Anatomie vrouwelijk voortplantingsstelsel.docx

# Anatomie en functies van het vrouwelijke voortplantingssysteem Dit document beschrijft de anatomie en functies van de inwendige en uitwendige geslachtsorganen van de vrouw, inclusief hun rol in voortplanting en hormonale regulatie. ### 1.1 Inwendige geslachtsorganen #### 1.1.1 Eierstokken (Ovaria) De eierstokken zijn essentieel voor de voortplanting. Ze produceren eicellen (ova) en belangrijke vrouwelijke hormonen zoals oestrogeen en progesteron. De eierstokken bevinden zich aan weerszijden van de baarmoeder. * **Functies:** * **Vorming van gameten (eicellen/oöcyten):** * **Oögenese:** De ontwikkeling van eicellen binnen de eierstokken. * **Productie en afgifte van vrouwelijke hormonen:** * **Oestrogeen:** Stimuleert de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken (borstvorming, lichaamsvormen) en bevordert de opbouw van het baarmoederslijmvlies tijdens de menstruatiecyclus. * **Progesteron:** Ondersteunt het baarmoederslijmvlies na de eisprong en bereidt de baarmoeder voor op de innesteling van een bevruchte eicel. * **Inhibine:** Remt de productie van follikelstimulerend hormoon (FSH) in de hypofyse, wat de follikelrijping reguleert. #### 1.1.2 Eileiders (Tuba Uterina) De eileiders verbinden de eierstokken met de baarmoeder. Hun binnenzijde is bekleed met trilhaarepitheel (cilia) dat helpt bij het transporteren van de eicel. De bevruchting vindt meestal plaats in het bovenste deel van de eileider. * **Functies:** * **Transport van de eicel:** Na de ovulatie beweegt de eicel door de trilhaartjes en spierbewegingen van de eileider richting de baarmoeder. * **Plaats van bevruchting:** Dit is de gebruikelijke locatie waar een zaadcel een eicel kan bevruchten. * **Vervoer van de bevruchte eicel (zygote):** Na bevruchting wordt de zygote via de eileider naar de baarmoeder getransporteerd voor innesteling. * **Trilhaartjes:** Zorgen voor een zachte, ritmische beweging die de zygote in de juiste richting duwt. #### 1.1.3 Baarmoeder (Uterus) De baarmoeder is een gespierd orgaan dat essentieel is voor zwangerschap. Het bestaat uit verschillende delen: fundus (bovenste deel), corpus (lichaam) en cervix (baarmoederhals). De wand bestaat uit drie lagen: * **Perimetrium:** De buitenste laag. * **Myometrium:** De dikke spierlaag die verantwoordelijk is voor contracties tijdens de bevalling. * **Endometrium:** Het baarmoederslijmvlies, bestaande uit een basale en een functionele laag. De functionele laag wordt afgestoten tijdens de menstruatie als er geen zwangerschap optreedt. * **Functies:** * **Innesteling van de bevruchte eicel:** Het endometrium biedt een omgeving voor de innesteling. * **Ontwikkeling van embryo en foetus:** De baarmoeder beschermt en voedt de groeiende foetus. * **Menstruatiecyclus:** Het baarmoederslijmvlies wordt opgebouwd en afgestoten. * **Onderdelen van de baarmoeder:** * **Cavum uteri (baarmoederholte):** De binnenste, holle ruimte waar de bevruchte eicel zich innestelt en de foetus zich ontwikkelt. * **Fundus:** Het bovenste, bolvormige deel boven de instroom van de eileiders. * **Isthmus:** Het smalle, verlaagde deel tussen de fundus en de cervix, belangrijk tijdens de bevalling. * **Cervix:** De baarmoederhals die de overgang vormt naar de vagina. * **Wanddelen:** * **Endometrium:** Binnenste laag; bereidt zich voor op zwangerschap en wordt afgestoten bij menstruatie. * **Myometrium:** Dikke spierlaag voor contracties tijdens de bevalling. * **Perimetrium:** Buitenste laag, een dunne laag bindweefsel. #### 1.1.4 Vagina De vagina is een flexibele, gespierde buis die de baarmoeder verbindt met de buitenkant van het lichaam. * **Functies:** * **Afvoer van menstruatiebloed.** * **Ontvangst van de penis tijdens coïtus.** * **Opslag van sperma na ejaculatie:** Biedt een omgeving waar zaadcellen kunnen zwemmen richting de baarmoederhals. * **Doorgang voor de foetus tijdens de geboorte.** * **Vaginaal Milieu:** * **Döderlein-bacillen (Lactobacillen):** Natuurlijk voorkomende bacteriën die melkzuur produceren. * **Zure pH (3.8-4.5):** Gevormd door melkzuur, dit beschermt tegen ziekteverwekkers. Een verstoord milieu kan de conceptiekans negatief beïnvloeden. * **Hymen:** Een dun membraan dat de vaginale opening gedeeltelijk bedekt, met variërende vormen en diktes. ### 1.2 Uitwendige Geslachtsorganen (Vulva) De uitwendige geslachtsorganen omvatten de clitoris, de grote en kleine schaamlippen (labia majora en minora), en de toegang tot de vagina en urethra. * **Clitoris:** Rijk aan zenuwuiteinden en cruciaal voor seksuele opwinding. * **Labia Majora en Minora:** Beschermende huidplooien. * **Vestibulaire Klieren (Bartholin-klieren):** Liggen bij de ingang van de vagina en produceren slijm dat de vulva bevochtigt, met name tijdens seksuele activiteit. ### 1.3 Hormonale Regulatie en de Menstruatiecyclus De vrouwelijke voortplanting wordt sterk gereguleerd door hormonen, met name tijdens de menstruatiecyclus. #### 1.3.1 Hormonen van de Menstruatiecyclus * **Follikelstimulerend hormoon (FSH):** Stimuleert de groei van follikels in de eierstokken. * **Luteïniserend hormoon (LH):** Veroorzaakt de ovulatie (eisprong) en de vorming van het corpus luteum. * **Oestrogeen:** Geproduceerd door rijpende follikels, bevordert de opbouw van het endometrium en de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken. * **Progesteron:** Geproduceerd door het corpus luteum, ondersteunt het endometrium ter voorbereiding op zwangerschap. #### 1.3.2 Fasen van de Menstruatiecyclus 1. **Menstruatiefase (dag 1-5):** Afstoting van het endometrium, resulterend in menstruatiebloedingen. 2. **Follikelfase (dag 6-14):** FSH stimuleert de rijping van follikels. Oestrogeenniveaus stijgen, wat leidt tot verdikking van het endometrium (proliferatieve fase). 3. **Ovulatiefase (rond dag 14):** Een piek in LH veroorzaakt de ovulatie, waarbij een rijpe eicel vrijkomt. Oestrogeenniveaus zijn op hun hoogst. 4. **Luteale fase (dag 15-28):** Het corpus luteum vormt zich en produceert progesteron, dat het endometrium stabiliseert (secretiefase). Als er geen bevruchting plaatsvindt, degenerereert het corpus luteum, dalen de hormoonspiegels en begint de menstruatie opnieuw. #### 1.3.3 Veranderingen in het Endometrium * **Menstruale fase:** Endometrium wordt afgestoten. * **Proliferatieve fase:** Endometrium groeit en wordt dikker onder invloed van oestrogeen. * **Secretiefase:** Endometrium wordt nog dikker en rijker aan voedingsstoffen onder invloed van progesteron, klaar voor innesteling. ### 1.4 Follikelontwikkeling in de Eierstokken De ontwikkeling van eicellen vindt plaats in de eierstokken in verschillende stadia. * **Primordiale follikels:** Onrijpe eicellen omgeven door platte cellen, aanwezig vanaf de geboorte en in rust. * **Primaire follikel:** De eicel groeit en de omringende cellen worden kubusvormig. * **Secundaire follikel:** Er ontwikkelt zich een holte (antrum) gevuld met vocht. De follikel wordt groter en er vormt zich een beschermende laag (zona pellucida) rond de eicel. * **Tertiaire (Graafse) follikel:** De follikel is volledig rijp, met een grote antrum. De eicel is klaar voor ovulatie. * **Na Ovulatie:** * De vrijgekomen eicel wordt opgevangen door de eileider. * De lege follikel transformeert in het **corpus luteum (gele lichaam)**. Dit produceert progesteron om het endometrium in stand te houden, en ook oestrogeen. * Bij geen zwangerschap degenerereert het corpus luteum na 10-14 dagen, wat leidt tot een daling van progesteron en het begin van de menstruatie. * Bij zwangerschap blijft het corpus luteum actief om progesteron te produceren totdat de placenta deze functie overneemt. ### 1.5 Oögenese en Eicelrijping Oögenese is het proces waarbij eicellen worden gevormd en rijpen. * **Oögonia:** Voorlopercellen van eicellen die zich vermenigvuldigen via mitose tijdens de foetale periode. * **Primaire oöcyten:** Vormen zich rond de 3e tot 7e maand van de zwangerschap uit oögonia. Ze starten de eerste meiotische deling (meiose 1), die stopt in profase 1 en rust tot na de geboorte. * **Bij geboorte:** Een foetus heeft ongeveer 2 miljoen primaire oöcyten. * **Tegen de puberteit:** Dit aantal is gedaald tot ongeveer 400.000. * **Vanaf de puberteit:** Elke maand, tijdens de folliculaire fase, ontwikkelen enkele primaire oöcyten zich verder. * **Oögenese voltooid:** Een primaire oöcyt voltooit meiose 1 en vormt een haploïde secundaire oöcyt en een klein poollichaampje. * **Ovulatie:** De secundaire oöcyt wordt vrijgegeven. Als deze door een zaadcel wordt bevrucht, voltooit de oöcyt meiose 2, wat resulteert in een rijpe eicel en een tweede poollichaampje. De bevruchte eicel wordt dan een zygote genoemd. ### 1.6 Bijkomende Structuren en Functies #### 1.6.1 Melkklieren Hoewel niet direct een voortplantingsorgaan, zijn melkklieren van cruciaal belang voor het voeden van de nakomelingen. * **Onderdelen:** * **Vetkussen:** Biedt ondersteuning en bescherming. * **Ophangbanden:** Ondersteunen de borsten. * **Lobjes (alveoli):** Produceren melk. * **Ductus lactiferus:** Transporteren melk naar de tepel. * **Areola:** Gekleurd gebied rond de tepel met beschermende klieren. * **Sinus lactiferus:** Slaan melk op voor borstvoeding. --- # Oögenese en follikelontwikkeling Dit proces beschrijft de ontwikkeling van eicellen en de omringende follikels in de eierstokken, van de foetale periode tot aan de puberteit, inclusief de hormonale regulatie. ### 2.1 Oögenese: de ontwikkeling van de eicel Oögenese is het proces waarbij eicellen (oöcyten) worden gevormd in de eierstokken. Dit proces begint al tijdens de foetale periode en gaat door tot aan de menopauze. #### 2.1.1 Oögenese in de foetale periode * **Oögonia:** Dit zijn de voorlopercellen van de eicellen. Tijdens de foetale periode vermenigvuldigen de oögonia zich door mitose. * **Primaire oöcyten:** Rond de derde tot zevende maand van de zwangerschap ontwikkelen de oögonia zich tot primaire oöcyten. Deze primaire oöcyten beginnen aan de eerste meiotische deling (meiose 1), maar deze deling stopt in de profase en de cellen blijven in rust tot na de geboorte. * **Aantal oöcyten bij geboorte:** Bij de geboorte heeft een meisje ongeveer twee miljoen primaire oöcyten, die allemaal in de profase van meiose 1 verkeren. #### 2.1.2 Oögenese na de geboorte en voor de puberteit * **Afname van het aantal oöcyten:** Vanaf de geboorte tot aan de puberteit vindt er een continue afname plaats in het aantal oöcyten. Tegen de puberteit zijn er nog ongeveer vierhonderdduizend oöcyten over. * **Verdere ontwikkeling bij stimulatie:** De primaire oöcyten blijven in rust totdat ze gestimuleerd worden door follikelstimulerend hormoon (FSH) na de puberteit. #### 2.1.3 Oögenese vanaf de puberteit * **Voltooiing van meiose 1:** Onder invloed van hormonen voltooit de primaire oöcyt de eerste meiotische deling, wat resulteert in een haploïde secundaire oöcyt en twee kleine, niet-functionele poollichaampjes. * **Meiose 2:** De secundaire oöcyt begint aan de tweede meiotische deling (meiose 2), maar deze stopt in de metafase en wordt pas voltooid bij bevruchting. * **Vorming van de rijpe eicel:** Als bevruchting optreedt, wordt de tweede meiotische deling voltooid, waarbij nog een poollichaampje wordt gevormd en de bevruchte oöcyt overgaat in een rijpe eicel, ook wel zygote genoemd na versmelting met de zaadcel. ### 2.2 Follikelontwikkeling Follikelrijping vindt plaats in de eierstokken en is essentieel voor de ontwikkeling van de eicel en de ovulatie. Dit proces wordt nauwkeurig gereguleerd door hormonen. #### 2.2.1 Stadia van follikelrijping 1. **Primordiale follikel:** Bij de geboorte bevinden zich miljoenen onrijpe follikels in de eierstokken, elk met een primaire oöcyt omgeven door een laag platte cellen. Deze follikels blijven in rust tot de puberteit. 2. **Primaire follikel:** Tijdens de menstruatiecyclus worden, onder invloed van FSH, enkele primordiale follikels gestimuleerd om te groeien. De platte cellen rond de primaire oöcyt veranderen in kubusvormige granulosacellen. 3. **Secundaire follikel:** De granulosacellen delen zich verder, waardoor meerdere lagen ontstaan. Er begint zich een vochtgevulde holte, het antrum, te ontwikkelen in de follikel. Rond de eicel vormt zich de zona pellucida, een beschermende laag. 4. **Tertiaire of Graafse follikel:** Dit is de volledig rijpe follikel, gekenmerkt door een grote antrum. De eicel in de follikel heeft meiose 1 voltooid en is nu een secundaire oöcyt. De granulosacellen produceren steeds meer oestrogeen. 5. **Ovulatie:** Rond dag 14 van de menstruatiecyclus veroorzaakt een piek in luteïniserend hormoon (LH) het barsten van de Graafse follikel, waarbij de secundaire oöcyt vrijkomt in de eileider. 6. **Corpus luteum (gele lichaam):** Na de ovulatie transformeert de lege follikel in het corpus luteum. Dit lichaam produceert progesteron en oestrogeen om het baarmoederslijmvlies te ondersteunen. Indien er geen bevruchting plaatsvindt, degenereren het corpus luteum na 10-14 dagen. > **Tip:** De follikelrijping is een dynamisch proces dat nauwkeurig wordt gecoördineerd door de interactie tussen FSH en de follikels, die op hun beurt oestrogeen produceren. #### 2.2.2 Hormonale regulatie van follikelontwikkeling en oögenese De ontwikkeling van de eicel en de follikels wordt strikt gereguleerd door een complex samenspel van hormonen, voornamelijk afkomstig uit de hypofyse en de eierstokken. * **Follikelstimulerend hormoon (FSH):** Geproduceerd door de hypofyse. FSH stimuleert de groei en rijping van follikels in de eierstokken. Het speelt een cruciale rol in de beginfasen van de follikelontwikkeling. * **Luteïniserend hormoon (LH):** Ook geproduceerd door de hypofyse. Een plotselinge piek in LH (de LH-piek) rond het midden van de menstruatiecyclus is de directe trigger voor ovulatie. LH ondersteunt ook de vorming en functie van het corpus luteum. * **Oestrogeen:** Geproduceerd door de rijpende follikels. Oestrogeen bevordert de groei en de opbouw van het baarmoederslijmvlies (endometrium) tijdens de folliculaire fase van de menstruatiecyclus. Het remt ook de productie van FSH via negatieve feedback. * **Progesteron:** Geproduceerd door het corpus luteum. Progesteron bereidt het baarmoederslijmvlies verder voor op de innesteling van een bevruchte eicel en onderdrukt de ovulatie door de productie van FSH en LH te remmen. * **Inhibine:** Geproduceerd door de granulosacellen van de follikels. Inhibine remt de productie van FSH in de hypofyse, wat helpt bij de regulatie van de follikelrijping. > **Voorbeeld:** In de folliculaire fase van de menstruatiecyclus stijgt FSH, wat de groei van meerdere follikels stimuleert. Deze groeiende follikels produceren toenemende hoeveelheden oestrogeen. Wanneer de oestrogeenspiegels een bepaald niveau bereiken, veroorzaken ze een positieve feedback op de hypofyse, wat leidt tot de LH-piek die de ovulatie triggert. | Fase van follikelrijping | Belangrijkste hormonale activiteit | | :---------------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **Primordiale tot secundaire follikel** | Stimulatie door FSH; granulosacellen beginnen te groeien en delen; productie van kleine hoeveelheden oestrogeen. | | **Tertiaire (Graafse) follikel** | Grote follikel; significante productie van oestrogeen door granulosacellen; primaire oöcyt voltooit meiose 1 tot secundaire oöcyt. | | **Ovulatie** | Geïnitieerd door de LH-piek, die leidt tot de vrijlating van de secundaire oöcyt uit de Graafse follikel. | | **Corpus luteum** | Geproduceerd door resterende follikelcellen na ovulatie; produceert grote hoeveelheden progesteron en oestrogeen; onderdrukking van FSH/LH. | Deze hormonale cycli zorgen ervoor dat er maandelijks een rijpe eicel beschikbaar is voor bevruchting en dat het baarmoederslijmvlies optimaal voorbereid is op een mogelijke zwangerschap. --- # De menstruatiecyclus en hormonale regulatie De menstruatiecyclus is een complexe reeks hormonale veranderingen die het vrouwelijke voortplantingssysteem voorbereiden op een mogelijke zwangerschap, waarbij verschillende fasen van de eierstokken en het baarmoederslijmvlies worden gekenmerkt. ### 3.1 De fasen van de menstruatiecyclus De menstruatiecyclus kan worden onderverdeeld in vier hoofdfasen, die worden gedreven door de interactie van hormonen en veranderingen in de eierstokken en het endometrium. #### 3.1.1 Menstruatiefase (ongeveer dag 1-5) * **Endometrium:** Deze fase begint met de menstruatie, de afstoting van de functionele laag van het baarmoederslijmvlies (endometrium) wanneer er geen bevruchting heeft plaatsgevonden. Dit resulteert in bloedingen. * **Hormonen:** Oestrogeen- en progesteronspiegels zijn laag aan het begin van deze fase. FSH (follikelstimulerend hormoon) begint langzaam te stijgen, wat de ontwikkeling van nieuwe follikels in de eierstokken initieert. #### 3.1.2 Follikelfase (ongeveer dag 6-14) * **Eierstokken:** FSH stimuleert de groei en rijping van meerdere follikels in de eierstokken. Eén follikel wordt meestal dominant en ontwikkelt zich verder tot een Graafse follikel. * **Hormonen:** Naarmate de follikels rijpen, produceren ze steeds meer oestrogeen. De stijgende oestrogeenspiegels stimuleren de proliferatie (groei en opbouw) van het endometrium. LH (luteïniserend hormoon) blijft relatief laag totdat de follikel bijna volledig is gerijpt. * **Endometrium:** Het baarmoederslijmvlies begint zich te herstellen en wordt dikker, ter voorbereiding op een mogelijke innesteling van een bevruchte eicel. #### 3.1.3 Ovulatiefase (rond dag 14) * **Eierstokken:** De hoge oestrogeenspiegels leiden tot een plotselinge piek in de afgifte van LH door de hypofyse. Deze LH-piek, samen met een kleine stijging van FSH, veroorzaakt de ovulatie: het barsten van de Graafse follikel en het vrijkomen van de rijpe eicel uit de eierstok. * **Hormonen:** LH bereikt zijn hoogtepunt. Oestrogeen is op zijn hoogste niveau, terwijl progesteron nog laag is. * **Eicel:** De vrijgekomen eicel wordt opgevangen door de eileider. #### 3.1.4 Luteale fase (ongeveer dag 15-28) * **Eierstokken:** Na de ovulatie verandert de lege follikel in het corpus luteum (gele lichaam). Het corpus luteum produceert progesteron en, in mindere mate, oestrogeen. * **Hormonen:** Progesteron wordt de dominante hormoon van deze fase. Het ondersteunt het baarmoederslijmvlies en bereidt het voor op mogelijke innesteling. FSH- en LH-spiegels blijven laag om te voorkomen dat nieuwe follikels rijpen. * **Endometrium:** Het endometrium wordt nog dikker, secretoir en rijk aan voedingsstoffen, dankzij de invloed van progesteron. * **Geen zwangerschap:** Als er geen bevruchting plaatsvindt, degenereren het corpus luteum na ongeveer 10-14 dagen. De progesteron- en oestrogeenspiegels dalen, wat leidt tot de afstoting van het endometrium en het begin van de volgende menstruatiecyclus. * **Zwangerschap:** Indien bevruchting optreedt, blijft het corpus luteum actief en produceert het progesteron totdat de placenta de hormoonproductie kan overnemen. > **Tip:** De duur van de luteale fase is redelijk constant (ongeveer 14 dagen), terwijl de follikel- en menstruatiefasen variabeler kunnen zijn. Dit verklaart waarom menstruatiecycli variëren in lengte. ### 3.2 Hormonale regulatie van de menstruatiecyclus De menstruatiecyclus wordt nauwkeurig gereguleerd door een complexe interactie tussen hormonen die worden geproduceerd door de hypothalamus, de hypofyse en de eierstokken. #### 3.2.1 Hypothalamus en hypofyse * **Gonadoreline (GnRH):** De hypothalamus produceert gonadoreline (ook bekend als gonadotropin-releasing hormone, GnRH), een hormoon dat de hypofyse stimuleert. * **Hypofyse:** De hypofyse scheidt op zijn beurt FSH en LH af in de bloedbaan. #### 3.2.2 Eierstokhormonen * **FSH (follikelstimulerend hormoon):** Stimuleert de groei en rijping van follikels in de eierstokken. Deze follikels produceren oestrogeen. * **LH (luteïniserend hormoon):** De LH-piek rond het midden van de cyclus is cruciaal voor het induceren van ovulatie. Na de ovulatie helpt LH het corpus luteum te vormen en te onderhouden, dat progesteron en oestrogeen produceert. * **Oestrogeen:** Geproduceerd door de rijpende follikels. Stimuleert de groei en opbouw van het baarmoederslijmvlies (proliferatieve fase) en speelt een rol in de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken. Hoge oestrogeenspiegels leiden tot de LH-piek. * **Progesteron:** Geproduceerd door het corpus luteum. Bereidt het baarmoederslijmvlies voor op innesteling en onderhoudt de zwangerschap. Het remt ook de afgifte van GnRH en dus FSH en LH, wat verdere follikelrijping voorkomt. * **Inhibine:** Geproduceerd door de eierstokken (vooral door granulosacellen van follikels en het corpus luteum). Remt de afgifte van FSH in de hypofyse, wat de follikelrijping verder reguleert. > **Tip:** Een negatieve feedbacklus reguleert de hormoonspiegels. Lage niveaus van oestrogeen en progesteron stimuleren de afgifte van GnRH, FSH en LH. Hoge niveaus van oestrogeen (tijdens de follikelfase) stimuleren juist de LH-piek via een positieve feedback. Hoge niveaus van progesteron (tijdens de luteale fase) remmen de GnRH-, FSH- en LH-afgifte. ### 3.3 Veranderingen in het endometrium gedurende de cyclus Het baarmoederslijmvlies ondergaat cyclische veranderingen die het voorbereiden op de innesteling van een bevruchte eicel. * **Menstruatiestadium:** Afstoting van de functionele laag van het endometrium, wat leidt tot menstruatiebloedingen. * **Proliferatiestadium (oestrogeen-gemedieerd):** Na de menstruatie begint de basale laag van het endometrium te regenereren. De klieren en bloedvaten groeien en het slijmvlies wordt dikker onder invloed van stijgende oestrogeenspiegels. Dit is de voorbereiding op een mogelijke zwangerschap. * **Secretoriestadium (progesteron-gemedieerd):** Na de ovulatie, onder invloed van progesteron geproduceerd door het corpus luteum, wordt het endometrium nog dikker en ontwikkelen de klieren zich verder om secretoir te worden. Er worden voedingsstoffen geproduceerd die essentieel zijn voor de voeding van een vroeg embryo. De bloedtoevoer neemt toe. * **Ischemisch stadium (bij geen zwangerschap):** Als er geen bevruchting plaatsvindt, begint de afbraak van het corpus luteum, wat leidt tot dalende progesteron- en oestrogeenspiegels. Dit veroorzaakt vasoconstrictie van de bloedvaten in het endometrium, verminderde voedingstoevoer en uiteindelijk de afstoting van de functionele laag, wat leidt tot menstruatie. ### 3.4 Follikelstadia en hun rol De ontwikkeling van follikels in de eierstokken is een centraal onderdeel van de menstruatiecyclus, gereguleerd door FSH en oestrogeen. * **Primordiale follikels:** Dit zijn onrijpe follikels die zich al in de eierstokken van een foetus bevinden en in rust blijven tot de puberteit. Elke follikel bevat een primaire oöcyt. * **Primaire follikels:** Onder invloed van FSH beginnen enkele primordiale follikels te groeien. De platte cellen rond de primaire oöcyt veranderen in kubusvormige cellen (granulosacellen). * **Secundaire follikels:** De granulosacellen delen zich verder en vormen meerdere lagen. Een holte (antrum) begint zich te ontwikkelen, gevuld met vocht dat hormonen bevat. De eicel wordt omgeven door een beschermende laag, de zona pellucida. * **Tertiaire (Graafse) follikel:** Meestal ontwikkelt één follikel zich volledig tot een Graafse follikel. De eicel in deze follikel voltooit de eerste meiotische deling en wordt een secundaire oöcyt. De granulosacellen produceren nu aanzienlijke hoeveelheden oestrogeen. > **Tip:** De zona pellucida is een glycoproteïne laag rond de oöcyt die een belangrijke rol speelt bij de interactie met sperma tijdens de bevruchting. ### 3.5 Het Corpus Luteum Het corpus luteum, gevormd uit de resterende cellen van de Graafse follikel na ovulatie, speelt een cruciale rol in de luteale fase. * **Vorming en functie:** Het corpus luteum produceert voornamelijk progesteron, essentieel voor het onderhouden van het baarmoederslijmvlies en het creëren van een omgeving die gunstig is voor de innesteling van een embryo. Het produceert ook oestrogeen. * **Degeneratie (bij geen zwangerschap):** Als er geen bevruchting plaatsvindt, begint het corpus luteum na ongeveer 10-14 dagen af te sterven. De afname van progesteron en oestrogeen leidt tot het einde van de luteale fase en het begin van de menstruatie. * **Onderhoud (bij zwangerschap):** Indien bevruchting optreedt, produceert het corpus luteum progesteron tot de placenta de hormoonproductie kan overnemen, meestal rond de 7e tot 10e week van de zwangerschap. ### 3.6 Vorming van gameten (oögenese) Oögenese is het proces van vrouwelijke eicelvorming, dat begint tijdens de foetale ontwikkeling. * **Oögonia:** De voorlopercellen van de eicellen. Ze delen zich door mitose om hun aantal te vergroten tijdens de foetale periode. * **Primaire oöcyten:** Tussen de 3e en 7e maand van de zwangerschap ontwikkelen oögonia zich tot primaire oöcyten. Deze beginnen aan de eerste meiotische deling (meiose I), maar deze deling stopt in profase I en de cellen blijven in rust tot na de geboorte. * **Na de puberteit:** Vanaf de puberteit ondergaat een klein aantal primaire oöcyten elke maand de voltooiing van meiose I, wat resulteert in een grote haploïde secundaire oöcyt en een klein, niet-functioneel poollichaampje. De secundaire oöcyt begint aan meiose II, maar stopt in metafase II en wordt pas afgerond tot een rijpe eicel als er bevruchting plaatsvindt. > **Tip:** Bij de geboorte heeft een meisje miljoenen primaire oöcyten, maar tegen de puberteit is dit aantal gereduceerd tot ongeveer 400.000. Slechts een fractie van deze follikels zal uiteindelijk rijpen en ovuleren gedurende de vruchtbare levensduur van een vrouw. --- **Verklarende begrippen:** * **Endometrium:** Het slijmvlies aan de binnenzijde van de baarmoeder dat cyclische veranderingen ondergaat. * **Follikel:** Een structurele eenheid in de eierstok die een eicel bevat en omringt en hormonen produceert. * **Ovulatie:** Het moment waarop een rijpe eicel uit de eierstok wordt vrijgegeven. * **Corpus luteum:** Het gele lichaam dat zich vormt uit de resterende follikel na ovulatie en progesteron produceert. * **Oögenese:** Het proces van vorming en rijping van eicellen. * **Mitose:** Celdeling waarbij identieke dochtercellen ontstaan (voor groei en herstel). * **Meiose:** Celdeling die leidt tot de vorming van gameten (eicellen en zaadcellen) met de helft van het aantal chromosomen. --- --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Eierstokken (ovaria) | De eierstokken zijn de primaire vrouwelijke geslachtsklieren die verantwoordelijk zijn voor de productie van eicellen (ova) en vrouwelijke hormonen zoals oestrogeen en progesteron. Ze spelen een cruciale rol in de voortplanting en de regulatie van de menstruatiecyclus. | | Eileider (tuba uterina) | De eileiders verbinden de eierstokken met de baarmoeder en zijn de gebruikelijke plaats waar de bevruchting van een eicel door een zaadcel plaatsvindt. Ze transporteren de bevruchte eicel naar de baarmoeder met behulp van trilhaartjes en spierbewegingen. | | Baarmoeder (uterus) | De baarmoeder is een hol orgaan waar een bevruchte eicel zich kan innestelen en waar de ontwikkeling van het embryo en de foetus plaatsvindt. De wand van de baarmoeder bestaat uit drie lagen: het perimetrium (buitenste laag), het myometrium (spierlaag) en het endometrium (slijmvlieslaag). | | Endometrium | Het endometrium is de binnenste slijmvlieslaag van de baarmoeder. Deze laag wordt tijdens de menstruatiecyclus opgebouwd ter voorbereiding op een mogelijke zwangerschap en wordt afgestoten tijdens de menstruatie als er geen bevruchting optreedt. | | Myometrium | Het myometrium is de dikke spierlaag van de baarmoeder. Deze spierlaag is essentieel voor de krachtige contracties die nodig zijn tijdens de bevalling om de baby naar buiten te duwen. | | Vagina | De vagina is een flexibele spierbuis die de baarmoeder verbindt met de buitenkant van het lichaam. De functies omvatten het afvoeren van menstruatiebloed, het ontvangen van de penis tijdens coïtus, het tijdelijk vasthouden van sperma en het dienen als geboortekanaal voor de foetus. | | Döderlein-bacillen | Dit zijn specifieke lactobacillen die van nature in de vagina voorkomen. Ze produceren melkzuur, wat bijdraagt aan een zure vaginale pH (3.8-4.5), en helpen zo de groei van ziekteverwekkers te remmen en een gezond vaginaal milieu te handhaven. | | Oögenese | Oögenese is het proces van de ontwikkeling van eicellen (oöcyten) in de eierstokken. Het begint al in de foetale periode en gaat door tot aan de puberteit, waarbij uiteindelijk haploïde eicellen worden gevormd die klaar zijn voor bevruchting. | | Follikelrijping | Follikelrijping is het proces waarbij een primordiaal follikel in de eierstok zich ontwikkelt tot een rijpe Graafse follikel, waaruit uiteindelijk een eicel vrijkomt tijdens de ovulatie. Dit proces wordt gereguleerd door hormonen zoals FSH. | | Menstruatiecyclus | De menstruatiecyclus is een reeks natuurlijke veranderingen in de vrouwelijke voortplantingsorganen, voornamelijk de eierstokken en de baarmoeder, die de ovulatie en de voorbereiding op een mogelijke zwangerschap mogelijk maken. Het omvat de menstruatie-, follikel-, ovulatie- en luteale fase. | | FSH (follikelstimulerend hormoon) | FSH is een hormoon dat wordt geproduceerd door de hypofyse. Het stimuleert de groei en rijping van follikels in de eierstokken, wat leidt tot de ontwikkeling van een eicel en de productie van oestrogeen. | | LH (luteïniserend hormoon) | LH is een hormoon dat ook door de hypofyse wordt geproduceerd. Een plotselinge piek in LH is de trigger voor de ovulatie, waarbij de rijpe eicel uit de follikel vrijkomt. Het speelt ook een rol bij de vorming en instandhouding van het corpus luteum. | | Oestrogeen | Oestrogeen is een vrouwelijk geslachtshormoon dat belangrijk is voor de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken, de groei en opbouw van het baarmoederslijmvlies tijdens de menstruatiecyclus, en de regulatie van de voortplantingsfunctie. | | Progesteron | Progesteron is een vrouwelijk geslachtshormoon dat vooral belangrijk is na de ovulatie. Het ondersteunt het baarmoederslijmvlies, bereidt het voor op de innesteling van een bevruchte eicel, en speelt een rol bij het behouden van een eventuele zwangerschap. | | Ovulatie | Ovulatie is het proces waarbij een rijpe eicel uit de eierstok vrijkomt, meestal rond het midden van de menstruatiecyclus. Dit wordt gestimuleerd door een piek in het luteïniserend hormoon (LH). | | Corpus luteum | Het corpus luteum, of gele lichaam, is een tijdelijke endocriene klier die zich vormt uit de lege follikel na de ovulatie. Het produceert voornamelijk progesteron en ook oestrogeen, die essentieel zijn voor de instandhouding van het baarmoederslijmvlies ter voorbereiding op een mogelijke zwangerschap. |