06_Reservoir_en_overdracht (1).pdf

# Reservoir en overdracht van infectieziekten Dit onderwerp verkent de bronnen van waaruit ziekteverwekkers zich verspreiden en de mechanismen die ze gebruiken om vatbare gastheren te besmetten [4](#page=4). ### 1.1 Het reservoir Het reservoir is de "pool" waar een micro-organisme zich kan handhaven, repliceren en van waaruit een vatbare gastheer besmet kan worden. De aard van het reservoir varieert [4](#page=4): * **Mens als reservoir:** Vaak is de mens zelf het reservoir, zoals bij het poliovirus [4](#page=4). * **Dieren als reservoir:** Soms zijn dieren ook gastheren en vormen ze een reservoir, zoals bij *Taenia* (lintworm) en *Plasmodium* (veroorzaker malaria) [4](#page=4). * **Omgeving als reservoir:** In bredere zin kan de gehele omgeving, inclusief dode materie, dienen als reservoir, zoals bij *Clostridium tetani* (tetanus) en *Legionella* [4](#page=4). #### 1.1.1 Impact van vaccinatie op het reservoir * Als het reservoir zich bij de mens bevindt, kan vaccinatie het reservoir uitroeien [5](#page=5). * Indien het reservoir zich in dieren of in de grond bevindt, heeft vaccinatie geen invloed op het reservoir [5](#page=5). #### 1.1.2 Uitroeien van dierlijke reservoirs en vectoren * Als het reservoir zich in dieren bevindt en de mens is een eind- of tussengastheer (zonder replicatie in de mens), kan het reservoir theoretisch worden vernietigd door de betreffende dieren uit te roeien. Een voorbeeld hiervan is de bestrijding van vogels bij aviaire influenza [5](#page=5). * Wanneer de overdracht van het reservoir naar de volgende gastheer een specifieke vector vereist, kan de verspreiding worden gestopt door de vector uit te roeien, zoals het geval is bij muggen en malaria [5](#page=5). ### 1.2 Overdracht van kiemen Het transport van een kiem van het reservoir naar een gastheer wordt bewerkstelligd door een vector (een organisme) of een carrier. De manier waarop de kiem het lichaam verlaat en het lichaam binnendringt, evenals wat er met de kiem tussentijds gebeurt, is cruciaal voor de verspreiding [1](#page=1) [4](#page=4). #### 1.2.1 Mechanismen van overdracht Voorbeelden van overdrachtsmekanismen zijn: * **Poliovirus:** Via zaken of vloeistoffen besmet met menselijke stoelgangresten die worden ingeslikt [4](#page=4). * ***Taenia saginata*:** Via rauw rundvlees besmet met cysten, of indirect via zaken/vloeistoffen besmet met runder- of menselijke stoelgangresten die worden ingeslikt [4](#page=4). * ***Plasmodium spp.*:** Via de beet van een Anopheles mug die bloed zuigt [4](#page=4). * ***Clostridium tetani*:** Via aarde of vuil besmet met bacteriën of sporen, die in wonden terechtkomen [4](#page=4). * ***Vibrio cholerae*:** Via water of voeding besmet met bacteriën uit menselijke fecaliën [4](#page=4). * ***Toxoplasma gondii*:** Via onvoldoende verhit vlees, groenten die in de openlucht zijn gekweekt, of andere zaken die besmet zijn met (katte)stoelgangresten [4](#page=4). ### 1.3 Gastheerrelaties: tussengastheer en eindgastheer De gastheer kan optreden als tussengastheer of eindgastheer [6](#page=6). * **Tussengastheer:** In dit geval vindt er geen horizontale verspreiding plaats. Een voorbeeld is *Toxoplasma gondii*, waarbij de mens een tussengastheer is. Mens-op-mens besmetting is dan niet mogelijk, behalve in uitzonderlijke gevallen zoals bij kannibalisme, maar verticale transmissie van moeder op kind is wel mogelijk [6](#page=6). * **Eindgastheer:** Bij de eindgastheer vindt wel horizontale verspreiding plaats [6](#page=6). #### 1.3.1 Horizontale en verticale transmissie * **Horizontale transmissie:** De meeste infecties worden horizontaal overgedragen, wat te verwachten is in drukke menselijke populaties [6](#page=6). * **Verticale transmissie:** Dit wordt belangrijker in kleine, geïsoleerde gemeenschappen [6](#page=6). > **Tip:** Het onderscheid tussen tussengastheer en eindgastheer is essentieel om de transmissiewegen en controlemaatregelen van een infectieziekte te begrijpen [6](#page=6). --- # Classificatie van infectieziekten Dit gedeelte onderscheidt infectieziekten op basis van de oorsprong van de ziekteverwekker, waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen exogene en endogene infecties. ### Exogene infectieziekten Exogene infectieziekten worden gedefinieerd als infecties waarbij de ziekteverwekker oorspronkelijk niet tot de "flora" van de patiënt behoorde. Dit omvat typische pathogenen zoals *Salmonella*, Hepatitis B virus (HBV) en influenza. Ook infecties veroorzaakt door een "tijdelijke passant" in de flora, zoals *N. meningitidis*, worden als exogeen beschouwd [3](#page=3). ### Endogene infectieziekten Endogene infectieziekten treden op wanneer een reeds aanwezige kiem een (opportunistische) infectieziekte veroorzaakt, meestal als gevolg van een verminderde weerstand van de gastheer. Kenmerkend hiervoor zijn bacteriën uit de normale colon- of huidflora die weefsels invaderen, of micro-organismen uit de flora van de bovenste luchtwegen die afdalen naar de lagere luchtwegen. Ook (herpes)virussen kunnen analoog endogene infecties veroorzaken, zoals koortsblaasjes of gordelroos (zona) [3](#page=3). > **Tip:** De rol van de arts kan significant zijn in het ontstaan van endogene infecties door factoren zoals het voorschrijven van antibiotica, het toepassen van invasieve technieken of het toedienen van immunosuppressiva. Een doordachte handelswijze en het respecteren van hygiëneprotocollen zijn daarom essentieel om het risico op endogene infecties te minimaliseren [3](#page=3). --- # Epidemieën en meldingsplichtige ziekten Dit onderwerp behandelt de voorwaarden voor het ontstaan en aanhouden van epidemieën, inclusief het concept van R0, en de procedures en het belang van melding van specifieke infectieziekten. ## 3. Epidemieën en meldingsplichtige ziekten ### 3.1 Epidemie: definitie en voorwaarden Een epidemie kan ontstaan wanneer er geschikt contact plaatsvindt tussen een vatbaar persoon en een infectieus agens. Om een epidemie te kunnen onderhouden, is het cruciaal dat er voldoende geschikte contacten plaatsvinden tussen vatbare personen, wat impliciet betekent dat de reproductiefactor R0 groter moet zijn dan 1 [10](#page=10) [8](#page=8). #### 3.1.1 Het concept van R0 De R0-waarde, of reproductiefactor, is een fundamenteel concept in de epidemiologie. Hoewel niet expliciet gedefinieerd in de verstrekte tekst, wordt het belang ervan gesuggereerd voor het onderhouden van een epidemie. Een R0 > 1 duidt op een situatie waarin een infectieziekte zich zal verspreiden binnen een populatie, terwijl een R0 < 1 aangeeft dat de ziekte zal uitdoven [10](#page=10). #### 3.1.2 Voorbeelden van epidemieën en hun ontstaan * **HIV/AIDS pandemie:** De oorsprong van de HIV-1/AIDS pandemie wordt geplaatst in Centraal-Afrika, met een mogelijke sprong van aap naar mens rond de wisseling van de 19e/20e eeuw. Moleculaire analyses van biopten uit 1959 en 1960 in Belgisch Congo wijzen op een gemeenschappelijke voorouder die succesvol is overgesprongen, waarschijnlijk tijdens jacht of bereiding van apenvlees. De bevolkingsexplosie in Afrikaanse steden, zoals Kinshasa, correleert met het doorbreken en onderhouden van deze epidemie. De ziekte verspreidde zich vervolgens naar Europa en Amerika. Een voorbeeld van epidemiologische clusteranalyse toont de seksuele transmissie van HIV, waarbij een indexpatiënt het virus doorgeeft aan meerdere partners, die het op hun beurt weer doorgeven aan derden [10](#page=10) [11](#page=11) [7](#page=7) [9](#page=9). * **Gastro-enteritis en voedselinfecties:** Gastro-enteritis wordt meldingsplichtig bij epidemische verheffing in een collectiviteit. Voedselinfecties zijn eveneens meldingsplichtig vanaf twee gevallen [18](#page=18). > **Tip:** Begrijpen hoe een ziekte zich verspreidt en onderhouden wordt, is essentieel voor het ontwikkelen van effectieve bestrijdingsstrategieën. ### 3.2 Meldingsplichtige ziekten #### 3.2.1 Definitie en doel Meldingsplichtige infectieziekten zijn specifieke ziekten die, zodra een vermoeden of bevestiging bestaat, binnen een vastgestelde termijn gemeld moeten worden aan de bevoegde autoriteiten. Het primaire doel van deze meldingsplicht is het urgent kunnen beperken van epidemieën of het aantal gevallen, en het faciliteren van samenwerking tussen artsen [17](#page=17) [18](#page=18). #### 3.2.2 Wie moet melden? Verschillende zorgprofessionals hebben de plicht om infectieziekten te melden, waaronder: * Behandelende artsen [17](#page=17). * Artsen van centra voor leerlingenbegeleiding [17](#page=17). * Bedrijfsartsen [17](#page=17). * Artsen belast met medisch toezicht op kinderen en jongeren in voorzieningen [17](#page=17). * CRA-artsen (coördinatie in woonzorgcentra) [17](#page=17). * Instellingsartsen [17](#page=17). * Hoofden van laboratoria microbiologie waar onderzoek is gebeurd [17](#page=17). * Laboratoria (algemeen) [18](#page=18). #### 3.2.3 Procedure van melding * **Termijn:** Zowel vermoedelijke als geconfirmeerde infectieziekten moeten binnen 24 uur gesignaleerd worden [17](#page=17). * **Dringende gevallen:** Bij onmiddellijke nood aan interventie dient zo snel mogelijk telefonisch contact opgenomen te worden [17](#page=17). * **Aan wie:** Meldingen dienen te gebeuren aan de bevoegde artsen van de dienst Infectieziektebestrijding van de Vlaamse Gemeenschap in de provincie waar het incident (ziekte of cluster) zich voordoet [17](#page=17). * **Opvolging door overheid:** De overheid (arts Infectieziekten) kan extra gegevens opvragen, overleggen met de melder over zinvolle indijkingsmaatregelen, en de melding registreren. Informatie over diagnostiek, therapie, omvang en preventie wordt verspreid indien nuttig. Leden van de dienst infectieziektebestrijding nemen indien nodig contact op met andere betrokkenen en stroomlijnen het samenwerkingsproces [17](#page=17). > **Tip:** De meldingsplicht ontslaat de aanmeldende artsen niet van hun eigen plicht om te handelen en inperkingsmaatregelen te nemen of aan te bevelen [17](#page=17). #### 3.2.4 Praktische realiteit en betrouwbaarheid van cijfers Helaas wordt de meldingsplicht in de praktijk vaak nagelaten, wat resulteert in onbetrouwbare cijfers met betrekking tot de werkelijke prevalentie van infectieziekten. Het is daarom cruciaal om de specifiek onderlijnde ziekten te kennen [17](#page=17) [18](#page=18). #### 3.2.5 Lijst van meldingsplichtige ziekten (selectie uit de documentatie) De volgende infectieziekten zijn (naast andere) meldingsplichtig: * Anthrax (miltvuur) [18](#page=18). * Botulisme [18](#page=18). * Cholera [18](#page=18). * Difterie [18](#page=18). * Ebola [18](#page=18). * EHEC (Enterohaemorragische E. coli) [18](#page=18). * Gastro-enteritis, bij epidemische verheffing in een collectiviteit [18](#page=18). * Gele koorts [18](#page=18). * Haemophilus influenzae B invasieve infecties [18](#page=18). * Hepatitis A [18](#page=18). * Acute hepatitis B [18](#page=18). * Humane infectie met aviaire (of nieuw subtype) influenza [18](#page=18). * Legionellose [18](#page=18). * Malaria (indien besmetting vermoedelijk op Belgisch grondgebied) [18](#page=18). * Marburg [18](#page=18). * Mazelen [18](#page=18). * Meningokokkeninfecties [18](#page=18). * MERS-coronavirus [18](#page=18). * Kinkhoest (Bordetella pertussis) [18](#page=18). * Pest [18](#page=18). * Pokken [18](#page=18). * Polio(myelitis) [18](#page=18). * Q-koorts [18](#page=18). * Rabies [18](#page=18). * Salmonella typhi of paratyphi [18](#page=18). * SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) [18](#page=18). * Streptococcus pyogenes invasieve infecties [18](#page=18). * Syfilis [18](#page=18). * Tuberculose [18](#page=18). * Tularemie [18](#page=18). * Variola (pokken) [18](#page=18). * Virale hemorragische koorts [18](#page=18). * Vlektyfus [18](#page=18). * Voedselinfectie (vanaf twee gevallen) [18](#page=18). * West Nilevirus [18](#page=18). * Zikavirus [18](#page=18). * Zorginfecties door multiresistente micro-organismen [18](#page=18). * Elke dreigende epidemie van een (vermoedelijk) infectieus syndroom [18](#page=18). Een uitgebreidere lijst is te vinden op http://www.zorg-en-gezondheid.be/meldingsplichtigeinfectieziekten/ [18](#page=18). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Reservoir | De “pool” waarin een organisme zich in stand houdt (replicatie) en van waaruit een vatbare gastheer besmet kan worden. Dit kan variëren van andere gastheren, dieren, tot dode materie en de omgeving. | | Overdracht | Het transport van een ziekteverwekker van het reservoir naar een gastheer. Dit kan direct gebeuren of indirect via vectoren of carriers. | | Vector | Een organisme dat een ziekteverwekker transporteert van het reservoir naar de gastheer, bijvoorbeeld een insect dat een ziekte overbrengt. | | Carrier | Een persoon of dier dat een ziekteverwekker bij zich draagt en kan verspreiden zonder zelf duidelijke ziekteverschijnselen te vertonen. | | Exogene infectieziekte | Een infectieziekte waarbij de ziekteverwekker oorspronkelijk niet tot de normale flora van de gastheer behoorde, maar van buitenaf is binnengedrongen. | | Endogene infectieziekte | Een infectieziekte die optreedt wanneer een reeds aanwezige kiem, door bijvoorbeeld verminderde weerstand, een infectie veroorzaakt. | | Opportunistische infectie | Een infectie die wordt veroorzaakt door een ziekteverwekker die normaal gesproken geen ziekte veroorzaakt, maar dit wel kan doen wanneer de afweer van de gastheer is verzwakt. | | Kudde-immuniteit | De indirecte bescherming tegen een besmettelijke ziekte die wordt geboden aan een populatie wanneer een voldoende groot deel van die populatie immuun is, wat de verspreiding van de ziekte bemoeilijkt. | | Tussengastheer | Een gastheer waarin een ziekteverwekker zich ontwikkelt tot een bepaald stadium, maar zich niet voortplant op een manier die horizontale verspreiding binnen die soort mogelijk maakt. | | Eindgastheer | De gastheer waarin een ziekteverwekker zijn volwassen stadium bereikt en zich seksueel voortplant, wat horizontale verspreiding binnen die soort mogelijk maakt. | | Horizontale transmissie | De verspreiding van een infectieziekte van de ene persoon naar de andere binnen dezelfde generatie, meestal door direct of indirect contact. | | Verticale transmissie | De overdracht van een infectieziekte van een moeder op haar kind, bijvoorbeeld tijdens de zwangerschap, bevalling of via borstvoeding. | | Epidemie | Een plotselinge, wijdverbreide toename van het aantal gevallen van een bepaalde ziekte binnen een populatie of regio gedurende een bepaalde periode. | | R0 (Reproductiegetal) | Het gemiddelde aantal secundaire infecties dat wordt veroorzaakt door één geïnfecteerd individu in een volledig vatbare populatie. Als R0 > 1, kan de ziekte zich verspreiden. | | Meldingsplichtige infectieziekten | Infectieziekten die wettelijk verplicht zijn om te worden gemeld aan de volksgezondheidsautoriteiten door artsen en laboratoria, om de verspreiding te kunnen monitoren en beheersen. | | Virale hemorragische koorts | Een groep ernstige virale infectieziekten die gepaard gaan met koorts en bloedingen, veroorzaakt door verschillende virusfamilies zoals Ebola, Lassa en Marburg. |