5_Context.pptx

# Impact van detentie op de directe omgeving Detentie heeft aanzienlijke, vaak negatieve, gevolgen voor de directe sociale omgeving van gedetineerden, waaronder familie, partners en kinderen, die ook wel als de "familie die buiten de gevangenismuren uitzit" worden aangeduid. ## 1. Impact detentie op directe omgeving Detentie is een ingrijpende ervaring die niet alleen de gedetineerde zelf treft, maar ook hun naasten. Internationale standaarden, zoals de Nelson Mandela Rules en de European Prison Rules, benadrukken het belang van contact met de buitenwereld ter bevordering van re-integratie en het verminderen van detentieschade. Dit contact wordt vaak ook als voorwaarde gesteld voor bepaalde modaliteiten zoals voorwaardelijke invrijheidstelling. ### 1.1 Gevolgen voor familie en partners De fysieke scheiding en beperkingen in contact met de gedetineerde persoon leiden tot diverse gevolgen voor familieleden en partners: * **Emotionele gevolgen:** Verdriet, eenzaamheid, bezorgdheid en verhoogde stress. * **Mentale gezondheid:** Verhoogd risico op angst, depressie en andere mentale gezondheidsproblemen. * **Economische gevolgen:** Financiële problemen door verlies van inkomen, wat kan leiden tot gedwongen verhuizingen. * **Relationele gevolgen:** Relatieproblemen, breuken of zelfs scheidingen. * **Opvoeding:** Verhoogde verantwoordelijkheden en druk bij de achterblijvende ouder of verzorger. * **Stigma en sociale isolatie:** Familieleden kunnen zelf te maken krijgen met stigma en sociale uitsluiting, ook wel bekend als 'secondary prisonization'. #### 1.1.1 Variabiliteit in ervaringen De ervaringen van familieleden, met name van grootouders en andere familieleden die voor kinderen zorgen wiens ouder gedetineerd is, vertonen grote variatie. Drie elementen verklaren deze variabiliteit: * Ouderlijke betrokkenheid vóór de detentie. * De aard van de relatie met de gedetineerde. * De mate van familiale ondersteuning. #### 1.1.2 Stigma en sociale contacten Onderzoek naar vrouwelijke partners van gedetineerde mannen toont aan dat detentie frequent leidt tot negatieve reacties van de omgeving en een algemene daling in sociale contacten. > **Tip:** Hoewel negatieve reacties van buren, vrienden en schoonfamilie leiden tot minder contact, geldt dit niet altijd voor de eigen familie. Contacten met de eigen familie kunnen juist toenemen bij negatieve reacties uit de bredere omgeving, wat duidt op intrafamiliale solidariteit als een stabiele steunbron. #### 1.1.3 Rol van sociaal bezoek De frequentie, consistentie en timing van sociaal bezoek worden geassocieerd met een daling in recidive. ### 1.2 Gevolgen voor kinderen Kinderen van gedetineerden worden vaak de "vergeten slachtoffers" genoemd, met een significant aantal kinderen in België dat een gedetineerde ouder heeft. Ouderlijke detentie wordt beschouwd als een 'adverse childhood experience' (ACE). #### 1.2.1 Algemene negatieve uitkomsten Amerikaans onderzoek wijst op algemeen negatieve uitkomsten bij kinderen van gedetineerde ouders: * **Internaliserend gedrag:** Verhoogd risico op stress, angst, verdriet, schaamte en depressie. * **Externaliserend gedrag:** Verhoogd risico op druggebruik, gedragsproblemen en criminaliteit. * **Opleiding:** Negatieve impact op schoolprestaties en het behalen van diploma's. #### 1.2.2 Factoren die verbanden beïnvloeden De sterkte van deze verbanden varieert afhankelijk van: * De leeftijd van het kind. * De ouder-kindrelatie. * Of de gedetineerde een vader of moeder is. * De thuissituatie vóór de detentie. Het is van belang onderscheid te maken tussen een causaal verband en een selectie-effect; slechte omstandigheden vóór de detentie kunnen ook bijdragen aan de negatieve uitkomsten. #### 1.2.3 Zweden-cohortonderzoek Onderzoek naar een cohort van een miljoen Zweedse kinderen toonde aan dat blootstelling aan ouderlijke veroordelingen, inclusief detentie, geassocieerd is met 85 indicatoren vóór de leeftijd van 18 jaar. De sterkste effecten werden waargenomen bij kinderen met twee veroordeelde ouders, en specifiek bij detentie en externaliserend gedrag. #### 1.2.4 Potentiële positieve effecten en veerkracht Ondanks de algemene negatieve uitkomsten, kunnen er ook 'gains of parental imprisonment' zijn, zoals de kans om ouderlijke banden te herstellen of meer veiligheid en rust te ervaren bij de verwijdering van een gewelddadige of verslaafde ouder. Dit kan bijdragen aan de ontwikkeling van veerkracht, afhankelijk van de situatie vóór detentie. #### 1.2.5 Noden van Vlaamse kinderen Interviews met Vlaamse kinderen met een (ex-)gedetineerde ouder wijzen op uiteenlopende ervaringen, zowel psychologisch (kwaadheid, schaamte, verdriet) als sociaal (stigmatisering, uitsluiting, maar ook steun en begrip). Positieve uitkomsten omvatten persoonlijke groei en zelfstandigheid. > **Tip:** De geïnterviewde kinderen gaven relatief weinig nood aan professionele psychologische zorg, maar benadrukten de behoefte aan steunfiguren en lotgenotencontact voor begrip en erkenning, evenals hulp- en dienstverlening op maat. #### 1.2.6 Kinderbezoek Kinderbezoek is essentieel, maar wordt geconfronteerd met diverse barrières: * **Niet weten:** Gebrek aan informatie. * **Niet kunnen:** Tegenwerking van partner of gerechtelijke maatregelen. * **Praktische hindernissen:** Afstand, transport, tijdstippen. * **Niet willen:** Kinderen beschermen door detentie te verzwijgen, angst voor de impact van bezoek, of gebrek aan interesse. #### 1.2.7 Co-detentie van moeder en kind De mogelijkheid voor moeders om met jonge kinderen tot drie jaar in de gevangenis te verblijven, kan bijdragen aan hechting en fungeren als bron van steun. Echter, zelfs zonder fysieke scheiding kunnen moeders worstelen met de impact van de detentiecontext op hun kinderen, zoals gebrek aan bewegingsvrijheid, stimulatie, beperkte moederlijke autonomie en zorgen over de verwachte scheiding. > **Example:** Er zijn specifieke afdelingen voor co-detentie van moeder en kind, zoals in Hasselt, Lantin, Haren en Brugge, waar kinderen tussen de 2 maanden en 2 jaar verblijven. ### 1.3 Impact van alternatieve straffen Alternatieve straffen, zoals elektronisch toezicht (ET), hebben een minder onderzochte, maar significante impact op de directe omgeving. #### 1.3.1 Ervaringen van huisgenoten Huisgenoten van personen onder elektronisch toezicht ervaren het "meegestraft" worden, wat hun dagelijks en sociaal leven beïnvloedt. Dit omvat aanpassingen in uurroosters, impact op relaties, en mentale belasting zoals angst en onzekerheid, vooral in de beginfase van het ET. Over het algemeen is de beoordeling van ET door huisgenoten positief, met meer voordelen dan nadelen. > **Tip:** Huisgenoten kunnen verschillende rollen opnemen, zoals helper (extra taken), sociaal assistent (motiveren en steunen) en controleur (naleving van voorwaarden). ## 2. Indirecte omgeving De impact van detentie reikt verder dan de directe sociale kring en kan ook de indirecte omgeving beïnvloeden, bijvoorbeeld in geografisch geconcentreerde buurten met veel ex-gedetineerden, wat armoede en recidive kan versterken. Daarnaast kunnen gevangenissen fungeren als knooppunten voor de verspreiding van infectieziekten naar de gemeenschap. ## 3. Reflecties De meeste studies naar de impact van detentie zijn Amerikaans en focussen op mannelijke gedetineerden. Hoewel de impact overwegend negatief is, is er ook een genuanceerd beeld met mogelijke positieve uitkomsten. De effecten zijn sterk afhankelijk van de situatie vóór detentie. Longitudinaal onderzoek is cruciaal om causaliteit vast te stellen. > **Tip:** Ondersteuning door en voor de sociale context na vrijlating is een sleutelfactor in het bevorderen van desistance (het stoppen met crimineel gedrag). --- # Alternatieve straffen en hun impact Dit deel van de studie behandelt de impact van niet-vrijheidsberovende straffen op de directe sociale context van de veroordeelde, met specifieke aandacht voor elektronisch toezicht (ET) en de ervaringen van huisgenoten. ### 2.1 Impact van niet-vrijheidsberovende straffen op de directe context In tegenstelling tot de uitgebreide literatuur over detentie, is er significant minder onderzoek gedaan naar de effecten van alternatieve, niet-vrijheidsberovende straffen op de directe omgeving van de veroordeelde. De rol van huisgenoten in de praktijk en in onderzoek krijgt eveneens weinig aandacht. Elektronisch toezicht (ET) wordt soms gezien als een mogelijke oplossing voor de negatieve impact van detentie op de sociale context. #### 2.1.1 Elektronisch toezicht (ET) en huisgenoten Het opleggen van ET vereist doorgaans de instemming van meerderjarige huisgenoten. Onderzoek naar de ervaringen van huisgenoten van personen onder ET, waarbij zij zichzelf als 'mee-gestraft' beschouwen, toont aan dat ET significante invloed heeft op hun dagelijks en sociaal leven. * **Invloed op dagelijks leven:** Het uurrooster van de veroordeelde wordt centraal, wat planning en structuur cruciaal maakt voor de huisgenoten. * **Invloed op sociaal leven:** Huisgenoten bevinden zich vaker thuis, wat zowel positieve als negatieve gevolgen kan hebben voor hun relaties. * **Mentale impact:** Angst, stress en onzekerheid zijn veelvoorkomende mentale effecten, vooral in de beginfase van ET tijdens de aanpassingsperiode. Ondanks deze uitdagingen, wordt de algemene beoordeling van ET door huisgenoten vaak positief bevonden, waarbij de voordelen opwegen tegen de nadelen. #### 2.1.2 De 'mee-straf'-ervaring: roltransities en extra rollen Huisgenoten van personen onder ET kunnen verschillende rollen opnemen, wat leidt tot roltransities en extra verantwoordelijkheden: * **Helper:** Het opnemen van extra taken en verantwoordelijkheden ter ondersteuning van de veroordeelde. * **Sociaal assistent:** Het motiveren en ondersteunen van de veroordeelde bij het naleven van de voorwaarden. * **Controleur:** Het toezien op de naleving van de specifieke voorwaarden van het elektronisch toezicht. > **Tip:** Het perspectief van huisgenoten ('mee-straffen') is essentieel voor een volledig begrip van de impact van alternatieve straffen en benadrukt de noodzaak van ondersteuning voor deze groep. #### 2.1.3 Vergelijking met detentie Hoewel ET impact heeft, wordt de impact van detentie op de familie van gedetineerden als ingrijpender beschouwd. De fysieke scheiding en beperkt contact tijdens detentie leiden tot emotionele, mentale, economische en relationele problemen voor partners en familieleden. Dit fenomeen staat bekend als 'family doing time on the outside' en kan leiden tot secundaire prisonisatie. > **Voorbeeld:** Een partner van een gedetineerde ervaart emotionele eenzaamheid, financiële problemen door wegvallen inkomen en moet de opvoeding van kinderen alleen op zich nemen, naast het omgaan met stigma en sociale isolatie. --- # Indirecte context en algemene reflecties Dit onderdeel bespreekt de bredere impact van straffen op de indirecte omgeving, zoals buurten, en reflecteert op Amerikaans onderzoek, de genuanceerde beeldvorming en het belang van ondersteuning na vrijlating. ### 3.1 Impact op de indirecte omgeving Strafuitvoering heeft niet alleen een directe impact op de persoon die gestraft wordt, maar ook op hun bredere sociale context, soms aangeduid als 'collateral consequences' of 'secondary punishment'. Interesse in deze sociale context komt voort uit desistance-onderzoek, dat zich richt op de betekenisvolle bindingen en prosociale netwerken die een rol spelen bij het stoppen met crimineel gedrag. Hoewel deze effecten als 'secundair' worden bestempeld, is de ervaring ervan voor betrokkenen allesbehalve triviaal. #### 3.1.1 Impact op de bredere maatschappelijke context De impact van straffen kan zich uitstrekken tot in buurten. Gedetineerden komen vaak uit geografisch geconcentreerde wijken. Na hun vrijlating kan dit leiden tot een versterking van armoede in die regio's. Daarnaast kan de concentratie van gedetineerden in gevangenissen, waar infectieziekten zoals hiv, hepatitis en tuberculose zich kunnen verspreiden, ook leiden tot de verspreiding van deze ziekten naar buiten toe na vrijlating. ### 3.2 Algemene reflecties De reflecties op de impact van straffen concentreren zich voornamelijk op Amerikaans onderzoek, vaak uitgevoerd bij mannelijke gedetineerden. Deze onderzoeken tonen aan dat er sprake is van een negatieve impact, maar bieden ook een genuanceerd beeld met mogelijke positieve effecten ('gains'). #### 3.2.1 Genuanceerde beeldvorming van effecten * **Amerikaans onderzoek bij mannelijke gedetineerden:** De focus ligt vaak op de negatieve gevolgen van detentie. * **Genuanceerd beeld:** Naast negatieve effecten worden er ook positieve 'gains' geïdentificeerd. Een voorbeeld hiervan is wanneer een gewelddadige partner gedetineerd wordt, wat kan leiden tot meer rust in de thuisomgeving. * **Afhankelijkheid van beginsituatie:** De effecten van straf zijn sterk afhankelijk van de situatie van de persoon vóór de detentie. * **Longitudinaal onderzoek en causaliteit:** Hoewel longitudinaal onderzoek waardevolle inzichten biedt, blijft het bepalen van een strikt causaal verband tussen detentie en bepaalde uitkomsten complex, mede door mogelijke selectie-effecten. #### 3.2.2 Belang van ondersteuning na vrijlating Ondersteuning door en voor de sociale context na vrijlating wordt beschouwd als een cruciale factor in het desistance-onderzoek. Een sterk sociaal netwerk en prosociale bindingen vergroten de kans op succesvolle re-integratie en het stoppen met crimineel gedrag. Het betrekken van de sociale omgeving bij het ondersteuningsproces na vrijlating is daarom van groot belang. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Collateral consequences | Bijkomende, vaak onbedoelde, gevolgen van een straf die de directe veroordeelde persoon beïnvloeden, zoals de impact op familie, werk en sociale relaties. | | Secondary punishment | Een term die gebruikt wordt om de bijkomende negatieve effecten van een straf aan te duiden die niet direct voortvloeien uit de opgelegde sanctie zelf, maar uit de maatschappelijke reacties en de impact op de omgeving van de veroordeelde. | | Desistance-onderzoek | Onderzoek dat zich richt op het proces waarbij individuen stoppen met crimineel gedrag. Hierbij wordt vaak gekeken naar de rol van sociale bindingen en netwerken die een positieve invloed hebben op het stoppen met criminaliteit. | | Sociaal kapitaal | De waarde die voortkomt uit sociale netwerken, waarin betekenisvolle bindingen en prosociale relaties een cruciale rol spelen bij het faciliteren van wederzijds begrip, ondersteuning en het bevorderen van positief gedrag. | | Detentie | De periode waarin een persoon wordt vastgehouden in een gevangenis of een andere inrichting als gevolg van een strafrechtelijke veroordeling of als voorlopige maatregel. | | Re-integratie | Het proces waarbij een persoon die een straf heeft ondergaan, weer wordt opgenomen in de maatschappij. Dit omvat vaak het terugkeren naar werk, huisvesting en sociale relaties. | | Detentieschade | Negatieve psychologische, sociale of fysieke gevolgen die een persoon oploopt tijdens de periode van detentie, die het re-integratieproces na vrijlating kunnen bemoeilijken. | | VI (Vrijheidsberoving met Interne strafmaat) | Een strafvorm waarbij de veroordeelde gedurende een bepaalde periode wordt vrijheidsberoofd, maar dit niet per se in een traditionele gevangenis hoeft te gebeuren. | | PV (Probationaire Voorwaarde) | Een strafmaat waarbij de veroordeelde niet direct een gevangenisstraf uitzit, maar aan bepaalde voorwaarden moet voldoen die door de reclassering worden gecontroleerd. | | Secondary prisonization | Het proces waarbij mensen die niet in de gevangenis zitten, maar wel een nauwe band hebben met gedetineerden, zelf bepaalde negatieve effecten ervaren die vergelijkbaar zijn met de gevolgen van gevangenisstraf, zoals stigma of sociale isolatie. | | Adverse childhood experience (ACE) | Een traumatische gebeurtenis die plaatsvindt tijdens de kindertijd, zoals verwaarlozing, misbruik of het meemaken van huiselijk geweld, die aanzienlijke langetermijngevolgen kan hebben voor de gezondheid en het welzijn. Ouderlijke detentie wordt ook als een ACE beschouwd. | | Internaliserend gedrag | Gedragsproblemen die zich naar binnen richten, zoals angst, depressie, somatische klachten en teruggetrokkenheid. Dit wordt vaak gezien bij kinderen die te maken krijgen met stressvolle situaties zoals ouderlijke detentie. | | Externaliserend gedrag | Gedragsproblemen die zich naar buiten richten, zoals agressie, impulsiviteit, oppositioneel gedrag, vandalisme en delinquentie. Dit type gedrag komt vaker voor bij kinderen die te maken hebben met ouderlijke detentie. | | Cohorte | Een groep mensen die op een vergelijkbaar moment een bepaalde gebeurtenis of reeks gebeurtenissen hebben meegemaakt, en die vervolgens worden gevolgd om de effecten daarvan te bestuderen. | | Electronic monitoring (EM) | Een alternatieve strafvorm waarbij de veroordeelde wordt gevolgd met behulp van technologie, zoals enkelbanden met GPS-tracking, om naleving van voorwaarden te controleren. | | Mee-gestraft | Een term die verwijst naar personen (meestal huisgenoten of familieleden) die indirect de gevolgen van de straf van een ander ondervinden, alsof zij zelf ook gestraft worden. | | Mee-straffen | De rol die huisgenoten of familieleden van veroordeelden aannemen in het proces van strafvervolging, waarbij zij extra taken en verantwoordelijkheden op zich nemen die verband houden met de naleving van strafvoorwaarden. |