van herval. * Ondersteuning van het behoud of herstel van banden met de sociale omgeving. * Hulp en begeleiding aan gedetineerden, familie en andere betrokkenen. * Informatie en advies over administratieve, financiële of andere zaken. * Doorverwijzing naar gespecialiseerde hulpverlening. * **PSD (Psychosociale Dienst vanuit de FOD Justitie):** * Onthaal van nieuwe gedetineerden. * Begeleiding tijdens detentie ter voorbereiding op re-integratie. * Advies over strafuitvoeringsmodaliteiten (uitgaansvergunning, penitentiair verlof, voorwaardelijke invrijheidsstelling, elektronisch toezicht). * Opstellen van een reclasseringsplan samen met de gedetineerde. #### 3.5.3 Hulp- en dienstverlening binnen de gevangenis vanuit de Vlaamse Gemeenschap (Importmodel) Verschillende beleidsdomeinen werken via het importmodel samen met de gevangenis: * **Welzijn:** CAW (JWW) - Voorbereiden van re-integratie, zinvolle invulling van detentie, coördinatie hulpverleningstraject. * **Cultuur:** Diverse vzw's en gemeentelijke diensten - Coördinatie en ondersteuning van cultureel aanbod (bv. bibwerking). * **Gezondheid:** Voluit Vzw, Amfora Vzw - VAPH-ondersteuning voor gedetineerden en geïnterneerden met een handicap, forensische werking voor personen met een (vermoedelijke) beperking. * **Onderwijs:** Vocvo vzw, CVO, CBE-Ligo - Coördinatie en ondersteuning van het onderwijsaanbod, onderwijs voor volwassenen. * **Sport:** De Rode Antraciet czw, Sport Vlaanderen - Coördinatie en ondersteuning van sportaanbod, faciliteren van sport in detentie. * **Tewerkstelling:** VDAB - Begeleiden van gedetineerden naar werk of opleiding. #### 3.5.4 Online hulpverlening * Toegankelijk voor slachtoffers, nabestaanden en daders buiten detentie (bv. hulplijn 'Stop it Now', zelfmoordlijn, teleonthaal). * Voor daders in detentie is online hulpverlening beperkt (bv. telefonische hulplijnen zoals 1712), aangezien internetgebruik in gevangenissen niet is toegelaten. ### 3.6 Uitdagingen en ontwikkelingen in forensisch sociaal werk * **Uitdaging 1: Balans tussen veiligheid en autonomie:** Het vinden van een balans tussen de veiligheid van cliënt, samenleving en hulpverlener, en de autonomie van de cliënt. Dit is cruciaal in drang- en dwangcontexten. Respect voor menselijke waardigheid en autonomie blijft een prioriteit. * **Uitdaging 2: Complexe problematieken:** Forensische zorgvragers kampen vaak met meervoudige problematieken (psychiatrie, verstandelijke beperkingen, verslavingen, gedragsproblemen). De kernuitdaging is gedragsverandering en recidivepreventie, wat re-integratie bemoeilijkt door drempels zoals schulden, werk en huisvesting. * **Uitdaging 3: Spanningsveld justitie-hulpverlening:** Het forensisch sociaal werk bevindt zich op de snijlijn van welzijnswerk (gericht op het individu) en justitie (gericht op maatschappelijke veiligheid en controle). Er dient gewaakt te worden dat hulpverlening niet louter instrumenteel wordt ingezet voor strafrechtelijke doelen. De autonomie van het forensisch welzijnswerk staat onder druk door de centralisatie van diensten binnen het Vlaams Agentschap Justitie en Handhaving, wat kan leiden tot een meer instrumentele benadering. Het **importmodel** is een belangrijke methodiek waarbij externe organisaties hun aanbod in de gevangenismuren brengen, om zo de dienstverlening te verbreden en beter aan te sluiten bij de behoeften van gedetineerden, wat bijdraagt aan hun re-integratie en recidivepreventie. --- # Uitdagingen en ontwikkelingen in forensisch sociaal werk Dit onderwerp belicht de kernelementen van forensisch sociaal werk, met een specifieke focus op de inherente uitdagingen, de evoluerende aanpak, en de cruciale balans tussen veiligheid en cliëntautonomie. ### 4.1 Kernuitdagingen in forensisch sociaal werk Forensisch sociaal werk wordt geconfronteerd met een reeks complexe uitdagingen die de effectiviteit en ethische uitvoering van de dienstverlening beïnvloeden. #### 4.1.1 De balans tussen veiligheid en autonomie van de cliënt Een van de meest fundamentele uitdagingen is het vinden van een evenwicht tussen de vereiste veiligheid – voor de maatschappij, de cliënt zelf, en de professional – en de autonomie van de cliënt. * **Drang- en dwangcontexten:** Forensisch sociaal werk opereert vaak in situaties waar de autonomie van cliënten aanzienlijk is beperkt. Dit vereist een delicate afweging tussen het beschermen van de samenleving en het faciliteren van herstel en participatie van de cliënt. Rechterlijke beslissingen en wettelijke voorwaarden beperken de handelingsvrijheid van zowel de cliënt als de hulpverlener. * **Respect voor waardigheid:** Ondanks het vaak strafbare of grensoverschrijdende gedrag van cliënten, is het essentieel om hun menselijke waardigheid en autonomie te respecteren. #### 4.1.2 Complexe problematieken De forensische context kent een toenemend aantal cliënten met zeer complexe en meervoudige problematieken, die zich in alle stadia van de strafrechtsketen manifesteren. * **Meervoudige problematiek:** Cliënten vertonen vaak een combinatie van ernstige psychiatrische stoornissen, verstandelijke beperkingen, verslavingen en gedragsproblemen, wat een gespecialiseerde en gecoördineerde aanpak vereist. * **Gedragsverandering en recidivepreventie:** De centrale doelstelling is het bevorderen van gedragsverandering bij de cliënt om de kans op herhaling van strafbaar gedrag (recidive) te verkleinen en een veilige maatschappelijke terugkeer te waarborgen. * **Re-integratie als uitdaging:** Het opnieuw opnemen van de draad in de maatschappij na contact met justitie wordt belemmerd door drempels zoals schuldenlast, moeilijkheden bij het vinden van duurzaam werk met een strafrechtelijk verleden, en problemen bij het verkrijgen van geschikte huisvesting. Een ondersteunend netwerk is cruciaal, maar vaak ontbreekt dit of is het zeer beperkt. De maatschappij toont zich ook niet altijd even ontvankelijk voor re-integratie. #### 4.1.3 Het spanningsveld tussen justitie en hulpverlening Forensisch sociaal werk bevindt zich op het snijvlak van welzijnswerk en justitie, wat leidt tot inherente spanningen tussen de doelen van beide sectoren. * **Verschillende doelen:** Welzijnswerk streeft fundamenteel naar het welzijn van individu en samenleving, terwijl justitie primair gericht is op maatschappelijke bescherming en veiligheid via controle. Het forensisch sociaal werk moet ervoor waken niet louter een instrument te worden voor het realiseren van strafrechtelijke doelstellingen. * **Evolutie van het Vlaamse justitiebeleid:** Sinds de tweede staatshervorming in 1980 hebben de actoren van de Vlaamse Gemeenschap en Justitie zich verschillend ontwikkeld, met eigen doelstellingen. Vlaanderen richtte zich op autonome hulpverlening binnen de justitiecontext, terwijl het federale departement justitie zich focuste op hulpverlening in het kader van strafuitvoering. Het strategisch plan uit 2000 verlegde de focus van het autonome forensisch welzijnswerk steeds meer naar gedetineerden en reclassering. De oprichting van het agentschap justitie en handhaving in 2022 centraliseert Vlaamse forensische diensten, wat de autonomie van forensisch welzijnswerk onder druk zet en de nadruk legt op instrumentele hulpverlening voor strafrechtelijke doelen. ### 4.2 Recente ontwikkelingen in forensisch sociaal werk De afgelopen jaren zijn er significante ontwikkelingen geweest in het forensisch sociaal werk, met name op beleidsmatig en organisatorisch vlak. #### 4.2.1 Oprichting van het agentschap justitie en handhaving De oprichting van het Vlaams agentschap justitie en handhaving in 2022 markeert een belangrijke verschuiving. Dit agentschap centraliseert een groeiend aantal diensten en organisaties die werkzaam zijn binnen de forensische context in Vlaanderen. Dit proces is nog volop gaande en heeft implicaties voor de autonomie van het forensisch welzijnswerk en de instrumentele inzet voor strafrechtelijke doelen. > **Tip:** Het is cruciaal om de verschuivingen binnen het beleid, zoals de oprichting van het agentschap justitie en handhaving, nauwlettend te volgen, aangezien deze directe invloed hebben op de praktijk van het forensisch sociaal werk. #### 4.2.2 Vernieuwingen in de aanpak en doelgroep Door de jaren heen is de doelgroep van het justitieel welzijnswerk aanzienlijk uitgebreid. Naast veroordeelde daders, is er nu ook aandacht voor beklaagden (in voorhechtenis), naastbestaanden van daders en slachtoffers. De focus is verschoven van enkel controle en preventie van recidive naar een bredere benadering die ook schadeherstel en re-integratie bevordert. #### 4.2.3 Belang van multidisciplinaire samenwerking en mensenrechten De complexiteit van de problematieken vereist een intensieve multidisciplinaire samenwerking met diverse instanties zoals politie, justitiehuizen, gevangenissen, en andere hulpverleningsorganisaties. Bovendien is de bescherming van mensenrechten een centraal gegeven in het forensisch sociaal werk. Wetgeving en jurisprudentie benadrukken dat vrijheidsberoving beperkt moet blijven tot het verlies van vrijheid, waarbij andere burgerlijke, sociale en culturele rechten behouden moeten blijven. De overbevolking in gevangenissen en de omstandigheden van geïnterneerden worden dan ook voortdurend getoetst aan internationale mensenrechtelijke standaarden. > **Voorbeeld:** De juridische verankering van de basisrechten van gedetineerden, zoals beschreven in de wetgeving, betekent dat een gevangenisstraf enkel de vrijheid mag beperken. Bijkomende straffen zoals slechte voeding, slechte hygiëne of gebrek aan onderwijs zijn hierbij niet toegestaan. ### 4.3 Beleidsstructuur en organisatorische context Het beleid rondom forensisch sociaal werk is versnipperd over verschillende bestuursniveaus en ministers, wat de complexiteit van de sector nog vergroot. * **Federale overheid:** Verantwoordelijk voor het opsporen en bestraffen van daders, met bevoegdheden over rechtbanken, politie en gevangenissen. De minister van Justitie is hierbij centraal. * **Vlaamse overheid:** Met de oprichting van het agentschap justitie en handhaving, richt de Vlaamse overheid zich steeds meer op de begeleiding van daders, slachtoffers en naastbestaanden, en neemt ook taken binnen strafuitvoering op zich. Justitiehuizen, het Vlaams Centrum voor Elektronisch Toezicht, en hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en hun naastbestaanden vallen hieronder. Het 'importmodel' is hierbij leidend, waarbij aangeboden diensten buiten de gevangenismuren ook binnen de muren beschikbaar worden gesteld. * **Samenwerking met welzijnsorganisaties:** Organisaties zoals het CAW (Centrum Algemeen Welzijnswerk) spelen een cruciale rol in het bieden van welzijnsgerelateerde hulp, zoals de voorbereiding op re-integratie. De diverse beleidsdomeinen en organisaties, waaronder cultuur, gezondheid, onderwijs, sport en tewerkstelling, werken samen om een zo breed mogelijk aanbod te garanderen voor justitiabelen, zowel binnen als buiten de gevangenismuren. Dit omvat ondersteuning op gebied van werk, opleiding, cultuurparticipatie, gezondheidszorg en onderwijs. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gedetineerde | Iemand die op basis van het strafrecht is opgenomen in een gevangenis of psychiatrische instelling. | | Voorhechtenis | Een vorm van strafrechtelijke vrijheidsberoving van een verdachte die nog niet is veroordeeld, maar wordt verdacht van een strafbaar feit, met als doel het opsporingsonderzoek niet te verstoren, vluchtgevaar te voorkomen, de maatschappij te beschermen tegen recidive en de openbare orde te handhaven. | | Veroordeelde | Iemand die in een rechtszaak door een rechter schuldig is bevonden aan een strafbaar feit en daardoor een straf krijgt opgelegd, zoals een boete, een alternatieve straf of een gevangenisstraf. | | Geïnterneerde | In België een veiligheidsmaatregel die aan daders met een psychiatrische problematiek de benodigde zorg verstrekt, waarbij de rechter beslist tot internering om de maatschappij te beschermen en de betrokkene de nodige zorg te bieden voor maatschappelijke re-integratie. | | Recidive | Het opnieuw plegen van strafbare feiten door iemand die daarvoor al veroordeeld is; in het strafrecht kan dit leiden tot een zwaardere straf. | | Reclassering | De organisatie en activiteiten gericht op de re-integratie van (ex-)gedetineerden in de samenleving, met als doel het voorkomen van recidive door middel van begeleiding, toezicht en steunprogramma's. | | Importmodel | Een aanbodmodel waarbij organisaties die buiten de gevangenismuren hulp- of dienstverlening bieden, dit ook binnen de gevangenismuren aanbieden aan gedetineerden. | | Justitieel welzijnswerk | Welzijnswerk dat opereert op het snijvlak met (straf)recht, gericht op mensen die rechtstreeks of onrechtstreeks geconfronteerd worden met een strafrechtelijke interventie, zoals daders, slachtoffers en naastbestaanden. | | Forensisch sociaal werk | Een vorm van justitieel welzijnswerk met een focus op daders, gericht op het begeleiden en ondersteunen van mensen met psychische stoornissen of gedragsproblemen, vaak met als doel recidive te verminderen. | | Drang- en dwangcontext | Omgevingen waarin forensisch sociaal werk plaatsvindt en zorg verplicht of sterk gestimuleerd wordt, met als doel de veiligheid van cliënt en omgeving te waarborgen, terwijl de autonomie van de cliënt zoveel mogelijk wordt gerespecteerd. | | Multidisciplinaire samenwerking | Essentiële samenwerking met verschillende diensten en organisaties zoals politie, gevangenissen en andere hulpverleners, waarbij de samenwerking met (netwerk)partners richtinggevend is wanneer het juridisch kader daartoe aanleiding geeft. | | recidivepreventie | Een centraal doel in het forensisch sociaal werk, gericht op het verminderen van de kans dat een cliënt opnieuw strafbare feiten pleegt door middel van behandeling, begeleiding en het bevorderen van maatschappelijke participatie. | | Re-integratie en participatie | Het proces waarbij een professional cliënten begeleidt naar een (opnieuw) zelfstandig functioneren in de samenleving door middel van opvoeding, scholing, werk en therapie, zowel in het belang van de cliënt als om recidive te voorkomen. | | Detentieschade | Schade die optreedt tijdens detentie, bijvoorbeeld door slechte leefomstandigheden, die beperkt moet worden om de grondrechten van gedetineerden te waarborgen. | | Versnippering van beleid | Een situatie in België waarbij verschillende beleidsniveaus, regeringen en ministers verantwoordelijk zijn voor uiteenlopende delen van het justitiële domein, wat leidt tot een gefragmenteerde aanpak. | | Justitiehuizen | Instanties die onder de Vlaamse overheid vallen en verantwoordelijk zijn voor maatschappelijke onderzoeken, begeleiding van werkstraffen, daderbegeleiding, slachtofferonthaal en het informeren van burgers betrokken in conflicten of gerechtelijke procedures. | | Slachtofferonthaal | Een dienst binnen justitiehuizen die informatie en bijstand verleent aan slachtoffers en nabestaanden tijdens de volledige gerechtelijke procedure, zodat zij hun rechten kennen en kunnen doen gelden. | | Veilige huizen | Centra, voorheen bekend als Family Justice Centers, die gezinnen helpen bij ernstige conflicten die leiden tot geweld, door ondersteuning te bieden, duidelijkheid te scheppen in hulpverlening en verbindingen te creëren tussen het gezin en betrokken diensten. | | Bemiddeling tussen slachtoffer en dader | Een proces waarbij Moderator vzw slachtoffers en daders samenbrengt op vrijwillige basis, ondersteund door een bemiddelaar, om te praten over het gebeurde, de gevolgen en zo een plaats te geven aan de ervaringen. | | Psychosociale dienst (PSD) | Een dienst vanuit de FOD Justitie die het onthaal van gedetineerden verzorgt, hen begeleidt tijdens detentie, advies geeft over strafuitvoeringsmodaliteiten en helpt bij het opstellen van een reclasseringsplan. | | Meervoudige problematiek | De situatie waarbij cliënten in de forensische zorg een combinatie hebben van ernstige psychiatrische stoornissen, verstandelijke beperkingen, verslavingen en gedragsproblemen, wat een complexe aanpak vereist. |