Les 1_2025-2026_Politiek en Politicologie.pdf

# Introductie tot politiek en politicologie Politiek omvat het sturen van een samenleving door middel van afspraken en regels, en politicologie bestudeert deze fenomenen op een wetenschappelijke manier [8](#page=8). ### 1.1 Het belang van politiek Politiek is fundamenteel voor het functioneren van een samenleving. Het invoeren van verplichte autogordels in 1975, ondanks aanvankelijk verzet van burgers die het als een privékwestie beschouwden, illustreert de impact van politieke beslissingen op grote schaal. Deze maatregel heeft naar schatting tienduizenden levens gered in België en Nederland. Hoewel de 'maakbaarheid' van de samenleving beperkingen kent door complexe fenomenen zoals migratiecrisissen, radicalisering, pandemieën, energievraagstukken en internationale conflicten, blijft politiek een cruciaal sturend mechanisme. Het bestuderen van politiek helpt om de historische context van hedendaagse politieke gebeurtenissen te begrijpen [5](#page=5) [8](#page=8). ### 1.2 Definitie van politiek Politiek kan worden gedefinieerd als het sturen van een samenleving. Het concept vindt zijn oorsprong in het Griekse woord "politika", wat te maken heeft met de staat (polis). Per definitie impliceert politiek ook conflicten over hoe de samenleving gestuurd moet worden. Politiek is alomtegenwoordig, niet alleen binnen formele staatsstructuren, maar ook binnen kleinere groepen zoals verenigingen en organisaties, die fungeren als oefenterreinen voor de bredere politiek [8](#page=8). ### 1.3 Variaties in politiek Politiek vertoont verschillende variaties, die geanalyseerd kunnen worden op basis van meerdere dimensies: #### 1.3.1 Territorium De sturing van een samenleving hangt af van het type samenleving dat wordt bestuurd, met name of er een territorium is waarvoor afspraken gelden. Samenlevingen mét een territorium, zoals staten, oefenen omvattende controle uit. De definitie van een staat omvat soevereiniteit binnen een grondgebied, wat betekent dat er geen hogere macht boven de staat staat. Daarnaast hebben ook niet-statelijke entiteiten en gedecentraliseerde of geïnternationaliseerde structuren invloed op bepaalde gebieden [9](#page=9). #### 1.3.2 Culturele opvattingen Culturele opvattingen bepalen de mate waarin regels mogen ingrijpen in het leven van burgers (de reikwijdte van politiek) . De opvattingen hierover zijn aan verandering onderhevig. In de 19e eeuw was er sprake van een 'nachtwakersstaat' met beperkte overheidsfuncties. Door de geschiedenis heen zijn er steeds meer domeinen onder politieke regulering komen te vallen, zoals sociale bescherming (door de arbeidersbeweging), milieu, klimaat, en recenter ook thema's als het homohuwelijk en adoptie. Dit heeft geleid tot een significante toename van politieke interventie. De politieke cultuur evolueert, waardoor de grenzen tussen privé en publiek vervagen, wat zichtbaar is in onderwerpen als verplichte aanwerving, praktijktesten, rookverboden in aanwezigheid van kinderen, en reisbeperkingen tijdens crises [10](#page=10). #### 1.3.3 Vormen van politiek De manier waarop de sturing van een samenleving plaatsvindt, kan variëren in vorm. Dit onderscheid is cruciaal bij het classificeren van politieke systemen of 'regimes' . Belangrijke classificaties omvatten [11](#page=11): * **Democratische versus autoritaire regimes**: In democratieën is macht tijdelijk, gespreid en wordt uitgeoefend via verkozen vertegenwoordigers met respect voor fundamentele rechten [11](#page=11). * **Unitaire versus federale staten**: Dit onderscheid betreft de mate van centralisatie van bestuur; vanuit één punt of gedecentraliseerd [11](#page=11). Variaties in politieke vormen uiten zich ook in de instellingen en procedures, zoals verkiezingen, partijen, parlementen, grondwetten en staatshoofden. Dit vak richt zich grotendeels op deze 'vormen' van politiek [11](#page=11). ### 1.4 De rol en methoden van politicologen Een politicoloog streeft ernaar regelmatigheden te ontdekken in politieke fenomenen en deze complexe realiteit te vereenvoudigen. De sociale werkelijkheid is inherent complex en reflexief. Om dit te bestuderen, formaliseren politicologen de werkelijkheid door middel van variabelen en analytische benaderingen. Zij onderzoeken hoe structuren, posities en rollen gedrag bepalen, naast individuele persoonlijkheden [12](#page=12). Politicologen ontdekken patronen door vergelijking op twee manieren: * **Grote N-studies**: analyseren veel waarnemingen [12](#page=12). * **Kleine N-studies**: selecteren zorgvuldig gekozen waarnemingen [12](#page=12). #### 1.4.1 Doelstellingen van politieke wetenschap Net als burgers, journalisten en kunstenaars, praten veel groepen over politiek. Politieke wetenschappers richten zich echter specifiek op het beschrijven, begrijpen en verklaren van politieke gebeurtenissen en instellingen, en niet op het beoordelen ervan. Om dit te bereiken, volgen ze specifieke regels [14](#page=14): 1. **Intellectuele distantie**: Het primaire doel is niet om te zeggen hoe dingen zouden moeten zijn of om zelf actief deel te nemen aan de politiek. Hoewel perfecte neutraliteit niet bestaat vanwege inherente voorkeuren en belangen, streeft de politicoloog wel naar objectiviteit. De keuze van onderzoeksonderwerpen kan beïnvloed worden door dergelijke voorkeuren. De politicoloog rapporteert zijn bevindingen, die vervolgens door anderen kunnen worden gebruikt [14](#page=14). 2. **Wetenschappelijke methode**: Politieke wetenschap maakt gebruik van een systematische verzameling van bewust ingezamelde waarnemingen. Een gebeurtenis wordt geïnterpreteerd als een uiting van een bredere, algemene categorie van verschijnselen. Vergelijking, inclusief het bewust zoeken naar gelijkenissen en verschillen tussen gevallen (cases), is een kernelement. De keuze van onderzoekstechnieken en de analyse van data kunnen kwantitatief of kwalitatief zijn. Belangrijk is het open rapporteren over wat is onderzocht en waarom, wat repliceerbaarheid mogelijk maakt. Dit proces van controleren en verfijnen draagt bij aan de cumulatieve aard van wetenschappelijke kennis [15](#page=15). > **Tip:** Politicologen gebruiken vaak vergelijkende methoden om patronen te ontdekken, zowel door veel gevallen te bestuderen (grote N) als door enkele zorgvuldig geselecteerde gevallen diepgaand te analyseren (kleine N) ] [12](#page=12). > **Voorbeeld:** Een politicoloog kan het Belgische confederalisme onderzoeken als een specifiek fenomeen dat valt onder de bredere categorie van staatsstructuren [15](#page=15). --- # Structuur en inhoud van de cursus Dit onderdeel geeft een overzicht van de praktische organisatie van de cursus, de vereiste literatuur, de examenstructuur en de inhoudelijke thema's die gedurende het academiejaar behandeld zullen worden, inclusief de koppeling tussen hoofdstukken en colleges [2](#page=2) [3](#page=3) [4](#page=4) [7](#page=7). ### 2.1 Literatuur en cursusmateriaal De verplichte cursustekst dient aangeschaft te worden bij Acco, waarbij alle drukken vanaf de eerste tot en met de zevende druk geaccepteerd worden. Per college wordt één hoofdstuk uit het boek behandeld, met uitzondering van hoofdstuk 12 ("Internationale Politiek") en hoofdstuk 14 ("Democratie in beweging"). Het boek wordt beschouwd als quasi-exhaustief, maar kan vaak aanvullende informatie bevatten. De PowerPointpresentaties, beschikbaar in PDF-formaat, worden op maandag via Blackboard geplaatst [2](#page=2). ### 2.2 Praktische organisatie van de colleges De colleges vinden plaats op dinsdag van 16:00 tot 19:00 uur, met een verwachte stop rond 18:25 uur. Er wordt rekening gehouden met een pauze en de mogelijkheid tot het stellen van vragen om het onderwijs zo interactief mogelijk te maken. De colleges worden opgenomen en zijn achteraf via Blackboard te raadplegen [3](#page=3). ### 2.3 Examenstructuur en beoordeling Er zal een proefexamen plaatsvinden in de eerste week van december, dat de eerste negen hoofdstukken omvat. Het officiële examen is gepland voor januari 2025 en zal schriftelijk afgenomen worden gedurende twee uur. Het examen bestaat uit 60 Multiple Choice-vragen, waarbij elke vraag drie antwoordmogelijkheden heeft [4](#page=4). De focus ligt op het leren werken met concepten en begrippen, in plaats van het van buiten leren van namen en data, hoewel er nog steeds aanzienlijke kennis vereist is. Er is geen sprake meer van giscorrectie, maar wel van een "verhoogde cesuur"; een puntentelling vanaf één derde van de vragen correct beantwoord, wat neerkomt op 40 van de 60 punten. Dit maakt gokken een strategische keuze [4](#page=4). > **Tip:** Hoewel het examen gericht is op conceptueel begrip, is een solide basis van feitelijke kennis essentieel voor een goede voorbereiding [4](#page=4). ### 2.4 Inhoudelijke thema's en collegeverdeling De cursus behandelt de volgende thematische hoofdstukken, verdeeld over de colleges gedurende het academisch jaar: * **Hoofdstuk 1:** Politiek en politieke wetenschap (23 september) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 2:** Staat en macht (30 september) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 3:** Breuklijnen en ideologieën (7 oktober) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 4:** Democratie en vertegenwoordiging (14 oktober) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 5:** Politieke participatie en sociale bewegingen (21 oktober) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 6:** Politieke partijen en partijsystemen (28 oktober) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 7:** Kiessystemen en stemgedrag (4 november) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 8:** Parlement en regering (18 november) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 9:** Bestuur en beleid (25 november) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 10:** Administratie en justitie (Proefexamenweek, 2 december) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 11:** Federalisme en decentralisatie (9 december) [7](#page=7). * **Hoofdstuk 13:** Europese Unie (16 december) [7](#page=7). --- # Instrumenten van de politicologie De politicologie gebruikt specifieke instrumenten om politieke fenomenen te analyseren en te begrijpen, waarbij concepten, modellen en theorieën centraal staan [16](#page=16). ### 3.1 Concepten Concepten vormen de bouwstenen van de politicologie en bieden een specifieke "taal" om de complexiteit van de politieke werkelijkheid te ordenen. Ze zijn algemene categorieën die verschijnselen nauwkeurig afbakenen. Zonder concepten is het onmogelijk om over politiek te spreken en hoofd- van bijzaken te onderscheiden. Een concept kan worden gezien als een ideaaltype dat de essentiële kenmerken van een fenomeen vastlegt, hoewel de werkelijkheid zelden perfect overeenkomt met dit ideaaltype. Een voorbeeld hiervan is het concept "polyarchie" [16](#page=16). > **Voorbeeld:** Het onderscheid tussen "gender" en "geslacht" illustreert hoe concepten specifieke fenomenen afbakenen. Andere voorbeelden zijn "politieke partijen" en "particratie" [16](#page=16). ### 3.2 Modellen Modellen zijn vereenvoudigde voorstellingen van de werkelijkheid. In tegenstelling tot concepten, die op zichzelf staande begrippen zijn, beschrijven modellen ook de relaties tussen verschillende concepten, ook wel variabelen genoemd. Statistische modellen bevatten bijvoorbeeld slechts een selectie van variabelen om een bepaald verschijnsel te verklaren, zoals deelname aan protest, en spreken van "verklaarde variantie" [17](#page=17). > **Voorbeeld:** De politieke kringloop van David Easton is een bekend model dat de interactie tussen maatschappij en politiek systeem illustreert. Dit model omvat elementen zoals eisen, gatekeepers, steun (actief en passief), output en de feedbackloop [17](#page=17). ### 3.3 Theorieën Theorieën bieden een verklaring voor hoe en waarom politieke verschijnselen met elkaar in verband staan; ze vertellen een verhaal over causaliteit. Politieke wetenschappers gebruiken theorieën om vragen te beantwoorden zoals waarom het vertrouwen in de overheid per land verschilt, wat de samenstelling van regeringen bepaalt, of waarom oppositieleden wetsvoorstellen indienen die waarschijnlijk niet worden aangenomen [18](#page=18). Theorieën zijn het resultaat van waarnemingen en onderzoek, maar sturen op hun beurt ook de waarnemingen en het onderzoek zelf aan, in een cyclisch proces van deductie en inductie [18](#page=18). > **Tip:** De cruciale schakel tussen theorie en onderzoek is de hypothese, een voorspelling die getoetst kan worden [18](#page=18). --- # Vergelijkende politiek als discipline Vergelijkende politiek is een essentiële tak binnen de politieke wetenschappen die zich richt op het bestuderen en vergelijken van verschillende landen en politieke systemen om een dieper en omvattender begrip van politieke fenomenen te ontwikkelen [6](#page=6). ### 4.1 De kern van vergelijkende politiek Het centrale idee achter vergelijkende politiek is dat het slechts beperkt inzicht oplevert om één enkel land te bestuderen. Zoals Seymour Martin Lipset stelde: ‘Als je maar één land kent, ken je geen enkel land’. Door verschillende landen met elkaar te vergelijken, kunnen we patronen, overeenkomsten en verschillen identificeren die anders verborgen zouden blijven [6](#page=6). #### 4.1.1 Toepassingen en voorbeelden Een concreet voorbeeld van deze vergelijkende aanpak is het bestuderen van de sterkte van rechts-populistische partijen. Door de prestaties van dergelijke partijen in één regio (bijvoorbeeld Franstalig België) te vergelijken met die in andere landen of regio's, kunnen onderzoekers factoren identificeren die bijdragen aan hun succes of falen [6](#page=6). > **Tip:** Het vergelijken van politieke systemen helpt niet alleen bij het begrijpen van specifieke landen, maar ook bij het ontwikkelen van algemene theorieën over politiek. ### 4.2 Plaats binnen de politicologie Vergelijkende politiek is een belangrijke discipline die naast andere kerngebieden binnen de politieke wetenschappen staat. Deze gebieden omvatten [6](#page=6): * Bestuurskunde * Internationale politiek * Politieke filosofie [6](#page=6). Deze disciplines vullen elkaar aan en bieden verschillende perspectieven op het politieke leven. Vergelijkende politiek fungeert vaak als een opvolgingsvak dat dieper ingaat op specifieke thema's binnen deze bredere domeinen, met verdiepende masterprogramma's zoals Political Science (Engelstalig), Politieke Communicatie en Internationale Betrekkingen [6](#page=6). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Politiek | Het sturen van een samenleving, waarbij afspraken nodig zijn om collectieve doelen te bereiken. Dit omvat ook de conflicten die hierbij komen kijken en de regels die binnen groepen of organisaties gelden. | | Politicologie | De wetenschappelijke discipline die zich bezighoudt met het beschrijven, begrijpen en verklaren van politieke gebeurtenissen en instellingen, zonder deze direct te beoordelen. Het doel is het ontdekken van regelmatigheden en het vereenvoudigen van complexe sociale fenomenen. | | Staat | Een politieke entiteit die soeverein is binnen een bepaald territorium, wat betekent dat er geen hogere macht boven haar staat. Staten hebben een grondgebied en stellen regels vast die gelden voor de samenleving binnen dat gebied. | | Macht | De capaciteit om invloed uit te oefenen en het gedrag van anderen te beïnvloeden. In democratische regimes is macht tijdelijk gespreid, uitgeoefend via verkozen vertegenwoordigers en gebonden aan fundamentele rechten. | | Concepten | Algemene begrippen of categorieën die worden gebruikt om specifieke verschijnselen in de politiek nauwkeurig af te bakenen en te analyseren. Ze helpen om hoofd- en bijzaken te onderscheiden en de essentie van een fenomeen te vatten, zoals politieke partijen of gender. | | Modellen | Vereenvoudigde voorstellingen van de realiteit die de aandacht vestigen op specifieke variabelen en de relaties daartussen. Ze helpen om complexe politieke processen inzichtelijk te maken, zoals de politieke kringloop van David Easton. | | Theorieën | Verhalen of verklaringen die beschrijven hoe en waarom politieke verschijnselen met elkaar in verband staan, gericht op causaliteit. Theorieën zijn het resultaat van waarnemingen en onderzoek, maar sturen ook het verdere onderzoeksproces. | | Vergelijkende politiek | Een tak binnen de politieke wetenschappen die zich richt op het bestuderen en vergelijken van politieke systemen, instellingen en processen in verschillende landen om patronen en verschillen te ontdekken. | | Wetenschappelijke methode | Een systematische aanpak voor het verzamelen en analyseren van gegevens om politieke verschijnselen te onderzoeken. Dit omvat het formuleren van hypotheses, het verzamelen van waarnemingen, en het toetsen van bevindingen op een repliceerbare manier. | | Politieke participatie | De actieve deelname van burgers aan politieke processen, zoals stemmen, lid worden van een politieke partij, of deelnemen aan sociale bewegingen en demonstraties. |