19_Protozoa (2).pdf

# Algemene introductie tot protozoa Protozoa zijn eencellige organismen die, ondanks hun eenvoudige structuur, complexe interacties aangaan met hun omgeving, inclusief het menselijk immuunsysteem. ### 1.1 Kenmerken van protozoa Protozoa worden gekarakteriseerd als eencellige dieren met een grootte die varieert van 2 tot 100 micrometer. Ze komen voornamelijk voor in (sub)tropische regio's, maar kunnen ook in gematigde klimaten worden aangetroffen. Binnen de gastheer kunnen protozoa zowel intracellulair als extracellulair parasiteren [11](#page=11) [3](#page=3) [5](#page=5) [7](#page=7) [9](#page=9). ### 1.2 Voortplanting van protozoa De voortplanting van protozoa vindt voornamelijk aseksueel plaats. Echter, in sommige gevallen, met name bij insecten als tussengastheer, kan er ook seksuele voortplanting optreden [11](#page=11) [3](#page=3) [5](#page=5) [7](#page=7) [9](#page=9). ### 1.3 Protozoa en het immuunsysteem Protozoa spelen een significante rol in relatie tot het immuunsysteem. De meeste problemen die worden veroorzaakt door protozoa treden op bij individuen met een verzwakte immuunrespons, zoals foetussen, neonaatjes en immuungecompromitteerde personen [12](#page=12). #### 1.3.1 Levenscycli en interactie met gastheer Protozoa leven doorgaans intracellulair, waarbij ze afwisselen met migrerende stadia in de gastheer. Om het immuunsysteem te ontwijken, hebben protozoa diverse strategieën ontwikkeld [12](#page=12). > **Tip:** Het begrijpen van deze ontwijkingsstrategieën is cruciaal voor het ontwikkelen van effectieve therapieën tegen protozoaire infecties. Strategieën voor immuunevasie omvatten: * Polymorfismen van oppervlakte-antigenen: Het veranderen van hun antigenen om herkenning door het immuunsysteem te bemoeilijken [12](#page=12). * Verbruik van complement: Het actief verbruiken van componenten van het complementsysteem, wat leidt tot de activatie ervan en de vernietiging van de parasiet [12](#page=12). * Intracellulair schuilen: Het zich terugtrekken in gastheercellen om aan de immuunrespons te ontsnappen [12](#page=12). #### 1.3.2 Transmissieroutes De transmissie van protozoa naar nieuwe gastheren kan via verschillende routes plaatsvinden: * **Per os (oraal):** Dit gebeurt via cysten die worden ingenomen met besmet voedsel of water. Voorbeelden zijn *Entamoeba histolytica* en *Toxoplasma gondii*. *Toxoplasma gondii* kan ook trans-uterien worden overgedragen (in utero) [12](#page=12). * **Seksueel:** Sommige protozoa, zoals *Trichomonas vaginalis*, worden seksueel overgedragen [12](#page=12). * **Insecten:** Vele protozoa worden overgedragen door insectenbeten, waarbij het insect fungeert als vector. Voorbeelden zijn *Plasmodium* (veroorzaker van malaria), *Leishmania* en *Trypanosoma* [12](#page=12). > **Voorbeeld:** Malaria, veroorzaakt door *Plasmodium* parasieten, wordt verspreid door muggen van het genus *Anopheles*, die de parasieten overdragen tijdens het bloedzuigen. ### 1.4 Voorbeelden van protozoaire infecties De tekst noemt diverse protozoaire parasieten die infecties kunnen veroorzaken, waaronder: * *Toxoplasma gondii* [12](#page=12). * *Plasmodium* soorten [12](#page=12). * *Leishmania* soorten [12](#page=12). * *Trypanosoma* soorten (Afrikaanse en Amerikaanse [Chagasziekte]) [5](#page=5). * *Trichomonas vaginalis* [12](#page=12). * *Entamoeba histolytica* [12](#page=12) [9](#page=9). * *Cryptosporidium* soorten (wereldwijd verspreid) [11](#page=11). * Oorzaken van cutane en viscerale leishmaniasis [7](#page=7). --- # Toxoplasmose: oorzaak, infectie en gevolgen Dit onderwerp behandelt de ziekte toxoplasmose, veroorzaakt door de intracellulaire parasiet *Toxoplasma gondii*, met focus op infectieroutes, risicogroepen en preventie. ### 2.1 Oorzaak en infectie *Toxoplasma gondii* is een protozoön die wereldwijd voorkomt en ongeveer een derde van de wereldbevolking infecteert. De parasiet kent een geslachtelijke voortplanting in het darmepitheel van katten, waarbij oöcysten worden geproduceerd die via de ontlasting worden uitgescheiden. Jonge katten scheiden de meeste oöcysten uit. Na enkele dagen rijping zijn deze oöcysten infectieus en blijven dit tot anderhalf jaar [13](#page=13). De mens kan op twee manieren geïnfecteerd raken: * **Inslikken van oöcysten**: Via fecale resten van katten, bijvoorbeeld door contact met uitwerpselen of via besmet voedsel of water [13](#page=13). * **Inslikken van weefselcysten**: Door het eten van onvoldoende verhit, rauw vlees dat weefselcysten met bradyzoïeten bevat [13](#page=13). Na inslikken ontwikkelen zich tachyzoïeten die snel kunnen delen en witte bloedcellen kunnen binnendringen om zo via het bloed naar verschillende weefsels te verspreiden. Dit kan leiden tot de vorming van weefselcysten waarin traag delende bradyzoïeten zitten. Ook kan transplacentaire invasie van de foetus optreden. De replicatie van tachyzoïeten wordt onder controle gehouden door het immuunsysteem, wat leidt tot de vorming van sluimerende, niet-inflammatoire weefselcysten. De meest frequente locaties voor deze weefselcysten zijn de hersenen, retina en spieren, inclusief het hart. De parasiet kan ook via bloedtransfusie worden overgedragen [13](#page=13). ### 2.2 Gevolgen van infectie In de meeste gevallen (80-90%) verloopt een infectie met *Toxoplasma gondii* asymptomatisch. Indien er symptomen optreden, is dit meestal een griepaal syndroom, eventueel met vergrote halsklieren of een huiduitslag (rash). De immuunrespons wordt gedragen door T-helper 1 (Th1) cellen, Natural Killer (NK) cellen en dendritische cellen (DCs), die pro-inflammatoire cytokines zoals IL-12 en interferongamma (IFN-γ) produceren. IFN-γ stimuleert macrofagen om de parasiet te doden. De parasiet kan echter de macrofaagfunctie onderdrukken en de synthese van TNFα en IL-12 remmen [16](#page=16). Toxoplasmose is voornamelijk gevaarlijk voor twee groepen: * **Immuungecompromitteerden**: Bij personen met een verzwakt immuunsysteem kunnen sluimerende weefselcysten reactiveren, wat kan leiden tot een gedissemineerd beeld met pneumonie of myocarditis bij een primo-infectie, of reactivatie in het oog of de hersenen. Zonder behandeling kan dit fataal zijn, hoewel cART (antiretrovirale therapie) de kans op toxoplasmose-encephalitis bij aids-patiënten vermindert [14](#page=14) [16](#page=16). * **Zwangere vrouwen en hun foetus**: Een infectie tijdens de zwangerschap kan leiden tot congenitale toxoplasmose. Hoewel tot 80% van de zwangere vrouwen vatbaar is voor infectie, is de overdracht naar de foetus afhankelijk van het moment van infectie tijdens de zwangerschap. Hoe later in de zwangerschap de moeder geïnfecteerd raakt, hoe groter de kans op overdracht naar het kind, maar hoe vroeger in de zwangerschap, hoe groter de schade aan de foetus, soms leidend tot abortus. Symptomen bij het aangetaste kind kunnen zijn: convulsies, microcefalie, chorioretinitis, hydrocefalie, mentale achterstand, verminderde visus en hepatosplenomegalie. Soms worden de gevolgen pas na vele jaren (10-30 jaar) opgemerkt, met name chorioretinitis [14](#page=14). ### 2.3 Diagnostiek De diagnose van toxoplasmose wordt gesteld via serologie [17](#page=17). * **IgG-antistoffen** tonen een doorgemaakte infectie aan. Bij vrouwen die al voor de zwangerschap IgG-positief zijn, zijn er geen verdere preventieve maatregelen nodig [17](#page=17). * **IgM-antistoffen** wijzen op een acute infectie. Deze kunnen echter langdurig positief blijven [17](#page=17). * Bij ontdekking van een infectie tijdens de zwangerschap bij een onbekende serostatus, wordt gekeken naar een titerstijging van IgG (verveelvoudiging in twee weken) of een toegenomen aviditeit [17](#page=17). * **IgA-positiviteit** kan ook worden aangetoond en blijft korter positief dan IgM [17](#page=17). * Indien abortus wordt overwogen, kan PCR op vruchtwater worden uitgevoerd [17](#page=17). * De serostatus is ook relevant voor de matching van donor en acceptor bij orgaantransplantaties, hoewel minder prominent dan bij CMV [17](#page=17). * Het direct aantonen van de parasiet via PCR is zelden nodig [17](#page=17). ### 2.4 Behandeling Medicatie is enkel geïndiceerd bij immuungedeprimeerden, zwangere vrouwen en congenitaal geïnfecteerde neonaten. De standaardbehandeling bestaat uit pyrimethamine en sulfadiazine. Bij zwangere vrouwen wordt dit aangevuld met foliumzuur [16](#page=16) [17](#page=17). ### 2.5 Preventie Preventie richt zich op het vermijden van de inname van oöcysten en weefselcysten [17](#page=17). * Vermijd peroraal contact met katten en hun uitwerpselen. Dit is met name belangrijk bij het eten van rauwe groenten die mogelijk besmet zijn met uitwerpselen, bij werken in de tuin, of in zandbakken [17](#page=17). * Eet geen rauw of onvoldoende verhit vlees [17](#page=17). * Oöcysten en weefselcysten worden vernietigd door verhitting tijdens het koken of door invriezen [17](#page=17). > **Tip:** Bij zwangerschap is het aan te raden de serostatus te laten bepalen om risico's in te schatten en zo nodig preventieve maatregelen te treffen. > **Example:** Een zwangere vrouw die vroeger al toxoplasmose heeft gehad (IgG-positief) hoeft zich geen zorgen te maken over verdere besmetting die schadelijk is voor de foetus. Echter, als haar serostatus onbekend was en er tijdens de zwangerschap een acute infectie (IgM-positief) wordt vastgesteld, is verdere diagnostiek (titerstijging IgG, aviditeit) en eventueel behandeling noodzakelijk. --- # Malaria: verspreiding, kliniek en preventie Dit deel van het document behandelt malaria, de veroorzakende parasieten, de verspreiding ervan, de klinische symptomen, diagnostiek, behandeling en preventieve strategieën [18](#page=18) [19](#page=19) [21](#page=21) [22](#page=22) [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25). ### 3.1 De malariaparasiet en infectiecyclus Malaria wordt veroorzaakt door verschillende soorten van het genus *Plasmodium* (meest voorkomend zijn *P. falciparum, P. vivax, P. ovale, P. malariae* en *P. knowlesi*). De parasieten worden via de steek van een vrouwtje van het muggeslacht *Anopheles* overgedragen aan de mens. De sporozoïeten bereiken via de bloedbaan de lever, waar ze intracellulair repliceren. Vervolgens komen merozoïeten vrij, die rode bloedcellen infecteren en zich daarin vermenigvuldigen. Seksuele voortplanting van de parasiet vindt enkel plaats in de mug [18](#page=18). Een specifieke eigenschap van *P. vivax* en *P. ovale* is dat ze gedurende lange tijd latent in de lever kunnen blijven, om van daaruit jarenlang de bloedbaan te infecteren [18](#page=18). Er zijn tekenen van selectie binnen menselijke populaties die resistent zijn tegen malaria, zoals het Duffy-antigeen op rode bloedcellen dat door *P. vivax* wordt gebruikt; deze bloedgroep komt in West-Afrika nauwelijks voor. Sikkelcelanemie is een vergelijkbaar mechanisme voor selectie [18](#page=18). ### 3.2 Verspreiding van malaria Malaria komt wereldwijd voor en wordt verspreid door de *Anopheles* mug. Ooit kwam malaria ook in West-Europa voor, maar dit werd aangepakt door het dempen van moerassen. De kaart toont de endemische gebieden, waarbij rood aangeeft dat malaria in het gehele land voorkomt, geel voor regionale gebieden, en groen voor afwezigheid van de ziekte [19](#page=19) [22](#page=22). Wereldwijd eist malaria jaarlijks ongeveer één miljoen levens, voornamelijk kinderen in Afrika, en ongeveer duizend toeristen uit Europa en de Verenigde Staten [21](#page=21). ### 3.3 Klinische symptomen van malaria De klinische presentatie van malaria omvat chronische inflammatie, koorts bij de lysering van rode bloedcellen, en griepale symptomen. Bij sommige *Plasmodium*-soorten treedt synchrone groei op, wat resulteert in regelmatige koortspieken met enkele dagen tussenpoos. *P. falciparum* kent echter een asynchrone groei, waardoor er geen duidelijk koortspatroon is [21](#page=21). Anemie is een veelvoorkomend symptoom, veroorzaakt door de destructie van rode bloedcellen en een verminderde aanmaak daarvan [21](#page=21). Bij *P. falciparum* bestaat een verhoogd risico op cerebrale malaria. Dit wordt veroorzaakt door obstructie van capillairen door minder vervormbare rode bloedcellen. Obstructie kan ook optreden in andere organen zoals de nieren en longen. Deze complicaties kunnen binnen een dag fataal aflopen [21](#page=21). Splenomegalie (vergroting van de milt) is een ander symptoom, aangezien de milt abnormaal gevormde rode bloedcellen verwijdert [21](#page=21). ### 3.4 Diagnostiek van malaria De diagnose van malaria wordt gesteld aan de hand van microscopie van een bloeduitstrijkje. Hiermee kan de specifieke *Plasmodium*-soort worden bepaald en, in het geval van *P. falciparum*, het aantal parasieten en schizonten worden geteld. Daarnaast zijn antigeensneltesten beschikbaar [21](#page=21). ### 3.5 Behandeling van malaria De behandeling van malaria is afhankelijk van de geïdentificeerde *Plasmodium*-soort en de geografische oorsprong van de infectie. Malaria behandelen is een specialistische interventie met verschillende moleculen. In geval van *P. falciparum*, met name cerebrale malaria en microvasculaire obstructies, kan behandeling een dringende urgentie zijn die fataal kan aflopen [21](#page=21) [24](#page=24). Andere protozoa, zoals *Trichomonas vaginalis, Entamoeba histolytica* en *Giardia intestinalis*, kunnen behandeld worden met metronidazol en gerelateerde moleculen [24](#page=24). ### 3.6 Preventie van malaria Preventie van malaria omvat meerdere strategieën [21](#page=21) [23](#page=23). #### 3.6.1 Vermijden van muggebeten Het vermijden van muggebeten is een cruciale preventieve maatregel. Dit kan worden bewerkstelligd door het gebruik van muskietnetten, beschermende kleding, en het toepassen van insectenwerende middelen zoals DEET. Ook het gebruik van DDT wordt genoemd als middel ter bestrijding van muggen [21](#page=21) [23](#page=23). > **Tip:** Het is essentieel om muggenbeten te minimaliseren, vooral tijdens de schemering en nacht wanneer *Anopheles* muggen het meest actief zijn. #### 3.6.2 Chemoprofylaxe Chemoprofylaxe, oftewel het preventief innemen van medicatie, wordt in bepaalde gevallen aangeraden bij reizen naar endemische gebieden. De keuze van het medicijn (zoals chloroquine, doxycycline, Malarone®, of Lariam®) is afhankelijk van het specifieke gebied en de prevalentie van *P. falciparum*. Het is belangrijk om het risico op infectie af te wegen tegen de mogelijke bijwerkingen van de preventieve medicatie. Actueel advies hiervoor is te vinden op de website van het Instituut Tropische Geneeskunde (www.itg.be) [21](#page=21) [24](#page=24). > **Voorbeeld:** Een reiziger naar een gebied waar *P. falciparum* resistent is tegen chloroquine, zal waarschijnlijk doxycycline of een ander aanbevolen middel voorgeschreven krijgen voor chemoprofylaxe. #### 3.6.3 Vaccins Sinds 2023 zijn er twee vaccins beschikbaar die door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) worden aanbevolen voor kinderen in endemische gebieden. Deze vaccins reduceren ongecompliceerde malaria met 40%, ernstige malaria met 30%, en mortaliteit met 13%. De effectiviteit van deze vaccins is echter niet zeer hoog, en ze dienen daarom te worden gecombineerd met andere preventieve en curatieve maatregelen [25](#page=25). > **Tip:** Hoewel vaccins een belangrijke stap vooruit zijn, bieden ze nog geen volledige bescherming en moeten ze worden gezien als een aanvulling op bestaande preventiestrategieën. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Protozoa | Eéncellige dieren die variëren in grootte van 2 tot 100 µm en voornamelijk voorkomen in (sub)tropische regio's, maar ook in gematigde klimaten. Ze kunnen intra- of extracellulaire parasieten zijn en planten zich aseksueel voort, soms ook seksueel in insecten. | | Immuunrespons | Het antwoord van het immuunsysteem op ziekteverwekkers. Bij protozoaire infecties is de immuunrespons cruciaal, vooral bij de bestrijding van intracellulaire parasieten en het voorkomen van re-activatie van slapende infecties bij immuungecompromitteerde personen. | | Toxoplasmose | Een infectieziekte veroorzaakt door de protozoön Toxoplasma gondii. Het is een intracellulaire parasiet waarvan ongeveer een derde van de wereldbevolking drager is. De infectie kan ernstige gevolgen hebben voor immuungecompromitteerden en foetussen. | | Oöcyste | Een spore-achtige structuur gevormd door protozoa, zoals Toxoplasma gondii, die dient voor de verspreiding van de parasiet. Deze structuren kunnen lange tijd infectieus blijven in de omgeving en worden via fecaliën uitgescheiden. | | Tachyzoïeten | Een snel delende vorm van de Toxoplasma gondii parasiet die verantwoordelijk is voor acute infecties. Deze vorm kan bloedcellen binnendringen en zich snel door het lichaam verspreiden, met mogelijke invasie van weefsels en de foetus. | | Bradyzoïeten | Een langzaam delende vorm van de Toxoplasma gondii parasiet die zich in weefselcysten bevindt. Deze vorm is doorgaans latent aanwezig en wordt geactiveerd bij een verzwakte immuunrespons, wat kan leiden tot een heropflakkering van de infectie. | | Congenitale toxoplasmose | Een vorm van toxoplasmose die optreedt wanneer een zwangere vrouw tijdens de zwangerschap geïnfecteerd raakt met Toxoplasma gondii en de parasiet de foetus infecteert. Dit kan leiden tot ernstige afwijkingen bij de pasgeborene. | | Malaria | Een infectieziekte die wordt veroorzaakt door protozoa van het geslacht Plasmodium, overgebracht door vrouwelijke Anopheles muggen. De ziekte wordt gekenmerkt door koorts, anemie en kan leiden tot ernstige complicaties zoals cerebrale malaria. | | Sporozoïeten | De infectieuze vorm van de Plasmodium parasiet die via de beet van een besmette Anopheles mug in het menselijk lichaam terechtkomt. Deze migreren naar de lever om zich verder te ontwikkelen voordat ze rode bloedcellen infecteren. | | Merozoïeten | Een stadium in de levenscyclus van de Plasmodium parasiet, vrijgegeven uit de levercellen. Deze dringen rode bloedcellen binnen en repliceren zich, wat leidt tot de symptomen van malaria, zoals koorts. | | Cerebrale malaria | Een ernstige en potentieel fatale complicatie van malaria, veroorzaakt door de obstructie van bloedvaten in de hersenen door minder vervormbare rode bloedcellen. Dit treedt voornamelijk op bij infecties met Plasmodium falciparum. | | Chemoprofylaxe | Het preventief innemen van medicatie om infectie te voorkomen, met name bij reizen naar gebieden waar bepaalde infectieziekten endemisch zijn, zoals malaria. |