inleiding en werkwijze RZL 1BEM 2025.pptx

# Doel en opbouw van het vak ethisch ondernemen Het vak "Ethisch ondernemen" heeft als doel om studenten te vormen tot kritische, ethisch bewuste denkers die economische vraagstukken met systeemdenken kunnen analyseren en hun eigen rol daarin kunnen begrijpen, met als uiteindelijke doel hun ondernemingszin en persoonlijke ontwikkeling te stimuleren. ## 1. Doel en opbouw van het vak ethisch ondernemen Het vak "Ethisch ondernemen" richt zich op de ontwikkeling van een aantal kernkwaliteiten en inzichten die essentieel zijn voor het navigeren in complexe economische en maatschappelijke vraagstukken. De opbouw van het vak is thematisch gestructureerd en beoogt een diepgaande reflectie op zowel individuele zingeving als ethisch handelen binnen economische contexten. ### 1.1 Algemene doelen van het vak Het primaire doel van het vak is het ontwikkelen van een **kritische geest** om toekomstige uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. Dit wordt nagestreefd door studenten te leren economische vraagstukken ethisch te analyseren en evalueren vanuit een **systeemdenken** perspectief. Daarnaast is er aandacht voor het aanscherpen van het **kritische zelfverstaan**, waarbij studenten zichzelf begrijpen als deel van en gevormd door een systeem. Het vak stimuleert ook het **verbeeldingsvermogen** en de **ondernemingszin**, en beoogt de cultivering van essentiële zijnskwaliteiten door het worstelen met existentiële vragen. ### 1.2 Structuur van het vak: Twee themareeksen Het vak is opgedeeld in twee hoofdlessenreeksen of themareeksen: #### 1.2.1 Levensbeschouwing en zingeving Deze reeks verdiept thema's op het snijpunt van de student, de maatschappij en de wereld, met een focus op **zijnskwaliteiten**. De volgende vier centrale existentiële vragen van ons bestaan worden behandeld: * **Overdaad en aandacht:** Hoe gaan we om met de overweldigende hoeveelheid prikkels en de schaarste aan gerichte aandacht? * **De kracht van kwetsbaarheid:** Het belang van het erkennen en omarmen van onze kwetsbaarheden. * **De burn-out maatschappij:** Een analyse van de oorzaken en gevolgen van de hedendaagse prestatiecultuur. #### 1.2.2 Ethisch en kritisch denken Deze reeks verdiept thema's op het snijpunt van ethiek, economie en ondernemerschap, met een focus op **systeemdenken**. De behandelde onderwerpen omvatten: * **Systeemdenken en ethisch denken:** De integratie van deze twee benaderingen. * **Ongelijkheid:** Analyse van economische en sociale ongelijkheid. * **Gigantisme en innovatie:** De relatie tussen schaalgrootte en innovatie. * **Platformkapitalisme, de gig economie en AI:** De ethische en economische implicaties van deze moderne economische structuren. * **Klimaatverandering:** De ethische dimensies van milieuproblematiek. * **Geweld en verzet:** De analyse van geweld en vormen van verzet hiertegen. * **Maatschappij verantwoord ondernemen en coöperatief ondernemen:** Alternatieve bedrijfsmodellen met een focus op maatschappelijke impact. ### 1.3 Werkwijze en aanpak Het vak hanteert een specifieke stijl en aanpak die gericht is op actief leren en vorming: * **Voorbereiding bij lessen (self@home):** Bijna elke les wordt ingeleid met een korte voorbereidende opdracht (video, essay, artikel, interview) die fungeert als startpunt of ijkpunt voor het lesonderwerp. * **Bewuste keuze van denkers:** Er wordt bewust gekozen voor ideeën en denkers die tegen de stroom ingaan, om kritisch denken te stimuleren ("durf denken!"). * **Onderwijs als kennis, vaardigheden, vorming en menswording:** De overtuiging is dat onderwijs niet alleen over kennis en vaardigheden gaat, maar ook over vorming en menswording, wat inhoudt dat zijnskwaliteiten worden ontwikkeld. #### 1.3.1 Kritische pedagogiek en de drie taken van onderwijs De aanpak is geïnspireerd door ideeën van denkers zoals Freire en bell hooks, en bouwt voort op de inzichten van Gert Biesta over de drie taken van onderwijs: 1. **Kwalificatie:** Het aanleren van kennis en vaardigheden. 2. **Socialisatie:** Het inleiden in de maatschappij, inclusief tradities, praktijken, attitudes, omgangsvormen, normen en overtuigingen. 3. **Subjectivering:** Het bevorderen van de kwaliteiten van het "persoon zijn", zoals kritisch denken, het leggen van verbindingen, samenleven, volwassenheid, engagement en ondernemingszin. Biesta pleit voor een **evenwicht** tussen deze drie elementen. Er wordt opgemerkt dat in het huidige publieke discours de klemtoon te veel op kwalificatie ligt, terwijl het belang van subjectivering/persoonsvorming wordt vergeten. Jongeren moeten niet alleen leren zich aan te passen aan de toekomst, maar ook de toekomst zelf kunnen maken, met als doel "op een humane manier met elkaar uithouden op een kwetsbare planeet". #### 1.3.2 Wereldgericht onderwijs en persoonsvorming Onderwijs wordt gezien als een proces van **vorming**, waarbij studenten worden uitgenodigd om persoon te worden in de wereld. Dit houdt in dat de wereld wordt opengetrokken en men zich openstelt voor de wereld, om zo **jezelf in relatie tot de wereld te ontmoeten**. Hierbij worden zijnskwaliteiten ontwikkeld, zoals ondernemingszin, connectievorming, engagement, kwetsbaarheid, diepe aandacht en betekenisgeving. ### 1.4 Evaluatie van het vak De evaluatie van het vak omvat de volgende elementen: * **Eerste examenkans:** Een schriftelijk examen tijdens de examenperiode dat voor 100% meetelt. Dit examen bestaat uit kennis- en inzichtvragen die betrekking hebben op de leerstof. Het examen is zo opgesteld dat het binnen één uur kan worden ingevuld, met een extra werktijd van 1 uur en 20 minuten per student. De examenomgeving is op een eigen laptop met Schoolyear. * **Tweede examenkans:** Indien nodig, is er een tweede examenkans tijdens de examenperiode, die eveneens voor 100% meetelt. * **Canvascursus en Studiewijzer:** Alle informatie, planningen, modules, voorbereidingen en leermiddelen zijn te vinden op Canvas. De planning is een groeidocument dat regelmatig geraadpleegd dient te worden. > **Tip:** Zorg ervoor dat je de wekelijkse self@home opdrachten voorbereidt en steeds goed voorbereid naar de les komt. De planning op Canvas is cruciaal voor een goed overzicht. ### 1.5 De vier grote vragen van ons bestaan (naar Irvin Yalom) Een belangrijk onderdeel van de themareeks "Levensbeschouwing en zingeving" is het werk van Irvin Yalom, die vier fundamentele existentiële uitdagingen identificeert waarmee ieder mens geconfronteerd wordt. Deze zijn onvermijdelijk en onveranderlijk, en vereisen een antwoord van ieder individu: #### 1.5.1 Vrijheid (en verantwoordelijkheid) De mens wordt geconfronteerd met zijn eigen auteurschap over zijn leven en de noodzaak om keuzes te maken. Dit brengt verantwoordelijkheid met zich mee en creëert een spanning tussen vrijheid en de consequenties van keuzes. De uitdaging ligt in het maken van betekenisvolle keuzes en het opnemen van verantwoordelijkheid. Zoals Sartre stelde: "De mens is gedoemd om vrij zijn". #### 1.5.2 Angst voor de dood en het verlies (het oncontroleerbare) Dit thema behandelt onze confrontatie met de eindigheid van het leven en de oncontroleerbaarheid van veel gebeurtenissen. Het gaat om het accepteren van wat we niet kunnen veranderen en het vinden van manieren om om te gaan met onze sterfelijkheid en verlies. #### 1.5.3 Isolatie en connectie (relaties) De mens is fundamenteel alleen; er bestaat altijd een zekere afstand tussen individuen. Ondanks deze inherente eenzaamheid is er een diepe behoefte aan connectie en intimiteit met anderen en de wereld. De uitdaging is het creëren van betekenisvolle verbindingen en het deel uitmaken van een gemeenschap. #### 1.5.4 Zinloosheid en zingeving We worden in de wereld "geworpen" zonder voorafgaande keuze. Dit leidt tot de fundamentele behoefte aan zin en betekenis in het leven. De uitdaging is hoe we zin kunnen geven aan ons bestaan, hoe we zin ontvangen en hoe we omgaan met ervaringen van zinloosheid. Viktor Frankl benadrukte dat "De zoektocht naar zin en betekenis is de belangrijkste motivator van de mens." > **Belangrijk:** Yalom benadrukt dat het proces van antwoorden formuleren op deze uitdagingen begint bij de acceptatie van deze fundamentele menselijke condities. De manier waarop we ermee omgaan, hebben we grotendeels zelf in de hand. Deze existentiële vragen zijn de bron van alle levensvragen en het is essentieel om ze niet te ontwijken, maar er direct mee geconfronteerd te worden. > **Example:** Een student die worstelt met de keuze voor een studierichting ervaart de spanning van vrijheid en verantwoordelijkheid. Dit is een concrete manifestatie van Yalom's eerste existentiële vraag. > **Tip:** Het vak moedigt aan om je te "onderdompelen in de stroom van het leven", wat impliceert dat actieve participatie en reflectie essentieel zijn om deze existentiële vragen te adresseren en tot persoonlijke inzichten te komen. --- # Filosofische concepten en denkers in het vak Dit deel van de studiehandleiding behandelt fundamentele filosofische concepten en denkers die centraal staan in het vak, met speciale aandacht voor de doelen van onderwijs en de existentiële vragen van het menselijk bestaan. ### 2.1 De drie taken van onderwijs volgens Gert Biesta Gert Biesta's concept van de drie taken van onderwijs benadrukt een holistische benadering van vorming, die verder gaat dan louter kennisoverdracht. Het is cruciaal om deze drie taken in evenwicht te houden om jonge mensen niet alleen voor te bereiden op de toekomst, maar hen ook in staat te stellen deze zelf vorm te geven. #### 2.1.1 Kwalificatie Dit aspect van onderwijs richt zich op het aanleren van kennis en vaardigheden. Het gaat hierbij om het verwerven van de specifieke competenties die nodig zijn voor academische, professionele of persoonlijke doeleinden. #### 2.1.2 Socialisatie Socialisatie omvat het inleiden van individuen in de maatschappij. Dit houdt in dat ze de bestaande tradities, praktijken, attitudes, omgangsvormen, normen en overtuigingen van een gemeenschap leren kennen en internaliseren. Het doel is dat individuen zich kunnen oriënteren binnen de sociale structuur. #### 2.1.3 Subjectivering Subjectivering richt zich op het bevorderen van kwaliteiten die essentieel zijn voor het "persoon zijn". Dit omvat de ontwikkeling van kritisch denken, het vermogen om verbindingen te leggen, samen te leven, volwassenheid te bereiken, engagement te tonen en ondernemingszin te cultiveren. Het gaat hierbij om het ontwikkelen van de unieke identiteit van een individu en diens vermogen om een eigen positie in de wereld in te nemen. > **Tip:** Biesta waarschuwt dat er in het huidige publieke discours vaak een te grote nadruk ligt op kwalificatie. Het belang van subjectivering, het ontwikkelen van de persoon in zijn totaliteit, mag niet vergeten worden, zeker niet als het gaat om het voorbereiden van jongeren op een toekomst die zij zelf mede creëren. ### 2.2 Irvin Yaloms vier grote levensvragen Irvin Yalom, een existentiële psychotherapeut, identificeerde vier fundamentele uitdagingen of "grote vragen" waarmee ieder mens wordt geconfronteerd. Deze existentiële thema's zijn onvermijdelijk en vormen een kernonderdeel van de menselijke conditie. Het aangaan van deze vragen is essentieel voor persoonlijke groei en het vinden van betekenis. #### 2.2.1 Vrijheid en verantwoordelijkheid Dit thema onderzoekt de menselijke ervaring van vrijheid en de bijbehorende verantwoordelijkheid. Hoewel we deels "gedoemd zijn om vrij te zijn", houdt dit in dat we voortdurend keuzes moeten maken en daarvoor verantwoordelijkheid moeten dragen. De uitdaging ligt in het maken van betekenisvolle keuzes en het opnemen van passende verantwoordelijkheid voor onszelf en de wereld om ons heen. > **Voorbeeld:** De spanning tussen de vrijheid om een carrière te kiezen en de verantwoordelijkheid die gepaard gaat met de consequenties van die keuze, zoals financiële zekerheid of impact op het gezinsleven. #### 2.2.2 Angst voor de dood en het verlies (het oncontroleerbare) Dit aspect van de menselijke conditie erkent dat er veel elementen in het leven zijn die buiten onze controle vallen, inclusief onze eigen eindigheid en sterfelijkheid. De uitdaging hier is om een plaats te geven aan deze oncontroleerbare aspecten van het leven en te leren omgaan met het besef van onze eigen vergankelijkheid. #### 2.2.3 Isolatie en connectie (relaties) Ondanks onze behoefte aan verbinding, is er altijd een zekere fundamentele eenzaamheid die inherent is aan het mens-zijn. Er blijft altijd een afstand tussen onszelf en de ander. Het vinden van betekenisvolle connecties met onszelf, anderen en de wereld, en het creëren van intimiteit en gemeenschap, vormt de kern van deze existentiële uitdaging. > **Voorbeeld:** De uitdaging om op een authentieke manier verbinding te maken met anderen, zelfs als dat kwetsbaarheid met zich meebrengt. #### 2.2.4 Zinloosheid en zingeving Mensen zijn "in de wereld geworpen" zonder voorafgaande keuze over hun bestaan. Dit leidt tot een diepgewortelde behoefte aan betekenis en zin in het leven. De uitdaging is om zin te geven aan ons eigen leven, zin te ontvangen van buitenaf, en om te gaan met ervaringen van zinloosheid. > **Tip:** Volgens Yalom begint het proces van het aangaan van deze existentiële uitdagingen met de acceptatie van deze condities. Het heeft weinig zin om ertegen te vechten; de ware mogelijkheid tot handelen ligt in de manier waarop we ermee omgaan. ### 2.3 Kritische pedagogiek van Freire en menswording Het vak hanteert een benadering die geïnspireerd is door de "kritische pedagogiek" van Paulo Freire. Deze benadering benadrukt het belang van kritisch denken en een actieve deelname van alle betrokkenen aan het leerproces. Het doel is niet alleen kennisoverdracht, maar ook "menswording": het cultiveren van zijnskwaliteiten die individuen in staat stellen om zichzelf en hun relatie tot de wereld te begrijpen en vorm te geven. Dit wordt bevorderd door het aanmoedigen van initiatief, passie en het delen van ideeën binnen een leergemeenschap. > **Tip:** Het vak stimuleert een "durf te denken"-mentaliteit, waarbij de focus ligt op het ontwikkelen van een kritische geest die in staat is om uitdagingen aan te gaan en de status quo in vraag te stellen. --- # Evaluatie en planning van het vak Dit onderdeel van de studiewijzer behandelt de evaluatiemethoden, examenkansen en de algemene planning van het vak, met de nadruk op de rol van de studiewijzer en wekelijkse voorbereidingen. ### 2.1 Evaluatie van het vak De evaluatie van het vak is vastgelegd in de ECTS-fiche en de studiewijzer op Canvas. Er zijn twee examenkansen voorzien. #### 2.1.1 Eerste examenkans De eerste examenkans bestaat uit een schriftelijke evaluatie tijdens de examenperiode. Deze evaluatie dekt 100% van de beoordeling. * **Inhoud:** De studenten dienen kennis- en inzichtvragen te beantwoorden met betrekking tot de leerstof uit de lessen. * **Formaat:** De evaluatie wordt afgenomen via Canvas, op een eigen laptop. De toets is zodanig opgesteld dat deze binnen één uur kan worden ingevuld. Studenten krijgen een derde extra werktijd, wat resulteert in een totale werktijd van 1 uur en 20 minuten voor de evaluatie. #### 2.1.2 Tweede examenkans De tweede examenkans is identiek aan de eerste en bedraagt eveneens 100% van de beoordeling. Deze evaluatie vindt ook plaats tijdens de examenperiode. * **Inhoud en Formaat:** Gelijk aan de eerste examenkans. ### 2.2 Planning van het vak De planning van het vak is een dynamisch document dat studenten nauwlettend dienen te raadplegen. * **Studiewijzer op Canvas:** De studiewijzer op de Canvascursus is het primaire referentiepunt voor de actuele planning en wekelijkse voorbereidingen. Het is essentieel om de startpagina van de Canvascursus regelmatig te raadplegen. * **Modules:** De cursusinhoud is georganiseerd in verschillende, logisch opgebouwde modules. Deze modules bevatten naast de lesstof ook de voorbereidingen en het grondmateriaal. * **Wekelijkse voorbereidingen (self@home):** Bijna elke les gaat vergezeld van een korte voorbereidende opdracht (een 'self@home'-opdracht). Dit kan de vorm aannemen van een filmpje, essay, artikel of interview. Deze voorbereidingen dienen als startpunt en ijkpunt voor het lesonderwerp en moeten telkens voor de les worden verwerkt. Studenten dienen dus altijd voorbereid naar de les te komen. * **Laptopgebruik tijdens de les:** Voor de lessen zelf is geen laptop nodig. * **Communicatie:** Studenten kunnen de docent per e-mail bereiken. Indien er na drie dagen geen antwoord is ontvangen, wordt geadviseerd om opnieuw contact op te nemen. * **Pact #SamenBlendenWerkt:** Er zijn specifieke afspraken voor dit vak, samengevat in een pact. Studenten worden aangemoedigd dit pact te lezen voor tips en aanbevelingen. * **Interactieve lessen:** Participatie aan de interactieve gedeelten van de lessen wordt als belangrijk beschouwd. > **Tip:** De studiewijzer is een groeidocument. Controleer deze dus frequent voor de meest up-to-date informatie en wekelijkse opdrachten. > **Tip:** Zorg ervoor dat je de 'self@home'-opdrachten altijd tijdig afrondt, aangezien deze de basis vormen voor de interactieve lesmomenten. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Zingeving | Het proces van het vinden of creëren van betekenis en doel in het leven, vaak als antwoord op existentiële vragen en de menselijke conditie. | | Samenleven | De manier waarop mensen met elkaar omgaan en gemeenschappen vormen, waarbij rekening wordt gehouden met wederzijdse behoeften, rechten en verantwoordelijkheden binnen een sociale structuur. | | Kritische geest | Het vermogen om informatie te analyseren, te evalueren en te beoordelen met behulp van logica en rede, in plaats van informatie direct aan te nemen zonder kritische bevraging. | | Systeemdenken | Een holistische benadering om complexe problemen te begrijpen door de interacties en relaties tussen verschillende componenten binnen een systeem te analyseren, in plaats van zich te focussen op individuele onderdelen. | | Zodeskwaliteiten | Fundamentele menselijke eigenschappen en vermogens die bijdragen aan een volwaardig persoon-zijn en een betekenisvol leven, zoals ondernemingszin, connectievorming, kwetsbaarheid en aandacht. | | Verbeeldingsvermogen | De mentale capaciteit om beelden, ideeën en scenario’s te creëren die niet direct waarneembaar zijn, wat essentieel is voor innovatie, probleemoplossing en creativiteit. | | Levensbeschouwing | Een persoonlijke of groepsspecifieke visie op de wereld, het leven en de menselijke plaats daarin, vaak beïnvloed door filosofie, religie of cultuur, die richting geeft aan het bestaan. | | Subjectivering | Het proces van persoonsvorming waarin individuen worden aangemoedigd om zelfstandige denkers en actoren te worden, die in staat zijn hun eigen toekomst en die van de maatschappij vorm te geven. | | Kwalificatie (onderwijs) | Het aanleren van specifieke kennis en vaardigheden die nodig zijn voor een bepaald beroep of een bepaalde maatschappelijke rol, gericht op competentieverwerving. | | Socialisatie (onderwijs) | Het proces waarbij individuen worden ingeleid in de tradities, praktijken, attitudes, normen en overtuigingen van een samenleving, waardoor ze deel worden van die gemeenschap. | | Kritische pedagogiek | Een onderwijsbenadering die studenten aanmoedigt om de maatschappelijke en politieke realiteiten kritisch te bevragen, zich bewust te worden van hun eigen positie en deel te nemen aan sociale transformatie. | | Existentiële vragen | Fundamentele levensvragen met betrekking tot het bestaan, de menselijke conditie en de betekenis van het leven, zoals de aard van vrijheid, de dood, isolatie en zinloosheid. | | Irvin Yalom | Een Amerikaans psychiater en auteur, bekend om zijn werk in existentiële psychotherapie en zijn identificatie van vier fundamentele levensuitdagingen die de menselijke conditie kenmerken. | | Vrijheid (Yalom) | De existentiële realiteit dat mensen gedoemd zijn keuzes te maken en verantwoordelijkheid te dragen voor hun eigen leven en daden, met de bijbehorende spanning tussen autonomie en beperkingen. | | Angst (Yalom) | De fundamentele menselijke emotie die voortkomt uit de confrontatie met de onvermijdelijkheid van de dood, verlies en de inherente onzekerheid en oncontroleerbaarheid van het leven. | | Isolatie en connectie (Yalom) | De menselijke behoefte aan verbinding met anderen en de wereld, tezamen met de inherente eenzaamheid en de uitdaging om authentieke intimiteit en gemeenschap te creëren ondanks deze afstand. | | Zinloosheid en zingeving (Yalom) | De fundamentele zoektocht naar betekenis in het leven, geconfronteerd met de mogelijkheid van zinloosheid, en de uitdaging om een persoonlijke zin te vinden of te ontvangen. | | Coöperatief ondernemen | Een bedrijfsmodel waarbij de werknemers mede-eigenaar zijn en gezamenlijk beslissingen nemen, met als doel winst te delen en een ethische en duurzame bedrijfsvoering te bevorderen. |