MVO en cooperatief ondernemen 2025 (1).pptx

# Verantwoord ondernemen en de kritiek op het kapitalisme Dit deel onderzoekt de beperkingen van het huidige economische systeem, zoals winstmaximalisatie en externalisering van kosten, en de noodzaak van een andere benadering van ondernemen. ### 1.1 Kapitalistisch realisme en kritiek op het huidige systeem Het huidige politieke en economische systeem wordt gekenmerkt door een gebrek aan verbeelding en een weerstand tegen verandering, vaak aangeduid als cynisme. Het kapitalistische denken, met de focus op winstmaximalisatie, monopolisme en machtsconcentratie, wordt bekritiseerd omdat het niet leidt tot een meritocratie, maar eerder tot een verdeeldheid tussen winnaars en verliezers. Een significant probleem is de externalisering van milieu- en sociale kosten, waarbij winsten worden geprivatiseerd terwijl kosten en risico's worden gesocialiseerd. #### 1.1.1 De kernkritiekpunten op het kapitalisme Het concept van "There is no alternative" (TINA) wordt ontkracht door de volgende kritiekpunten: * **Uitbuiting en vervreemding van arbeid:** Dit omvat de praktijken van outsourcing, sweatshops, het verlies van autonomie over arbeid en de opkomst van de gig economie, die leiden tot menselijke uitbuiting en vervreemding. * **Uitholling van de democratie:** Cronyisme, de onevenredige macht van grote bedrijven en de controle over massamedia en post-politiek ondermijnen democratische processen. * **Vernietiging van de leefomgeving:** De economie, met haar groeidwang en extractie van grondstoffen, draagt bij aan klimaatverandering en de vernietiging van ecosystemen. * **Irrationaliteit van ongelijkheid:** De concentratie van rijkdom aan de top, terwijl armoede bestaat in tijden van overvloed, duidt op een fundamentele irrationaliteit binnen het systeem. #### 1.1.2 De drie P's van het kapitalisme: People, Planet, Profit Het kapitalisme focust primair op "Profit" (winst), wat ten koste kan gaan van "People" (mensen) en "Planet" (de omgeving). De vraag is welk van deze drie P's de meeste aandacht krijgt en het zwaarst weegt in de huidige economische praktijk. ### 1.2 De drie P's van verantwoord ondernemen Verantwoord ondernemen erkent het belang van alle drie de P's: * **Profit (welvaart) versus Prosperity (welzijn):** Er wordt een onderscheid gemaakt tussen louter financieel gewin en breder welzijn. * **Politics (politiek):** De onderneming staat niet los van de maatschappij. Ondernemingen dragen verantwoordelijkheid voor de maatschappij en de wereld waaraan zij willen bijdragen. ### 1.3 Waardegedreven ondernemen Waardegedreven ondernemen richt zich op het investeren in maatschappelijke impact en het ondersteunen van mensen die maatschappelijke meerwaarde willen creëren. Kenmerkend zijn: * **Duidelijke criteria en vereisten bij investeringen:** Er wordt selectief geïnvesteerd in initiatieven die een positieve maatschappelijke impact hebben. * **"Geen geld verdienen aan geld":** De focus ligt op het creëren van reële waarde in plaats van speculatie. * **Transparantie als centrale waarde:** Openheid over de bedrijfsvoering en financiën is cruciaal. #### 1.3.1 Voorbeeld: Triodos Bank Triodos Bank hanteert een strikt beleid met betrekking tot beloningsverschillen en bonussen. Het loonverschil tussen de hoogste en laagste functie is beperkt tot 1 op 10, met een maximale bonus van 8% van het loon. Dit staat in schril contrast met traditionele banken, waar de CEO van BNP Paribas in 2020 een vast salaris had dat 27 keer hoger lag dan de mediaan, en met mogelijke bonussen tot 200% van het vaste loon, wat hun inkomen 81 keer hoger maakte dan de mediaan. ### 1.4 Sociaal ondernemen Sociaal ondernemen richt zich op het aanpakken van maatschappelijke problemen door middel van ondernemende activiteiten. #### 1.4.1 Voorbeeld: Mobiele scholen en Streetwize Mobile School is opgericht met een emancipatorische focus op straatkinderen, en biedt hen mobiele scholen. Streetwize vertaalt de vaardigheden van straatkinderen naar leiderschapstrainingen, workshops en keynotes voor bedrijven. De winsten van Streetwize worden volledig geherinvesteerd in Mobile School, waardoor het initiatief zelfbedruipend is en niet afhankelijk is van externe fondsen of subsidies. ### 1.5 Coöperatief ondernemen Coöperatief ondernemen is een autonome organisatie van personen die zich vrijwillig verenigen om hun gemeenschappelijke economische, sociale of culturele behoeften en ambities te behartigen. Het is een onderneming waar zij samen eigenaar van zijn en die zij democratisch controleren. De kern van dit model is: "Het voldoet aan jouw behoeften, omdat jij de eigenaar bent." #### 1.5.1 Kernprincipes van een coöperatie De kernprincipes van coöperatief ondernemen zijn: * **Vrijwillig en open lidmaatschap:** Iedereen kan lid worden, zonder discriminatie. * **Democratische controle en besluitvorming door de leden:** Leden hebben een stem in het beleid, vaak op basis van het principe "één lid, één stem". * **Economische participatie door de leden:** Leden dragen economisch bij en profiteren van de resultaten. * **Autonomie en onafhankelijkheid:** Coöperaties zijn zelfstandig en worden door hun leden bestuurd. * **Onderwijs, vorming en informatieverstrekking:** Leden worden geïnformeerd en geschoold. * **Samenwerking tussen coöperaties:** Het aangaan van partnerschappen om sterker te staan. * **Verantwoordelijkheid tegenover de gemeenschap:** Coöperaties hebben oog voor de bredere maatschappelijke impact. #### 1.5.2 Werkerscoöperatie Een werkerscoöperatie is een onderneming waarbij de werkers zelf eigenaar en bestuurder zijn. Mensen die samenwerken en ondernemen, bezitten en besturen hun eigen bedrijf. De werkers zijn tegelijkertijd de aandeelhouders en nemen gezamenlijk beslissingen. Arbeidsrechtelijk kunnen de vennoten zowel werknemers als zelfstandigen zijn. #### 1.5.3 Voordelen van het coöperatieve model * **Samen ondernemen en gedeelde lasten/lusten:** Vertrekt vanuit gemeenschappelijke behoeften, waarbij winsten en risico's worden gedeeld. * **Eigenaarschap zonder puur winstbejag:** Het doel is doelmaximalisatie in plaats van winstmaximalisatie, aangezien de leden mede-eigenaar zijn. * **Autonomie en zeggenschap:** Het beheer is democratisch en de onderneming is autonoom. #### 1.5.4 Maatschappelijke voordelen van coöperatief ondernemen * **Inbedding in de gemeenschap:** Meer aandacht voor de omgeving en afhankelijkheid van de lokale gemeenschap. * **Democratisering van de economie:** Bevordert een bredere democratische controle over economische macht. * **Voorkomen van machtsconcentratie:** Democratische besluitvorming creëert ruimte voor meer dan alleen winst. * **Beperkte inkomstongelijkheid:** Leidt tot een meer gelijke samenleving, zowel in middelen als in macht. * **Autonome en veerkrachtige ondernemingen:** Minder afhankelijk van globaal kapitaal. * **Mogelijkheid tot een collaboratieve economie:** Bevordert samenwerking en gedeelde welvaart. #### 1.5.5 Verschillen met het huidige systeem Coöperaties verschillen significant van het huidige kapitalistische systeem door: * **Solidariteit en innovatie:** Deze zijn integraal onderdeel van de coöperatieve structuur, niet enkel reactief op winstmotieven. * **Robuuste democratie versus cronyisme:** Eigenaarschap van economische middelen leidt tot een sterkere democratie dan het "cronyisme" van het kapitalisme. * **Grotere vrijheid en gelijkheid versus concentratie en monopolisme:** Gelijke condities zorgen voor meer vrijheid en gelijkheid, in tegenstelling tot de natuurlijke concentratie en monopolisme in het kapitalisme. * **Gelijkere verdeling versus sociale uitgaven:** Een gelijkere verdeling vermindert de noodzaak van overheidsinterventie om het kapitalisme te stabiliseren. #### 1.5.6 Soorten coöperatieven Er bestaan diverse vormen van coöperatieven, waaronder: * **Burgercoöperaties voor hernieuwbare energie:** Zoals Ecopower. * **Netwerk- en softwareproviders voor coöperaties:** Zoals CoopCycle. * **Burgercoöperaties voor deelauto's:** Zoals Partago. * **Boerencoöperaties met community supported agriculture:** Zoals BoerEnCompagnie. ### 1.6 Democratiseren van de economie? Coöperatieven zijn een onderdeel van de bredere beweging om de economie te democratiseren. Vragen hierbij zijn: * Hoe verdelen we economische macht? * Welke democratische controle willen we over de economie? * Welke controle willen we over ons werk en de vruchten daarvan? #### 1.6.1 Verandering van regels of van het spel? De keuze ligt tussen het opleggen van meer regels aan bestaande bedrijfsstructuren, of het veranderen van de bedrijfsstructuur zelf. Dit omvat de verschuiving van monopolisme naar gelijke condities, van machtsconcentratie naar machtsverdeling, van winstmotief naar sociale noden, en van vervreemding van arbeid naar eigenaarschap over arbeid. ### 1.7 Ondernemerschap en plasticiteit Het begrip "plasticiteit" van het menselijk brein wordt hier tegenover het concept van "flexibiliteit" geplaatst in de context van ondernemerschap. * **Flexibiliteit:** De constante aanpassing aan de omstandigheden ("de wetten van de markt"), tot zelfdestructie toe. Dit impliceert dat mensen volledig kneedbaar zijn, bereid om te allen tijde te werken en zonder "wortels" te zijn. * **Plasticiteit:** Het vermogen om vanuit standvastigheid uitdagingen aan te gaan, nieuwe wegen te creëren en zowel vorm aan te nemen als vorm te geven aan de omgeving. #### 1.7.1 Kritiek op flexibiliteit Catherine Malabou stelt dat de focus op flexibiliteit in ondernemerschap en werk een valse belofte is. Het fnuikt creativiteit en genereert enkel meer van hetzelfde. De toekomst vereist plasticiteit, niet louter flexibiliteit. #### 1.7.2 Het belang van hoop Hoop wordt gezien als essentieel voor betekenisvol ondernemen voor de toekomst, omdat het ons drijft om actie te ondernemen, zelfs wanneer de uitkomst onzeker is. Hoop is niet hetzelfde als naïef optimisme (dat een positieve toekomst voorspelt) of cynisch pessimisme (dat stelt dat verandering niet mogelijk is). Hoop erkent dat de toekomst niet vastligt en dat we deze enkel kunnen openen door inzet. > **Tip:** Hoop is de motor die ons in staat stelt om te handelen in het ongewisse, gedreven door de intrinsieke waarde van een doel, zelfs zonder garantie op succes. --- # Waardegedreven en sociaal ondernemen Dit thema belicht alternatieve bedrijfsmodellen die gericht zijn op maatschappelijke impact en het creëren van meerwaarde voor mensen en de gemeenschap. ### 2.1 Waardegedreven ondernemen Waardegedreven ondernemen richt zich op investeringen in maatschappelijke impact en mensen die maatschappelijke meerwaarde willen creëren. Dit houdt een duidelijke keuze voor specifieke criteria en vereisten bij investeringen in, met als kernprincipes "geen geld verdienen aan geld" en transparantie. #### 2.1.1 Triodos Bank als voorbeeld Triodos Bank wordt aangehaald als een voorbeeld van waardegedreven ondernemen. De bank hanteert een maximaal loonverschil van 1 op 10 tussen de hoogste en laagste lonen, met een bonus van maximaal 8% van het loon. Dit staat in contrast met traditionele banken, waar aanzienlijk grotere loonverschillen en bonussen voorkomen. ### 2.2 Sociaal ondernemen Sociaal ondernemen omvat initiatieven die zich richten op het oplossen van maatschappelijke problemen, waarbij winst niet het primaire doel is, maar een middel om de maatschappelijke missie te realiseren. #### 2.2.1 Mobiele scholen en Streetwize Mobile School en StreetwiZe illustreren sociaal ondernemen. Mobile School biedt mobiele scholen voor straatkinderen met een emancipatorische focus. StreetwiZe vertaalt de vaardigheden van straatkinderen naar leiderschapstrainingen en workshops voor bedrijven. De winst van StreetwiZe wordt volledig geherinvesteerd in Mobile School, waardoor de organisatie zelfvoorzienend is en niet afhankelijk van externe financiering. > **Tip:** Sociaal ondernemen streeft naar een meer democratische economie door maatschappelijke problemen aan te pakken met een bedrijfsmatige aanpak. ### 2.3 Coöperatief ondernemen Coöperatief ondernemen is een autonome organisatie waarbij personen zich vrijwillig verenigen om hun gemeenschappelijke economische, sociale of culturele behoeften en ambities te behartigen. Ze zijn samen eigenaar van de onderneming en controleren deze democratisch. #### 2.3.1 Kenmerken van een coöperatie Een coöperatie wordt gekenmerkt door: * Vrijwillig en open lidmaatschap. * Democratische controle en besluitvorming door de leden. * Economische participatie door de leden. * Autonomie en onafhankelijkheid. * Onderwijs, vorming en informatieverstrekking. * Samenwerking tussen coöperaties. * Verantwoordelijkheid tegenover de gemeenschap. #### 2.3.2 Werkerscoöperatie Een werkerscoöperatie is een model waarbij de werkers zelf eigenaar en bestuurder zijn van hun onderneming. De werkers zijn de aandeelhouders en nemen gezamenlijk beslissingen. Arbeidsrechtelijk kunnen de vennoten zowel werknemers als zelfstandigen zijn. #### 2.3.3 Voordelen van coöperatief ondernemen **Voordelen voor werkers:** * **Samen ondernemen:** Vertrekt vanuit gemeenschappelijke behoeften; lasten en lusten worden gedeeld. * **Eigenaarschap:** Geen puur winstbejag; streeft naar doelmaximalisatie in plaats van winstmaximalisatie. * **Autonomie en zeggenschap:** Autonoom beheer op democratische wijze. **Maatschappelijke voordelen:** * **Inbedding in de gemeenschap:** Meer aandacht voor de gemeenschap en omgeving. * **Democratisering van de economie:** Voorkomt machtsconcentratie en creëert ruimte voor meer dan winst maken. * **Beperkte inkomensongelijkheid:** Draagt bij aan een gelijkere samenleving. * **Veerkracht en autonomie:** Ondernemingen zijn autonomer en veerkrachtiger tegenover globaal kapitaal. * **Collaboratieve economie:** Maakt een meer samenwerkende economie mogelijk. #### 2.3.4 Verschillen met het huidige systeem Coöperaties verschillen van het traditionele kapitalistische systeem door: * **Solidariteit en innovatie:** Integraal deel van de coöperatieve structuur, versus een reactieve winstgedreven structuur. * **Democratie:** Eigenaarschap van economische middelen leidt tot een robuustere democratie, versus "cronyisme" in het kapitalisme. * **Vrijheid en gelijkheid:** Gelijke condities leiden tot grotere vrijheid en gelijkheid, versus natuurlijke concentratie en monopolie in het kapitalisme. * **Verdeling van welvaart:** Gelijkere verdeling betekent minder nood aan herverdeling door de overheid. #### 2.3.5 Soorten coöperatieven Voorbeelden van coöperatieven zijn: * Ecopower (burgercoöperatie voor hernieuwbare energie). * CoopCycle (netwerk en softwareprovider voor fietskoerierscoöperaties). * Partago (burgercoöperatie voor elektrische deelauto's). * BoerEnCompagnie (boerencoöperatie met community supported agriculture). ### 2.4 Democratiseren van de economie? Coöperatieven worden gezien als onderdeel van een bredere beweging om de economie te democratiseren. Dit roept vragen op over de verdeling van economische macht, democratische controle over de economie, en controle over werk en de opbrengsten daarvan. #### 2.4.1 Veranderen van regels versus veranderen van het spel De vraag is of men de bestaande regels van het economische systeem wil aanpassen, of de bedrijfsstructuur zelf wil transformeren. Opties zijn onder andere: * Bedrijven meer regels opleggen versus bedrijfsstructuur veranderen. * Monopolisme bestrijden versus gelijke condities creëren. * Macht concentreren versus macht verdelen/decentraliseren. * Winstmotief centraal stellen versus sociale noden van de mens vooropstellen. * Vervreemding van arbeid tegengaan versus eigenaarschap over arbeid creëren. ### 2.5 Ondernemerschap en plasticiteit Dit concept, geïntroduceerd door Catherine Malabou, onderscheidt "flexibiliteit" van "plasticiteit" in de context van ondernemerschap. #### 2.5.1 Flexibiliteit versus plasticiteit * **Flexibiliteit:** Betekent zich voortdurend aanpassen aan de externe omstandigheden (bv. "de wetten van de markt"), wat kan leiden tot zelfdestructie. Het gaat om kneedbaarheid, onmiddellijke beschikbaarheid en het ontkennen van "wortels". * **Plasticiteit:** Is het vermogen om vanuit standvastigheid de uitdagingen van het leven en de maatschappij te doorwerken en nieuwe wegen te creëren. Het gaat niet alleen om het aannemen van vormen, maar ook om het actief vormgeven van de omgeving. > **Tip:** Flexibiliteit in het kapitalistische systeem kan leiden tot het verlies van autonomie en het ontwortelen van individuen, terwijl plasticiteit juist ruimte biedt voor creatieve en betekenisvolle verandering. #### 2.5.2 De valse belofte van flexibiliteit De focus op flexibiliteit in ondernemerschap en werk fnuikt creativiteit en leidt tot meer van hetzelfde. De toekomst vraagt om plasticiteit, het vermogen om de wereld mede vorm te geven. #### 2.5.3 Het belang van hoop Voorbij optimisme en pessimisme is hoop essentieel. Hoop drijft ons om ergens voor te gaan, zelfs als de uitkomst onzeker is, omdat het belangrijk genoeg is om te doen. Toekomst kan niet bezeten worden, alleen geopend. Hoop is nodig om betekenisvol te ondernemen voor de toekomst, in tegenstelling tot het optimisme dat geen hoop nodig heeft en het pessimisme dat geen hoop meer over heeft. > **Example:** De "lokroep" van Antoine de Saint-Exupéry illustreert dit: in plaats van mensen te instrueren een schip te bouwen, leer ze verlangen naar de uitgestrektheid van de zee. Het schip volgt dan vanzelf. Dit symboliseert hoe een gedeelde visie en een dieper verlangen (hoop) de drijvende kracht zijn achter betekenisvolle actie en verandering. --- # Coöperatief ondernemen als democratisch alternatief Dit gedeelte legt de principes en voordelen van coöperatief ondernemen uit, met de nadruk op democratische controle, ledenparticipatie en maatschappelijke voordelen. ### 4.1 Wat is een coöperatie? Een coöperatie wordt gedefinieerd als een autonome organisatie van personen die zich vrijwillig verenigen om hun gemeenschappelijke economische, sociale of culturele behoeften en ambities te behartigen door middel van een onderneming waarvan ze samen eigenaar zijn en die ze democratisch controleren. De kernfilosofie is dat de coöperatie voldoet aan de behoeften van de leden, omdat deze eigendom zijn van de leden zelf. De kernprincipes van coöperatief ondernemen omvatten: * **Vrijwillig en open lidmaatschap:** Leden sluiten zich vrijwillig aan en de toegang is open voor iedereen die de principes onderschrijft. * **Democratische controle en besluitvorming door de leden:** Elk lid heeft een stem, ongeacht het ingebrachte kapitaal. * **Economische participatie door de leden:** Leden dragen bij aan het kapitaal van de coöperatie en profiteren van de resultaten. * **Autonomie en onafhankelijkheid:** Coöperaties zijn zelfstandige entiteiten die hun eigen beleid bepalen. * **Onderwijs, vorming en informatieverstrekking:** De coöperatie zorgt voor de educatie van haar leden over de coöperatieve principes en praktijken. * **Samenwerking tussen coöperaties:** Coöperaties werken samen om hun gemeenschappelijke belangen te behartigen. * **Verantwoordelijkheid tegenover de gemeenschap:** Coöperaties houden rekening met de maatschappelijke impact van hun activiteiten. ### 4.2 Werkerscoöperatie Een specifieke vorm van coöperatief ondernemen is de **werkerscoöperatie**. Hierbij bezitten en besturen de werknemers zelf hun onderneming of bedrijf. De mensen die samen werken en ondernemen binnen de coöperatie zijn tevens de aandeelhouders en besturen het bedrijf gezamenlijk. Arbeidsrechtelijk kunnen de vennoten zowel werknemers in loondienst als zelfstandigen zijn, vandaar de term 'werkers'. ### 4.3 Belangrijke voordelen van het coöperatieve model Het coöperatieve model biedt diverse voordelen voor zowel de leden als de maatschappij: #### 4.3.1 Voordelen voor werkers * **Samen ondernemen en gedeelde lasten en lusten:** Coöperaties ontstaan vanuit een gemeenschappelijke behoefte en het verlangen om via samenwerking hieraan te voldoen. De successen en de tegenslagen worden door de leden gedeeld. * **Eigenaarschap en doelmaximalisatie:** Leden streven niet primair naar winstmaximalisatie, maar naar doelmaximalisatie; het zo goed mogelijk vervullen van de gemeenschappelijke behoeften. Dit betekent dat de coöperatie niet puur gericht is op winstbejag van individuele leden. * **Autonomie en zeggenschap:** De coöperatie is autonoom en het beheer gebeurt op een democratische wijze, wat de werkers directe invloed geeft op de gang van zaken. * **Inbedding in de gemeenschap:** Er is meer aandacht voor de omgeving en de gemeenschap waarin de coöperatie opereert, wat leidt tot een grotere afhankelijkheid van en betrokkenheid bij deze gemeenschap. * **Bijdrage aan democratisering van de economie:** Door democratische besluitvorming wordt machtsconcentratie voorkomen en ontstaat er ruimte voor andere doelen dan alleen winstmaximalisatie. * **Beperkte inkomensongelijkheid:** De gelijkere verdeling van middelen en macht leidt tot een meer egalitaire samenleving. * **Autonomie en veerkracht tegenover globaal kapitaal:** Coöperaties zijn vaak autonomer en beter bestand tegen de druk van globaal kapitaal. * **Mogelijkheid voor een collaboratieve economie:** Het model bevordert samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid. #### 4.3.2 Maatschappelijke voordelen * **Solidariteit en innovatie:** Deze zijn integraal onderdeel van de coöperatieve structuur, in tegenstelling tot ondernemingen die uitsluitend op winst reageren. * **Robuuste democratie:** Eigenaarschap van economische middelen leidt tot een sterkere democratie, in tegenstelling tot het 'cronyisme' dat kan ontstaan in een kapitalistisch systeem. * **Grotere vrijheid en gelijkheid:** Gelijke condities bevorderen vrijheid en gelijkheid, in contrast met de natuurlijke concentratie en het monopoliseren binnen het kapitalisme. * **Efficiëntere herverdeling:** Een gelijkere verdeling van welvaart betekent minder noodzaak voor overheidsherverdeling en social engineering om het kapitalisme te stabiliseren. ### 4.4 Belangrijke verschillen met het huidige systeem Het coöperatieve model onderscheidt zich van het dominante kapitalistische systeem op diverse punten: * **Machtsverdeling versus machtsconcentratie:** Coöperaties verdelen macht democratisch, terwijl het kapitalisme vaak leidt tot concentratie van macht. * **Doelmaximalisatie versus winstmaximalisatie:** Het primaire doel is het vervullen van gemeenschappelijke behoeften, niet het maximaliseren van winst. * **Gelijke condities versus monopolisme:** Coöperaties streven naar gelijke kansen, waar het kapitalisme neigt naar monopolistische structuren. * **Eigenaarschap en controle:** Leden zijn gezamenlijk eigenaar en controleren de onderneming, wat contrasteert met de scheiding tussen eigendom en controle in veel grote bedrijven. * **Solidariteit versus competitie:** De nadruk ligt op samenwerking en solidariteit, eerder dan op pure concurrentie. ### 4.5 Soorten coöperatieven Er bestaan verschillende soorten coöperatieven, gericht op diverse sectoren en behoeften: * **Burgercoöperaties:** Leden zijn burgers die gezamenlijk investeren in projecten, zoals hernieuwbare energie (bv. Ecopower) of deelauto's (bv. Partago). * **Netwerk- en softwareproviders voor coöperaties:** Organisaties die ondersteuning bieden aan andere coöperaties, zoals CoopCycle voor fietskoeriers. * **Boerencoöperaties:** Boeren die samenwerken, bijvoorbeeld via community supported agriculture (bv. BoerEnCompagnie). ### 4.6 Democratiseren van de economie? Coöperatieven zijn een manifestatie van de bredere beweging om de economie te democratiseren. De centrale vragen die hierbij centraal staan zijn: * Hoe verdelen we economische macht? * Welke democratische controle willen we over de economie uitoefenen? * Welke controle willen we over ons werk en de vruchten daarvan? Dit proces kan worden gezien als het veranderen van de spelregels van het bestaande systeem door bedrijven meer regels op te leggen, of het veranderen van het spel zelf door fundamenteel andere bedrijfsstructuren te creëren. Het verschuift de focus van monopolisme naar gelijke condities, van machtsconcentratie naar machtsverdeling, van het winstmotief naar sociale noden, en van vervreemding van arbeid naar eigenaarschap over arbeid. > **Tip:** Het begrijpen van coöperatief ondernemen is cruciaal om de potentiële verschuivingen binnen de economie te analyseren, weg van puur kapitalistische principes naar meer democratische en mensgerichte modellen. > > **Voorbeeld:** Triodos Bank dient als een voorbeeld van een financiële instelling met een sterkere focus op maatschappelijke impact en beperkte loonverschillen, wat aansluit bij de waardengedreven principes die coöperaties ook nastreven, alhoewel het geen coöperatie in de strikte zin is. --- # Ondernemerschap, plasticiteit en de rol van hoop Dit deel verkent de notie van plasticiteit als tegenhanger van flexibiliteit in ondernemerschap en benadrukt het belang van hoop voor betekenisvol ondernemen. ### 6.1 Ondernemerschap en plasticiteit Het onderscheid tussen flexibiliteit en plasticiteit is cruciaal voor het begrip van menselijke aanpassing en groei, met name binnen de context van ondernemerschap. Onze omgeving vormt ons, maar we vormen ook onze omgeving. * **Flexibiliteit:** Dit concept verwijst naar het zich voortdurend aanpassen aan de bestaande wereld, zoals de "wetten van de markt", wat kan leiden tot zelfdestructie. In het kapitalistische systeem betekent flexibiliteit dat men kneedbaar is, bereid om op elk moment te werken, deeltijds te werken, te multitasken en zich van werkplek te veranderen. Dit gaat uit van een idee van menselijke wortelloosheid en absolute aanpasbaarheid. * **Plasticiteit:** In tegenstelling tot flexibiliteit, beschrijft plasticiteit het vermogen om vanuit standvastigheid de uitdagingen van het leven en de maatschappij te doorwerken en nieuwe wegen te creëren. Het gaat niet enkel om het aannemen van vormen, maar ook om het zelf geven van vorm. Dit concept is gebaseerd op het idee dat we de omgeving kunnen beïnvloeden en hervormen. ### 6.2 Catherine Malabou over flexibiliteit en plasticiteit Catherine Malabou beschrijft flexibiliteit als een vals concept binnen het kapitalistische systeem, dat de afwezigheid van determinatie suggereert. Het vereist dat mensen elke vorm kunnen aannemen en volledig kneedbaar zijn. Dit systeem gaat ervan uit dat we onze geboorteplaats kunnen verlaten, op elk moment beschikbaar zijn voor werk, deeltijds kunnen werken en multitasken, en geen "wortels" meer hebben. Malabou stelt hier het concept van plasticiteit tegenover, dat impliceert dat we niet alleen ons aanpassen, maar ook de wereld vormgeven. De focus op flexibiliteit in ondernemerschap en werk wordt gezien als een valse belofte. Het fnuikt creativiteit en leidt tot meer van hetzelfde. De toekomst vereist volgens Malabou eerder plasticiteit dan flexibiliteit. ### 6.3 Belang van hoop: voorbij optimisme en pessimisme Betekenisvol ondernemen voor de toekomst vereist hoop, die verder gaat dan naïef optimisme of cynisch pessimisme. Beide uitersten gaan ervan uit dat de toekomst reeds vastligt. * **Optimisme:** Gaat uit van een positieve, gegarandeerde uitkomst, waardoor hoop overbodig wordt. * **Pessimisme:** Stelt dat fundamentele verandering niet mogelijk is, waardoor er geen hoop meer overblijft. **Hoop** is daarentegen het principe dat ons drijft om voor iets te gaan, zelfs wanneer de uitkomst onzeker of duister is, omdat het belang van de inzet te groot is om het na te laten. Hoop erkent dat de toekomst niet bezeten kan worden, maar alleen geopend. > **Tip:** Hoop stelt ons in staat om te handelen in het onbekende en tegelijkertijd de wereld te proberen veranderen, zonder de uitkomst te garanderen. Een treffende metafoor voor dit concept is te vinden in Antoine de Saint-Exupéry's "Citadelle": om een schip te bouwen, moet men mensen niet instrueren over het aan slepen van hout of het indelen van taken, maar hen laten verlangen naar de uitgestrektheid van de zee. Dit verlangen, of hoop, zal er onvermijdelijk toe leiden dat het schip en de geschikte bemanning ontstaan. Dit illustreert hoe een diepere drijfveer, zoals hoop, de aanzet kan geven tot concrete realisatie. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | MVO | Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, een benadering waarbij bedrijven rekening houden met hun impact op mens, milieu en maatschappij naast winstgevendheid. | | Kapitalistisch realisme | De ideologie die stelt dat er geen haalbaar alternatief is voor het kapitalisme, wat leidt tot acceptatie van bestaande economische structuren ondanks hun gebreken. | | TINA | "There Is No Alternative", een veelgebruikte slogan die de afwezigheid van alternatieven voor het huidige economische systeem suggereert, vaak geassocieerd met het kapitalisme. | | Externaliseren | Het proces waarbij de kosten en risico's van economische activiteiten worden afgeschoven op derden, zoals de samenleving of het milieu, in plaats van door het bedrijf zelf te worden gedragen. | | Sweatshops | Werkplaatsen waar werknemers onder erbarmelijke omstandigheden werken, met extreem lage lonen, lange uren en gebrek aan basisrechten, vaak in de kledingindustrie. | | Cronyisme | Vriendjespolitiek, waarbij gunsten en machtsposities worden toegekend aan vrienden en kennissen in plaats van op basis van verdienste of kwalificatie. | | Extractie economie | Een economisch model dat primair gericht is op het winnen van natuurlijke grondstoffen uit de aarde, vaak met aanzienlijke ecologische schade en zonder duurzaam herstel. | | Welvaartsopbouw | Het creëren van goederen en diensten die leiden tot meerwaarde, niet noodzakelijk in financiële zin, maar ook in termen van maatschappelijke of ecologische verbetering. | | Triodos Bank | Een ethische bank die investeert in maatschappelijke initiatieven en projecten die een positieve impact hebben op mens, milieu en cultuur, met een focus op transparantie en duurzaamheid. | | Mobiele scholen | Educatieve initiatieven die mobiele faciliteiten gebruiken om onderwijs te bieden aan gemarginaliseerde groepen, zoals straatkinderen, op locaties waar traditionele scholen niet toegankelijk zijn. | | Street skills | De praktische vaardigheden en kennis die mensen, vaak jongeren, ontwikkelen door hun ervaringen in de straatcultuur, die kunnen worden vertaald naar waardevolle competenties in andere contexten. | | Coöperatief ondernemen | Een bedrijfsmodel waarbij werknemers, gebruikers of consumenten gezamenlijk eigenaar zijn van en democratisch controle uitoefenen over de onderneming. | | Werkerscoöperatie | Een coöperatie die eigendom is van en beheerd wordt door de werknemers zelf, waarbij de winst wordt herverdeeld onder de werkers of geherinvesteerd in de onderneming. | | Doelmaximalisatie | Het streven om specifieke, vooraf bepaalde doelen te bereiken die verder gaan dan puur winstbejag, zoals het maximaliseren van maatschappelijke impact of werknemerstevredenheid. | | Democratisering van de economie | Het proces van het verspreiden van economische macht en controle onder een breder scala aan belanghebbenden, weg van de concentratie bij enkele grote bedrijven of individuen. | | Flexibiliteit | Het vermogen van een individu of systeem om zich snel aan te passen aan veranderende omstandigheden, met name binnen een economisch kader, wat kan leiden tot zelfuitputting. | | Plasticiteit | Het vermogen om vanuit innerlijke standvastigheid en met behoud van eigenheid, om te gaan met uitdagingen en nieuwe wegen te creëren, in tegenstelling tot louter aanpassen. | | Hoop | Een fundamentele menselijke drijfveer die aanzet tot actie en het nastreven van doelen, zelfs bij onzekere of duistere uitkomsten, omdat het belang van de inzet prevaleert. |