Basisbegrippen_Burgerlijk Procesrecht_Hoofdstuk_I-II - v. Ufora.pptx

# De rechterlijke macht en haar bevoegdheden Dit gedeelte van de studiehandleiding gaat in op de structuur en bevoegdheden van de rechterlijke macht, de context waarin deze opereert, en de druk waaronder deze staat. ## 1. De rechterlijke macht en haar bevoegdheden ### 1.1 De rechterlijke macht in België De rechterlijke macht wordt georganiseerd bij wet en beschikt over specifieke bevoegdheden. Ze wordt beschouwd als de derde staatsmacht. #### 1.1.1 Organieke en functionele betekenis * **Organieke betekenis:** De rechterlijke macht omvat de organen die de functie van rechtspreken uitoefenen. * **Functionele betekenis:** Dit verwijst naar de specifieke taak van rechtspreken, wat niet exclusief meer is voorbehouden aan de rechterlijke macht. Vroeger had het Arbitragehof (nu Grondwettelijk Hof) bevoegdheden inzake vernietigingscontentieux en prejudiciële vraagstelling. De afdeling bestuursrechtspraak heeft een algemene bevoegdheid tot nietigverklaring van bestuurshandelingen. ### 1.2 De rechterlijke macht buiten België De rechterlijke macht functioneert binnen een meergelaagde rechtsorde, waarbij rechtspraak van supranationale rechtscolleges impact heeft en doorwerkt. * **Supranationale rechtscolleges:** * Europees Hof voor de Rechten van de Mens * Hof van Justitie van de Europese Unie * Benelux-gerechtshof ### 1.3 Overheidsrechtspraak onder druk De overheidsrechtspraak ervaart aanzienlijke druk, zoals aangegeven in de Justitiebarometer 2024. > **Tip:** Hoewel strafprocedures slechts een fractie vormen van de totale activiteit in de Belgische hoven en rechtbanken, krijgen ze disproportioneel veel aandacht in de media. Het burgerlijk procesrecht regelt daarentegen de praktische afspraken voor het oplossen van een breed scala aan geschillen. ### 1.4 Alternatieve conflicthantering Er is een groeiende voorkeur voor het "oplossen" van conflicten boven het "beslechten" ervan door de rechter. Deze methoden kunnen zowel binnen als buiten de rechtbank plaatsvinden. #### 1.4.1 Binnen de rechtbank * **Poging tot verzoening:** Een initiële stap om tot een akkoord te komen. * **Kamers voor minnelijke schikking (KMS):** Specifieke kamers die gericht zijn op het bereiken van een minnelijke schikking. #### 1.4.2 Buitengerechtelijk * **Bemiddeling:** Een vertrouwelijk en gestructureerd proces van vrijwillig overleg tussen conflicterende partijen, gefaciliteerd door een onafhankelijke, neutrale en onpartijdige derde. Dit kan gerechtelijk of buitengerechtelijk gebeuren. De bemiddelaar vergemakkelijkt de communicatie en poogt partijen ertoe te brengen zelf een oplossing uit te werken (conform art. 1723/1 Ger.W.). * **Collaboratieve onderhandelingen:** Een vrijwillige en vertrouwelijke procedure waarbij partijen en hun respectieve collaboratieve advocaten betrokken zijn. De advocaten verlenen bijstand en advies met als doel een minnelijk akkoord te bewerkstelligen (conform art. 1738 Ger.W.). * **Arbitrage:** Wordt beschouwd als "private rechtspraak" en is geregeld in art. 1676 Ger.W. Arbitrage is enkel mogelijk mits een overeenkomst (arbitragebeding of aparte arbitrageovereenkomst). Een belangrijk nadeel is dat de arbitrale uitspraak niet automatisch uitvoerbaar is. * **Overige methoden:** Kwijtschelding (art. 5.250, eerste lid BW), dading, partijbeslissing, bindende derdenbeslissing (art. 5.49, tweede lid BW). > **Tip:** Abraham Lincoln benadrukte het belang van een advocaat als vredestichter, door te stellen: "Discourage litigation. Persuade your neighbours to compromise whenever you can. Point out to them how the nominal winner is often a real loser – in fees, expenses and waste of time. As a peacemaker, the lawyer has a superior opportunity of being a good man." ### 1.5 Bronnen van het burgerlijk procesrecht Het burgerlijk procesrecht kent diverse bronnen. #### 1.5.1 Grondwet Verschillende bepalingen van de Grondwet zijn relevant voor het burgerlijk procesrecht, waaronder: * De erkenning van de rechterlijke macht als derde staatsmacht. * De rechtsmacht van hoven en rechtbanken om geschillen over burgerlijke en politieke rechten te behandelen. * De rechterlijke organisatie. * De openbaarheid van terechtzittingen. * De motiveringsverplichting van rechterlijke beslissingen. * De (functionele) onafhankelijkheid van de rechter en van leden van het openbaar ministerie. * De benoeming van rechters voor het leven. * De vaststelling van weddes van rechters bij wet. * De rol van de Hoge Raad voor de Justitie. #### 1.5.2 Gerechtelijk Wetboek De wet van 10 oktober 1967, die stapsgewijs in werking is getreden, streeft naar een minder omslachtige, snellere en minder kostbare rechtspleging. Het bestrijden van gerechtelijke achterstand is een belangrijk objectief. #### 1.5.3 Bijzondere wetgeving Naast de Grondwet en het Gerechtelijk Wetboek, bestaat er ook specifieke wetgeving die het burgerlijk procesrecht regelt. #### 1.5.4 Rechtspraak * **Algemene regel:** Er is geen bindende precedentenwerking (art. 6 Ger.W.), maar de rechtspraak heeft wel een aanzienlijk feitelijk gezag. * **Vaste rechtspraak:** Er bestaat een wettelijke verplichting om uitspraken van een hoog rechtscollege in dezelfde zaak te volgen (zie onder meer art. 1110, vierde lid Ger.W.). * **Toegankelijkheid:** De toegankelijkheid van rechtspraak wordt als een pijnpunt beschouwd. #### 1.5.5 Rechtsleer en gebruiken * **Rechtsleer (doctrine):** Draagt bij tot de rechtsvinding, uitbouw en verfijning van wetgeving en jurisprudentie. Ze kan inspiratie bieden voor wetswijzigingen (van de lege lata naar de lege ferenda) en rechtsvergelijking. * **Gebruiken:** Hoewel soms goedbedoeld en zinvol, kunnen gebruiken leiden tot rechtsontwikkeling. --- # Alternatieve methoden voor conflictoplossing Dit gedeelte verkent verschillende strategieën om conflicten buiten de traditionele rechtspraak op te lossen, waaronder bemiddeling en arbitrage. ### 2.1 Een breed spectrum van alternatieve conflicthantering Het "oplossen" van conflicten krijgt steeds meer de voorkeur op het "beslechten" ervan door de rechter. Deze alternatieve methoden kunnen zowel binnen als buiten de rechtbank plaatsvinden. Enkele voorbeelden zijn: * Poging tot verzoening * Kamers voor minnelijke schikking (KMS) * Bemiddeling * Collaboratieve onderhandeling * Arbitrage * Kwijtschelding (art. 5.250, eerste lid BW) * Dading * Partijbeslissing * Bindende derdenbeslissing (art. 5.49, tweede lid BW) Het principe achter deze methoden is om geschillen op een efficiëntere, snellere en minder kostbare manier af te handelen dan via traditionele gerechtelijke procedures, wat bijdraagt aan het ontmoedigen van rechtszaken. > **Tip:** Abraham Lincoln benadrukte het belang van het oplossen van conflicten door compromissen en suggereerde dat een advocaat als vredestichter een superieure gelegenheid heeft om goed te doen, waarbij hij stelt dat er "nog steeds genoeg werk zal zijn". ### 2.2 Verzoening en kamers voor minnelijke schikking De poging tot verzoening is een initiële stap in het oplossen van geschillen. In België worden hiervoor specifiek Kamers voor Minnelijke Schikking (KMS) opgericht binnen de rechtbanken. Deze kamers faciliteren een proces waarin partijen worden aangemoedigd om zelf tot een overeenkomst te komen. ### 2.3 Bemiddeling Bemiddeling wordt omschreven als een vertrouwelijk en gestructureerd proces van vrijwillig overleg tussen conflicterende partijen. Hierbij assisteert een onafhankelijke, neutrale en onpartijdige derde partij, de bemiddelaar, die de communicatie faciliteert en de partijen helpt zelf een oplossing uit te werken. De wettelijke definitie is te vinden in artikel 1723/1 van het Gerechtelijk Wetboek. Bemiddeling kan zowel gerechtelijk als buitengerechtelijk plaatsvinden. > **Tip:** Het succes van bemiddeling hangt sterk af van de bereidheid van de partijen om open te communiceren en actief deel te nemen aan het proces, onder begeleiding van een neutrale bemiddelaar. ### 2.4 Collaboratieve onderhandelingen Collaboratieve onderhandelingen zijn een vrijwillige en vertrouwelijke procedure voor geschillenoplossing door middel van onderhandeling. Bij dit proces zijn de conflicterende partijen en hun respectieve advocaten betrokken. De advocaten opereren binnen een exclusief en beperkt mandaat om bijstand en advies te verlenen met als doel een minnelijke akkoord te bewerkstelligen. Dit is wettelijk geregeld in artikel 1738 van het Gerechtelijk Wetboek. ### 2.5 Arbitrage Arbitrage wordt beschouwd als "private rechtspraak" en is geregeld in artikel 1676 van het Gerechtelijk Wetboek. Arbitrage is uitsluitend mogelijk mits er een overeenkomst tussen partijen is, hetzij via een arbitragebeding, hetzij via een afzonderlijke arbitrageovereenkomst. Een belangrijke beperking van arbitrale uitspraken is dat deze niet automatisch uitvoerbaar zijn. > **Example:** Twee bedrijven hebben een geschil over een contractuele bepaling. In plaats van naar de reguliere rechtbank te stappen, hebben ze in hun contract een arbitrageclausule opgenomen. Ze kiezen gezamenlijk een onafhankelijke arbiter die gespecialiseerd is in contractenrecht. Na het horen van beide partijen en het bestuderen van het bewijsmateriaal, doet de arbiter een bindende uitspraak. Deze uitspraak is definitief, maar om deze te kunnen afdwingen bij weigering van nakoming, zal een exequatur (uitvoerbaarverklaring) via de overheidsrechter nog steeds nodig zijn. ### 2.6 Overige methoden Naast de reeds genoemde methoden, omvatten alternatieve conflictoplossing ook specifieke juridische instrumenten zoals kwijtschelding, dading (een overeenkomst om een geschil te beëindigen), partijbeslissing en bindende derdenbeslissing. Deze methoden bieden partijen flexibiliteit om geschillen buiten de formele gerechtelijke procedure te regelen. --- # Bronnen van het burgerlijk procesrecht Dit topic verkent de diverse juridische bronnen die het burgerlijk procesrecht in België vormen, gaande van de Grondwet tot de rechtspraak en rechtsleer. ### 3.1 Grondwet Verschillende bepalingen in de Grondwet hebben betrekking op het burgerlijk procesrecht. Deze bepalingen erkennen de "rechterlijke macht" als de derde staatsmacht. Ze leggen de rechtsmacht van hoven en rechtbanken vast voor geschillen over burgerlijke en politieke rechten, regelen de rechterlijke organisatie en garanderen de openbaarheid van terechtzittingen. De motiveringsverplichting van rechterlijke uitspraken en de (functionele) onafhankelijkheid van rechters en leden van het openbaar ministerie zijn eveneens grondwettelijk verankerd. De benoeming van rechters voor het leven en de bepaling van hun wedde bij wet maken deel uit van deze grondwettelijke waarborgen. De Hoge Raad voor de Justitie is eveneens een door de Grondwet ingestelde instelling die verband houdt met het functioneren van de rechterlijke macht. ### 3.2 Gerechtelijk Wetboek Het Gerechtelijk Wetboek, dat op 10 oktober 1967 in werking is getreden, werd opgesteld met als objectief een minder omslachtige, snellere en goedkopere rechtspleging te realiseren. Het wetboek is stapsgewijs in werking getreden, mede als reactie op de gerechtelijke achterstand. ### 3.3 Bijzondere wetgeving Naast de algemene regels in het Gerechtelijk Wetboek, zijn er ook specifieke wetten die aspecten van het burgerlijk procesrecht regelen. ### 3.4 Rechtspraak In België geldt de algemene regel dat rechtspraak geen bindende precedentenwerking heeft. Echter, rechtspraak geniet wel een groot feitelijk gezag. Wanneer een hoog rechtscollege in een identieke zaak een uitspraak heeft gedaan, bestaat er een wettelijke verplichting tot navolging. Een belangrijk pijnpunt blijft de toegankelijkheid van de rechtspraak. > **Tip:** Hoewel er geen formele precedentenwerking is zoals in common law-systemen, is het bestuderen van de rechtspraak van hogere rechtbanken cruciaal voor het begrijpen van de concrete toepassing van het recht. ### 3.5 Rechtsleer en gebruiken De rechtsleer, ook wel doctrine genoemd, speelt een belangrijke rol door de geesten te scherpen, bij te dragen aan rechtsvinding en de uitbouw en verfijning van het recht te ondersteunen. Ze kan leiden tot wetswijzigingen (van *de lege lata* naar *de lege ferenda*) en draagt bij aan rechtsvergelijking. Gebruiken, hoewel vaak goedbedoeld en soms zinvol, kunnen leiden tot rechtsontwikkeling, maar zijn doorgaans minder formeel dan wetgeving of rechtspraak. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Burgerlijk procesrecht | Het geheel van rechtsregels dat de procedure bepaalt die gevolgd moet worden bij het aanhangig maken, behandelen en beslechten van burgerlijke geschillen voor de rechtbanken. Dit omvat de regels omtrent dagvaarding, bewijsvoering, rechtsmiddelen en de organisatie van de gerechten. | | Rechterlijke macht | De staatsmacht die belast is met het rechtspreken en het beslechten van geschillen tussen burgers of tussen burgers en de overheid. In België is dit de derde onafhankelijke staatsmacht naast de wetgevende en uitvoerende macht. | | Supranationale rechtscolleges | Internationale rechtbanken of hoven, zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens of het Hof van Justitie van de Europese Unie, wiens uitspraken bindende kracht hebben voor de lidstaten van de betreffende internationale organisatie. | | Alternatieve conflicthantering | Een verzamelnaam voor methoden die worden gebruikt om geschillen op te lossen buiten de traditionele rechterlijke procedure om. Dit kan variëren van informele pogingen tot verzoening tot meer formele procedures zoals bemiddeling en arbitrage. | | Verzoening | Een poging om conflicten op te lossen door middel van overleg, waarbij partijen vrijwillig samenwerken onder leiding van een neutrale derde om tot een voor hen acceptabele oplossing te komen. Dit kan zowel binnen als buiten de rechtbank plaatsvinden. | | Bemiddeling | Een gestructureerd en vertrouwelijk proces waarbij een onafhankelijke derde (de bemiddelaar) partijen helpt om hun communicatie te verbeteren en zelf tot een wederzijds aanvaardbare oplossing voor hun conflict te komen. | | Collaboratieve onderhandeling | Een vrijwillige en vertrouwelijke procedure voor geschillenoplossing waarbij partijen en hun advocaten samenwerken om een minnelijke akkoord te bereiken, met de nadruk op open communicatie en het vinden van oplossingen die voor alle partijen voordelig zijn. | | Arbitrage | Een vorm van private rechtspraak waarbij partijen overeenkomen hun geschil te laten beslechten door één of meerdere arbiters in plaats van door de overheidsrechter. De uitspraak van de arbiter(s) is bindend. | | Gerechtelijk Wetboek | De belangrijkste wet die de procedure van burgerlijke rechtspleging in België regelt. Het bevat bepalingen over de organisatie van de rechtbanken, de procedurele regels en de rechtsmiddelen. | | Rechtsleer (doctrine) | De verzameling geschriften, artikelen, boeken en adviezen van juridische experts, academici en auteurs. De rechtsleer draagt bij aan de interpretatie, ontwikkeling en kritische analyse van het recht. |