2025_Milgram_Zimbardo.pptx

# Morele ontwikkeling volgens Kohlberg Lawrence Kohlberg stelt dat morele ontwikkeling een proces is van complexer wordende sociomorele perspectieven, opgedeeld in drie niveaus, elk onderverdeeld in twee stadia, waarbij elk niveau een transformatie van cognitieve structuren vertegenwoordigt die betekenis geven aan morele ervaringen. ### 1.1 De stadia van morele ontwikkeling Kohlbergs theorie, gebaseerd op de equilibratietheorie van Piaget, stelt dat de mate van morele ontwikkeling afhankelijk is van de mogelijkheden voor "role taking" en de rechtvaardige structuur van de sociale omgeving. Deze factoren bepalen de morele atmosfeer van een omgeving. #### 1.1.1 Niveau 1: Preconventioneel niveau Dit niveau kenmerkt zich door een concreet-individueel sociomoreel perspectief, waarbij morele oordelen gericht zijn op directe gevolgen en eigenbelang. * **Stadium 1: Heteronome moraal** De nadruk ligt op het vermijden van straf en het gehoorzamen aan regels. Wat juist is, wordt bepaald door de directe consequenties, zoals pijn of straf. > **Voorbeeld:** Een kind steelt geen koekje omdat het bang is om gestraft te worden. * **Stadium 2: Individualisme, instrumenteel doel en instrumentele ruil** Regels worden gevolgd wanneer dit in het eigen directe belang is. Handelen is gericht op het voordeel van eigen belangen en behoeften. Het concept van "fairness" wordt geïntroduceerd als een gelijke ruil, een deal of een overeenkomst. > **Voorbeeld:** Iemand helpt een ander met huiswerk, met de verwachting dat de ander hen later ook zal helpen. #### 1.1.2 Niveau 2: Conventioneel niveau Dit niveau vertegenwoordigt het perspectief van een lid van de gemeenschap, waarbij men zich bekommert om het welzijn van de maatschappij als geheel. * **Stadium 3: Wederzijdse interpersoonlijke verwachtingen, relaties en interpersoonlijke conformiteit** Men streeft ernaar te voldoen aan de verwachtingen van anderen in sociale rollen (bv. als vriend, kind). Goed zijn betekent het hebben van goede motieven en bezorgdheid tonen voor anderen. Wederzijdse relaties zoals vertrouwen, loyaliteit, respect en dankbaarheid zijn belangrijk. De Gouden Regel is hier van toepassing. > **Voorbeeld:** Een persoon gedraagt zich beleefd en behulpzaam tegenover zijn buren omdat dit verwacht wordt in de buurt. * **Stadium 4: Sociaal systeem en geweten** De focus ligt op het nakomen van de plichten waarmee men heeft ingestemd en het respecteren van wetten, behalve in extreme gevallen. Bijdragen aan de gemeenschap, groep of institutie wordt als juist beschouwd. > **Voorbeeld:** Een burger betaalt belastingen om de infrastructuur en openbare diensten te ondersteunen. #### 1.1.3 Niveau 3: Postconventioneel niveau Dit niveau hanteert een "prior-to-society" perspectief, waarbij men de waarden verdedigt waarop een goede maatschappij gebaseerd zou moeten zijn. * **Stadium 5: Sociaal contract** Er is een besef dat waarden en regels relatief zijn aan een groep, en dat deze meestal gerespecteerd moeten worden ten gunste van onpartijdigheid en als onderdeel van het sociaal contract. Echter, bepaalde niet-relatieve waarden en rechten, zoals leven en vrijheid, moeten altijd gerespecteerd worden, onafhankelijk van de wil van de meerderheid. > **Voorbeeld:** Het steunen van wetten die de privacy beschermen, omdat dit een fundamenteel recht is dat het sociaal contract versterkt. * **Stadium 6: Universele ethische beginselen** Dit stadium omvat het volgen van zelfgekozen ethische beginselen. Wetten of sociale overeenkomsten zijn geldig omdat ze berusten op deze beginselen. Wanneer wetten in strijd zijn met universele rechtvaardigheidsbeginselen zoals gelijkheid van mensenrechten en respect voor menselijke waardigheid, moeten de beginselen gevolgd worden. > **Voorbeeld:** Burgerlijke ongehoorzaamheid plegen om te protesteren tegen een wet die als onrechtvaardig wordt beschouwd op basis van fundamentele ethische principes. ### 1.2 Kritiek op Kohlberg: Carol Gilligan en de zorgzaamheidsethiek Carol Gilligan bekritiseerde de theorie van Kohlberg, stellend dat deze grotendeels gebaseerd is op de observatie van de mannelijke levensloop en gesocialiseerd op een manier die de mannelijke standaard als model neemt. Ze suggereert dat vrouwen vaak in het derde stadium belanden, wat niet wijst op een lagere morele ontwikkeling, maar op een andere, meer relationeel georiënteerde morele focus. #### 1.2.1 De zorgzaamheidsethiek Gilligans theorie benadrukt: * **Moraal van de kleine groep:** Focus op medemenselijkheid en hulpvaardigheid binnen sociale netwerken. * **Relationele benadering:** Afstand doen van abstracte regels ten gunste van verantwoordelijkheid binnen sociale netwerken. * **Zorgzaamheids- versus rechtvaardigheidsethiek:** De nadruk ligt op betrokkenheid in relaties, persoonlijk engagement, zorg en verantwoordelijkheid, en het relationele zelf, tegenover de onpartijdige afstandelijkheid, gelijkheid en het abstracte zelf die kenmerkend zijn voor de rechtvaardigheidsethiek. * **Integratieve versus disruptieve probleemoplossing:** Het behouden of herstellen van relaties versus het verbreken van banden en kiezen voor één zijde. --- # Kritiek op Kohlberg door Carol Gilligan Dit deel bespreekt de feministische kritiek van Carol Gilligan op de theorie van Lawrence Kohlberg, met een focus op de vermeende mannelijke bias in zijn model en de introductie van een ethiek van zorgzaamheid als alternatief perspectief. ### 2.1 De feministische kritiek van Carol Gilligan Carol Gilligan uitte feministische kritiek op de theorie van Kohlberg door te stellen dat deze grotendeels gebaseerd was op observaties van de mannelijke levensloop. Ze betoogde dat meisjes en vrouwen ondervertegenwoordigd waren in Kohlbergs onderzoek, wat leidde tot een opvatting van moraliteit die sterk beïnvloed was door de manier waarop mannen gesocialiseerd worden, en die daarmee een "mannelijke standaard als model" hanteerde. #### 2.1.1 De beperkingen van Kohlbergs model volgens Gilligan Volgens Gilligan neigde de theorie van Kohlberg ertoe om vrouwen vaker in een lager stadium van morele ontwikkeling te plaatsen, met name in het derde stadium. Dit kwam doordat hun morele redenering vaak werd gekenmerkt door aspecten die Kohlberg als minder geavanceerd beschouwde, zoals de moraal van de kleine groep, medemenselijkheid en hulpvaardigheid. #### 2.1.2 De introductie van de zorgzaamheidsethiek Gilligan introduceerde de "zorgzaamheidsethiek" als een alternatief en aanvullend perspectief op Kohlbergs rechtvaardigheidsethiek. Zij stelde dat de bereidheid om verantwoordelijkheid op te nemen binnen sociale netwerken, en het afstand doen van abstracte regels en formele beginselen, juist kan duiden op een hogere morele ontwikkeling. Dit staat in contrast met Kohlbergs nadruk op abstracte principes en universele rechtvaardigheid. ##### 2.1.2.1 Verschillen tussen zorgzaamheid en rechtvaardigheid Gilligan benoemde diverse kernverschillen tussen de zorgzaamheidsethiek en de rechtvaardigheidsethiek: * **Betrokkenheid in relaties versus onpartijdige afstandelijkheid:** De zorgzaamheidsethiek legt de nadruk op de verbinding en betrokkenheid binnen persoonlijke relaties, terwijl de rechtvaardigheidsethiek meer gericht is op een objectieve en onpartijdige benadering. * **Persoonlijk engagement versus gelijkheid:** Zorgzaamheid impliceert een diepgaand persoonlijk engagement, terwijl rechtvaardigheid vaak draait om het principe van gelijkheid en gelijke behandeling. * **Zorg en verantwoordelijkheid versus rechtvaardigheid:** De zorgzaamheidsethiek focust op de plicht tot zorg en het nemen van verantwoordelijkheid voor anderen, terwijl rechtvaardigheid zich primair richt op het handhaven van gerechtigheid. * **Het relationele zelf versus het abstracte zelf:** Gilligan beschrijft het "relationele zelf" als een zelf dat gedefinieerd wordt door de verbindingen en relaties met anderen, in tegenstelling tot het "abstracte zelf" dat meer autonoom en onafhankelijk wordt gezien. * **Integratieve versus disruptieve probleemoplossing:** Zorgzaamheid streeft naar het behouden of herstellen van relaties (integratief), terwijl rechtvaardigheid soms kan leiden tot het verbreken van banden of het kiezen van een specifieke kant in een conflict (disruptief). > **Tip:** Gilligans werk benadrukt het belang van context en relationele verbindingen in moreel redeneren, wat een waardevolle aanvulling is op de meer abstracte en universele benadering van Kohlberg. Het is belangrijk om te erkennen dat beide perspectieven waardevolle inzichten bieden in de complexiteit van moraliteit. --- # Het Milgram-experiment over gehoorzaamheid aan autoriteit Dit onderwerp analyseert de beroemde Milgram-experimenten uit 1974, die de bereidheid van individuen onderzoeken om bevelen op te volgen, zelfs als deze schadelijk zijn voor anderen. ### 3.1 De opzet van het Milgram-experiment Het Milgram-experiment, uitgevoerd in 1974 onder de titel "Obedience to authority", had als doel de bereidheid van individuen te onderzoeken om bevelen op te volgen, zelfs wanneer deze schadelijk zijn voor anderen. * **Deelnemers:** Deelnemers waren 537 mannen tussen de 20 en 50 jaar oud. * **Onderzoekscontext:** Het experiment werd gepresenteerd als een studie naar geheugen en leren. * **Rollen:** Deelnemers kregen de rol van "leraar" toegewezen, terwijl een andere persoon de rol van "leerling" speelde. De verdeling van de rollen gebeurde via een loting met papiertjes, waarbij de leerling altijd een medewerker van Milgram was. * **Procedure:** De leerling moest woordenlijsten memoriseren. Bij elke verkeerde memorisatie moest de leraar de leerling een elektroshock toedienen. De intensiteit van de schokken nam geleidelijk toe, beginnend bij 15 volt en oplopend tot 450 volt. * **Reacties van het slachtoffer:** De reacties van de leerling op de schokken waren duidelijk hoorbaar voor de leraar. ### 3.2 Bevindingen van het Milgram-experiment De resultaten van het Milgram-experiment waren opmerkelijk en gaven inzicht in de mate van gehoorzaamheid aan autoriteit. * **Algemene gehoorzaamheid:** Ongelooflijk genoeg ging 65% van de proefpersonen door tot het einde van de schaal (450 volt). Geen enkele deelnemer stopte met het experiment voordat de 300 volt was bereikt. * **Variaties in de opzet en hun impact op gehoorzaamheid:** * **Hartkwaal van de leerling:** In een versie waarbij de leerling meldde dat hij een hartkwaal had, gehoorzaamde nog steeds 62,5% van de proefpersonen tot het einde. * **Onderzoekssetting:** Toen het experiment werd uitgevoerd in een minder prestigieuze, obscure onderzoekssetting in plaats van de bekende Yale-universiteit, daalde de gehoorzaamheid tot 47,5%. * **Communicatie op afstand:** Wanneer de proefleider het lokaal verliet en de instructies telefonisch gaf, daalde de bereidheid tot gehoorzaamheid aanzienlijk naar 20,5%. * **Nabijheid van het slachtoffer:** Wanneer de leerling in dezelfde ruimte als de leraar werd geplaatst, zodat deze goed zichtbaar was, daalde de gehoorzaamheid tot 40%. * **Fysiek contact:** Wanneer de proefpersonen werd gevraagd om de leerling zelf door fysiek contact een schok toe te dienen, daalde de bereidheid tot gehoorzaamheid naar 30%. * **Tegenspraak van medeleraren:** Wanneer de leraar twee medeleraren had die de instructies betwistten, daalde de bereidheid om door te gaan tot slechts 10%. ### 3.3 De psychologische impact op deelnemers Ondanks de hoge mate van gehoorzaamheid, vertoonden de meeste proefpersonen duidelijke tekenen van stress en intern conflict. Uit opnamen en verklaringen bleek dat zij worstelden met de situatie en de gevolgen van hun acties. Dit wijst erop dat gehoorzaamheid aan autoriteit niet altijd zonder innerlijke strijd plaatsvond. > **Tip:** Het Milgram-experiment benadrukt hoe situaties en autoriteitsfiguren de neiging tot gehoorzaamheid sterk kunnen beïnvloeden, zelfs als dit ingaat tegen iemands morele intuïtie. ### 3.4 Relatie met Zimbardo De experimenten van Milgram worden vaak in één adem genoemd met het Stanford Prison Experiment van Philip Zimbardo, omdat beide studies de ingrijpende invloed van situationele factoren en sociale rollen op menselijk gedrag illustreren. > **Voorbeeld:** De bevindingen van Milgram kunnen helpen verklaren hoe mensen in de Tweede Wereldoorlog bevelen opvolgden die leidden tot gruwelijke misdaden, door de sterke druk van autoriteit en de sociale normen van die tijd. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Moreel oordeel | Het proces waarbij een individu beoordeelt wat ethisch juist of verkeerd is, vaak gebaseerd op een reeks waarden, principes en regels. | | Hypothetische dilemma’s | Hypothetische situaties die worden gebruikt om morele redeneringen te onderzoeken, zoals het Heinz-dilemma, waarbij een persoon voor een moeilijke keuze wordt gesteld met ethische implicaties. | | Heinz-dilemma | Een hypothetisch dilemma dat de conflicten onderzoekt tussen het redden van een leven en het volgen van wetten of regels, vaak gebruikt in de context van morele ontwikkelingstheorieën. | | Heteronome moraal | Een ethisch standpunt waarbij moraliteit extern wordt opgelegd en wordt geassocieerd met het vermijden van straf en het gehoorzamen aan autoriteit, zonder interne reflectie op de juistheid van de actie. | | Autonome moraal | Een ethisch standpunt waarbij moraliteit wordt gebaseerd op zelfgekozen principes en redeneringen, waarbij het individu zelf verantwoordelijkheid neemt voor zijn of haar ethische beslissingen. | | Sociale cognitie | Het mentale proces dat betrokken is bij het begrijpen en interpreteren van sociale informatie, inclusief het herkennen van intenties, emoties en perspectieven van anderen. | | Role-taking | Het vermogen om jezelf in de positie van een ander te plaatsen en hun perspectief, gevoelens en intenties te begrijpen, wat cruciaal is voor empathie en sociaal begrip. | | Verbreden perspectief | Het vermogen om verschillende gezichtspunten en meningen te overwegen, wat bijdraagt aan een dieper begrip van complexe situaties en sociale interacties. | | Niveaus van moreel oordelen (Kohlberg) | Kohlbergs theorie beschrijft drie hoofdniveaus – preconventioneel, conventioneel en postconventioneel – die elk verdere stadia van morele ontwikkeling omvatten. | | Preconventioneel niveau | Het eerste niveau van morele ontwikkeling, waarin moraliteit gebaseerd is op externe gevolgen zoals straf en beloning, en op het voldoen aan de eigen behoeften. | | Conventioneel niveau | Het tweede niveau van morele ontwikkeling, waarin moraliteit wordt gedefinieerd door het voldoen aan sociale normen, verwachtingen en wetten, en door het behouden van sociale orde. | | Postconventioneel niveau | Het hoogste niveau van morele ontwikkeling, waarin moraliteit gebaseerd is op abstracte ethische principes en universele rechten, die mogelijk hoger staan dan bestaande wetten. | | Stadia van morele ontwikkeling | De specifieke fasen binnen elk niveau van Kohlbergs theorie, die de evolutie van moreel redeneren van een kind naar een volwassene beschrijven, van strafvermijding tot universele ethische principes. | | Equilibratie | Een cognitief proces, overgenomen van Piaget, waarbij individuen hun denkstructuren aanpassen om cognitieve dissonantie op te lossen en een evenwichtige staat te bereiken, wat ook van toepassing is op morele ontwikkeling. | | Zorgzaamheidsethiek | Een ethisch perspectief, gepropageerd door Carol Gilligan, dat de nadruk legt op relaties, empathie, verantwoordelijkheid en zorg voor anderen als centrale componenten van moraliteit, in contrast met een puur rechtvaardigheidsgerichte benadering. | | Rechtvaardigheidsethiek | Een ethisch perspectief dat zich richt op principes van eerlijkheid, gelijkheid en rechten, vaak geassocieerd met abstracte regels en onpartijdige afwegingen. | | Milgram-experimenten | Een reeks psychologische experimenten uitgevoerd door Stanley Milgram om de gehoorzaamheid van individuen aan autoriteit te onderzoeken, zelfs wanneer dit inhield dat ze schadelijke handelingen moesten verrichten. | | Gehoorzaamheid aan autoriteit | De neiging van individuen om de bevelen van een gezagsfiguur op te volgen, zelfs als deze bevelen in strijd zijn met hun eigen waarden of morele overtuigingen. | | Elektroshock | Een kunstmatige elektrische schok die wordt toegediend, in de context van het Milgram-experiment, als straf voor fouten bij het memoriseren van woorden. | | Sociale normen | Ongeschreven regels en gedragspatronen die binnen een groep of samenleving worden verwacht en geaccepteerd, en die het sociale gedrag sturen. |