1.pdf

# Wat is recht en zijn kenmerken Het recht is een fundamenteel aspect van het menselijke samenleven, dat de samenleving ordent en de naleving van regels door middel van sancties verzekert. ### 1.1 Fundamentele kenmerken van het recht Het recht kenmerkt zich door drie essentiële eigenschappen: het ordent de samenleving, het wordt opgelegd door de samenleving, en de naleving ervan kan worden afgedwongen [2](#page=2). #### 1.1.1 Het recht heeft als doel de samenleving te ordenen Om menselijk handelen effectief te laten verlopen en individuen hun doelstellingen en geluk te laten nastreven, is duidelijkheid over wie welke middelen mag gebruiken cruciaal. Zonder deze duidelijkheid, met name over eigendomsrechten en bevoegdheden, zou ordelijk handelen onmogelijk zijn en zouden ruzies en conflicten ontstaan. Daarom zijn in alle samenlevingen regels gegroeid die de bevoegdheid over middelen regelen, en die bepalen welke middelen individuen als hun eigen mogen beschouwen en welke goederen en rechten van anderen gerespecteerd moeten worden. Deze regels zijn direct van toepassing op ons gedrag [1](#page=1). > **Tip:** Denk bij "middelen" niet alleen aan materiële zaken, maar ook aan financiële middelen en rechten. #### 1.1.2 Het recht wordt opgelegd door de samenleving De oorsprong van het recht ligt in de wil van de samenleving zelf. Veranderingen in de samenleving, zoals de opkomst van e-commerce, leiden tot nieuwe problemen die oplossingen vereisen. In moderne maatschappijen wordt het aanpassen van het recht aan evoluerende opvattingen en omstandigheden toevertrouwd aan specifieke wetgevende organen, zoals parlementen. Deze organen vertegenwoordigen de wil van de samenleving en hun beslissingen worden geacht de collectieve goedkeuring te dragen. De creatie, wijziging of afschaffing van rechtsregels volgt strikte wettelijke procedures. Alleen na het naleven van deze procedures kan een wet toepassing vinden en afdwingbaar worden. Zelfs de regels die bepalen wie mag meebeslissen over nieuwe wetten (kiesrecht) zijn vastgelegd in rechtsregels [2](#page=2). > **Voorbeeld:** De invoering van regelgeving rondom privacy (zoals de GDPR) is een reactie op technologische ontwikkelingen en veranderende maatschappelijke opvattingen over gegevensbescherming. #### 1.1.3 De naleving van het recht kan worden afgedwongen Rechtsregels onderscheiden zich van andere gedragsregels (zoals morele, conventionele of religieuze regels) doordat hun naleving kan worden afgedwongen. Het recht omvat niet alleen gedragsregels die "subjectieve rechten" (bevoegdheden om over middelen te beschikken) vastleggen, maar ook regels en structuren die zorgen voor de afdwinging van deze gedragsregels, desnoods met geweld. Een voorbeeld hiervan is de gerechtelijke organisatie met haar instellingen zoals rechtbanken, parketten en gevangenissen. Bovendien zijn juridische regels en hun toepassingsstructuren niet statisch; ze moeten kunnen evolueren door veranderingen in opinie, gedrag of technologie. Regels over de totstandkoming van wetten en wijzigingen van de Grondwet faciliteren dit veranderingsproces [2](#page=2). > **Tip:** Het belangrijkste verschil tussen recht en moraal is de externe afdwingbaarheid. Morele regels worden van binnenuit nageleefd, rechtsregels van buitenaf. ### 1.2 Definitie van het recht Het recht kan worden gedefinieerd als een georganiseerde ordening van menselijk handelen binnen de samenleving. Alternatief kan het worden omschreven als het geheel van afdwingbare regels die het menselijke handelen in de samenleving ordenen. De essentie van het recht omvat dus [3](#page=3): * **Wat:** Een geheel van regels, waaronder gedragsregels, regels voor toepassing en afdwinging, en regels voor wijziging van bestaande regels [2](#page=2) [3](#page=3). * **Waarom:** Het ordent de maatschappij [2](#page=2) [3](#page=3). * **Wat als?** Overtreding of niet-naleving wordt gesanctioneerd door een wettelijk voorzien systeem van sancties [3](#page=3). * **Van waar?** De regels worden opgelegd door de maatschappij via haar vertegenwoordigers [3](#page=3). ### 1.3 Objectief recht versus subjectieve rechten Het "objectief recht" omvat het geheel van algemene, abstracte rechtsregels die losstaan van concrete personen en situaties. Deze regels vormen de basis waaruit "subjectieve rechten" voortvloeien. Een subjectief recht is een door het rechtssysteem erkende bevoegdheid om naar eigen inzicht bepaalde handelingen te stellen. Dit kan betrekking hebben op handelingen ten aanzien van zichzelf (bv. vrijheid van arbeidskeuze), zaken (bv. eigendomsrecht), aanspraken jegens anderen (bv. schuldeiser tegen schuldenaar), of politieke inspraak (bv. kiesrecht) . Wanneer objectieve rechtsregels in concrete situaties en op concrete personen van toepassing zijn, spreken we van subjectieve rechten [3](#page=3). ### 1.4 Rechtssubject versus rechtsobject Een rechtssubject is een persoon of groep personen die juridische rechten en plichten kan hebben; zij zijn dragers van subjectieve rechten en plichten. Er worden twee soorten rechtssubjecten onderscheiden: natuurlijke personen (mensen van vlees en bloed) en rechtspersonen (groeperingen, instellingen en stichtingen die, net als natuurlijke personen, rechten en plichten hebben) . Rechtspersonen worden gecreëerd met een specifiek doel en hebben rechten en plichten die aan dat doel gekoppeld zijn, waardoor ze meer zijn dan de som van hun leden. Een rechtsobject daarentegen is datgene waarop het recht betrekking heeft, zoals goederen of diensten waarover rechtssubjecten rechten en plichten kunnen hebben [3](#page=3). --- # Objectief en subjectief recht Het recht kan worden onderscheiden in objectief recht en subjectieve rechten. Dit onderscheid is fundamenteel voor het begrijpen van de structuur en toepassing van het recht [3](#page=3). ### 1.4.1 Objectief recht Objectief recht bestaat uit algemene, abstracte rechtsregels die zijn uitgedrukt in algemene, abstracte bewoordingen. Deze regels staan los van concrete personen ("rechtssubjecten") en de specifieke situaties waarin zij worden toegepast. Ze vormen de basis van het rechtssysteem en dienen om het menselijke handelen in de samenleving te ordenen [3](#page=3). ### 1.4.2 Subjectieve rechten Subjectieve rechten zijn bevoegdheden die voortvloeien uit de algemene regels van het objectief recht. Een subjectief recht is een in het rechtssysteem erkende bevoegdheid om naar eigen goeddunken bepaalde handelingen te verrichten [3](#page=3). #### 1.4.2.1 Categorieën van subjectieve rechten Subjectieve rechten kunnen verschillende vormen aannemen: * **Handelingen over zichzelf:** Dit omvat persoonlijke vrijheden, zoals de vrijheid van arbeidskeuze [3](#page=3). * **Handelingen over een bepaalde zaak:** Het bekendste voorbeeld is het eigendomsrecht [3](#page=3). * **Het laten gelden van een aanspraak jegens iemand anders:** Dit is van toepassing in situaties zoals die tussen een schuldeiser en een schuldenaar [3](#page=3). * **Het uitoefenen van politieke inspraak:** Voorbeelden hiervan zijn het kiesrecht [3](#page=3). #### 1.4.2.2 Toepassing van subjectieve rechten Subjectieve rechten ontstaan wanneer objectieve rechtsregels toepassing vinden in concrete situaties en op concrete personen. De gedetailleerde behandeling van de verschillende categorieën van subjectieve rechten volgt in een later hoofdstuk [3](#page=3). > **Tip:** Het onderscheid tussen objectief en subjectief recht is cruciaal. Objectief recht is het "wat" en subjectief recht is het "wie" en "welke bevoegdheden". > **Voorbeeld:** De algemene regel in het verkeersrecht dat men rechts moet rijden, is objectief recht. Het feit dat u als individuele bestuurder het recht heeft om op de juiste rijbaan te rijden en niet onterecht wordt gehinderd, is uw subjectieve recht [3](#page=3). --- # Rechtssubject en rechtsobject Het onderscheid tussen rechtssubjecten, die rechten en plichten kunnen dragen, en rechtsobjecten, de zaken of vermogensrechten waarover deze rechten worden uitgeoefend, vormt de basis van het juridische systeem [3](#page=3) [4](#page=4). ### 3.1 Het rechtssubject Een rechtssubject is een persoon of een groep personen die juridische subjectieve rechten en plichten kan bezitten. Kortom, rechtssubjecten zijn dragers van deze rechten en plichten. Ons rechtssysteem kent twee hoofdtypen rechtssubjecten, ook wel juridische personen genoemd: natuurlijke personen en rechtspersonen [3](#page=3). #### 3.1.1 Natuurlijke personen Natuurlijke personen zijn individuele mensen. Zij beschikken over diverse eigenschappen, zoals een naam, nationaliteit en bekwaamheid, die de omvang van hun rechten bepalen [3](#page=3). #### 3.1.2 Rechtspersonen Rechtspersonen zijn groeperingen, instellingen of stichtingen die, net als natuurlijke personen, bepaalde rechten en juridische plichten kunnen dragen. Deze entiteiten worden gecreëerd met een specifiek doel en worden voorzien van de bijbehorende rechten en plichten. Een rechtspersoon wordt beschouwd als een juridische constructie die meer is dan de som van haar individuele leden (die natuurlijke personen zijn) en kan zelfstandig rechten en plichten hebben, los van die van haar leden. Voorbeelden hiervan zijn vennootschappen en verenigingen zonder winstoogmerk (vzw's) [3](#page=3). ### 3.2 Het rechtsobject Een rechtsobject is het voorwerp waarover rechtssubjecten hun subjectieve rechten kunnen uitoefenen. Dit kan variëren van tastbare zaken, zoals een object of een dier, tot een samenstel van goederen, zoals een handelszaak. Ook een recht zelf kan als rechtsobject fungeren, bijvoorbeeld aandelen, een geldbedrag of het vruchtgebruik op een huis [4](#page=4). > **Example:** Wanneer u een mixer koopt in een supermarkt, zijn zowel u (de koper) als de verkoper (vaak een rechtspersoon zoals een vennootschap) rechtssubjecten. De mixer zelf, of preciezer gezegd, het eigendomsrecht op de mixer, is het rechtsobject [4](#page=4). --- # Rechtsmisbruik Rechtsmisbruik treedt op wanneer een ogenschijnlijk wettige handeling de grenzen van de normale rechtsuitoefening overschrijdt en daardoor als onrechtmatig wordt beschouwd [4](#page=4) [5](#page=5). ### 4.1 Definitie en kernconcept Subjectieve rechten mogen naar eigen goeddunken worden gebruikt, maar niet misbruikt. Rechtsmisbruik kan worden omschreven als een handelwijze die op het eerste gezicht rechtmatig lijkt, maar zo hinderlijk is dat het als een misbruik van recht en uiteindelijk als onrechtmatig wordt gekwalificeerd [4](#page=4). Het verbod op rechtsmisbruik werd oorspronkelijk door de rechtspraak ontwikkeld als een ongeschreven algemeen rechtsbeginsel en is nu opgenomen in artikel 1.10 van het Burgerlijk Wetboek (BW) [4](#page=4). #### 4.1.1 Criteria voor rechtsmisbruik Er wordt gesproken van rechtsmisbruik in de volgende situaties: * **Enige bedoeling om te schaden:** Wanneer iemands subjectieve rechten worden gebruikt met als enige intentie om een ander te schaden [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Iemand bouwt een valse schoorsteen recht tegenover het raam van zijn buurman, puur om hem te hinderen [4](#page=4). * **Kiezen van de schadelijkste manier zonder eigen belang:** Wanneer iemand twee of meer manieren heeft om een recht uit te oefenen en de manier kiest die het meest schadelijk is voor anderen, terwijl hij daar zelf geen enkel belang bij heeft [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Een handelaar plaatst een lichtreclame aan het einde van zijn handelshuis. Zijn buurman plaatst een grotere lichtreclame ernaast, waardoor de eerste reclame aan één zijde niet meer zichtbaar is. Aangezien de tweede handelaar zijn reclame ook aan de andere kant van zijn handelshuis had kunnen plaatsen zonder iemand te hinderen, is hier sprake van rechtsmisbruik [4](#page=4). * **Overschrijden van de grenzen van normale rechtsuitoefening:** Algemeen wordt rechtsmisbruik aangenomen wanneer een recht wordt uitgeoefend op een wijze die "kennelijk de grenzen te buiten gaat van de normale uitoefening van dat recht door een voorzichtig en bezorgd persoon". Dit criterium is afkomstig uit een arrest van het Hof van Cassatie [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Een grondeigenaar eist dat zijn buurman een gevel afbreekt omdat deze enkele centimeters op zijn grond staat. Deze afbraak zou de buurman ernstige schade toebrengen, terwijl het de grondeigenaar weinig baat zou opleveren. Het nadeel voor de buurman staat buiten verhouding tot het voordeel voor de eigenaar (proportionaliteit). Dit wordt ook geassocieerd met artikel 3.62 BW [5](#page=5). ### 4.2 Sancties bij rechtsmisbruik Om rechtsmisbruik te sanctioneren, grijpt de rechtspraak naar de foutaansprakelijkheid van artikel 6.6 BW, dat deel uitmaakt van de buitencontractuele aansprakelijkheid en de onrechtmatige daad [5](#page=5). De in principe geldende sanctie is herstel in de oorspronkelijke toestand (herstel in natura). Dit kan bijvoorbeeld door de clausule of het recht waarop de handelwijze of vordering steunt, te neutraliseren. Indien herstel in natura niet mogelijk is, kent de rechter een schadevergoeding toe [5](#page=5). > **Samenvatting van de kernaspecten:** > * Afwezigheid van belang (of onevenredig nadelig gevolg voor ander) [5](#page=5). > * Abnormale rechtsuitoefening [5](#page=5). > * Sanctie: herstel in natura of schadevergoeding [5](#page=5). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Recht | Een geheel van regels, zowel gedragsregels als regels voor de toepassing en wijziging ervan, dat de maatschappij ordent en waarvan de naleving gesanctioneerd wordt door een wettelijk voorzien systeem van sancties. | | Rechtstakken | Specifieke onderverdelingen van het recht, zoals grondwettelijk recht, personen- en familierecht, verkeersrecht, strafrecht, aansprakelijkheidsrecht, erfrecht en fiscaal recht, die elk een specifiek domein van het maatschappelijk leven regelen. | | Gevolgtrekking | De conclusie die men kan trekken uit de reeds besproken elementen, wat leidt tot de essentiële kenmerken van het recht. | | Gevoel van subjectieve rechten | Dit verwijst naar de rechten die individuen of rechtspersonen bezitten en die hen de bevoegdheid geven om bepaalde handelingen te stellen binnen de grenzen van het rechtssysteem. | | Rechtsmisbruik | De uitoefening van subjectieve rechten op een manier die kennelijk de grenzen van de normale uitoefening overschrijdt, met als doel anderen te schaden of door een keuze van de schadelijkste optie zonder eigen belang. | | Rechtssubject | Een persoon of groep personen (natuurlijke personen of rechtspersonen) die dragers zijn van subjectieve rechten en juridische plichten binnen een rechtssysteem. | | Rechtsobject | Het voorwerp waarop rechtssubjecten hun subjectieve rechten kunnen uitoefenen, dit kan een ding, een geheel van goederen of een ander recht zijn. | | Natuurlijke personen | Mensen van vlees en bloed die subjectieve rechten en juridische plichten kunnen hebben, wiens rechten worden bepaald door eigenschappen zoals naam, bekwaamheid en nationaliteit. | | Rechtspersonen | Groeperingen, instellingen of stichtingen die, net als natuurlijke personen, bepaalde rechten en juridische plichten kunnen hebben en die gecreëerd worden met een specifiek doel. | | Objectief recht | Het geheel van algemene, abstracte rechtsregels die losstaan van concrete personen en situaties, en die de structuur vormen waaruit subjectieve rechten voortvloeien. | | Subjectief recht | Een in het rechtssysteem erkende bevoegdheid die toebehoort aan een rechtssubject en die het toelaat om naar eigen goeddunken bepaalde handelingen te stellen. |