les 17 en 18 hoorcollege .docx

# Gezin en gezinsvormen Dit onderwerp verkent de sociologie van het gezin, de evolutie van verschillende gezinsvormen van het traditionele kerngezin naar meer diverse structuren, en de impact van sociale veranderingen op huwelijk en gezinsvorming. ## 1 Gezin en gezinsvormen ### 1.1 Gezinssociologie Gezinssociologie bestudeert hoe gezinnen functioneren en veranderen. Het onderzoekt gezinsvormen, relaties binnen gezinnen, en de invloed van gender, klasse en cultuur. Gezinnen spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van individuen en de samenleving. ### 1.2 Het gezin als sociaal construct Het kerngezin, bestaande uit ouders en kinderen, wordt vaak als de norm beschouwd, maar is geen natuurlijke entiteit. Het is een sociaal geconstrueerde vorm. Historisch werd het traditionele gezin gekenmerkt door de man als kostwinner en de vrouw als zorgende. Tegenwoordig bestaan er echter veel diverse gezinsvormen, waaronder: * Eenoudergezinnen * Samengestelde gezinnen * Regenbooggezinnen * Samenwonenden zonder huwelijk ### 1.3 Huwelijk en gezinsvorming Het huwelijk is een sociale overeenkomst met bijbehorende rechten en plichten. Vroeger was het gezin vaak primair economisch gedreven en niet altijd gebaseerd op liefde. ### 1.4 Veranderingen in gezinnen Er zijn significante veranderingen te zien in gezinsstructuren en -dynamieken: * **Minder kinderen per gezin:** Koppels krijgen minder kinderen. * **Latere gezinsvorming:** Ouders krijgen later in hun leven kinderen. * **Meer werkende vrouwen:** Vrouwen nemen vaker deel aan de arbeidsmarkt. * **Veranderde opvoeding:** De opvoedingsstijl is verschoven van een bevelshuishouding naar een onderhandelingshuishouding. #### 1.4.1 Gevolgen voor kinderen Deze veranderingen kunnen leiden tot uitdagingen voor gezinnen, waaronder financiële, relationele, opvoedkundige en gezondheidsproblemen. Vaak is maatwerk en gecombineerde hulp voor zowel ouders als kinderen noodzakelijk. ### 1.5 Gastles: Gender en migratie Dit deel van het document bespreekt de concepten gender en migratie en hun onderlinge relatie. #### 1.5.1 Wat is gender? Gender verwijst naar de sociale verwachtingen rondom mannen en vrouwen. Het gaat niet alleen om biologische verschillen, maar vooral om rollen en gedragingen die als "normaal" worden beschouwd. Deze verwachtingen kunnen leiden tot ongelijkheid en zijn daarom een belangrijk maatschappelijk discussiepunt. Gender is niet binair en omvat ook non-binaire identiteiten. Het beïnvloedt carrièrekeuzes, gezinsvorming en maatschappelijke behandeling. #### 1.5.2 Wat is migratie? Migratie is de verhuizing van mensen van de ene plaats naar de andere. Redenen voor migratie zijn divers, waaronder economische motieven, studie, familiebanden, en het vluchten voor oorlog of onveiligheid. Vaak zijn er meerdere redenen tegelijkertijd aanleiding voor migratie. #### 1.5.3 De link tussen gender en migratie De "vervrouwelijking van migratie" duidt op de toenemende migratie van vrouwen. Dit roept vragen op over de daadwerkelijke vrijheid die vrouwen hierdoor verkrijgen, en of ze niet nog steeds voornamelijk zorgtaken uitvoeren. Er bestaan ook vooroordelen over migranten, waarbij mannelijke migranten vaak als economische werkers en vrouwelijke migranten als moeders of zorgverleners worden gezien, wat hun kansen op de arbeidsmarkt en de hulpverlening beïnvloedt. #### 1.5.4 Hoe onderzoek naar migratie veranderde Onderzoek naar migratie is geëvolueerd van een focus op cijfers naar een dieper begrip van de redenen, beleving en dagelijkse impact van migratie. Migranten worden steeds vaker actief betrokken bij het onderzoeksproces. #### 1.5.5 Migratie en integratie Integratie wordt gedefinieerd als het deelnemen aan de samenleving, wat verder gaat dan alleen aanpassing door migranten; de ontvangende samenleving moet ook openstaan voor nieuwkomers. Integratie wordt beïnvloed door wetten, beleid en factoren als gender, opleiding, inkomen, afkomst, huidskleur en verblijfsstatus (intersectionaliteit). #### 1.5.6 Wat betekent dit voor sociaal werk? Sociaal werkers moeten rekening houden met maatschappelijke structuren en regels die mensen tegenhouden, en de levensgeschiedenis en context van individuen meenemen. #### 1.5.7 Affectief burgerschap Affectief burgerschap omvat bijdragen aan de samenleving via zorg, emoties en betrokkenheid. Migrantenmoeders zijn een voorbeeld van dit concept, door hun rol op scholen, in de buurt, en hun bemiddeling tussen culturen. Ook migrantenverenigingen dragen bij aan een gevoel van thuis zijn. Zorg en solidariteit bevorderen verbondenheid, actieve deelname en culturele brugvorming. ## 2 Migratie en culturele diversiteit in België ### 2.1 Van gastarbeid tot superdiversiteit België is in ongeveer 75 jaar tijd geëvolueerd van een land met beperkte etnisch-culturele diversiteit naar een samenleving van superdiversiteit. #### 2.1.1 Migratie door de eeuwen heen Migratie is van alle tijden, gedreven door economische, politieke en sociale redenen. Historische voorbeelden zijn de migratie van Grieken en Romeinen, de Europese migratie naar Amerika, en de trans-Atlantische slavernij. #### 2.1.2 Migratie in België: historisch overzicht * **Voor 1920:** Spontane migratie, voornamelijk uit buurlanden. Het aandeel niet-Belgen bedroeg in 1910 3,5%. * **1920–1940:** Georganiseerde arbeidsmigratie voor de industrie, met migranten uit Italië, Polen en Tsjechië. Het aandeel niet-Belgen in 1930 was 3,9%. De economische nood leidde tot een actieve migratiepolitiek. * **Na WO II (1945–1956):** Actieve aantrekking van 77.000 Zuid-Italianen en 20.000 Polen voor de mijnen en zware industrie. * De mijnramp van Marcinelle (1956) toonde de gevaarlijke werkomstandigheden voor migranten aan. * In 1947 bestond slechts 4,3% van de Belgische bevolking uit niet-Belgen. * **Jaren '60:** Gastarbeid en economische groei leidden tot een tekort aan arbeidskrachten. Migranten werden aangetrokken uit Spanje, Griekenland, Marokko en Turkije. In 1970 waren er 696.300 niet-Belgen. Gastarbeiders vestigden zich permanent. * **Jaren '70:** Economische crisis en migratiestop van 1974 als gevolg van de oliecrisis. De nadruk verschoof naar gezinshereniging, EU-migratie en asielaanvragen (vanaf '90). In 1991 waren er 904.500 niet-Belgen. * **Jaren '90:** Globalisering leidde tot een toename van migratie uit meer landen met diverse achtergronden, wat het begin van superdiversiteit markeerde. #### 2.1.3 Superdiversiteit in de 21e eeuw Superdiversiteit, geïntroduceerd door Steven Vertovec, beschrijft een complexere realiteit dan gewone diversiteit, met zowel kwantitatieve als kwalitatieve dimensies. Diversiteit is een dagelijkse realiteit geworden in sectoren als onderwijs en sociaal werk. * **Wat is superdiversiteit?** Het erkent meervoudige identiteiten en vraagt om een "en/en"-denken in plaats van "wij-zij"-denken. * **Samenleven en gedeelde verantwoordelijkheid:** Iedereen draagt bij aan het samenleven in superdiverse wijken. Transnationaal leven en meertaligheid zijn alledaagse fenomenen. Brussel telde in 2011 meer dan 100 talen. * **Uitdagingen en kansen:** * **Uitdagingen:** Wij-zij-denken, uitsluiting, opvangcrises en beleidsproblemen. * **Kansen:** Interculturalisering van onderwijs, sociaal werk en gezondheidszorg; divers-sensitief werken; erkenning van talen en culturen; van assimilatie naar co-creatie. #### 2.1.4 Toekomstscenario's * **Negatief:** Angst, polarisatie, racisme, ongelijkheid. * **Positief:** Normalisering, erkenning, interculturalisering, emancipatie. De toekomst van steden ligt in het mobiliseren van superdiversiteit, waarbij sociaal werkers een cruciale rol spelen. ##### 2.1.4.1 Risico's en effecten van superdiversiteit | Negatieve risico's | Positieve effecten | | :-------------------------------- | :----------------------------------------------- | | Armoede | Meer aandacht voor welzijn en veiligheid | | Psychische problemen | Normalisering van verschillende gezinsvormen | | Intergenerationele ongelijkheid | Meer ruimte voor zorgende vaders | ##### 2.1.4.2 Vergelijking tussen gastarbeiders en nieuwkomers | Eerste generatie gastarbeiders (vroeger) | Nieuwkomers vandaag | | :-------------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Weinig contact buiten eigen gemeenschap | Meer contact via sociale media en grotere netwerken | | Geen taallessen of inburgering | Verplichte taallessen en inburgering | | Vaak laaggeschoold werk in de industrie | Velen zijn (hoog)opgeleid | | Vrouwen bleven meestal thuis | Van vrouwen wordt verwacht dat ze werken | | Weinig ruimte om zelf keuzes te maken | Toch blijft er druk en weinig echte vrijheid door regels en verplichtingen | ##### 2.1.4.3 Factoren van hedendaagse migratie | Globalisering | Vrij verkeer binnen de EU en migratie voor werk en studie. | | :--------------------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Oorlog en conflicten | Bosnië, Kosovo en de Golfoorlog, wat leidde tot meer vluchtelingen en asielzoekers. | | Politieke veranderingen in Oost-Europa | Vallen van het IJzeren Gordijn, uitbreiding van de EU. | ##### 2.1.4.4 Dimensies van superdiversiteit | Kwantitatieve dimensie | Kwalitatieve dimensie | | :---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | Meer diversiteit in grote steden, evolutie naar "majority-minority cities" zoals Brussel en Antwerpen, waar geen enkele groep de meerderheid vormt. | Migratiepatronen zijn veranderd: migranten komen nu uit veel meer herkomstlanden en vestigen zich op veel meer bestemmingen. Dit leidt tot meer nationaliteiten, talen, religies, migratiemotieven, verblijfsstatuten, socio-economische verschillen en transnationaal leven. Kort gezegd: de klassieke term "de migrant" volstaat niet meer. | --- # Gender en migratie in maatschappelijke context Dit deel behandelt de sociale constructie van gender, de rol ervan in migratiepatronen, de vervrouwelijking van migratie, en hoe genderverwachtingen en vooroordelen de ervaringen van migranten beïnvloeden. ### 2.1 Wat is gender? Gender verwijst naar de sociale en culturele constructie van mannelijkheid en vrouwelijkheid, inclusief de rollen, gedragingen en verwachtingen die de samenleving daaraan koppelt. Het gaat dus niet primair om biologische verschillen, maar om aangeleerde normen en identiteiten. Deze verwachtingen kunnen leiden tot maatschappelijke ongelijkheid en vormen daarom een belangrijk onderwerp in sociale discussies. De notie van gender is niet binair; er bestaan ook mensen die zich niet uitsluitend als man of vrouw identificeren (non-binair). Gender beïnvloedt diverse levensaspecten, zoals beroepskeuze, gezinsstructuur en maatschappelijke behandeling. ### 2.2 Wat is migratie? Migratie is het verhuizen van mensen van de ene plaats naar de andere, zowel binnen als buiten een landsgrens. Migratie wordt gemotiveerd door diverse factoren, waaronder financiële overwegingen, studie, familiebanden of de vlucht voor oorlog en onveiligheid. Vaak is migratie het gevolg van een combinatie van deze redenen, waarbij bijvoorbeeld werk zoeken samengaat met het bieden van een betere toekomst aan kinderen. ### 2.3 De link tussen gender en migratie Een opvallende ontwikkeling is de toenemende migratie van vrouwen, aangeduid als de 'ver vrouwelijking van migratie'. Hoewel dit potentieel meer vrijheid voor vrouwen kan betekenen, roept het ook de vraag op of zij primair zorgtaken blijven uitvoeren, zoals schoonmaken, kinderopvang of ouderenzorg. Daarnaast bestaan er specifieke vooroordelen over migranten op basis van gender. Mannelijke migranten worden vaak geassocieerd met economische arbeid, terwijl vrouwelijke migranten vaker worden gezien als moeders of zorgverleners. Deze gendergestuurde beelden beïnvloeden mede de toegang tot de arbeidsmarkt en de aard van hulp- en beleidsmaatregelen. ### 2.4 Veranderingen in migratieonderzoek Historisch lag de focus van migratieonderzoek voornamelijk op kwantitatieve gegevens, zoals aantallen en herkomstlanden. Hedendaags onderzoek richt zich meer op de "waarom" en "hoe" van migratie, inclusief de subjectieve ervaringen van migranten en de betekenis van migratie in hun dagelijks leven. Migranten worden steeds vaker actief betrokken bij onderzoek, waardoor hun eigen perspectieven centraal komen te staan in plaats van enkel als object van studie te dienen. ### 2.5 Migratie en integratie, met genderperspectief Migratie omvat het verhuizen, terwijl integratie het deelnemen aan de samenleving inhoudt, bijvoorbeeld door werk, studie, sociale contacten en deelname aan verenigingen. Integratie wordt sterk beïnvloed door wet- en regelgeving en vereist een open houding van zowel nieuwkomers als de ontvangende samenleving. Gender speelt een significante rol in hoe migratie en integratie worden ervaren. Factoren als gender, opleiding, inkomen, afkomst, huidskleur en verblijfsstatus bepalen de kansen en obstakels die individuen ondervinden, een concept dat bekend staat als intersectionaliteit. > **Tip:** Houd rekening met intersectionaliteit in je analyse van migratie. Verschillende maatschappelijke posities en identiteiten (gender, klasse, etniciteit, etc.) overlappen en beïnvloeden elkaar, wat leidt tot unieke ervaringen en uitdagingen voor migranten. ### 2.6 Affectief burgerschap in een migratiecontext Affectief burgerschap benadrukt de bijdrage van individuen aan de samenleving door middel van zorg, emoties en betrokkenheid, naast economische of regelgebonden participatie. Migrantenmoeders zijn hier een treffend voorbeeld van: zij dragen bij door steun op scholen en in de buurt, zorg voor gezinnen, en bemiddeling tussen culturen, waarbij ze zowel oude als nieuwe tradities combineren. Ook migrantenverenigingen, zelfs wanneer gericht op het land van herkomst, versterken het gevoel van verbondenheid en participatie. Deze vorm van burgerschap is cruciaal voor het creëren van verbondenheid, actieve deelname en het bouwen van bruggen tussen culturen. ### 2.7 Gastcollege: Migratiegeschiedenis en superdiversiteit België heeft in de afgelopen 75 jaar een transitie doorgemaakt van een relatief homogene samenleving naar een staat van 'superdiversiteit'. Deze ontwikkeling is het resultaat van een complexe migratiegeschiedenis. #### 2.7.1 Migratie door de eeuwen heen Migratie is een universeel fenomeen dat door de geschiedenis heen gedreven wordt door economische, politieke en sociale motieven. Historische voorbeelden omvatten migratie in oude beschavingen, de kolonisatie van Amerika, en de gedwongen migratie door slavernij. Na de Tweede Wereldoorlog nam migratie in Europa, inclusief België, significant toe. #### 2.7.2 Migratie in België: een historisch overzicht * **Voor 1920:** Spontane migratie, voornamelijk vanuit buurlanden, zonder overheidssturing. * **1920-1940:** Georganiseerde arbeidsmigratie naar de Belgische industrie, met name de mijnbouw, vanuit Italië en Polen. * **Na WO II (1945-1956):** Actieve rekrutering van Zuid-Italianen en Polen voor de mijnen en zware industrie. De ramp van Marcinelle in 1956 illustreerde de gevaarlijke werkomstandigheden voor migranten. * **Jaren '60:** Gastarbeid werd gestimuleerd tijdens economische groei, met migranten uit Spanje, Griekenland, Marokko en Turkije. Gastarbeiders vestigden zich permanent. * **Jaren '70:** De oliecrisis leidde tot een migratiestop in 1974, waarna de focus verschoof naar gezinshereniging en asielaanvragen. * **Jaren '90 en later:** Globalisering, vrij verkeer binnen de EU, en conflicten leidden tot toegenomen migratie uit een breder scala aan landen met diverse achtergronden, wat het begin van superdiversiteit markeerde. #### 2.7.3 Superdiversiteit in de 21e eeuw Superdiversiteit, zoals gedefinieerd door Steven Vertovec, beschrijft een complexere realiteit dan traditionele diversiteit. Het omvat zowel kwantitatieve (meer herkomstlanden, meer bestemmingen) als kwalitatieve dimensies (diverse migratiemotieven, verblijfsstatuten, socio-economische profielen en transnationaal leven). In stedelijke centra zoals Brussel en Antwerpen wordt dit fenomeen zichtbaar, waarbij geen enkele groep nog de meerderheid vormt. Diversiteit wordt steeds meer een dagelijkse realiteit, wat een 'en/en'-denken vereist in plaats van een 'wij-zij'-benadering en de erkenning van meervoudige identiteiten. > **Voorbeeld:** Hedendaagse publieke figuren zoals Stromae, Ish Ait Hamou, en Adil El Arbi & Billal Fallah illustreren de superdiversiteit in de Belgische samenleving door hun multiculturele achtergronden en succesvolle integratie in verschillende culturele domeinen. #### 2.7.4 Uitdagingen en kansen van superdiversiteit * **Uitdagingen:** Wij-zij-denken, uitsluiting, opvangcrises, en beleidsproblemen. * **Kansen:** Interculturalisering van onderwijs, sociaal werk en gezondheidszorg; divers-sensitief werken; erkenning van talen en culturen; en een beweging van assimilatie naar co-creatie. #### 2.7.5 Conclusie: De toekomst van steden De toekomst van stedelijke samenlevingen ligt in het benutten van superdiversiteit. Sociaal werkers spelen hierin een sleutelrol door bij te dragen aan het samenleven in complexe, diverse omgevingen. #### 2.7.6 Tabel: Risico's en effecten van superdiversiteit | Negatieve risico's | Positieve effecten | | :------------------------------------------------ | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | Armoede, psychische problemen, intergenerationele ongelijkheid | Meer aandacht voor welzijn en veiligheid, normalisering van verschillende gezinsvormen, meer ruimte voor zorgende vaders. | #### 2.7.7 Tabel: Eerste generatie gastarbeiders versus nieuwkomers vandaag | Eerste generatie gastarbeiders (vroeger) | Nieuwkomers vandaag | | :------------------------------------------------------------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Weinig contact buiten eigen gemeenschap, geen taallessen, laaggeschoold werk, vrouwen bleven thuis, weinig ruimte voor eigen keuzes. | Meer contact via sociale media en netwerken, verplichte taallessen en inburgering, velen (hoog)opgeleid, druk voor vrouwen om te werken, maar beperkte echte vrijheid door regels. | #### 2.7.8 Tabel: Factoren die migratiepatronen beïnvloeden | Globalisering | Oorlog en conflicten | Politieke veranderingen in Oost-Europa | | :------------------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------- | | Vrij verkeer binnen de EU en migratie voor werk en studie. | Bosnië, Kosovo en de Golfoorlog, wat leidde tot meer vluchtelingen en asielzoekers. | Vallen van het IJzeren Gordijn, uitbreiding van de EU. | #### 2.7.9 Tabel: Dimensies van superdiversiteit | Kwantitatieve dimensie | Kwalitatieve dimensie | | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Meer diversiteit in grote steden, evolutie naar "majority-minority cities" zoals Brussel en Antwerpen. | Veranderde migratiepatronen met meer herkomstlanden en bestemmingen, resulterend in meer nationaliteiten, talen, religies, migratiemotieven, verblijfsstatuten, socio-economische verschillen en transnationaal leven. | --- # Migratiegeschiedenis en de opkomst van superdiversiteit in België Dit onderwerp belicht de historische transformatie van migratie in België, van de vroege gastarbeid tot de huidige realiteit van superdiversiteit, en de impact hiervan op de samenleving, sociaal werk en beleid. ### 3.1 Van gastarbeid tot superdiversiteit in België #### 3.1.1 Van beperkte diversiteit naar superdiversiteit België heeft in ongeveer 75 jaar een significante evolutie doorgemaakt van een land met weinig etnisch-culturele diversiteit naar een samenleving van superdiversiteit. Het begrijpen van de huidige maatschappelijke complexiteit vereist een inzicht in de migratiegeschiedenis, die niet alleen maatschappelijke veranderingen weerspiegelt, maar ook de individuele levensverhalen van migranten omvat. #### 3.1.2 Migratie door de eeuwen heen Migratie is een fenomeen dat altijd al heeft bestaan, gedreven door economische, politieke en sociale redenen. Historische voorbeelden omvatten de migratie in oude beschavingen zoals die van de Grieken en Romeinen, de migraties tijdens de ontdekkingsreizen, en de gedwongen migratie door slavernij. Na de Tweede Wereldoorlog nam de migratie in Europa, en dus ook in België, een nog grotere omvang aan. #### 3.1.3 Historisch overzicht van migratie in België * **Voor 1920: Spontane migratie** Migratie gebeurde grotendeels ongeorganiseerd en kwam voornamelijk uit buurlanden. In 1910 bedroeg het aandeel niet-Belgen slechts 3,5%. * **1920–1940: Georganiseerde arbeidsmigratie** De Belgische industrie had behoefte aan arbeiders, met name in de steenkoolmijnen in Wallonië en Limburg. Migranten kwamen voornamelijk uit Italië, Polen en Tsjechië. In 1930 was het aandeel niet-Belgen gestegen tot 3,9%. * **Na WO II (1945–1956): Italiaanse en Poolse migranten** België trok actief 77.000 Zuid-Italianen en 20.000 Polen aan om te werken in de mijnen en de zware industrie in Brussel, Limburg en Wallonië. De mijnramp van Marcinelle in 1956, waarbij 262 mensen van 12 nationaliteiten omkwamen, benadrukte de gevaarlijke werkomstandigheden voor migranten. In 1947 bestond slechts 4,3% van de Belgische bevolking uit niet-Belgen. * **Jaren '60: Gastarbeid en economische groei** Tijdens de economische bloeiperiode van de "Golden Sixties" was er een groot tekort aan arbeidskrachten. Er werd actief gastarbeid aangetrokken uit landen als Spanje, Griekenland, Marokko en Turkije. In 1970 telde België 696.300 niet-Belgen. Gastarbeiders vestigden zich permanent in België, ondanks dat dit niet altijd de initiële bedoeling was. * **Jaren '70: Economische crisis en migratiestop** De oliecrisis van 1973 leidde tot economische recessie en een verminderde vraag naar buitenlandse arbeidskrachten. De migratiestop van 1974 was een gevolg hiervan, met name gericht op het beperken van arbeidsmigratie van buiten de EU. Het migratiepatroon verschoof naar gezinshereniging, migratie binnen de EU en, vanaf de jaren '90, asielaanvragen. In 1991 was het aantal niet-Belgen gestegen tot 904.500, wat de permanente aanwezigheid van eertijdse gastarbeiders bevestigt. * **Jaren '90: Globalisering en de opkomst van superdiversiteit** Vanaf de jaren '90 nam migratie toe door drie belangrijke factoren: * Globalisering zorgde voor een vrij verkeer binnen de EU en meer migratie voor werk en studie. * Oorlogen en conflicten, zoals in Bosnië, Kosovo en de Golfoorlog, leidden tot een toename van vluchtelingen en asielzoekers. * Politieke veranderingen in Oost-Europa, zoals de val van het IJzeren Gordijn en de uitbreiding van de EU, veranderden migratiepatronen. Migranten kwamen uit een breder scala aan landen en met meer diverse achtergronden, wat het begin markeerde van superdiversiteit. #### 3.1.4 Superdiversiteit in de 21e eeuw De migratiegolven uit de 20e eeuw hebben geleid tot een complexere Belgische samenleving, vooral in stedelijke gebieden. Dit heeft geleid tot de term "superdiversiteit", die een complexere realiteit beschrijft dan traditionele diversiteit. **Wat is superdiversiteit?** Geïntroduceerd door Steven Vertovec, beschrijft superdiversiteit een situatie waarin de diversiteit niet alleen kwantitatief (meer verschillende groepen) maar ook kwalitatief (meer variatie binnen die groepen) toeneemt. * **Kwantitatieve dimensie:** Dit uit zich in de toename van diversiteit in grote steden, die evolueren naar "majority-minority cities" zoals Brussel en Antwerpen, waar geen enkele groep nog een demografische meerderheid vormt. * **Kwalitatieve dimensie:** Migratiepatronen zijn veranderd. Migranten komen nu uit een veel groter aantal herkomstlanden en vestigen zich op diverse bestemmingen. Dit resulteert in een grotere variëteit aan nationaliteiten, talen, religies, migratiemotieven, verblijfsstatuten, socio-economische achtergronden en vormen van transnationaal leven. De term "de migrant" volstaat hierdoor niet meer. #### 3.1.5 Diversiteit als dagelijkse realiteit Diversiteit is in het onderwijs, sociaal werk en de gezondheidszorg een dagelijkse realiteit geworden, hoewel de normalisering hiervan nog gaande is. Superdiversiteit vereist een "en/en"-benadering in plaats van een "wij-zij"-denken, en de erkenning van meervoudige identiteiten. Voorbeelden hiervan zijn publieke figuren zoals Stromae, Ish Ait Hamou, Adil El Arbi en Billal Fallah. #### 3.1.6 Samenleven en gedeelde verantwoordelijkheid Het samenleven in superdiverse wijken is een gedeelde verantwoordelijkheid, waarbij ook mensen zonder migratieachtergrond een rol spelen. Transnationaal leven en meertaligheid zijn alledaagse fenomenen; Brussel is een voorbeeld met meer dan 100 talen die er gesproken worden. #### 3.1.7 Uitdagingen en kansen van superdiversiteit * **Uitdagingen:** * Wij-zij-denken en sociale uitsluiting. * Opvangcrises en beleidsproblemen. * Intergenerationele ongelijkheid en psychische problemen. * Armoede. * **Kansen:** * Interculturalisering van onderwijs, sociaal werk en gezondheidszorg. * Divers-sensitief werken. * Erkenning van talen en culturen. * Evolutie van assimilatie naar co-creatie. * Meer aandacht voor welzijn en veiligheid. * Normalisering van verschillende gezinsvormen. * Meer ruimte voor zorgende vaders. #### 3.1.8 Toekomstscenario's De toekomst van steden ligt in het mobiliseren van superdiversiteit. Dit kan leiden tot enerzijds een negatief scenario met angst, polarisatie, racisme en ongelijkheid, of anderzijds tot een positief scenario met normalisering, erkenning, interculturalisering en emancipatie. Sociaal werkers spelen een cruciale rol in het bevorderen van samenleven in complexe, diverse omgevingen. #### 3.1.9 Vergelijking: Eerste generatie gastarbeiders versus nieuwkomers vandaag | Eerste generatie gastarbeiders (vroeger) | Nieuwkomers vandaag | | :-------------------------------------------------------------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Weinig contact buiten eigen gemeenschap | Meer contact via sociale media en grotere netwerken | | Geen taallessen of inburgering | Verplichte taallessen en inburgering | | Vaak laaggeschoold werk in de industrie | Velen zijn (hoog)opgeleid | | Vrouwen bleven meestal thuis | Van vrouwen wordt verwacht dat ze werken | | Weinig ruimte om zelf keuzes te maken | Toch blijft er druk en weinig echte vrijheid door regels en verplichtingen | ### 3.2 Implicaties voor samenleving, sociaal werk en beleid #### 3.2.1 Gender en migratie Gender verwijst naar maatschappelijke verwachtingen rondom mannen en vrouwen, en beïnvloedt rollen, gedragingen en de behandeling van individuen in de samenleving. De "vervrouwelijking van migratie" betekent dat steeds meer vrouwen migreren, wat vragen oproept over de mate waarin dit leidt tot meer vrijheid voor vrouwen of juist tot een voortzetting van zorgtaken. Vooroordelen over mannelijke migranten als economische werkers en vrouwelijke migranten als moeders of zorgverleners beïnvloeden hun kansen op de arbeidsmarkt en de manier waarop beleid en hulpverlening met hen omgaan. #### 3.2.2 Migratie en integratie Migratie is het verhuizen naar een ander land, terwijl integratie verwijst naar deelname aan de samenleving. Integratie wordt sterk beïnvloed door wetten en beleid. Het is geen eenzijdige aanpassing van migranten; de ontvangende samenleving moet ook openstaan voor nieuwkomers. Kansen tot integratie worden beïnvloed door factoren als geslacht, opleiding, inkomen, afkomst, huidskleur en verblijfsstatus, wat het concept van **intersectionaliteit** benadrukt. > **Tip:** Intersectionaliteit is cruciaal om te begrijpen hoe verschillende maatschappelijke posities en identiteiten elkaar beïnvloeden en de kansen of obstakels die iemand ervaart, vergroten of verkleinen. #### 3.2.3 Wat betekent dit voor sociaal werk? Sociaal werkers moeten verder kijken dan individuele tekortkomingen en rekening houden met regels en structuren die integratie belemmeren. Problemen worden vaak maatschappelijk, niet louter persoonlijk, verklaard. Het meenemen van de levensgeschiedenis en context van mensen is essentieel. #### 3.2.4 Affectief burgerschap Affectief burgerschap impliceert bijdragen aan de samenleving via zorg, emoties en betrokkenheid, naast werk en naleving van regels. Migrantenmoeders die zich inzetten op school of in de buurt, zorgen voor families, bemiddelen en vertalen, en combineren oude en nieuwe tradities, zijn hier een goed voorbeeld van. Ook migrantenverenigingen dragen bij aan het gevoel van "thuis" zijn. Zorg en solidariteit bevorderen verbondenheid, actieve deelname aan de samenleving en het overbruggen van culturele kloven. > **Voorbeeld:** Een migrantenmoeder die als vrijwilliger werkt op de lokale school helpt niet alleen de schoolgemeenschap, maar integreert ook zelf en bouwt sociale contacten op. Dit draagt bij aan affectief burgerschap. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gezinssociologie | Een tak van de sociologie die de structuur, functies, veranderingen en relaties binnen gezinnen bestudeert, inclusief de invloed van maatschappelijke factoren zoals gender, klasse en cultuur op gezinslevens. | | Sociaal construct | Een concept of idee dat door de samenleving als vanzelfsprekend wordt aangenomen, maar dat niet gebaseerd is op objectieve realiteit, maar op gedeelde overtuigingen en sociale interacties. | | Kerngezin | Een traditionele gezinsstructuur bestaande uit een vader, moeder en hun biologische of geadopteerde kinderen, dat in sommige culturen als de norm werd beschouwd. | | Eenoudergezin | Een gezin dat bestaat uit één ouder (moeder of vader) en hun kind(eren), vaak ontstaan door scheiding, overlijden of keuze. | | Samengesteld gezin | Een gezin dat ontstaat wanneer een of beide partners kinderen hebben uit een eerdere relatie, wat leidt tot een mix van biologische, stief- en halfbroers/zussen. | | Regenbooggezin | Een gezin met twee ouders van hetzelfde geslacht, dat biologisch, geadopteerd of via een draagmoeder is ontstaan. | | Bevelshuishouding | Een huishoudingsstructuur waarbij de autoriteit en beslissingen primair bij de ouders liggen en de kinderen deze zonder veel discussie dienen op te volgen. | | Onderhandelingshuishouding | Een huishoudingsstructuur waarin beslissingen en regels meer besproken en onderhandeld worden tussen ouders en kinderen, wat leidt tot meer wederzijdse inspraak. | | Gender | De sociaal en cultureel bepaalde rollen, gedragingen, uitingen en identiteiten die worden geassocieerd met mannelijkheid en vrouwelijkheid, en die verschillen van biologisch geslacht. | | Non-binair | Een genderidentiteit die niet exclusief mannelijk of vrouwelijk is, maar zich ergens daartussenin bevindt, of meerdere genders omvat, of geen gender kent. | | Migratie | Het proces waarbij mensen hun oorspronkelijke woonplaats verlaten om zich permanent of tijdelijk elders te vestigen, zowel binnen een land als internationaal. | | Vervrouwelijking van migratie | Een demografische trend waarbij het aandeel vrouwen onder migranten toeneemt, zowel in absolute aantallen als relatief ten opzichte van mannen. | | Superdiversiteit | Een sociologisch concept dat de toenemende complexiteit en variëteit in samenlevingen beschrijft, gekenmerkt door een veelheid aan nationaliteiten, etniciteiten, talen, religies, migratiemotieven en sociaaleconomische achtergronden. | | Gastarbeid | Arbeid waarbij werknemers tijdelijk uit het buitenland worden aangetrokken om specifieke tekorten op de arbeidsmarkt op te vullen, met de intentie dat zij na afloop van het contract terugkeren naar hun thuisland. | | Migratiestop | Een overheidsbeleid dat gericht is op het beperken of volledig stoppen van immigratie, vaak als reactie op economische neergang of maatschappelijke spanningen. | | Gezinshereniging | Het proces waarbij migranten hun gezinsleden (echtgenoten, kinderen, ouders) laten overkomen naar het land waar zij zelf verblijven. | | Affectief burgerschap | Een vorm van burgerschap waarbij individuen bijdragen aan de samenleving door middel van zorg, emotionele betrokkenheid en solidariteit, naast formele participatie en naleving van wetten. | | Intersectionaliteit | Een theoretisch kader dat onderzoekt hoe verschillende sociale categorieën (zoals gender, ras, klasse, seksuele geaardheid) elkaar kruisen en overlappen om specifieke vormen van discriminatie, ongelijkheid en privileges te creëren. | | Transnationaal leven | Het bestaan van sociale, economische en culturele banden die de grenzen van één natiestaat overstijgen, waarbij individuen en gemeenschappen actief betrokken zijn in meerdere landen tegelijk. |