Summary
# De vernieuwing van Japan als constitutionele monarchie
Dit onderwerp behandelt de transformatie van Japan van een feodaal systeem naar een constitutionele monarchie, beginnend met de ineenstorting van het Tokugawa-shogunaat en eindigend met de invoering van de Meiji-grondwet en de eerste algemene verkiezingen [1](#page=1).
### 1.1 De ineenstorting van de Tokugawa bakufu (1858-1868)
Het Tokugawa bakufu, dat sinds 1603 geen goedkeuring van het keizerlijk hof had gezocht voor zijn beleid, zag zich in 1854 gedwongen een verdrag met de VS te tekenen en in 1858 een nieuw verdrag inzake vriendschap en handel. Dit betekende het einde van het langdurige *sakoku* (nationale afzondering) beleid. Om de verantwoordelijkheid voor deze toegevingen te delen, zocht het bakufu voor het eerst goedkeuring bij het hof. Het hof weigerde echter toestemming voor het verdrag van 1858, waardoor het bakufu het verdrag op eigen risico moest ratificeren. Dit schaadde de legitimiteit van het machtsmonopolie en de administratieve effectiviteit van het bakufu, en zette een reeks gebeurtenissen in gang die uiteindelijk tot de ondergang leidden. Veel historici beschouwen 1858 als het begin van het einde van de Tokugawa bakufu [2](#page=2).
Na 1858 verslechterden de relaties tussen het bakufu enerzijds, en het hof en diverse *tōzama-daimyō* (buitenste heersers) anderzijds. Verschillende *daimyō* legden directe betrekkingen aan met het steeds actievere keizerlijk hof. Satsuma-han, een machtig *tōzama-domein*, bepleitte een coalitie tussen het hof, de belangrijkste *tōzama-domeinen* en het bakufu (*kōbu gattai*, "hof-krijgers-compromis"). Chōshū, het machtigste *tōzama-domein*, ageerde voor de omverwerping van het bakufu. In 1866, onder de indruk van de militaire vergeldingsacties van het bakufu tegen de Chōshū-troepen, herzag Satsuma zijn standpunt en sloot zich aan bij de poging om het bakufu omver te werpen en het keizerlijk gezag te herstellen. Ze wisten ook de steun te verwerven van belangrijke facties van de hofadel [2](#page=2) [3](#page=3).
In 1866 stierf de shogun Tokugawa Iemochi en werd opgevolgd door Tokugawa Yoshinobu (Keiki). Yoshinobu probeerde onder leiding van een Franse adviseur het bakufu-bestuur te hervormen en te moderniseren, wat resulteerde in een soort kabinetsstelsel. Hij verkreeg ook de toestemming van het hof om de haven van Hyōgo te openen voor buitenlandse handel. Yoshinobu stemde uiteindelijk ook in met de teruggave van politieke macht aan de keizer, hoewel dit voorstel de controle over de bakufu-domeinen niet omvatte. In hetzelfde jaar, 1866, stierf keizer Kōmei, de laatste belangrijke keizerlijke voorstander van een *kōbu gattai*-compromis. Invloedrijke hofadelijken zoals Iwakura Tomomi en Sanjō Sanetomi, evenals Satsuma en Chōshū, nu vergezeld door Aki-han, verhevigden hun anti-bakufu agitatie. In 1867 verkreeg het anti-bakufu kamp een geheim keizerlijk bevel om het bakufu omver te werpen. Het uitbreken van oorlog maakte een einde aan de onderhandelingen met Keiki [3](#page=3).
### 1.2 De restauratie van keizerlijk gezag (*ōsei fukkō*) en de Eed van Vijf Artikelen
Op 3 januari 1868 werd de formele verklaring van de restauratie van het keizerlijk gezag uitgevaardigd. De bakufu-troepen werden vernietigd in de veldslagen van Toba en Fushimi, nabij Kyōto; het laatste bolwerk van bakufu-verzet gaf zich over in Hakodate in juni 1869. Op 6 april werd een document dat de grondbeginselen van de nieuwe regering schetste, de Eed van Vijf Artikelen (*Gokajō no Goseimon*), voorgelezen door Sanjō Sanetomi in aanwezigheid van de toen 16-jarige keizer Mutsuhito en 400 ambtenaren [3](#page=3).
De vijf artikelen waren:
1. Een vergadering zal breed worden bijeengeroepen en alle zaken zullen bij open discussie worden besloten [4](#page=4).
2. Hogen en lagen zullen van één geest zijn, en de nationale economie en financiën zullen sterk worden versterkt [4](#page=4).
3. Burgerlijke en militaire ambtenaren samen en ook de gewone bevolking, zullen allen hun aspiraties bereiken, en zo zullen de gemoederen van het volk niet vermoeid raken [4](#page=4).
4. Kwaadaardige praktijken van het verleden zullen worden afgeschaft, en acties zullen gebaseerd zijn op internationale gebruiken [4](#page=4).
5. Kennis zal over de hele wereld worden gezocht, en de fundamenten van het keizerlijk gezag zullen worden versterkt [4](#page=4).
Het document, feitelijk opgesteld en herzien door enkele junior-ambtenaren, werd later geïdealiseerd als een visionaire beleidsrichtlijn en een belofte van politieke participatie en democratie. De notie van publieke of "open discussie" was echter waarschijnlijk eerder bedoeld als een tactisch middel op korte termijn om de heerschappij van de nieuwe regering te stabiliseren door het idee van een soort *daimyō*-assemblage op te roepen [4](#page=4).
In juni 1868 adopteerde de regering een nieuwe fundamentele wet, de *seitaisho*, die enerzijds beïnvloed was door het Amerikaanse concept van een tripartite machtsverdeling, en anderzijds de Grote Raad van State (*dajōkan*) uit de Nara-periode herstelde als het centrum van de opperste politieke macht. Edo werd erkend als het politieke centrum van Japan en in september 1868 formeel hernoemd tot de Hoofdstad van het Oosten, oftewel Tōkyō. De destijds zestienjarige keizer Mutsuhito, in wiens naam alles gebeurde, kondigde in oktober aan dat de naam van zijn regeerperiode "Meiji" zou zijn (de keizerlijke restauratie van 1868 wordt daarom Meiji ishin genoemd, en de periode van zijn regering van 1868 tot 1912, de Meiji-periode). In november verhuisde Meiji Tennō in een formele processie van Kyōto naar Tōkyō en nam zijn intrek in de nieuwe hoofdstad [4](#page=4).
### 1.3 Centralisatie en modernisering
Toen de laatste Tokugawa shogun in november 1867 de politieke macht aan de keizer teruggaf, bleef het feodale systeem zelf intact. De keizer verving eenvoudigweg de shogun als hoofd van de krijgershuizen. De nieuwe Meiji-regering adopteerde echter snel een programma om Japan te moderniseren naar het model van westerse natiestaten. De vervanging van het gedecentraliseerde systeem van *daimyō*-heerschappij door een gecentraliseerd en geïntegreerd systeem van lokale administratie was een voorwaarde voor dit project. De eerste stap naar centralisatie was de confiscatie van de landen van het bakufu en van de *daimyō* die zich tegen de keizerlijke zaak hadden verzet. Deze landen werden georganiseerd als administratieve eenheden (*fu*) of prefecturen (*ken*) onder de centrale regering. De *han* (domeinen) van alle andere *daimyō* bleven echter onaangetast, waardoor het feodale systeem onder keizerlijke leiding voortduurde [4](#page=4) [5](#page=5).
In maart 1869 overtuigde de regering de *daimyō* van Chōshū, Satsuma, Hizen en Tosa (vertegenwoordigers van deze *han* domineerden de Meiji-regering) om de politieke autoriteit over hun domeinen en onderdanen over te dragen aan de keizerlijke regering (*hanseki hōkan*, "de terugkeer van beleend land en onderdanen"). De andere *daimyō* volgden dit voorbeeld en werden benoemd tot gouverneurs van hun voormalige domeinen, waardoor ze van semi-autonome feodale heren veranderden in ambtenaren van de centrale regering. De *hanseki hōkan*-politiek maakte dus een einde aan de feodale politieke structuur, maar slechts formeel. De politieke verhoudingen binnen elke *han* bleven ongewijzigd. Om ook de lokale structuren te integreren in de centrale administratie, schafte de centrale regering in 1871 de meer dan 260 *han* volledig af en verving ze door 72 prefecturen (*ken*) en de 3 administratieve eenheden (*fu*) van Tōkyō, Osaka en Kyōto (*haihan chiken*, "afschaffing van de *han*, oprichting van prefecturen"; in 1889 werd het aantal prefecturen gereduceerd tot 43) [5](#page=5).
De *daimyō* die hun lenen aan de regering teruggaven, evenals hun vazallen, ontvingen hetzelfde soort toelage dat al werd toegekend aan alle *daimyō* die de keizerlijke zaak hadden gesteund ten tijde van de restauratie. Deze toelagen vormden een groot financieel probleem voor de regering (het toelagensysteem werd uiteindelijk beëindigd in 1877). De regering leed vanaf het begin aan ernstige financiële moeilijkheden en moest toevlucht nemen tot noodmaatregelen zoals het uitgeven van ongedekte valuta, of het afpersen van bijdragen van rijke koopmanshuizen (het begin van een lange en nauwe associatie tussen de regering en "politieke koopman" clans zoals Mitsui, etc.). De afschaffing van de feodale domeinen, die ook een einde maakte aan feodale heffingen – de belangrijkste bron van overheidsinkomsten – maakte een nieuw belastingstelsel op landbouw noodzakelijk (de dominante bron van welvaart in de vroege Meiji-periode). In 1873 publiceerde de regering de Landbelastinghervormingsverordening (*chiso kaisei hō*), die de derde grote landhervorming in de Japanse geschiedenis instelde. Het nieuwe systeem, geïmplementeerd tussen 1873 en 1881, trachtte ervoor te zorgen dat de belastinginkomsten nooit onder een bepaald niveau zouden dalen. Al het land werd onderzocht en toegewezen aan een definitieve geldwaarde. De belasting, aanvankelijk vastgesteld op 3% van de getaxeerde waarde, moest worden betaald door de individuele gecertificeerde landeigenaar. De collectieve verantwoordelijkheid van het dorp werd geëlimineerd, een beleid dat significant bijdroeg aan de modernisering van heersende concepten van eigendomsrechten [5](#page=5).
Een andere belangrijke maatregel om het feodalisme en dus de krijgersklasse af te schaffen, was de afschaffing van het sociale rangensysteem uit de Edo-periode. In 1869 werd een nieuwe adel (*kazoku*) opgericht om de hofadel en de voormalige *daimyō* te omvatten. De overgebleven krijgersklasse werd verdeeld in een hoger niveau van *shizoku* en een lager niveau van *sotsu*. Bovendien werden in 1871 vernederende statustitels (voor de uitgesloten groepen *eta* en *hinin* etc.) afgeschaft. In 1872 werd de *sotsu*-klasse opnieuw afgeschaft, door het hogere niveau te promoveren tot de rang van *shizoku*, en de resterende *sotsu* te degraderen tot de status van gewone burger (*heimin*), samen met de rest van de bevolking. Het resulterende drieklassen-systeem van *kazoku*, *shizoku* en *heimin* verminderde in zekere opzichten ook de afstand tussen de sociale rangen. Na 1871 mochten *kazoku* en *shizoku* zich bezighouden met landbouw, handel en industrie. In 1872 kregen ook boeren de vrijheid om hun beroep te kiezen. Mannen van alle rangen mochten hun woonplaats zonder beperkingen veranderen. In 1870 mochten *heimin* voor het eerst achternamen aannemen (verplicht in 1875), en voor het eerst sinds Hideyoshi's "zwaardjacht" mochten zij wapens dragen als dienstplichtigen van het nieuwe nationale leger dat was opgericht door de Conscriptie Ordonnantie van 1873 (*Chōheirei*, die alle mannelijke onderdanen verplichtte om gedurende een aantal jaren actieve of reserveplicht te dienen). Bovendien legde de Onderwijs Ordonnantie van 1872 (*Gakusei*, herzien in '79, '80 en '85 en vervangen door een nieuwe wet in '86) de basis voor een systeem van hogescholen met een ondersteunend netwerk van middelbare en lagere scholen, gericht op het bereiken van universele geletterdheid en het opleiden van gestandaardiseerde patriottische nationale onderdanen met vaardigheden die de samenleving ten goede komen en helpen bij de opbouw van een moderne natiestaat [5](#page=5) [6](#page=6).
Echter, de regering, gecommitteerd aan het opbouwen van een "rijk land en sterk leger" (*fukoku kyōhei*), kon feodale invloeden niet volledig uitroeien. De praktijk van landeigenaren die een extreem hoog deel van de productie van hun pachters als pacht in natura inden, bleef bestaan. Bovendien was het belastingtarief van de regering bijna net zo hoog als de "jaarlijkse tribuut" belasting op de oogst, die door de feodale domeinen van de Edo-periode werd geïnd. De inkomsten van de regering kwamen nog steeds grotendeels uit landbouw (80%). Moderne industrie, voornamelijk productie, werd door de regering zelf gerund. Het dienstplichtige leger was het leger van de keizer, en de overheidsambtenaren waren de ambtenaren van de keizer. Het oorspronkelijke idee van een tripartite machtsverdeling werd al snel opgegeven ten gunste van de restauratie van de politieke structuur die duizend jaar geleden door de Taihō code was vastgesteld. Hoewel de nadruk van de regering op directe keizerlijke heerschappij vervaagde zodra de *han* waren afgeschaft, en hoewel er concessies werden gedaan aan de moderne omstandigheden in een reeks aanpassingen aan het apparaat, kunnen de vroege Meiji-jaren worden gekenmerkt als een gecentraliseerd regime in *ritsuryō*-stijl met een moderniseringsagenda, opgelegd op een feodale basis [6](#page=6).
### 1.4 De Vrijheids- en Volksrechtenbeweging en de totstandkoming van de grondwet
De eerste belangrijke meningsverschil binnen de regering betrof de prioriteitstelling thuis en in het buitenland. In 1871 leidde een missie van vooraanstaande regeringsleden, waaronder Iwakura Tomomi, Ōkubo Toshimichi en Kido Takayoshi, naar Europa en de VS, terwijl een waarnemingsregering achterbleef. Een van de hoofddoelen van de missie was om te beginnen met een heronderhandeling van de ongelijke verdragen uit de jaren 1850. De missie mislukte, en dit overtuigde Iwakura, Ōkubo en Kido ervan dat Japan internationale erkenning moest zoeken door al zijn energie te concentreren op nationale zelfversterking en hervorming. Bij hun terugkeer in Japan in 1873 ontdekten ze echter dat Saigō Takamori en andere leden van de waarnemingsregering in hun afwezigheid hadden besloten een expeditieleger naar Korea te sturen. Iwakura, Ōkubo en Kido verzetten zich tegen dit buitenlandse avontuur, met het argument dat Japan eerst zijn eigen zaken op orde moest stellen alvorens zich naar buiten uit te breiden. Uiteindelijk konden ze de invasie van Korea annuleren, maar dit provoceerde de aanhangers van de invasie, zoals Itagaki Taisuke, Gotō Shōjirō, Soejima Taneomi en Etō Shinpei. Zij maakten gebruik van de toenemende onvrede met het groeiende absolutisme van de Meiji-regering (waarvan zij zojuist hadden deel uitgemaakt) en stelden zich aan het hoofd van een beweging die pleitte voor de uitbreiding van politieke participatierechten en een parlement van publiekelijk verkozen vertegenwoordigers, zoals – volgens hun interpretatie – beloofd in de Eed van Vijf Artikelen. Dit zijn de beginselen van wat de Vrijheids- en Volksrechtenbeweging (*jiyū minken undō*) zou worden genoemd [7](#page=7).
Onvrede met de Meiji-regering was wijdverbreid, met name onder voormalige samurai die bijna onmiddellijk na Saigō's aftreden hun bevoorrechte status verloren door de dienstplichtwet en het daaropvolgende wapenverbod die samen iedereen buiten de strijdkrachten ontwapenden (denk hier aan de oprichting van wat het staatsmonopolie op het gebruik van geweld wordt genoemd). De eerste fase van de ontwikkeling van de beweging werd gekenmerkt door een aantal opstanden van ontevreden samurai, met name de Satsuma-opstand (of Zuidwestelijke Oorlog: *Seinan no eki*) in 1877, waarin Saigō Takamori ongeveer 80.000 voormalige samurai leidde tegen de Meiji-regering. Deze werd na negen maanden strijd onderdrukt door het nieuw gevormde nationale leger (Saigō, die rituele zelfmoord pleegde, werd later een vereerd figuur en martelaar, vooral onder rechtse groeperingen, maar ook onder anarchisten en andere "vijanden van de staat") [7](#page=7) [8](#page=8).
Ondertussen was Itagaki Taisuke in 1874 teruggekeerd naar Tosa en had met anderen de Patriottische Vereniging (*Aikokusha*) opgericht, die in 1875 uitgroeide tot een landelijke federatie van groepen die "vrijheid" en "volksrechten" nastreefden. Hun filosofische inspiratie vonden ze in de vertalingen van geschriften van onder andere John Stuart Mill's *On Liberty* (*Jiyū no ri*, 1871), Samuel Smiles' *Self-Help* (*Saigoku risshihen*, 1871), de sociaal Darwinist Herbert Spencer (voor het eerst vertaald in 1877), en Rousseau's *Du contrat social* (*Min’yaku yakkai*, 1882). De regering reageerde op de uitdaging van de beweging met enkele compromissen (hervormingen van het *dajōkan*-systeem, opening van prefectuurvergaderingen in 1879, etc.) en veel onderdrukking (Lasterwet en Perswet 1875, Regels voor Openbare Vergaderingen 1880, etc.). In 1880 veranderde de Patriottische Vereniging haar naam in de Liga ter Bevordering van een Parlement (*Kokkai kisei dōmei*), en in het volgende jaar opnieuw in de Associatie van Steuners van een Japans Parlement (*Dai-Nihon kokkai kisei yūshi kōkai*). Tegen die tijd waren veel privé-ontwerpen voor een grondwet in omloop, en zelfs de regering was begonnen zich met de kwestie bezig te houden. In 1881, onder toenemende politieke druk, vaardigde de keizer een edict uit waarin de opening van een parlement tegen 1890 werd beloofd [8](#page=8).
In afwachting van de oprichting van een parlement richtte de oppositie zich op de vorming van politieke partijen, zoals de Constitutionele Hervormingspartij (*Rikken kaishintō*), die een gematigd parlementarisme naar Engels model propageerde, of de Liberale Partij (*Jiyūtō*), die radicale Franse theorieën over vrijheid en volksrechten bepleitte. De laatste partij won de steun van voormalige samurai evenals van verarmde boeren, die enorm leden onder het deflatoire fiscale beleid van Matsukata Masayoshi (minister van Financiën sinds 1881) en bleven deelnemen aan grootschalige opstanden (zoals het incident in Chichibu in 1884). De regering, nu gedomineerd door Itō Hirobumi, begon in 1882 de grondwetten van andere landen te bestuderen. In 1884 richtte Itō het Institution Research Bureau op dat geheime voorbereidingen trof voor het opstellen van een grondwet en aanvullende wetgeving. In het volgende jaar, 1885, werd de *dajōkan* vervangen door een modern kabinetsstelsel, gevolgd door een aantal andere belangrijke institutionele veranderingen. Ondertussen laaide de Volksrechtenbeweging voor een laatste keer op, met een hoogtepunt in 1887, toen grote aantallen mensen de regering herinnerden aan onderwerpen zoals de herziening van de ongelijke verdragen, de verlaging van belastingen, en de vrijheid van meningsuiting en vergadering. De regering reageerde met een repressieve Vredesbewaringswet (*Hoan jōrei*). In 1888 werd een Privéraad opgericht. Itō werd benoemd tot voorzitter en begon met het bestuderen van het ontwerp van de grondwet. Op 11 februari 1889 werd de grondwet – een monarchale grondwet, voornamelijk geïnspireerd door die van Pruisen en Duitse adviseurs – afgekondigd. Deze trad in werking in november 1890, na de eerste algemene verkiezingen voor het Lagerhuis (het laagste van de twee kamers van de tweekamerige Diet; de hogere kamer, bestaande uit benoemde edelen, was het Hogerhuis) die in juli werden gehouden. De Meiji-grondwet bleef van kracht totdat deze na WO II, op 3 mei 1947, werd vervangen door de huidige grondwet [8](#page=8) [9](#page=9).
### 1.5 De Meiji-grondwet en de eerste algemene verkiezingen
Het woord "algemeen" kan met aanhalingstekens worden geplaatst met betrekking tot het beperkte kiesrecht. Alleen mannelijke burgers van 25 jaar en ouder, die een nationale belasting van 15 yen of meer betaalden, konden stemmen. Deze bepalingen beperkten het electoraat tot 1,13%, of 450.872 mensen (voornamelijk landeigenaren en ondernemers) van de totale bevolking van 39.933.478 mannen en vrouwen van Japan. Inderdaad, deze beperkingen kwamen sterk overeen met het Pruisische model. De ambtenaren die in de jaren 1880 het ontwerp opstelden van wat de Grondwet van het Keizerrijk Japan (*Dai Nippon Teikoku Kenpō*) zou worden, of simpelweg de Meiji-grondwet (*Meiji Kenpō*), stonden voor de vraag hoe de tegenstrijdigheid tussen constitutionele, d.w.z. beperkte regering, en het principe van keizerlijke soevereiniteit, dat net in 1868 was hersteld, op te lossen. De definitieve ontwerpen, die in 1888 door de keizer werden goedgekeurd, waren een flexibele en ambivalente handvest [9](#page=9).
Enerzijds stelde het duidelijke grenzen aan de soevereine rechten van de keizer en de uitvoerende macht: de rechterlijke macht werd onafhankelijk gemaakt van uitvoerende inmenging; de Diet kreeg het gezag om wetgeving te initiëren, alle wetten goed te keuren, en de begroting. De rechten van het volk omvatten het recht op *habeas corpus*, het recht op een eerlijk proces, onaantastbaarheid van huis en eigendom, en vrijheid van godsdienst, meningsuiting en vergadering, hoewel al deze rechten konden worden beperkt door wetten aangenomen door de Diet [9](#page=9).
Anderzijds had de Meiji-grondwet duidelijke absolutistische tendensen, en vestigde wat het "keizersysteem" zou worden genoemd. Artikel 1 stelde dat "het Keizerrijk Japan zal worden geregeerd en bestuurd door een lijn van keizers ononderbroken voor eeuwig". Artikel 2 verklaarde dat "de keizer heilig en onaantastbaar is". De soevereine macht was duidelijk toevertrouwd aan de persoon van deze vergoddelijkte keizer, die het alleenrecht had om het lagerhuis van de Diet te ontbinden, keizerlijke ordonnanties uit te vaardigen in plaats van wetten wanneer de Diet niet in zitting was, oorlog te verklaren, vrede te sluiten, verdragen af te sluiten, en het opperbevel over het leger en de marine uit te oefenen. Deze bepalingen effenden uiteindelijk de weg voor de vestiging van een militaire dictatuur in de Shōwa-periode. Het was aan de regering en de Diet om ofwel de liberale, ofwel de autoritaire potentie van de grondwet te ontketenen, en een groot deel van de daaropvolgende politieke geschiedenis van de eerste helft van de 20e eeuw draaide precies om deze vraag [9](#page=9).
> **Tip:** Begrijp de dubbele aard van de Meiji-grondwet: enerzijds modern en met burgerrechten, anderzijds met sterke absolutistische en keizerlijke elementen die de weg bereidden voor latere ontwikkelingen [9](#page=9).
> **Voorbeeld:** De macht van de keizer om de Diet te ontbinden is een duidelijk voorbeeld van de autoritaire potentie van de grondwet, die sterk contrasteerde met de genoemde rechten van het volk [9](#page=9).
---
# De instorting van het Tokugawa-shogunaat en de Restauratie van keizerlijk gezag
Dit deel behandelt de politieke omwentelingen tussen 1858 en 1868 die leidden tot de val van het Tokugawa-shogunaat en de heringestelde macht van de keizer.
### 2.1 De erosie van het Tokugawa-shogunaat (1858-1868)
Het Tokugawa-shogunaat, ingesteld in 1603, had traditioneel geen goedkeuring van het keizerlijke hof nodig voor zijn beleid. Echter, de gedwongen ondertekening van een vriendschapsverdrag met de Verenigde Staten in 1854 en een verdrag van vriendschap en handel in 1858, welke de langdurige isolatiepolitiek (sakoku) beëindigden, dwongen het shogunaat voor het eerst om deze goedkeuring te zoeken. Dit was een poging om de verantwoordelijkheid voor de toegevingen aan buitenlandse machten te delen. Het hof weigerde echter toestemming voor het verdrag van 1858 via een keizerlijk edict. Het shogunaat moest het verdrag op eigen risico ratificeren, wat twijfel zaaide over de legitimiteit van haar machtsmonopolie en bestuurlijke effectiviteit, en zo de weg vrijmaakte voor haar uiteindelijke ondergang. Veel historici beschouwen 1858 daarom als het begin van het einde voor het Tokugawa-shogunaat [2](#page=2).
Na 1858 verslechterde de relatie tussen het shogunaat enerzijds en het hof en diverse tōzama-domeinen anderzijds. Verschillende domeinen legden directe banden met het steeds actievere keizerlijke hof [2](#page=2).
#### 2.1.1 Krachtsverhoudingen en strategische verschuivingen
Het machtige tōzama-domein Satsuma-han pleitte voor een coalitie tussen het hof, de belangrijkste tōzama-domeinen en het shogunaat (het zogenaamde kōbu gattai, "hof-krijgers-compromis"). Het meest invloedrijke tōzama-domein, Chōshū, daarentegen, ageerde voor de omverwerping van het shogunaat. In 1866, na de militaire vergelding van het shogunaat tegen de strijdkrachten van Chōshū, paste Satsuma haar standpunt aan en sloot zich aan bij de inspanningen om het shogunaat omver te werpen en het keizerlijke gezag te herstellen. Samen slaagden ze erin de steun te verwerven van significante facties binnen de hofadel [3](#page=3).
In 1866 overleed shogun Tokugawa Iemochi en werd opgevolgd door Tokugawa Yoshinobu (Keiki). Onder leiding van een Franse adviseur probeerde Yoshinobu het bestuur van het shogunaat serieus te hervormen en te moderniseren, resulterend in een soort kabinetsstelsel. Bovendien verkreeg hij toestemming van het hof om de haven van Hyōgo te openen voor buitenlandse handel. Uiteindelijk stemde Keiki erin toe de politieke macht aan de keizer terug te geven, hoewel dit voorstel geen controle over de domeinen van het shogunaat omvatte. In hetzelfde jaar stierf echter ook keizer Kōmei, de laatste belangrijke keizerlijke voorstander van een kōbu gattai-compromis. Invloedrijke hofadelijke figuren zoals Iwakura Tomomi en Sanjō Sanetomi, samen met Satsuma, Chōshū en later Aki-han, intensiveerden hun anti-shogunaat agitatie. In 1867 verkreeg het anti-shogunaat kamp een geheim keizerlijk bevel tot omverwerping van het shogunaat. Het uitbreken van vijandelijkheden beëindigde de onderhandelingen met Keiki [3](#page=3).
### 2.2 De restauratie van keizerlijk gezag (ōsei fukkō) en de Eed van Vijf Artikelen
Op 3 januari 1868 werd de formele verklaring van de restauratie van het keizerlijk gezag uitgevaardigd. De troepen van het shogunaat werden verslagen in de veldslagen bij Toba en Fushimi, nabij Kyōto. Het laatste bolwerk van verzet van het shogunaat capituleerde in juni 1869 in Hakodate, op het noordelijke hoofdeiland Hokkaido. Op 6 april werd een document dat de basisprincipes van de nieuwe regering uiteenzette, de Eed van Vijf Artikelen (Gokajō no Goseimon), voorgelezen door Sanjō Sanetomi in aanwezigheid van de toen 16-jarige keizer Mutsuhito en 400 ambtenaren [3](#page=3).
De vijf artikelen waren:
1. Een vergadering zal wijd bijeengeroepen worden, en alle zaken zullen beslist worden door open discussie [3](#page=3).
2. Hoog en laag zullen van één geest zijn, en de nationale economie en financiën zullen sterk verbeterd worden [3](#page=3).
> **Tip:** De Eed van Vijf Artikelen markeert een fundamentele verschuiving van de politieke macht weg van het shogunaat naar de keizer, en legt de basis voor een meer participatieve en gemoderniseerde staat.
---
# Centralisatie en modernisering van Japan
De Meiji-regering transformeerde Japan van een feodaal systeem naar een gecentraliseerde, gemoderniseerde natiestaat, geïnspireerd door westerse modellen, door middel van landhervormingen, de afschaffing van sociale rangen en de invoering van een nationaal leger en onderwijssysteem [4](#page=4).
### 3.1 De weg naar centralisatie
Na de teruggave van de politieke macht aan de keizer in 1867 begon de Meiji-regering met een programma om Japan te moderniseren. Een cruciale stap was de vervanging van het gedecentraliseerde systeem van daimyō-heerschappij door een gecentraliseerd lokaal bestuur [4](#page=4).
#### 3.1.1 Confiscatie en reorganisatie van land
De eerste stap in de centralisatie was de confiscatie van de landen van de bakufu (het militaire shogunaat) en van daimyō die de keizerlijke zaak hadden tegengewerkt. Deze landen werden geherorganiseerd tot administratieve eenheden, genaamd *fu* (districten) of *ken* (prefecturen), onder controle van de centrale regering. De domeinen (*han*) van andere daimyō bleven aanvankelijk onaangetast [4](#page=4).
#### 3.1.2 Hanseki hōkan en haihan chiken
In maart 1869 overtuigde de regering de daimyō van Chōshū, Satsuma, Hizen en Tosa, die de Meiji-regering domineerden, om de politieke autoriteit over hun domeinen en onderdanen terug te geven aan de keizerlijke regering. Dit proces, bekend als *hanseki hōkan* (de terugkeer van land en onderdanen), maakte de daimyō tot ambtenaren van de centrale regering en beëindigde in feite de feodale politieke structuur. Om de lokale structuren volledig te integreren, werden in 1871 de meer dan 260 *han* volledig afgeschaft en vervangen door 72 prefecturen (*ken*) en de drie administratieve eenheden (*fu*) van Tōkyō, Osaka en Kyoto. Dit beleid heette *haihan chiken* (afschaffing van de *han*, oprichting van prefecturen). Tegen 1889 werd het aantal prefecturen gereduceerd tot 43 [5](#page=5).
> **Tip:** Het *hanseki hōkan* en *haihan chiken* beleid waren essentieel om de politieke macht te centraliseren en de weg vrij te maken voor verdere moderniseringshervormingen.
### 3.2 Economische en fiscale hervormingen
De afschaffing van de feodale domeinen maakte ook een einde aan de feodale heffingen, de belangrijkste inkomstenbron voor de regering. Dit noodzaakte de invoering van een nieuw belastingsysteem op landbouw, dat in die periode de dominante welvaartsbron was [5](#page=5).
#### 3.2.1 Landbelastinghervorming
In 1873 werd de Land Tax Reform Ordinance (*chiso kaisei hō*) ingevoerd, de derde grote landhervorming in de Japanse geschiedenis. Dit systeem, operationeel tussen 1873 en 1881, garandeerde een stabiele belastinginkomsten. Al het land werd opgemeten en kreeg een vaste geldwaarde. De belasting, oorspronkelijk vastgesteld op 3% van de getaxeerde waarde, werd betaald door de individuele, geregistreerde landeigenaar. De collectieve verantwoordelijkheid van de dorpen werd afgeschaft, wat significant bijdroeg aan de modernisering van eigendomsrechten [5](#page=5).
> **Example:** Voorheen was een boer verantwoordelijk voor de belastingen van zijn hele dorp. Na de hervorming betaalde elke landeigenaar zijn eigen belasting, gebaseerd op de waarde van zijn land.
#### 3.2.2 Financiële uitdagingen en de opkomst van "politieke" handelshuizen
De daimyō en hun gevolg die hun leengoederen teruggaven, ontvingen een toelage van de regering. Dit vormde een aanzienlijke financiële last voor de regering, die sowieso al met financiële moeilijkheden kampte. Noodmaatregelen omvatten het uitgeven van ongedekte valuta en het afpersen van bijdragen van rijke koopliedenhuizen. Dit markeerde het begin van een nauwe relatie tussen de regering en "politieke" handelshuizen zoals Mitsui [5](#page=5).
### 3.3 Sociale transformatie en de nieuwe maatschappij
De Meiji-regering streefde ernaar de feodale maatschappelijke structuur te ontmantelen en een meer egalitaire samenleving te creëren [6](#page=6).
#### 3.3.1 Afschaffing van sociale rangen
In 1869 werd een nieuwe adelstand (*kazoku*) ingesteld, bestaande uit de hofadel en de voormalige daimyō. De overige krijgersklasse werd onderverdeeld in een hogere klasse (*shizoku*) en een lagere klasse (*sotsu*). In 1871 werdenMoreover, in 1871 degrading status titles (for the outcast groups of eta and hinin etc.) were abolished. In 1872 werd de *sotsu*-klasse opnieuw afgeschaft: de hogere rangen werden gepromoveerd tot *shizoku*, terwijl de resterende *sotsu* werden gerelegeerd tot de status van gewone burger (*heimin*), net als de rest van de bevolking. Het resulterende drieledige systeem van *kazoku*, *shizoku* en *heimin* verminderde de afstand tussen de sociale rangen [6](#page=6).
> **Tip:** De afschaffing van de oude sociale rangen was een radicale stap die de basis legde voor een nieuwe nationale identiteit.
#### 3.3.2 Vrijheid van beroep en vestiging
Na 1871 mochten *kazoku* en *shizoku* zich bezighouden met landbouw, handel en industrie. In 1872 kregen ook boeren de vrijheid om hun beroep te kiezen. Mannen van alle rangen mochten zich zonder beperkingen vestigen. In 1870 kregen *heimin* voor het eerst toestemming om achternamen aan te nemen (verplicht in 1875) [6](#page=6).
### 3.4 De vorming van een nationaal leger en onderwijssysteem
De modernisering omvatte ook de oprichting van een sterk nationaal leger en een universeel onderwijssysteem.
#### 3.4.1 Nationale dienstplicht
Na de "zwaardjacht" van Hideyoshi was dit de eerste keer sinds lange tijd dat gewone burgers wapens mochten dragen, als dienstplichtigen van het nieuwe nationale massaleger. Dit leger werd ingesteld door de Conscription Ordinance van 1873 (*Chōheirei*), die alle mannelijke onderdanen verplichtte om gedurende een aantal jaren actieve of reserve dienst te verrichten [6](#page=6).
#### 3.4.2 Het onderwijssysteem
De Education Order van 1872 (*Gakusei*, herzien in 1879, 1880 en 1885, en vervangen door een nieuwe wet in 1886) legde de basis voor een systeem van middelbare school districten met een ondersteunend netwerk van midden- en lagere scholen. Het doel was om universele geletterdheid te bereiken en gestandaardiseerde, patriottische burgers op te leiden met vaardigheden die de samenleving ten goede zouden komen en zouden helpen bij het opbouwen van een moderne natiestaat [6](#page=6).
> **Example:** Het onderwijs in deze periode richtte zich op het bijbrengen van loyaliteit aan de keizer en vaderlandsliefde, naast basisvaardigheden zoals lezen, schrijven en rekenen.
### 3.5 De aard van de Meiji-modernisering
Ondanks de ambitieuze moderniseringsagenda, bleven feodale invloeden bestaan. Landeigenaren bleven een groot deel van de productie van hun pachters als pacht innen. De belastingdruk van de overheid was bijna net zo hoog als de "jaarlijkse tribute" op de oogst die in de Edo-periode door de feodale domeinen werd geïnd. De overheidsinkomsten kwamen nog grotendeels uit de landbouw (80%). De regering zelf exploiteerde moderne industrie, voornamelijk de maakindustrie. Het nationale leger was het leger van de keizer, en overheidsambtenaren waren de ambtenaren van de keizer. Het oorspronkelijke idee van een tripartite machtsverdeling werd al snel opgegeven om de politieke structuur te herstellen die duizend jaar eerder was vastgesteld door de Taihō-code. Hoewel de nadruk op direct keizerlijk bestuur vervaagde na de afschaffing van de *han*, en er concessies werden gedaan aan moderne omstandigheden door middel van aanpassingen aan het bestuurlijke apparaat, kunnen de vroege Meiji-jaren worden gekarakteriseerd als een gecentraliseerd *ritsuryō*-stijl regime met een moderniseringsagenda, gesuperponeerd op een feodale basis [6](#page=6).
---
# De Vrijheids- en Volksrechtenbeweging en de totstandkoming van de grondwet
De groeiende ontevredenheid met het absolutisme van de Meiji-regering leidde tot de opkomst van bewegingen die pleitten voor politieke participatie en een parlement, wat uiteindelijk resulteerde in de Meiji-grondwet.
### 4.1 De oorsprong van de beweging
#### 4.1.1 De Iwakura-missie en de Koreaanse kwestie
In 1871 vertrok een delegatie van vooraanstaande Meiji-regeringsleden, waaronder Iwakura Tomomi, Ōkubo Toshimichi en Kido Takayoshi, naar Europa en de Verenigde Staten. Het hoofddoel van deze missie was het heronderhandelen van de ongelijke verdragen uit de jaren 1850. Na hun falen bij dit doel, raakten Iwakura, Ōkubo en Kido ervan overtuigd dat Japan internationale erkenning moest zoeken door zich te concentreren op nationale zelfversterking en hervormingen. Bij hun terugkeer in 1873 bleek dat de achtergebleven regering, onder leiding van Saigō Takamori, had besloten een expeditie naar Korea te sturen. Iwakura, Ōkubo en Kido verzetten zich tegen dit buitenlandse avontuur, stellende dat Japan eerst intern orde op zaken moest stellen. Hoewel de invasie van Korea werd afgelast, leidde dit tot het ontslag van voorstanders van de invasie, zoals Itagaki Taisuke, Gotō Shōjirō, Soejima Taneomi en Etō Shinpei [7](#page=7).
#### 4.1.2 De opkomst van de Vrijheids- en Volksrechtenbeweging
Gebruikmakend van de groeiende onvrede met het toenemende absolutisme van de Meiji-regering, namen de ontslagen bewindslieden het voortouw in een beweging die pleitte voor meer politieke participatie en een parlement met publiekelijk gekozen vertegenwoordigers. Zij interpreteerden de Charter Eed zo, dat deze deze rechten had beloofd. Dit markeerde het begin van de Vrijheids- en Volksrechtenbeweging (jiyū minken undō) [7](#page=7).
#### 4.1.3 Onvrede onder de ex-samurai
De onvrede met de Meiji-regering was wijdverbreid, vooral onder ex-samurai. Zij werden kort na Saigō's ontslag hun geprivilegieerde status ontnomen door de dienstplichtwet van 1873 en het daaropvolgende wapenverbod van 1876. Deze maatregelen ontnamen iedereen buiten de strijdkrachten hun wapens, wat neerkwam op de vestiging van een staatsmonopolie op het gebruik van geweld [7](#page=7).
#### 4.1.4 Vroege opstanden en ideologische inspiratie
De eerste fase van de beweging werd gekenmerkt door diverse opstanden van ontevreden samurai, waarvan de Satsuma-opstand (Seinan no eki) in 1877 de meest prominente was. Hierin leidde Saigō Takamori zo'n 80.000 ex-samurai tegen de Meiji-regering, maar de opstand werd na negen maanden vechten neergeslagen door het nieuw gevormde nationale leger. Ondertussen had Itagaki Taisuke in 1874 de Patriottische Genootschap (Aikokusha) opgericht, die in 1875 uitgroeide tot een landelijke federatie van groepen die streefden naar "vrijheid" en "volksrechten". Hun filosofische inspiratie vonden zij in vertalingen van werken van denkers als John Stuart Mill (On Liberty), Samuel Smiles (Self-Help), Herbert Spencer en Jean-Jacques Rousseau [7](#page=7) [8](#page=8).
> **Tip:** De inspanningen van Japanse intellectuelen om westerse geschriften te vertalen, waren cruciaal voor de modernisering van Japan en de ontwikkeling van de Japanse taal [8](#page=8).
### 4.2 Reactie van de regering en ontwikkeling naar een parlement
#### 4.2.1 Compromissen en onderdrukking
De regering reageerde op de uitdaging van de beweging met zowel compromissen, zoals hervormingen van het *dajōkan*-systeem en de opening van prefecturale assemblees in 1879, als met aanzienlijke onderdrukking via wetten zoals de Libelwet en Perswet en de Regels voor Openbare Vergaderingen [8](#page=8).
#### 4.2.2 De weg naar een parlement
In 1880 veranderde de Patriottische Genootschap haar naam in de Liga ter Bevordering van een Parlement (Kokkai kisei dōmei), en een jaar later in de Vereniging van Ondersteuners van een Japans Parlement (Dai-Nihon kokkai kisei yūshi kōkai). In 1881, onder toenemende politieke druk, vaardigde de keizer een edict uit waarin de opening van een parlement in 1890 werd beloofd [8](#page=8).
#### 4.2.3 Vorming van politieke partijen
In anticipatie op de oprichting van het parlement richtte de oppositie zich op de vorming van politieke partijen. De Constitutionele Hervormingspartij (Rikken kaishintō) propageerde een gematigd Engels-stijl parlementarisme, terwijl de Liberale Partij (Jiyūtō) radicalere Franse theorieën van vrijheid en volksrechten voorstond. De Liberale Partij won steun van ex-samurai en verarmde boeren, die leden onder het deflatoire fiscale beleid [8](#page=8).
#### 4.2.4 Studie van grondwetten en institutionele veranderingen
De regering, nu gedomineerd door Itō Hirobumi, begon in 1882 met de studie van buitenlandse grondwetten. In 1884 richtte Itō het Institution Research Bureau op, dat geheime voorbereidingen trof voor het opstellen van een grondwet en aanvullende wetgeving. In 1885 werd het *dajōkan* vervangen door een modern kabinetssysteem, gevolgd door andere significante institutionele veranderingen [8](#page=8).
#### 4.2.5 Laatste opflakkering en repressieve wetgeving
De Volksrechtenbeweging kende een laatste opflakkering in 1887, waarbij grote aantallen mensen de regering herinnerden aan zaken als de herziening van de ongelijke verdragen, belastingverlaging en vrijheid van meningsuiting en vergadering. De regering reageerde met de repressieve Vredesbewaringswet (Hoan jōrei). In 1888 werd een Geheime Raad opgericht, met Itō als president, die begon met het onderzoeken van de conceptgrondwet [8](#page=8).
### 4.3 De Meiji-grondwet
#### 4.3.1 Promulgatie en inwerkingtreding
Op 11 februari 1989 werd de grondwet, een monarchistische grondwet geïnspireerd door het Pruisische model en Duitse adviseurs, gepromulgeerd. Deze trad in werking in november 1890, na de eerste algemene verkiezingen voor het Lagerhuis (Huis van Afgevaardigden) in juli van dat jaar. Het Hogerhuis, bestaande uit benoemde edelen, was het Huis van Peers. De Meiji-grondwet bleef van kracht tot de huidige grondwet na de Tweede Wereldoorlog op 3 mei 1947 in werking trad [8](#page=8) [9](#page=9).
#### 4.3.2 Beperkte kiesrecht en het ‘keizersysteem’
Het woord "algemeen" met betrekking tot de verkiezingen vereist enige nuancering, aangezien het kiesrecht beperkt was. Alleen mannelijke burgers van 25 jaar en ouder, die een nationale belasting van minimaal 15 yen betaalden, konden stemmen. Dit beperkte het electoraat tot 1,13% van de totale bevolking. Deze beperkingen kwamen overeen met het Pruisische model [9](#page=9).
#### 4.3.3 De spanning tussen constitutionele grenzen en keizerlijke soevereiniteit
De opstellers van de Grondwet van het Keizerrijk Japan (Dai Nippon Teikoku Kenpō), ook wel de Meiji-grondwet (Meiji Kenpō) genoemd, stonden voor de uitdaging om de tegenstrijdigheid tussen constitutionele, d.w.z. beperkte, overheid en het principe van keizerlijke soevereiniteit, die in 1868 was hersteld, op te lossen. De definitieve concepten, goedgekeurd door de keizer in 1888, vormden een flexibel en dubbelzinnig document [9](#page=9).
#### 4.3.4 Gedeeltelijke beperkingen van keizerlijke macht en volksrechten
Enerzijds werden duidelijke grenzen gesteld aan de soevereine rechten van de keizer en de uitvoerende macht. De rechterlijke macht werd onafhankelijk van de uitvoerende macht. Het parlement kreeg het recht om wetgeving te initiëren, alle wetten en de begroting goed te keuren. De rechten van het volk omvatten onder andere *habeas corpus*, het recht op een eerlijk proces, onaantastbaarheid van huis en bezit, en vrijheid van godsdienst, meningsuiting en vergadering. Al deze rechten konden echter worden ingeperkt door wetten aangenomen door het parlement [9](#page=9).
#### 4.3.5 Absolutistische tendensen en het ‘keizersysteem’
Anderzijds vertoonde de Meiji-grondwet duidelijke absolutistische tendensen door het zogenoemde "keizersysteem" te vestigen. Artikel 1 stelde dat "het Keizerrijk Japan zal worden geregeerd en bestuurd door een lijn van keizers die eeuwig ononderbroken is" en artikel 2 verklaarde dat "de keizer heilig en onaantastbaar is". De soevereiniteit was duidelijk toegekend aan de persoon van deze vergoddelijkte keizer. Hij had het alleenrecht om het Lagerhuis te ontbinden, keizerlijke verordeningen uit te vaardigen in plaats van wetten wanneer het parlement niet bijeen was, oorlog en vrede te verklaren, verdragen te sluiten, en het opperbevel te voeren over leger en marine [9](#page=9).
> **Tip:** Deze bepalingen legden de basis voor de oprichting van een militaire dictatuur in de Shōwa-periode. Het was aan de regering en het parlement om de liberale of autoritaire potentie van de grondwet te ontsluiten, een kwestie die een groot deel van de daaropvolgende politieke geschiedenis van de eerste helft van de 20e eeuw bepaalde [9](#page=9).
---
# Historische interpretaties en symboliek van de Meiji-periode
Dit onderwerp verkent de diverse interpretaties van de term 'Meiji ishin' en de symbolische betekenis van keizer Meiji en de maatschappelijke veranderingen in Japan gedurende deze periode, geïllustreerd met een historische cartoon en relevante citaten [10](#page=10).
### 5.1 De term 'Meiji ishin' in de historiografie
De moderne periode van de Japanse geschiedenis wordt traditioneel geacht te beginnen in 1868 met de 'Meiji restauratie' (Meiji ishin). De betekenis en temporele reikwijdte van deze term zijn echter onderwerp van uiteenlopende interpretaties binnen de historiografie [10](#page=10).
#### 5.1.1 Interpretaties van de temporele reikwijdte
De term 'Meiji ishin' kan verschillend worden gedefinieerd qua tijdsbestek:
* **Directe gebeurtenissen in 1868:** De beëindiging van het bestuur van de Tokugawa en de herinstelling van de keizer als de facto politieke heerser. De regeringsnaam 'Meiji' betekent 'wijze' of 'verlichte heerschappij' [10](#page=10).
* **Grote hervormingen (1868-1876):** De ingrijpende veranderingen door de nieuwe regering, met als culminatie de definitieve afschaffing van de samuraiklasse en hun privileges [10](#page=10).
* **Periode tot aan de grondwet (1868-1890):** Alle politieke gebeurtenissen en veranderingen tot de invoering van de eerste moderne Japanse grondwet en de oprichting van het eerste parlement [10](#page=10).
* **Geforceerde modernisering (1830-1890):** Het gehele proces van de gedwongen opening van het land en de 'Westerse' modernisering vanaf de late Edo-periode tot 1890 [10](#page=10) .
#### 5.1.2 Interpretaties van het woord 'ishin'
Naast de temporele interpretatie, varieert ook de betekenis van het woord 'ishin' zelf:
* **Restauratie:** Indien de nadruk ligt op de herinstelling van de *tennō* (keizer) als de facto politieke heerser, wordt 'ishin' begrepen als de 'restauratie' van directe keizerlijke heerschappij, vergelijkbaar met het oude *daijōkan*-systeem uit de Heian-periode [10](#page=10).
* **Hervorming of vernieuwing:** Wanneer de focus ligt op de hervormingen en de moderniserende geest van de Meiji-regering, betekent 'ishin' eerder 'hervorming' of 'vernieuwing' [10](#page=10).
* **Revolutie:** Vooral in marxistische contexten, waar de politieke en sociale veranderingen worden gezien als de overgang naar het nieuwe historische stadium van het burgerlijk kapitalisme na het overwinnen van het feodalisme, wordt 'ishin' geïnterpreteerd als 'revolutie' [10](#page=10).
De auteur stelt, ondanks marxistische sympathieën, een meer behoedzame en minder deterministische interpretatie voor als een 'revolutie van bovenaf' of, naar analogie met Antonio Gramsci, een 'passieve revolutie'. Dit verwijst naar de passieve transformatie van de burgerlijke samenleving in het 19e-eeuwse Italië, in tegenstelling tot de actieve rol van de bourgeoisie in het Franse revolutionaire proces [10](#page=10).
### 5.2 Twee gezichten van keizer Meiji
Keizer Meiji (Mutsuhito, 1852–1912) werd, ondanks zijn rol, vooral symbolisch geassocieerd met de drastische hervormingsprogramma's die het begin van de moderne periode markeerden. Zijn lof voor de Meiji-hervormingen, gedreven door de intentie om "het goede te nemen en het slechte af te schaffen om een land te creëren dat niet onderdoet voor anderen", weerspiegelt de *wakon-yōsai*-paradigma. Dit paradigma propageert de fusie van de "Japanse geest" (*wakon*) en "Westerse vaardigheden" (*yōsai*) om Japan concurrerend te maken in het imperialistische tijdperk van globaliserend kapitalisme [11](#page=11).
De *wakon-yōsai*-paradigma benadrukt echter de inherente tegenstellingen en antinomieën die voortkomen uit modernisering. Enerzijds was er sprake van een 'restauratie van keizerlijke heerschappij' met de heropleving van oude politieke instituties, wat het verbond met een ver verleden waarin de keizer de facto heerser was. Anderzijds resoneerde de naam 'Meiji' met modern, Europees "verlicht bestuur" en de slogan "Beschaving en Opening" (*bunmei kaika*). Deze slogan, oorspronkelijk bedoeld om het Engelse woord 'civilization' te vertalen, werd een label voor de moderne geest van de hervormingen die het feodale systeem wilden overwinnen en Japan transformeren tot een moderne kapitalistische natiestaat. De twee foto's van keizer Meiji illustreren de complexiteit van dit project [11](#page=11).
### 5.3 Een cartoon en een citaat
Een cartoon van Kawanabe Kyōsai, getiteld "Meiji Heren", toont een alledaagse straatscène in het vroege Meiji-Japan. De prent, gepubliceerd in 'East Asia: Tradition and Transformation', toont van rechts naar links: de 'onverlichte man' in samurai-kledij, de 'half-verlichte man' met een westerse pet, paraplu en schoenen, en de 'verlichte man' in volledig westers kostuum, compleet met wandelstok en hond [12](#page=12).
#### 5.3.1 Analyse van de cartoon
Belangrijke details in de cartoon verrijken de interpretatie [12](#page=12):
* **De zakhorloge:** De 'hybride' man in het midden presenteert een zakhorloge aan de burger op links. Dit suggereert een vraag naar de tijd, een symbool van moderne efficiëntie en tijdsbeheer [12](#page=12).
* **De hond:** De hond, een duur statussymbool voor de hogere klasse in de 19e eeuw, staat op zijn achterpoten. Dit kan worden geïnterpreteerd als het begin van een Darwinistische narratief van de evolutie van de moderne mens: dier → onverlichte man → half-verlichte man → verlichte man [13](#page=13).
* **Symboliek van achterstand:** In deze context wordt de zakhorloge een verwijzing naar de Japanse achterstand op het gebied van de mondiale kapitalistische arena, en de hond een waarschuwing voor wat men wordt als men de 'vooruitgang' niet bijhoudt [13](#page=13).
#### 5.3.2 Citaat van Karl Marx
De cartoon krijgt extra diepte in het licht van een citaat van Karl Marx uit zijn 'Grundrisse':
> "Hence the great civilising influence of capital... which produces a stage of society in comparison to which all earlier ones appear as mere local developments of humanity and as nature idolatry. For the first time, nature becomes purely an object for humankind, purely a matter of utility... and the theoretical discovery of its autonomous laws appears merely as a ruse so as to subjugate it under human needs, whether as an object of consumption or as a means of production. In accord with this tendency, capital drives beyond national barriers and prejudices..., as well as all traditional, confined, complacent, encrusted... ways of life. It is destructive towards all of this, and constantly revolutionizes it, tearing down all the barriers which hem in the development of the forces of production, the expansion of needs... and the exploitation and exchange of natural and mental forces …." [13](#page=13).
Marx, die in de mid-1800s, toen het kapitalisme nog in de kinderschoenen stond, reeds "globalisering" zag aankomen, beschrijft de transformerende en soms destructieve kracht van kapitaal die nationale grenzen overstijgt en traditionele levenswijzen revolutionair verandert. Deze profetie van Marx is op een onheilspellende manier waar gebleken [13](#page=13).
---
## Veelgemaakte fouten om te vermijden
- Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens
- Let op formules en belangrijke definities
- Oefen met de voorbeelden in elke sectie
- Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen
Glossary
| Term | Definition |
|------|------------|
| Tokugawa bakufu | De militaire dictatuur die Japan regeerde van 1603 tot 1867, geleid door de Tokugawa-shogun. |
| Sakoku | Het Japanse beleid van nationale afzondering dat van kracht was van de 17e tot de 19e eeuw, gericht op het minimaliseren van buitenlandse invloeden. |
| Tōzama daimyo | Feodale heren (daimyo) die vóór de Tokugawa-dynastie aan de macht waren en als minder betrouwbaar werden beschouwd dan de fudai daimyo. |
| Kōbu gattai | Een politiek concept dat een coalitie nastreefde tussen het keizerlijk hof (kō) en de militaire regering (bu), ook wel bekend als het "hof-krijgers-compromis". |
| Ōsei fukkō | Letterlijk vertaald als "restauratie van keizerlijk gezag", verwijst dit naar het proces waarbij de politieke macht werd teruggegeven aan de keizer in 1868, wat het einde van het shogunaat betekende. |
| Gokajō no Goseimon | De Vijf Artikelen Eed, een document dat de basisprincipes van de nieuwe regering na de restauratie van 1868 schetste en werd voorgelezen in aanwezigheid van keizer Mutsuhito. |
| Seitaisho | Een fundamentele wet aangenomen in juni 1868 die het concept van de tripartiete scheiding van overheidsbevoegdheden introduceerde en de Dajōkan herstelde als het hoogste politieke machtsorgaan. |
| Dajōkan | Een grand raad van de staat die zijn oorsprong vond in de Nara-periode, en die na de Meiji-restauratie opnieuw werd ingesteld als centrum van politieke macht. |
| Meiji ishin | De term die verwijst naar de Meiji Restauratie, het proces van politieke en sociale transformatie dat begon in 1868 en leidde tot de modernisering van Japan. |
| Hanseki hōkan | Een beleid dat in 1869 werd geïmplementeerd waarbij de daimyō hun politieke autoriteit over hun domeinen en onderdanen aan de keizerlijke regering overdroegen. |
| Haihan chiken | Letterlijk "afschaffing van de han, oprichting van prefecturen", dit was een hervorming in 1871 waarbij de meer dan 260 autonome han werden afgeschaft en vervangen door 72 prefecturen (ken) en 3 administratieve eenheden (fu). |
| Chiso kaisei hō | De Landbelasting Hervormingsordonnantie, ingevoerd in 1873, die een nieuw systeem van landbelasting instelde gebaseerd op de getaxeerde geldwaarde van land, betaald door individuele landeigenaren. |
| Kazoku | Een nieuwe adelstand opgericht in 1869, die zowel de oude hofadel als de voormalige daimyō omvatte. |
| Shizoku | Een sociale klasse die de resterende krijgersklasse vertegenwoordigde na de afschaffing van de oude status, opgedeeld in een hogere en lagere laag. |
| Heimin | De gewone burgers, de laagste sociale klasse in het nieuwe systeem dat ontstond na de afschaffing van de Edo-stijl sociale rangen. |
| Chōheirei | De Conscriptie Ordonnantie van 1873, die alle mannelijke onderdanen verplichtte tot diensttijd in het nieuwe nationale leger, wat het einde betekende van de exclusieve militaire status van de samoerai. |
| Gakusei | De Onderwijs Ordonnantie van 1872, die de basis legde voor een systeem van openbaar onderwijs met het doel universele geletterdheid en de vorming van gestandaardiseerde, patriottische burgers te bereiken. |
| Fukoku kyōhei | Een beleidsmotto uit de Meiji-periode dat staat voor "welvarend land, sterk leger", en dat de prioriteiten van de regering weerspiegelt op het gebied van economische ontwikkeling en militaire macht. |
| Jiyū minken undō | De Vrijheids- en Volksrechtenbeweging, een politieke beweging in de vroege Meiji-periode die pleitte voor bredere politieke participatie en de oprichting van een parlement. |
| Aikokusha | De Vaderlandse Genootschap, opgericht in 1874 door Itagaki Taisuke en anderen, die zich inzette voor "vrijheid" en "volksrechten" en de voorloper was van landelijke groeperingen binnen de Vrijheids- en Volksrechtenbeweging. |
| Kokkai kisei dōmei | De Liga ter Bevordering van een Parlement, de naam die de Vaderlandse Genootschap in 1880 aannam toen de focus verschoof naar het creëren van een parlement. |
| Dai-Nihon kokkai kisei yūshi kōkai | De Vereniging van Steunpilaren van een Japans Parlement, de uiteindelijke naam van de beweging die streefde naar de oprichting van een parlement in Japan. |
| Jiyūtō | De Liberale Partij, een politieke partij opgericht in de Meiji-periode die radicale Franse theorieën van vrijheid en volksrechten aanhangde. |
| Rikken kaishintō | De Constitutionele Hervormingspartij, een politieke partij opgericht in de Meiji-periode die gematigd Engels-stijl parlementarisme voorstond. |
| Itō Hirobumi | Een prominente politicus in de Meiji-periode, die een sleutelrol speelde bij de studie van buitenlandse grondwetten en de opstelling van de Meiji-grondwet. |
| Hoan jōrei | De Vredebewarende Wet, ingevoerd door de regering als reactie op de opleving van de Volksrechtenbeweging in 1887, bedoeld om de publieke orde te handhaven. |
| Dai Nippon Teikoku Kenpō | De Grondwet van het Keizerrijk Japan, beter bekend als de Meiji-grondwet, die in 1889 werd afgekondigd en tot 1947 van kracht bleef. |
| Meiji Kenpō | Een informelere naam voor de Meiji-grondwet. |
| Wakon-yōsai | Een Japans paradigma dat de combinatie van de Japanse geest (Wakon) en Westerse vaardigheden (Yōsai) promoot, met als doel Japan competitief te maken in de wereld. |
| Bunmei kaika | "Beschaving en opening", een slogan die de moderne geest van de politieke hervormingen in de Meiji-periode kenmerkte en de poging om het feodale systeem te overwinnen en een moderne natiestaat te creëren. |
| Grundrisse | Een verzameling manuscripten van Karl Marx die de basis vormden voor zijn werk Das Kapital, waarin hij de dynamiek en de mondiale impact van het kapitalisme analyseert. |