klimaatverandering 2025.pptx

# Wat is klimaatverandering en planetaire grenzen Dit onderwerp introduceert het concept van klimaatverandering, definieert planetaire grenzen en identificeert de overschreden grenzen, inclusief de concepten van kantelpunten, het Holoceen en het Antropoceen. ## 1. Inleiding: wat is klimaatverandering? Klimaatverandering verwijst naar significante, langdurige veranderingen in het weerpatroon op aarde. Deze veranderingen worden in toenemende mate toegeschreven aan menselijke activiteiten, met name sinds de Industriële Revolutie. ### 1.1 Planetaire grenzen Het concept van planetaire grenzen, geïntroduceerd door onderzoekers, stelt dat er negen kritieke ecologische processen zijn die de stabiliteit van de aarde en de menselijke beschaving ondersteunen. Het overschrijden van deze grenzen kan leiden tot onomkeerbare en potentieel catastrofale veranderingen in het aardse systeem. #### 1.1.1 Overschreden grenzen Uit een geactualiseerde analyse blijkt dat vier van de negen planetaire grenzen reeds zijn overschreden: * Klimaatverandering * Verlies van biodiversiteit * Gewijzigde landsystemen (land-system change) * Gewijzigde biochemische cycli (fosfor en stikstof) #### 1.1.2 Kantelpunten Kantelpunten in het klimaat zijn kritieke drempels in het klimaatsysteem. Wanneer deze drempels worden overschreden, kunnen ze leiden tot grote, versnellende en onomkeerbare veranderingen. #### 1.1.3 Holoceen vs. Antropoceen * **Holoceen:** Een periode van ongeveer 11.000 jaar die voorafging aan de Industriële Revolutie. Kenmerkend voor deze periode was een relatief stabiel klimaat, wat de grootschalige ontwikkeling van menselijke beschaving mogelijk maakte. * **Antropoceen:** Deze periode begon met de Industriële Revolutie en kenmerkt zich door de snelle, door menselijke activiteit gedreven, veranderingen in het klimaat en de aardse systemen. De opwarming van de aarde is sinds 1980 gemiddeld met $0,19$ graden Celsius per decennium toegenomen. ## 2. Groene groei en ontkoppeling ### 2.1 Het idee van groene groei Groene groei is het concept dat economische groei, gemeten aan het Bruto Binnenlands Product (BBP), kan worden losgekoppeld van vervuiling en het verbruik van grondstoffen (dit proces wordt ook wel 'decoupling' genoemd). Het idee is om economisch te blijven groeien zonder de ecologische voetafdruk te vergroten. ### 2.2 Critiek op groene groei Er is aanzienlijke twijfel over de haalbaarheid en effectiviteit van groene groei als een op zichzelf staande strategie voor duurzaamheid. #### 2.2.1 Empirisch bewijs Onderzoek en systematische reviews tonen aan dat er momenteel geen robuust empirisch bewijs is voor een ontkoppeling van economische groei en milieudruk op een schaal die noodzakelijk is om de ecologische crisis aan te pakken. * Een meta-analyse van 835 artikelen die de ontkoppelingspercentages van het BBP en broeikasgassen in welvarende landen onderzocht, toonde aan dat hoewel er sprake is van een kleine absolute ontkoppeling op basis van productie-indicatoren (voor elke extra punt BBP, $-0,04$ punt uitstoot), deze ontkoppeling verdwijnt wanneer consumptie-indicatoren worden gebruikt. Volgens deze analyse brengt elke extra punt BBP $0,22$ punt uitstoot met zich mee. > **Tip:** Wanneer economische groei wordt gemeten, is het cruciaal om onderscheid te maken tussen productie-indicatoren (hoeveel er wordt geproduceerd) en consumptie-indicatoren (hoeveel er wordt geconsumeerd, inclusief geïmporteerde goederen). De effecten op het milieu zijn vaak pas echt zichtbaar bij analyse van consumptiepatronen. #### 2.2.2 Theoretische implicaties Het concept van ontkoppeling wordt bekritiseerd als een "gevaarlijke fantasie" die de noodzaak om de omvang van de economie te verkleinen (downscaling) verdoezelt. De nadruk op groei binnen het huidige kapitalistische systeem wordt gezien als inherent ecologisch destructief, omdat het gericht is op continue expansie en extractie. * De vereiste ontkoppelingspercentages om de klimaatdoelstellingen van het Parijsakkoord te halen, zouden astronomisch hoog moeten zijn en lijken onhaalbaar met de huidige trends. Het zou landen honderden jaren kosten om hun emissies significant te verminderen als de huidige ontkoppelingspercentages aanhouden. #### 2.2.3 Ongelijkheid en groene groei De voordelen van de huidige economische groei komen onevenredig terecht bij de rijksten. De emissies van de rijkste 1% moeten aanzienlijk dalen om de doelstellingen van 1,5 graden Celsius opwarming te halen, wat momenteel niet het geval is. > **Voorbeeld:** Om te voldoen aan hun eerlijke aandeel van 1,5 graden Celsius uitstoot, zouden hoge-inkomenslanden hun ontkoppelingspercentages tegen 2025 met een factor tien moeten verhogen, terwijl ze tegelijkertijd de huidige economische groei nastreven. #### 2.2.4 Duurzame groei? De term "duurzame groei" wordt vaak geassocieerd met het idee van groene groei, maar wetenschappelijk onderzoek suggereert dat permanente ontkoppeling van economische groei en hulpbronnenverbruik, zowel relatief als absoluut, onmogelijk is vanwege fysieke limieten. * De bijdrage van alternatieve energie wordt vaak tenietgedaan door de uitstoot van broeikasgassen die gepaard gaat met de productie en het transport van goederen. Veel zogenaamde "duurzame" praktijken, zoals koolstofkredieten, hebben een zeer beperkte effectiviteit bij het daadwerkelijk verminderen van emissies. > **Tip:** Wees kritisch op claims van "groene groei" en "duurzame groei". Onderzoek de onderliggende data en methodologieën om te beoordelen of de voorgestelde oplossingen daadwerkelijk leiden tot ecologische duurzaamheid of slechts symptoombestrijding zijn. #### 2.2.5 Greenwashing Veel bedrijven profileren zich als "net zero" of duurzaam, maar hun daadwerkelijke klimaatbeleid schiet tekort om de gestelde doelen te bereiken. Dit fenomeen, bekend als greenwashing, kan de publieke perceptie beïnvloeden en de noodzakelijke systeemveranderingen vertragen. #### 2.2.6 Conclusie over groei De focus op groei van het BBP binnen het huidige economische systeem (kapitalisme) is niet duurzaam. Het negeert de ecologische draagkracht en het sociale welzijn. Groene groei binnen dit systeem wordt gezien als ecologische zelfmoord, wat de noodzaak van een post-groei model benadrukt. ## 3. Degrowth: een alternatief model ### 3.1 Wat is degrowth? Degrowth is een kritiek op het wereldwijde kapitalistische systeem dat winstmaximalisatie en oneindige groei nastreeft ten koste van menselijke uitbuiting en milieudegradatie. De degrowth-beweging pleit voor samenlevingen die prioriteit geven aan sociaal en ecologisch welzijn boven bedrijfswinsten. Dit vereist radicale herverdeling, een reductie van de materiële omvang van de wereldeconomie, en een verschuiving naar waarden als zorg, solidariteit en autonomie. Degrowth streeft naar ecologische rechtvaardigheid en een goed leven voor iedereen binnen de planetaire grenzen. > **Voorbeeld:** Een gedachte-experiment toont aan dat Portugal, met aanzienlijk minder BBP per hoofd van de bevolking dan de Verenigde Staten, betere sociale resultaten behaalt. Dit suggereert dat een groot deel van het inkomen in welvarende landen "verspild" wordt aan zaken die niet direct bijdragen aan welzijn of duurzaamheid. ### 3.2 Voorbij de focus op "groei" De term "groei" wordt bekritiseerd als een propagandamiddel dat processen van extractie, commodificatie en elite-accumulatie maskeert. De taal van groei is fundamenteel voor de culturele hegemonie van het kapitalisme. Degrowth stelt voor om consumptiepatronen en productie maatschappelijk en planetaire te hertekenen, met nadruk op herverdeling, solidariteit en democratische controle. ### 3.3 Degrowth als systemische verandering Degrowth wordt gezien als een geplande en gefaseerde inkrimping van energie- en grondstoffenverbruik, met als doel ongelijkheid te verminderen en het welzijn van mensen te verhogen. Dit betekent niet per se vrijwillige verarming, maar een eerlijkere verdeling van bestaande middelen om ecologische uitputting te stoppen. Het omvat: * Het afbouwen van ecologisch destructieve sectoren. * Het krimpen van productie en consumptie in landen met een hoge consumptie. * Het stimuleren van sociale consumptie boven private consumptie. * Minder werken en meer directe democratische participatie in de economie. > **Tip:** Degrowth is geen oproep tot individuele consumindering, maar een voorstel voor maatschappelijke en economische herstructurering op grote schaal. ### 3.4 Degrowth en welvaart Recent onderzoek suggereert dat het mogelijk is om wereldwijde armoede uit te bannen en een goed leven te garanderen voor iedereen met significant minder energie en grondstoffenverbruik dan momenteel het geval is. Landen met een hoog inkomen kunnen aan de materiële behoeften van hun burgers voldoen met tot 80% minder grondstoffenverbruik, waardoor ze binnen de duurzame drempels blijven. Het huidige kapitalistische systeem wordt als inefficiënt beschouwd voor het voldoen aan menselijke behoeften, aangezien een aanzienlijk deel van de productie niet bijdraagt aan welzijn. ### 3.5 Groene groei versus degrowth Wetenschappelijk onderzoek en enquêtes onder klimaatbeleidsonderzoekers tonen aan dat de meerderheid de voorkeur geeft aan post-groei posities (agrowth en degrowth). Het huidige beleid van "groene groei" wordt vanuit wetenschappelijk oogpunt steeds meer als onhoudbaar beschouwd. ## 4. Een systemische blik op klimaatverandering ### 4.1 De ecologische problematiek systemisch bekeken De ecologische crisis is geen toekomstig probleem, maar een huidige realiteit die vooral de meest kwetsbare bevolkingsgroepen treft. De crisis wordt gezien als een gevolg van een economisch systeem gebaseerd op uitbuiting en extractie, dat extreme ongelijkheid veroorzaakt – in essentie het kapitalisme. * Het heersende klimaatdiscours focust vaak op "het probleem" (uitstoot) als een geïsoleerd fenomeen, in plaats van de onderliggende sociaal-economische structuren die dit veroorzaken. Dit leidt tot een "verdinglijking" van het probleem, waarbij technische oplossingen worden gezocht zonder het systeem zelf aan te pakken. > **Tip:** De focus op uitstoot als de primaire vijand kan de aandacht afleiden van de diepere oorzaken van klimaatverandering, zoals het economische systeem dat gedreven wordt door constante groei en winstmaximalisatie. ### 4.2 Erik Swyngedouw: we ontwijken de kern van het probleem Volgens Erik Swyngedouw vindt er binnen de klimaatbeweging een vorm van verdringing plaats. Men handelt alsof men het ware probleem niet kent, en richt zich op deelproblemen in plaats van de systeemkenmerken van het kapitalisme. * Het kapitalisme is in essentie een systeem dat afhankelijk is van continue groei voor sociale cohesie en stabiliteit. Zodra deze groei hapert, ontstaan er spanningen. De schijn van een "groene economie" in welvarende landen, met meer immateriële arbeid en digitalisering, maskeert de realiteit van aanhoudende grondstofextractie en uitstoot wereldwijd. ### 4.3 Erik Swyngedouw: systemische oorzaken De groei in economieën zoals China en India correleert sterk met een stijgende uitstoot en grondstoffenverbruik. Ook de digitalisering heeft een aanzienlijke ecologische voetafdruk, vergelijkbaar met vliegverkeer. * De fetisjering van CO2 als de enige vijand verhult de ware oorzaak: een extractief economisch systeem dat oneindige groei eist en gigantische ongelijkheid creëert. Het probleem is niet zozeer klimaatverandering zelf, maar het onderliggende systeem dat dit faciliteert: kapitalisme. ### 4.4 Conclusie Klimaatverandering is een politieke en economische kwestie die vraagt om fundamentele veranderingen in hoe we macht en middelen verdelen en welke economische systemen we hanteren. Het zal zichzelf niet oplossen via technologie of ad hoc particuliere initiatieven. Er zijn ideologische keuzes nodig die worden omgezet in collectief beleid om de controle over de economie terug te nemen. Het huidige systeem, met zijn imperatief van oneindige groei voor winstmaximalisatie, maakt een adequate aanpak van klimaatverandering onmogelijk. > **Tip:** Een meerderheid van de Europeanen gelooft dat milieubescherming prioriteit moet krijgen, zelfs als dit ten koste gaat van economische groei. Ook de jeugd klimaatbeweging en een aanzienlijk deel van de wereldbevolking identificeren het kapitalisme als de hoofdoorzaak van de klimaat- en ecologische crisis. --- # De mythe van groene groei en ontkoppeling Het concept van groene groei stelt dat economische expansie, gemeten in BBP, ontkoppeld kan worden van milieu-impact zoals vervuiling en grondstofverbruik. Dit inzicht wordt echter kritisch onderzocht, met argumenten en bewijs dat de haalbaarheid en effectiviteit van deze strategie voor ecologische duurzaamheid in twijfel trekt. ### 2.1 De theorie van groene groei en ontkoppeling Groene groei is het idee dat het mogelijk is om economische groei te realiseren zonder dat dit leidt tot een evenredige toename van vervuiling en grondstofverbruik. Dit proces wordt 'ontkoppeling' (decoupling) genoemd. Het doel is om te kunnen blijven groeien als economie, maar dan zonder meer middelen te verbruiken of meer schade aan te richten aan het milieu. > **Tip:** De kern van groene groei ligt in de aanname dat technologische innovatie en efficiëntieverhoging voldoende zijn om de ecologische voetafdruk van economische activiteiten te verkleinen, zelfs wanneer de totale economische output toeneemt. De Sustainable Development Goals (SDG's) van de Verenigde Naties zijn mede gebaseerd op dit idee, waarbij economische groei losgekoppeld wordt van de fysieke groei van de economie en de daarmee gepaard gaande milieudruk. Echter, zelfs voorstanders van dit concept erkennen dat er weinig empirisch bewijs is dat ontkoppeling op de benodigde schaal werkt, dat de theoretische basis zwak is en dat het politiek moeilijk realiseerbaar is. ### 2.2 Kritische analyse: "Ontkoppeling is een mythe" De stelling dat groene groei een haalbare strategie is, wordt sterk bekritiseerd. Empirische en theoretische analyses suggereren dat er geen bewijs is voor ontkoppeling van economische groei en milieudruk op een schaal die effectief kan bijdragen aan het oplossen van de ecologische crisis. Sterker nog, het lijkt onwaarschijnlijk dat dit in de toekomst zal gebeuren. #### 2.2.1 Bewijs en argumenten tegen groene groei Een diepgaande systematische review van de ontkoppelingsliteratuur, die 835 artikelen omvatte, onderzocht de verhouding tussen het Bruto Binnenlands Product (BBP) en de uitstoot van broeikasgassen in welvarende landen gedurende het afgelopen decennium. * **Productie-indicatoren:** Op basis van productie-indicatoren werd er een minuscule, maar absolute ontkoppeling waargenomen: voor elke extra eenheid BBP daalde de uitstoot met 0,04 eenheid. * **Consumptie-indicatoren:** Echter, wanneer consumptie-indicatoren werden gehanteerd, verdween de absolute ontkoppeling volledig. Een extra eenheid BBP ging gepaard met een stijging van 0,22 eenheid uitstoot. Deze bevindingen leiden tot de conclusie dat grote en snelle absolute reducties in hulpbronnenverbruik en broeikasgasemissies niet te realiseren zijn met de waargenomen ontkoppelingspercentages. Ontkoppeling moet dus aangevuld worden met strategieën die gericht zijn op toereikendheid (sufficiency) en strikte handhaving van absolute reductiedoelstellingen. Verder onderzoek naar de verbanden tussen welzijn, hulpbronnen en emissies is noodzakelijk. > **Tip:** Het onderscheid tussen productie- en consumptie-gebaseerde metingen is cruciaal bij het evalueren van ontkoppeling. Productie-gebaseerde metingen kunnen een positiever beeld schetsen door de impact van geïmporteerde goederen niet mee te nemen. #### 2.2.2 De gevaarlijke fantasie van ontkoppeling Ontkoppeling wordt gezien als een verleidelijke fantasie die economische expansie zonder einde belooft. Deze fantasie wordt in stand gehouden door ontkenning, waarbij de onmogelijkheid van de realisatie ervan nauwelijks wordt erkend. Het grote gevaar schuilt erin dat deze fantasie de noodzaak verdoezelt om over te stappen van een groei-gedreven economie naar een model dat wijdverbreide herverdeling bevordert om sociale ongelijkheid aan te pakken, naast het terugdringen van hulpbronnengebruik. De emissiereducties die welvarende landen hebben bereikt via vermeende absolute ontkoppeling, schieten ernstig tekort ten opzichte van de vereisten van het Akkoord van Parijs. Met de huidige tempo's zouden deze landen honderden jaren nodig hebben om de emissies met 95% te reduceren, terwijl ze hun "eerlijke aandeel" voor 1,5 graden Celsius aanzienlijk overschrijden. Om aan hun eerlijke aandeel te voldoen en tegelijkertijd de huidige economische groei te handhaven, zouden de ontkoppelingspercentages drastisch moeten stijgen. Het kapitalistische systeem, dat gericht is op permanente groei, leidt onvermijdelijk tot ecologische uitputting. "Groene groei" binnen dit systeem wordt beschouwd als ecologische zelfmoord, wat aangeeft dat een ander economisch model noodzakelijk is. #### 2.2.3 Duurzame groei als illusie Er is geen bewijs voor een economie-brede, nationale of internationale absolute ontkoppeling van grondstoffenverbruik, noch voor het soort ontkoppeling dat nodig is voor ecologische duurzaamheid. Efficiëntiewinsten worden uiteindelijk begrensd door fysieke limieten. Het idee dat de bijdrage van alternatieve energie de uitstoot van broeikasgassen volledig compenseert, wordt weersproken. De huidige maatschappij rust op een extractieve economie. De schijnbare "duurzaamheid" of "groene economie" wordt elders met een enorme ecologische en sociale prijs verkregen. Carbon credits, bedoeld om emissies te compenseren, hebben in veel gevallen weinig effect op de feitelijke reductie van uitstoot, omdat de projecten (zoals de bouw van windmolenparken) waarschijnlijk toch zouden plaatsvinden. Slechts een klein percentage van de wereldwijde projecten gefinancierd met koolstofkredieten draagt daadwerkelijk bij aan emissiereductie. #### 2.2.4 Greenwashing en de realiteit van "net zero" Veel bedrijven profileren zich als "net zero by 2050", maar slechts een klein deel van deze bedrijven heeft daadwerkelijk klimaatbeleid dat in lijn ligt met de doelen van het Akkoord van Parijs. Dit duidt op wijdverbreide "greenwashing". #### 2.2.5 Groei versus vooruitgang Gemiddeld 2% economische groei per jaar leidt tot een verdubbeling van de welvaart elke 35 jaar. Echter, vooruitgang hoeft geen eindeloze productie en consumptie te betekenen. Dit is uitsluitend het geval in een economisch systeem dat gericht is op winstgeneratie voor kapitaal, zoals het kapitalisme. #### 2.2.6 Conclusie: De onhoudbaarheid van groei binnen de status quo Binnen het huidige economische systeem is groei niet duurzaam. De focus op BBP-groei is blind voor de ecologische draagkracht en het sociaal welzijn. "Groene groei" binnen het kapitalisme wordt gezien als een pad naar ecologische zelfmoord, wat noodzaakt tot de zoektocht naar een alternatief economisch model en een post-groei strategie. De vraag is niet of groei, maar welke groei en met welk doel deze moet dienen. Ongelijkheid speelt hierin een belangrijke rol, aangezien de vruchten van de huidige groei nauwelijks terechtkomen bij degenen die het het meest nodig hebben. ### 2.3 De noodzaak van een post-groei model Gezien de onhoudbaarheid van het huidige model, wordt er gepleit voor een verschuiving naar een post-groei economie. Dit impliceert een heroverweging van wat "groei" betekent en waartoe deze moet leiden, met aandacht voor zowel ecologische duurzaamheid als sociale rechtvaardigheid. #### 2.3.1 De essentie van degrowth Degrowth is een beweging die kritiek levert op het wereldwijde kapitalistische systeem dat ten koste van alles groei nastreeft, wat leidt tot menselijke uitbuiting en milieudegradatie. De beweging pleit voor samenlevingen die prioriteit geven aan sociaal en ecologisch welzijn boven bedrijfswinsten, overproductie en overmatige consumptie. Dit vereist radicale herverdeling, een reductie van de materiële omvang van de wereldeconomie en een verschuiving van waarden naar zorg, solidariteit en autonomie. Het doel is het transformeren van samenlevingen om ecologische rechtvaardigheid en een goed leven voor iedereen binnen de planetaire grenzen te waarborgen. > **Tip:** Degrowth is geen pleidooi voor vrijwillige armoede, maar voor een eerlijkere verdeling van bestaande middelen om ecologische leegroof te voorkomen. #### 2.3.2 Voorbij de focus op "groei" De term "groei" wordt binnen het kapitalisme gebruikt om processen van extractie, commercialisering en elite-accumulatie te rechtvaardigen. Deze processen zijn vaak destructief voor menselijke gemeenschappen en de ecologie. De taal van groei vormt het fundament van de culturele hegemonie van het kapitalisme. #### 2.3.3 Degrowth als systemische verandering Degrowth impliceert geen individueel "minder consumeren", maar een hertekening van consumptiepatronen en productie op maatschappelijk en planetair niveau. Dit omvat: * **Herverdeling en solidariteit:** Op planetair niveau, met name tussen het globale noorden en zuiden. * **Meer democratie:** Een verschuiving van macht van kapitaal naar participatieve structuren. * **Geplande inkrimping:** Een geplande en gefaseerde reductie van energie- en grondstoffenverbruik, gericht op het egaliseren van ongelijkheid en het verhogen van welzijn. * **Afbouw van ecologisch destructieve sectoren:** En overbodige productie, met focus op sectoren die bijdragen aan welzijn en ecologische rechtvaardigheid. * **Minder werken:** Een mogelijke reductie van de werkweek om de druk op hulpbronnen te verminderen en meer vrije tijd te creëren. #### 2.3.4 Degrowth in de praktijk en welvaart Recent onderzoek suggereert dat het mogelijk is om wereldwijde armoede te beëindigen en een goed leven te garanderen voor tien miljard mensen tegen het midden van de eeuw, inclusief universele gezondheidszorg en onderwijs, met 60% minder energie dan nu wordt gebruikt. Ook is het aannemelijk dat landen met een hoog inkomen hun burgers een hoge levensstandaard kunnen bieden met 80% minder hulpbronnenverbruik, waardoor ze binnen duurzame grenzen blijven. Het kapitalisme wordt als zeer inefficiënt beschouwd voor het voldoen aan menselijke behoeften. Grote hoeveelheden grondstoffenproductie, energie en materialen zijn niet relevant voor menselijk welzijn. Een gedachte-experiment toont aan dat Portugal, met aanzienlijk minder BBP per hoofd van de bevolking dan de Verenigde Staten, betere sociale resultaten behaalt, wat impliceert dat een aanzienlijk deel van het inkomen in rijke landen "verspild" wordt. Praktische toepassingen van degrowth-principes omvatten niet simpelweg het vervangen van verbrandingsmotoren door elektrische auto's, maar ook het afbouwen van autogerelateerde infrastructuur en bezit ten gunste van openbaar vervoer. Dit geldt ook voor de bouw van windmolenparken: in plaats van focus op meer productie, is er behoefte aan een ingrijpende reductie van energieconsumptie en een betonstop om lintbebouwing af te bouwen. #### 2.3.5 Wetenschappelijke consensus over post-groei Onderzoek onder klimaatbeleidsonderzoekers wereldwijd toont aan dat een significant deel post-groei posities (waaronder degrowth) ondersteunt, met name binnen de EU. Het huidige beleid van "groene groei" wordt vanuit wetenschappelijk perspectief steeds meer als onhoudbaar beschouwd. ### 2.4 Groene groei versus degrowth: een fundamenteel verschil De kern van het debat ligt in de fundamentele aannames: * **Groene groei:** Streeft naar het oplossen van ecologische problemen binnen het bestaande kapitalistische systeem door middel van technologische oplossingen en efficiëntieverbeteringen, zonder de fundamentele structuur van de economie te bevragen. * **Degrowth:** Stelt dat het kapitalistische systeem zelf de oorzaak is van de ecologische crisis en pleit voor een fundamentele transformatie van de economie en samenleving, waarbij groei niet langer het centrale doel is, maar welzijn en duurzaamheid voorop staan. ### 2.5 Een systemische blik op klimaatverandering De ecologische crisis, waaronder klimaatverandering, is geen toekomstverhaal maar een huidige realiteit die miljoenen mensen treft. Het is een crisis die onevenredig zwaar valt op armere en minder machtige bevolkingsgroepen. De oorzaak wordt gezien als het gevolg van een economisch systeem dat gebaseerd is op uitbuiting en extractie, en dat extreme ongelijkheid creëert – in essentie, kapitalisme. #### 2.5.1 Het probleem systemisch bekeken De focus op "mensheid" als een uniforme entiteit in het klimaatdebat wordt bekritiseerd als reactair, omdat het reële ongelijkheden, conflicten en ontmenselijkingen verzwijgt. Het heersende klimaatdiscours, gericht op het aanpakken van "het ding" (uitstoot) in naam van de mensheid, met als doel het terugkeren naar een historisch emissieniveau, is fundamenteel behoudsgezind. Dit leidt tot een verdinglijking van het probleem, waarbij de aandacht verschuift van het sociaal-economische systeem naar een effect ervan (uitstoot), wat de echte oorzaak maskeert. Er is sprake van verdringing binnen de klimaatbeweging, waarbij het eigenlijke probleem (het economisch systeem, sociaal-ecologische verhoudingen) wordt afgeleid naar deelproblemen zoals uitstoot. #### 2.5.2 Systemische oorzaken Kapitalisme wordt gekenmerkt door de imperatief van continue groei, wat noodzakelijk is voor sociale cohesie en stabiliteit binnen het systeem. Zodra deze groei hapert, ontstaan er spanningen. Het beeld van een "immateriële" economie, met veel werk achter laptops en milieuvriendelijkere transportmiddelen, geeft een vals gevoel van duurzaamheid. De realiteit van de materiële voetafdruk van economische activiteit, zoals de cementproductie in China en de uitstoot gerelateerd aan digitale technologie, toont aan dat de correlatie tussen groei en uitstoot duidelijk aanwezig blijft, ook in ogenschijnlijk "groene" sectoren. De fetisjering van CO2 als de primaire vijand verhult de diepere oorzaak: een extractief economisch systeem dat oneindige groei eist en gigantische ongelijkheid veroorzaakt. Het probleem is dus niet zozeer klimaatverandering zelf, maar het kapitalistische systeem dat deze veroorzaakt. #### 2.5.3 Conclusie: Het probleem is kapitalisme De conclusie is dat de ecologische crisis een direct gevolg is van het kapitalistische systeem dat gedreven wordt door de noodzaak van constante groei en het genereren van winst, wat leidt tot diepe ongelijkheid. Deze imperatief maakt het onmogelijk om klimaatverandering adequaat aan te pakken. Studies tonen aan dat een meerderheid van de wereldbevolking en Europese burgers geloven dat milieubescherming prioriteit moet krijgen, zelfs ten koste van economische groei, en dat het kapitalisme meer kwaad dan goed doet. De fundamentele oorzaak van de klimaat- en ecologische crisis wordt door velen, met name binnen de jeugd klimaatbeweging, geïdentificeerd als het systeem dat winst boven mens en planeet plaatst, namelijk kapitalisme. ### 2.6 Welke toekomst? Klimaatverandering is fundamenteel een politieke en economische vraagstuk over de verdeling van macht en middelen, en de systemen en regels die we willen hanteren. Het is geen probleem dat zichzelf zal oplossen via technologie of individuele initiatieven. #### 2.6.1 Politieke keuzes voor een andere samenleving Klimaatverandering kan alleen serieus worden aangepakt door middel van politieke keuzes. De markt zal dit probleem niet oplossen. Er zijn ideologische keuzes nodig die worden omgezet in collectief beleid, waarbij de hefbomen van de economie opnieuw in handen worden genomen. Het huidige systeem, dat vanuit winstbejag oneindige groei van kapitaal nastreeft en daarbij diepe ongelijkheid creëert, maakt het onmogelijk om klimaatverandering effectief te bestrijden. Dit systeem is ontworpen voor surplus-extractie, elite-accumulatie en herinvestering voor expansie, niet voor het voldoen aan menselijke behoeften. Er is een dringende behoefte aan een ander economisch model dat de planetaire grenzen respecteert en sociale rechtvaardigheid bevordert, in plaats van te streven naar eindeloze economische groei. --- # Degrowth als alternatief economisch model Degrowth (ofwel 'ontgroeiing') presenteert zich als een alternatief economisch model dat kritiek levert op het kapitalistische systeem, dat ten koste van alles groei nastreeft en daarmee menselijke uitbuiting en milieuvernietiging veroorzaakt. De beweging pleit voor samenlevingen die prioriteit geven aan sociaal en ecologisch welzijn boven bedrijfswinsten, overproductie en excessieve consumptie. Dit vereist radicale herverdeling, een vermindering van de materiële omvang van de wereldeconomie en een verschuiving van waarden naar zorg, solidariteit en autonomie, met als doel ecologische rechtvaardigheid en een goed leven voor iedereen binnen de planetaire grenzen. ### 4.1 Wat is degrowth? Degrowth is een kritiek op het kapitalistische systeem dat streeft naar eeuwige groei, wat leidt tot menselijke uitbuiting en ecologische vernietiging. Het is een strategie die pleit voor samenlevingen die sociaal en ecologisch welzijn prioriteren boven winstmaximalisatie, overproductie en overconsumptie. > **Tip:** De term 'groei' wordt in het kapitalisme vaak gebruikt als propagandamiddel. Het dekt processen van extractie, commercialisering en accumulatie door elites, die destructief kunnen zijn voor gemeenschappen en ecologie, en presenteert deze als natuurlijk en wenselijk. De taal van groei vormt de basis van de culturele hegemonie van het kapitalisme. ### 4.2 Voorbij de focus op “groei” Degrowth gaat verder dan individuele consumindering; het bepleit een hertekening van consumptiepatronen en productie op maatschappelijk en planetaire schaal. Het benadrukt herverdeling en solidariteit op mondiaal niveau, en een vergroting van democratie door machtsverschuivingen van kapitaal naar participatieve structuren. ### 4.3 Degrowth als systemische verandering Degrowth wordt gedefinieerd als een geplande en gefaseerde inkrimping van energie- en grondstoffenverbruik. Het doel is om ongelijkheid te verminderen en het welzijn van mensen te verhogen, zonder te kiezen voor vrijwillige verarming of ellende. Het gaat niet om minder voor gewone mensen, maar om het verbeteren van hun levens door een eerlijkere verdeling van bestaande middelen, teneinde de aarde niet langer uit te putten voor meer. Dit houdt een inkrimping in van ecologisch destructieve sectoren en overbodige productie. Mogelijke praktijkvoorbeelden van degrowth omvatten: * Inkrimping van bepaalde economische sectoren ten gunste van andere. * Vermindering van productie en consumptie, met name in landen met een hoge consumptie. * Stimulering van sociale consumptie ten opzichte van private consumptie. * Minder werken. * Meer directe participatie in democratie. * Meer democratische controle over de economie. ### 4.4 Degrowth en welvaart? Recent onderzoek suggereert dat het mogelijk is om wereldwijde armoede te beëindigen en een goed leven te garanderen voor 10 miljard mensen tegen het midden van de eeuw, inclusief universele gezondheidszorg en onderwijs, met 60% minder energie dan momenteel wordt verbruikt (150 EJ), wat ruim binnen de grenzen voor 1.5°C opwarming valt. Wat betreft hulpbronnengebruik, kunnen landen met een hoog inkomen de materiële behoeften van hun burgers met tot 80% minder hulpbronnen voldoen, waardoor ze weer binnen de duurzame drempels komen. Het kapitalisme is inefficiënt in het voldoen aan menselijke behoeften. Ondanks massale productie, heeft een groot deel van de wereldbevolking geen toegang tot elementaire goederen. Veel grondstoffenproductie, energie en materialen zijn niet relevant voor menselijk welzijn. Portugal toont bijvoorbeeld betere sociale resultaten dan de Verenigde Staten, met 65% minder BBP per hoofd van de bevolking, wat suggereert dat aanzienlijke inkomsten per hoofd van de bevolking 'verspild' worden. > **Voorbeeld:** Het vervangen van alle auto's met verbrandingsmotor door elektrische auto's, het isoleren van alleenstaande woningen en het bouwen van windmolenparken, kan worden gezien als potentiële initiatieven binnen een degrowth-kader. Echter, de meer systematische benadering zou inhouden: afbouw van auto-infrastructuur en -bezit ten gunste van openbaar vervoer; een betonstop en afbouw van lintbebouwing; en een ingrijpende reductie van energieconsumptie. ### 4.5 Groene groei versus degrowth? Wetenschappelijk onderzoek, met name een enquête onder klimaatbeleidsonderzoekers, toont een groeiende steun voor post-groei (inclusief degrowth) posities. In de EU ondersteunt 86% van de klimaatbeleidsonderzoekers post-groei ideeën. Een enquête onder specialisten op het gebied van milieubescherming in Duitsland gaf aan dat 99% een impliciete voorkeur heeft voor groeikritische concepten, en 75% een expliciete voorkeur. Dit wijst erop dat het huidige beleid van 'groene groei' vanuit een wetenschappelijk perspectief steeds meer als een onhoudbare positie wordt beschouwd. --- # Een systemische kijk op klimaatverandering en kapitalisme Klimaatverandering is niet slechts een technologisch probleem, maar diep geworteld in het kapitalistische systeem, wat leidt tot aanzienlijke ongelijkheid, excessieve extractie en tekortkomingen in huidige klimaatbewegingen en beleid. ### 5.1 De ecologische problematiek systemisch bekeken De ecologische crisis is een reeds bestaand fenomeen met miljoenen slachtoffers wereldwijd, en treft met name kwetsbare bevolkingsgroepen. Klimaatverandering wordt beschouwd als een gevolg van een economisch systeem dat gebaseerd is op exploitatie en extractie, wat leidt tot extreme ongelijkheid. Het heersende klimaatdiscours focust vaak op emissies als een 'ding' dat aangepakt moet worden, wat de aandacht afleidt van de werkelijke sociaal-economische oorzaak: het systeem zelf. Dit wordt door sommigen omschreven als een vorm van verdringing, waarbij men zich bewust is van het probleem maar handelt alsof men het niet is, door deelproblemen te adresseren in plaats van de kern. > **Tip:** De focus op "mensheid" in klimaatdiscussies kan reactionair zijn omdat het de reële ongelijkheden en conflicten tussen verschillende groepen mensen verzwijgt. ### 5.2 Erik Swyngedouw: we ontwijken de kern van het probleem Kapitalisme wordt gekenmerkt door een inherente behoefte aan constante groei, wat cruciaal is voor sociale cohesie en stabiliteit binnen het systeem. Wanneer deze groei hapert, ontstaan er spanningen. Het idee van een "immateriële" of "groene" economie, waarin werk achter laptops plaatsvindt en digitalisering wordt geprezen, biedt een misleidende schijn van duurzaamheid. De realiteit is dat de uitstoot, ondanks deze schijnbare immateriele tendensen, aanzienlijk blijft, mede door de productie van consumptiegoederen in landen als China en India, en de ecologische voetafdruk van digitale technologieën. > **Voorbeeld:** Het internet kan qua globale uitstoot vergelijkbaar zijn met vliegverkeer, maar wordt vaak toegejuicht terwijl vlieggedrag ter discussie wordt gesteld. ### 5.3 Erik Swyngedouw: systemische oorzaken De focus op CO2-uitstoot als de primaire vijand verhult de onderliggende oorzaak: een extractief economisch systeem dat gedreven wordt door de imperatief van oneindige groei en dat gigantische ongelijkheid creëert. Klimaatverandering is niet het fundamentele probleem, maar een symptoom van het kapitalisme. Dit systeem genereert surplus, elite-accumulatie en herinvestering voor expansie, en niet primair om menselijke behoeften te vervullen. De vervulling van menselijke behoeften is vaak het resultaat van politieke interventies zoals vakbondsrechten en publieke voorzieningen. ### 5.4 Conclusie: het probleem is kapitalisme De ecologische crisis is een direct gevolg van een kapitalistisch systeem dat, gedreven door winstmaximalisatie, streeft naar oneindige groei. Dit maakt het onmogelijk om klimaatverandering adequaat aan te pakken. De prioriteitstelling van de omgeving boven economische groei wordt in veel Europese landen gesteund, en een aanzienlijk deel van de jeugd-klimaatbeweging identificeert kapitalisme als de hoofdoorzaak van de ecologische crisis. Wereldwijd is er groeiende kritiek op het kapitalisme, waarbij een meerderheid aangeeft dat het meer kwaad dan goed doet. ### 6. Welke toekomst? #### 6.1 Welk soort samenleving en economie willen we? Klimaatverandering is primair een politieke en economische vraagstuk, gericht op de verdeling van macht en middelen, en de keuze van systemen en regels. Het zal zichzelf niet oplossen via technologie of particuliere initiatieven. Een serieuze aanpak vereist fundamentele politieke keuzes en collectief beleid, waarbij de economische hefbomen weer in handen van de samenleving komen. Het huidige kapitalistische systeem, dat streeft naar oneindige groei ten koste van mens en milieu, vormt de kern van het probleem en belemmert effectieve klimaatactie. Onderzoek toont aan dat aanzienlijke meerderheden van de bevolking in diverse landen het prioriteren van milieu boven economische groei steunen en kritisch staan tegenover het kapitalisme. > **Tip:** Verandering vereist ideologische keuzes die worden omgezet in collectief beleid, in plaats van te vertrouwen op de markt of technologische oplossingen alleen. > **Voorbeeld:** Politieke keuzes kunnen leiden tot de afbouw van auto-infrastructuur en bezit, met herinvestering in openbaar vervoer, of tot een betonstop en afbouw van lintbebouwing, wat leidt tot een ingrijpende reductie van energieconsumptie. --- # Welke toekomst: de rol van politiek en ideologie Dit onderwerp onderzoekt de noodzaak van politieke keuzes en ideologische verschuivingen om klimaatverandering aan te pakken, met een focus op het heroveren van economische controle en het overwegen van systemische veranderingen voorbij het kapitalisme. ### 6.1 Welk soort samenleving en economie willen we? Klimaatverandering is primair een politieke en economische vraagstuk, waarbij de verdeling van macht en middelen centraal staat en de keuze voor bepaalde systemen en spelregels essentieel is voor de vormgeving van de gewenste maatschappij. De aanpak van klimaatverandering vereist fundamentele veranderingen, die niet worden gerealiseerd door marginale aanpassingen, technologische oplossingen of ad-hoc privé-initiatieven. Alleen door middel van politieke keuzes en ideologische heroriëntatie, die leiden tot collectief beleid en het heroveren van de economische hefbomen, kan klimaatverandering serieus worden aangepakt. > **Tip:** Begrijp dat de huidige economische systemen, met hun focus op constante groei, intrinsiek conflicteren met ecologische duurzaamheid. De kern van het probleem ligt in het kapitalistische systeem, dat gedreven wordt door de winstmaximalisatie en de noodzaak van oneindige groei van kapitaal. Dit systeem genereert diepgaande ongelijkheid en maakt een adequate aanpak van klimaatverandering onmogelijk. Een aanzienlijk deel van de bevolking in Europese landen geeft aan dat milieubescherming prioriteit moet krijgen, zelfs ten koste van economische groei. Onderzoek toont aan dat een meerderheid van de jeugd klimaatbewegingen het kapitalisme identificeert als de hoofdoorzaak van de klimaat- en ecologische crisis. Wereldwijd groeit de consensus dat het kapitalisme meer kwaad dan goed doet. > **Tip:** De focus op "mensheid" als collectief kan problematisch zijn, omdat het reële ongelijkheden en conflicten verbergt. Het is cruciaal om de specifieke groepen en hun belangen te erkennen die direct getroffen worden door klimaatverandering. #### 5.1 De ecologische problematiek systemisch bekeken De ecologische crisis is geen toekomstig scenario, maar een realiteit met miljoenen slachtoffers wereldwijd. De impact ervan treft vooral kwetsbare en minder machtige bevolkingsgroepen, zowel binnen als buiten onze samenlevingen. De crisis is een direct gevolg van een economisch systeem dat gebaseerd is op uitbuiting en extractie, wat leidt tot extreme ongelijkheid. In plaats van de focus te leggen op de effecten, zoals CO2-uitstoot, is het noodzakelijk de onderliggende sociaal-economische processen en het systeem zelf te analyseren. #### 5.2 Erik Swyngedouw: we ontwijken de kern van het probleem Klimaatactivisten vertonen soms een vorm van verdringing, waarbij men handelt alsof men het ware probleem niet kent. Wanneer de waarheid te overweldigend of complex wordt ervaren, wordt het probleem versmald tot een deelprobleem, zoals CO2-uitstoot, in plaats van het economische systeem en de sociaal-ecologische verhoudingen aan te pakken. #### 5.3 Erik Swyngedouw: systemische oorzaken Het kapitalisme is inherent gericht op groei, wat cruciaal is voor sociale cohesie en stabiliteit binnen het systeem. Echter, wanneer deze groei stagneert, ontstaan er snelle spanningen. De perceptie van een "groenere" economie in Westerse landen, met de nadruk op immateriële arbeid, digitalisering en stedelijke vergroening, maskeert de realiteit van voortdurende grondstofextractie en uitstoot, met name in snelgroeiende economieën zoals China. De digitalisering, ondanks haar vermeende duurzaamheid, heeft een vergelijkbare uitstoot als vliegverkeer. De fetisjering van CO2 als de primaire vijand verbergt de ware oorzaak: een extractief economisch systeem dat oneindige groei nastreeft en extreme ongelijkheid creëert. Het probleem is dus niet zozeer klimaatverandering, maar het kapitalisme zelf. #### 5.4 Conclusie De ecologische crisis wordt veroorzaakt door een extractief economisch systeem dat oneindige groei eist en gigantische ongelijkheid veroorzaakt. Het probleem is niet klimaatverandering, maar het kapitalisme. #### 6.1 Welk soort samenleving en economie willen we? Klimaatverandering is een politieke en economische vraag die de verdeling van macht en middelen betreft, en bepaalt welke systemen en spelregels we hanteren. Het vereist fundamentele veranderingen, niet slechts marginale aanpassingen. Technologie en individuele initiatieven zijn onvoldoende. De markt kan de oplossing niet bieden; politieke keuzes en ideologische vernieuwing zijn noodzakelijk om collectief beleid te vormen en de controle over de economie terug te winnen. Het kapitalistische systeem, gericht op winst en oneindige groei, creëert ongelijkheid en belemmert een adequate aanpak van klimaatverandering. Onderzoek en publieke opinie tonen een groeiende steun voor post-groei en anti-kapitalistische ideeën als alternatief voor het huidige systeem. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Klimaatverandering | Lange-termijn veranderingen in temperatuur en weerpatronen, voornamelijk veroorzaakt door menselijke activiteiten sinds het midden van de 20e eeuw, voornamelijk door de verbranding van fossiele brandstoffen. | | Planetaire grenzen | Kritische ecologische drempels die de stabiliteit van het aardse systeem waarborgen. Overschrijding van deze grenzen kan leiden tot onomkeerbare veranderingen en een instabiele planeet. | | Biosfeer | Het deel van de aarde en de atmosfeer dat bewoond wordt door levende organismen, inclusief planten, dieren en micro-organismen. | | Groene groei | Een economisch concept dat stelt dat economische groei (meten aan de hand van het Bruto Binnenlands Product - BBP) kan worden losgekoppeld van milieuvervuiling en grondstofverbruik. | | Ontkoppeling (decoupling) | Het proces waarbij de groei van economische activiteit wordt losgekoppeld van de milieu-impact, zoals de uitstoot van broeikasgassen of het gebruik van hulpbronnen. | | Kantelpunten (tipping points) | Kritische drempels in het klimaatsysteem die, eenmaal overschreden, grote, versnellende en vaak onomkeerbare veranderingen veroorzaken. | | Holoceen | Een geologische periode die ongeveer 11.700 jaar geleden begon na de laatste ijstijd, gekenmerkt door een relatief stabiel klimaat dat de opkomst van de landbouw en menselijke beschaving mogelijk maakte. | | Antropoceen | Een voorgestelde nieuwe geologische periode die wordt gekenmerkt door de significante impact van menselijke activiteit op de aardse systemen, beginnend rond de industriële revolutie. | | Degrowth | Een sociaal-economische beweging die pleit voor een geplande en geleidelijke inkrimping van de economie in rijke landen om ecologische duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid en welzijn te bevorderen. | | BBP (Bruto Binnenlands Product) | De totale monetaire waarde van alle finale goederen en diensten geproduceerd in een land in een bepaalde periode. | | Duurzaamheid | Het vermogen om de behoeften van de huidige generatie te bevredigen zonder de mogelijkheid van toekomstige generaties om aan hun eigen behoeften te voldoen in gevaar te brengen, met aandacht voor ecologische, sociale en economische aspecten. | | Greenwashing | Praktijken waarbij een bedrijf of organisatie zich milieuvriendelijker voordoet dan zij werkelijk is, vaak om het publieke imago te verbeteren en consumenten te misleiden. | | Kapitalisme | Een economisch systeem waarin de productiemiddelen grotendeels in privébezit zijn en de economie wordt gedreven door winstbejag, concurrentie en marktprijzen. | | Systemische oorzaak | De fundamentele en onderliggende oorzaak van een probleem die voortkomt uit de structuur en werking van een breder systeem, in plaats van een geïsoleerd incident. | | Participatorische structuren | Organisatorische en politieke mechanismen die actieve betrokkenheid en medezeggenschap van burgers en belanghebbenden bij besluitvormingsprocessen mogelijk maken. | | Extrektieve economie | Een economisch model dat voornamelijk gebaseerd is op het winnen van natuurlijke hulpbronnen uit de aarde, vaak met aanzienlijke ecologische en sociale gevolgen. |