Studentenslide les 3 doelmatigheid.pptx

# Inleiding tot gezondheidseconomie en epidemiologie Dit gedeelte van de cursus introduceert de fundamentele concepten van gezondheidseconomie en epidemiologie en plaatst deze binnen de bredere context van de gezondheidszorgmarkt. Het hoofddoel is het optimaliseren van het gebruik van schaarse middelen binnen de gezondheidszorg. ## 1.1 Situering in de module De module omvat de volgende onderdelen: * Situering in de module: Inleiding tot de gezondheidszorgmarkt * Inleiding tot epidemiologie * Productie van gezondheid * Doelmatigheid * Voorbeeldexamenvragen ## 1.2 Doelstellingen Na het bestuderen van dit onderwerp beheerst de student de volgende concepten: * De begrippen doelmatigheid, evidentie, doeltreffendheid, QALY en DALY. * Het berekenen en interpreteren van QALY in vereenvoudigde voorbeelden. * Het beoordelen van de kosteneffectiviteit van een interventie op basis van QALY-waarden in vereenvoudigde voorbeelden. * Het interpreteren van kosteneffectiviteit uit vereenvoudigde grafieken. * Het belang van gezondheidseconomische evaluaties als onderdeel van de gezondheidseconomie. ## 1.3 Gezondheidszorgsystemen: eisen en belang Gezondheidszorgsystemen worden gekenmerkt door drie belangrijke eisen: * **Betaalbaarheid:** Zorgen dat zorg financieel toegankelijk is. * **Kwaliteit:** Leveren van hoogwaardige zorg. * **Solidariteit:** Ondersteuning van innovatie en collectieve financiering. ## 1.4 Doelmatigheid: een kernbegrip ### 1.4.1 Wat is doelmatigheid? Gezondheidseconomie onderzoekt wat de meest doelmatige zorg is. Doelmatigheid wordt gezien als de derde trap van evidentie, na werkzaamheid (eerste trap) en doeltreffendheid of effectiviteit (tweede trap). * **Werkzaamheid (efficacy):** Geeft aan of een interventie werkt onder gecontroleerde, ideale omstandigheden (bv. in een laboratoriumsetting). * **Doeltreffendheid/Effectiviteit (effectiveness):** Geeft aan of een interventie werkt onder reële omstandigheden, in de dagelijkse praktijk. * **Doelmatigheid/Efficiëntie (efficiency):** Meet de verhouding tussen de gezondheidswinst die een interventie oplevert en de middelen die ervoor worden ingezet. Efficiëntie is dus niet hetzelfde als effectiviteit. Er zijn vier factoren die de interpretatie van evidentie beïnvloeden: 1. De patiëntenpopulatie in de studie. 2. De vergelijking die in de studie werd gemaakt. 3. Wat er gemeten wordt in de studie. 4. De omstandigheden waaronder de studie plaatsvond. Als verpleegkundige is het belangrijk om doeltreffende zorg te verlenen en ervoor te zorgen dat de middelen die eraan worden besteed, goed besteed worden. Dit is de kern van doelmatig werken. Goed besteed geld resulteert in gezondheidswinst, en voldoende gezondheidswinst voor het geïnvesteerde geld duidt op een doelmatige interventie. ### 1.4.2 Meten van gezondheidswinst: QALY en DALY Om gezondheidswinst te kwantificeren, worden indicatoren uit de epidemiologie gebruikt, zoals QALY (Quality Adjusted Life Year) en DALY (Disability-Adjusted Life Year). #### 1.4.2.1 QALY (Quality Adjusted Life Year) Een QALY combineert de **kwaliteit** en **kwantiteit** van leven in één enkele maat. Dit gebeurt door het aantal levensjaren te vermenigvuldigen met een kwaliteitsgewicht. Dit gewicht reflecteert de aantrekkelijkheid van een bepaalde gezondheidstoestand. Een gezondheidstoestand met een lager welzijn krijgt een lager gewicht. Het principe achter de gewichten is dat mensen bereid zijn een deel van hun leven op te geven om niet te hoeven leven in een slechte gezondheidstoestand. Een gewicht van 1 staat voor perfecte gezondheid, en een gewicht van 0 staat voor overlijden. **Berekening van QALY:** $$ \text{Aantal Levensjaren} \times \text{Kwaliteitsgewicht} = \text{QALY} $$ **Voorbeeld: Anna's situatie (Astmapatiënt)** * **Basis:** Anna heeft 10 jaar leven met een kwaliteit van 0,5. * Basis QALY: $10 \text{ jaar} \times 0,5 = 5 \text{ QALY's}$ * **Optie 1: Nieuwe behandeling (puffer) verbetert kwaliteit.** * De behandeling zorgt voor een toename van 0,1 in levenskwaliteit (gewicht wordt 0,6). Ze leeft nog steeds 10 jaar. * Nieuwe QALY: $10 \text{ jaar} \times 0,6 = 6 \text{ QALY's}$ * Gezondheidswinst: $6 - 5 = 1 \text{ QALY}$ * **Optie 2: Levensverlengende behandeling.** * De behandeling zorgt voor 2 jaar langer leven (12 jaar in totaal). De kwaliteit blijft 0,5. * Nieuwe QALY: $12 \text{ jaar} \times 0,5 = 6 \text{ QALY's}$ * Gezondheidswinst: $6 - 5 = 1 \text{ QALY}$ * **Optie 3: Therapie verbetert kwaliteit én verlengt leven.** * De kwaliteit stijgt met 0,1 (wordt 0,6) én ze leeft 2 jaar langer (12 jaar totaal). * Nieuwe QALY: $12 \text{ jaar} \times 0,6 = 7,2 \text{ QALY's}$ * Gezondheidswinst: $7,2 - 5 = 2,2 \text{ QALY's}$ #### 1.4.2.2 DALY (Disability-Adjusted Life Year) DALY is een alternatieve maat voor beleidsmakers en staat voor 'ziektelast'. Het is de som van: * Levensjaren verloren door voortijdige sterfte (Years of Life Lost - YLL). * Levensjaren geleefd met een beperking (Years Lived with Disability - YLD). DALY meet dus de totale ziektelast binnen een populatie. ## 1.5 Waarde van gezondheidswinst en kosteneffectiviteit ### 1.5.1 De prijs van een QALY Om de doelmatigheid te beoordelen, moet de gezondheidswinst (uitgedrukt in QALY's) worden gewaardeerd. Dit betekent dat er een prijskaartje aan een QALY wordt gehangen. **Voorbeeld:** Een behandeling kost 30.000 euro en levert 3 QALY's op. De kosten per QALY zijn dan $30.000 / 3 = 10.000$ euro per QALY. De vraag is vervolgens wie dit zou willen betalen. ### 1.5.2 Maatschappelijke betaalbereidheid De maatschappelijke betaalbereidheid bepaalt hoeveel een maatschappij bereid is te betalen voor een extra QALY. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt dit vaak gerelateerd aan het Bruto Binnenlands Product (BBP) per persoon als een maatstaf voor welvaart. * In België wordt de grenswaarde voor maatschappelijke betaalbereidheid geschat op ongeveer 40.000 euro per QALY. * Interventies die minder dan deze grenswaarde kosten per gewonnen QALY, worden als kosteneffectief beschouwd. **Tip:** Deze grenswaarden zijn geen absolute regels en kunnen in de praktijk variëren op basis van verschillende parameters. Discussie over de waarde van maatschappelijke betaalbereidheid blijft bestaan, bijvoorbeeld bij de beoordeling van dure geneesmiddelen voor zeldzame aandoeningen. ### 1.5.3 ICER (Incrementele Kosten-Effectiviteits Ratio) De ICER is een methode om de kosteneffectiviteit van een nieuwe interventie te beoordelen ten opzichte van een bestaande (huidige) interventie. Het berekent de extra kosten per extra gewonnen eenheid van gezondheidswinst. **Stappen voor het berekenen van de ICER:** 1. **Bereken het verschil in kosten:** Kosten van de nieuwe interventie - Kosten van de huidige interventie. 2. **Bereken het verschil in gezondheidswinst:** QALY's van de nieuwe interventie - QALY's van de huidige interventie. 3. **Bereken de ICER:** Deel het kostenverschil door het verschil in gezondheidswinst. $$ \text{ICER} = \frac{\text{Kosten}_{\text{nieuw}} - \text{Kosten}_{\text{huidig}}}{\text{QALY}_{\text{nieuw}} - \text{QALY}_{\text{huidig}}} $$ **Voorbeeld 1:** * Huidige behandeling: kost 100.000 euro, levert 4 QALY's op. * Nieuwe behandeling: kost 200.000 euro, levert 12 QALY's op. * **Stap 1 (Kostenverschil):** 200.000 euro - 100.000 euro = 100.000 euro * **Stap 2 (QALY-verschil):** 12 QALY's - 4 QALY's = 8 QALY's * **Stap 3 (ICER):** 100.000 euro / 8 QALY's = 12.500 euro per QALY. **Conclusie:** De nieuwe behandeling kost 12.500 euro per gewonnen QALY. Aangezien dit lager is dan de maatschappelijke betaalbereidheid van 40.000 euro per QALY, wordt deze behandeling als kosteneffectief beschouwd en wordt terugbetaling aanbevolen. **Voorbeeld 2:** * Huidige behandeling: kost 100.000 euro, levert 4 QALY's op. * Nieuwe behandeling: kost 75.000 euro, levert 12 QALY's op. * **Stap 1 (Kostenverschil):** 75.000 euro - 100.000 euro = -25.000 euro * **Stap 2 (QALY-verschil):** 12 QALY's - 4 QALY's = 8 QALY's * **Stap 3 (ICER):** -25.000 euro / 8 QALY's = -3.125 euro per QALY. **Conclusie:** De nieuwe behandeling is niet alleen kosteneffectief, maar ook goedkoper per gewonnen QALY (-3.125 euro). Dit betekent dat de nieuwe behandeling meer gezondheidswinst oplevert én minder kost dan de huidige behandeling. ### 1.5.4 Grafische interpretatie van kosteneffectiviteit (ICER-kwadranten) De kosteneffectiviteit kan worden weergegeven in een grafiek met kosten op de y-as en QALY's op de x-as. Er ontstaan vier kwadranten: * **Kwadrant A:** Nieuwe interventie is duurder en levert minder gezondheidswinst op (niet kosteneffectief). * **Kwadrant B:** Nieuwe interventie is duurder maar levert meer gezondheidswinst op (potentieel kosteneffectief, afhankelijk van de ICER). * **Kwadrant C:** Nieuwe interventie is goedkoper en levert minder gezondheidswinst op (niet kosteneffectief). * **Kwadrant D:** Nieuwe interventie is goedkoper en levert meer gezondheidswinst op (zeer kosteneffectief). **Voorbeeldvraag:** Gezondheidseconomen berekenen of een nieuwe kankerbehandeling kosteneffectief is. Ze bekomen een waarde van 5.000 euro per QALY voor de nieuwe behandeling ten opzichte van de huidige. Verklaren of deze alternatieve behandeling kosteneffectief is. * Een waarde van 5.000 euro per QALY valt ruim binnen de maatschappelijke betaalbereidheid van 40.000 euro per QALY. Bovendien impliceert de berekening dat er gezondheidswinst is behaald. * **Conclusie:** Ja, de alternatieve behandeling is kosteneffectief. ## 1.6 Gezondheidseconomische evaluaties Gezondheidseconomische evaluaties zijn cruciaal voor het onderzoeken van doelmatigheid. Ze helpen beleidsmakers om weloverwogen beslissingen te nemen over de inzet van middelen in de zorg. Voor studenten verpleegkunde is het niet de bedoeling om zelf deze evaluaties uit te voeren, maar wel om inzicht te verwerven in de redenen achter bepaalde beleidsbeslissingen. ## 1.7 Principes in de gezondheidszorg (concepten) Enkele belangrijke concepten die de gezondheidszorgmarkt kenmerken zijn: * **Moral Hazard:** Het gedrag van een partij die meer risico neemt omdat de kosten van dat risico worden gedragen door een andere partij (bv. verzekering). * **Voorbeeld:** Jonas heeft een hospitalisatieverzekering en de arts rekent extra, onnodige onderzoeken aan omdat deze gedekt worden door de verzekering. * **Free-rider probleem:** Individuen profiteren van een collectief goed zonder zelf bij te dragen aan de kosten. * **Onzekerheid en asymmetrie:** Vaak is er een ongelijke verdeling van informatie (bv. patiënt versus arts) of onzekerheid over de uitkomsten van behandelingen. ## 1.8 Vragen en studietips * **Vraag over Hypertensie:** Hypertensie (hoge bloeddruk) is een chronische aandoening met jaarlijks veel nieuwe diagnoses en een lage sterftekans. Dit suggereert een **hoog incidentiecijfer en een hoog prevalentiecijfer**. * **Studietips:** * Gebruik de doelstellingen als leidraad. * Studeer zowel de cursus als de lesinhoud grondig. * Oefen met het interpreteren van voorbeeldexamenvragen (gedetailleerde, inzichtelijke vragen, en het interpreteren van voorbeelden). --- # Doelmatigheid en de evaluatie van zorg Dit gedeelte bespreekt het concept van doelmatigheid binnen de gezondheidszorg, inclusief de meting ervan met QALY's en DALY's, en de interpretatie van kosteneffectiviteitsratio's. ### 2.1 Inleiding tot doelmatigheid Doelmatigheid, ook wel efficiëntie genoemd, is een cruciaal concept binnen de gezondheidseconomie. Het verwijst naar het optimaal besteden van schaarse middelen om de best mogelijke gezondheidsresultaten te behalen. Gezondheidszorgsystemen streven naar drie kernprincipes: betaalbaarheid, kwaliteit en solidariteit, waarbij innovatie een rol speelt. De gezondheidseconomie onderzoekt welke zorg het meest doelmatig is. Doelmatigheid wordt beschouwd als de derde trap van evidentie, na werkzaamheid (eerste trap) en doeltreffendheid of effectiviteit (tweede trap). Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen deze begrippen: * **Werkzaamheid:** De effectiviteit van een interventie onder ideale, gecontroleerde omstandigheden (bv. in een laboratorium, bij gezonde proefpersonen). * **Doeltreffendheid (Effectiviteit):** De mate waarin een interventie het beoogde resultaat bereikt in de praktijk, bij de beoogde patiëntengroep. * **Doelmatigheid (Efficiëntie):** De verhouding tussen de gezondheidswinst die een interventie oplevert en de kosten die ermee gemoeid zijn. Economisch gunstige zorg. De evaluatie van doelmatigheid houdt rekening met vier factoren: de patiëntenpopulatie, de vergelijking (welke interventie wordt vergeleken met de huidige), de gemeten uitkomsten en de omstandigheden van de studie. ### 2.2 Het meten van gezondheidswinst: QALY en DALY Om de gezondheidswinst van een interventie te kwantificeren, worden specifieke indicatoren gebruikt, met name QALY's en DALY's. #### 2.2.1 Quality-Adjusted Life Years (QALY) Een QALY is een concept dat zowel de kwaliteit als de kwantiteit van het leven combineert in één enkele maatstaf. Het wordt berekend door het aantal geleefde jaren te vermenigvuldigen met een gewicht dat de kwaliteit van die gezondheidstoestand weerspiegelt. * Een gewicht van 1 staat voor een perfecte gezondheid. * Een gewicht van 0 staat voor overlijden. * Gewichten tussen 0 en 1 vertegenwoordigen suboptimale gezondheidstoestanden. **Formule:** $$ \text{QALY} = \sum_{i=1}^{n} (\text{Leefjaren in jaar } i) \times (\text{Kwaliteitsgewicht in jaar } i) $$ **Voorbeeld:** Anna, een astmapatiënt, leeft nog 10 jaar met een gezondheidskwaliteit van 0,5. * Haar huidige QALY is: $10 \text{ jaar} \times 0,5 = 5 \text{ QALY's}$. Stel dat een nieuwe behandeling beschikbaar komt: * **Optie 1:** De behandeling verbetert de levenskwaliteit met 0,1 (gewicht wordt 0,6) voor de komende 10 jaar. * Nieuwe QALY: $10 \text{ jaar} \times 0,6 = 6 \text{ QALY's}$. * Gezondheidswinst: $6 \text{ QALY's} - 5 \text{ QALY's} = 1 \text{ QALY}$. * **Optie 2:** De behandeling verlengt haar leven met 2 jaar (tot 12 jaar), met de oorspronkelijke kwaliteit van 0,5. * Nieuwe QALY: $12 \text{ jaar} \times 0,5 = 6 \text{ QALY's}$. * Gezondheidswinst: $6 \text{ QALY's} - 5 \text{ QALY's} = 1 \text{ QALY}$. * **Optie 3:** De behandeling verbetert de kwaliteit met 0,1 én verlengt het leven met 2 jaar. * Nieuwe QALY: $12 \text{ jaar} \times 0,6 = 7,2 \text{ QALY's}$. * Gezondheidswinst: $7,2 \text{ QALY's} - 5 \text{ QALY's} = 2,2 \text{ QALY's}$. > **Tip:** De gewichten worden bepaald door de bereidheid van mensen om een deel van hun leven op te geven om niet in een bepaalde gezondheidstoestand te hoeven leven. #### 2.2.2 Disability-Adjusted Life Years (DALY) DALY is een alternatieve maatstaf die wordt gebruikt door beleidsmakers en meet de totale ziektelast. Het combineert: * **Levensjaren verloren door voortijdige sterfte (Years of Life Lost - YLL):** Het aantal jaren dat iemand minder leeft dan de gemiddelde levensverwachting. * **Levensjaren geleefd met een beperking (Years Lived with Disability - YLD):** De som van het aantal jaren geleefd met een bepaalde beperking, gewogen naar de ernst van de beperking. **Formule (conceptueel):** $$ \text{DALY} = \text{YLL} + \text{YLD} $$ DALY's worden voornamelijk gebruikt in epidemiologische contexten om de ziektelast in een populatie te meten. ### 2.3 Kosteneffectiviteitsanalyse en de waarde van QALY De kernvraag bij doelmatigheidsevaluaties is hoeveel geld de maatschappij bereid is te betalen voor gezondheidswinst. Dit leidt tot het concept van kosteneffectiviteit. #### 2.3.1 De waarde van een QALY De maatschappelijke betaalbereidheid voor een QALY wordt vaak gerelateerd aan het Bruto Binnenlands Product (BBP) per hoofd van de bevolking. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) suggereert een grenswaarde van ongeveer het BBP per persoon. * In België ligt deze grenswaarde rond de 40.000 euro per QALY. * Interventies die minder dan dit bedrag per gewonnen QALY kosten, worden als kosteneffectief beschouwd. > **Opmerking:** Deze grenswaarden zijn geen absolute regels en kunnen variëren in de praktijk op basis van verschillende parameters en discussies, met name bij zeldzame geneesmiddelen. #### 2.3.2 Incremental Cost-Effectiveness Ratio (ICER) De ICER wordt berekend om de kosteneffectiviteit van een *nieuwe* interventie te beoordelen ten opzichte van de *huidige* (standaard)behandeling. **Stappen voor berekening ICER:** 1. **Bereken het verschil in kosten (Δ Kosten):** $$ \Delta \text{Kosten} = \text{Kosten nieuwe interventie} - \text{Kosten huidige interventie} $$ 2. **Bereken het verschil in gezondheidswinst (Δ Gezondheidswinst):** $$ \Delta \text{Gezondheidswinst} = \text{QALY's nieuwe interventie} - \text{QALY's huidige interventie} $$ 3. **Bereken de ICER:** $$ \text{ICER} = \frac{\Delta \text{Kosten}}{\Delta \text{Gezondheidswinst}} $$ De uitkomst is de kostprijs per gewonnen QALY voor de nieuwe interventie. **Voorbeeld 1:** * Huidige behandeling: 100.000 euro, 4 QALY's * Nieuwe behandeling: 200.000 euro, 12 QALY's * **Stap 1:** $\Delta \text{Kosten} = 200.000 - 100.000 = 100.000 \text{ euro}$ * **Stap 2:** $\Delta \text{Gezondheidswinst} = 12 - 4 = 8 \text{ QALY's}$ * **Stap 3:** $\text{ICER} = \frac{100.000 \text{ euro}}{8 \text{ QALY's}} = 12.500 \text{ euro per QALY}$ **Interpretatie:** De nieuwe behandeling kost 12.500 euro per gewonnen QALY. Als de maatschappelijke betaalbereidheid 40.000 euro per QALY is, dan wordt deze nieuwe behandeling als kosteneffectief beschouwd en wordt terugbetaling aangeraden. **Voorbeeld 2:** * Huidige behandeling: 100.000 euro, 4 QALY's * Nieuwe behandeling: 75.000 euro, 12 QALY's * **Stap 1:** $\Delta \text{Kosten} = 75.000 - 100.000 = -25.000 \text{ euro}$ * **Stap 2:** $\Delta \text{Gezondheidswinst} = 12 - 4 = 8 \text{ QALY's}$ * **Stap 3:** $\text{ICER} = \frac{-25.000 \text{ euro}}{8 \text{ QALY's}} = -3.125 \text{ euro per QALY}$ **Interpretatie:** De nieuwe behandeling is goedkoper (-3.125 euro per gewonnen QALY) én levert meer gezondheidswinst op. Deze interventie is duidelijk kosteneffectief. #### 2.3.3 Interpretatie van kosteneffectiviteitsgrafieken Kosteneffectiviteitsanalyses worden vaak grafisch weergegeven met kosten op de y-as en QALY's op de x-as. Verschillende kwadranten kunnen dan worden geïnterpreteerd: * **Kwadrant A (rechtsboven):** Hogere kosten en hogere effectiviteit (meer QALY's). Hier moet de ICER worden berekend om de kosteneffectiviteit te beoordelen. * **Kwadrant B (linksonder):** Lagere kosten en lagere effectiviteit (minder QALY's). De nieuwe interventie is inferieur. * **Kwadrant C (linksboven):** Hogere kosten en lagere effectiviteit (minder QALY's). De nieuwe interventie is inferieur. * **Kwadrant D (rechtsonder):** Lagere kosten en hogere effectiviteit (meer QALY's). De nieuwe interventie is superieur en kosteneffectief. > **Tip:** In de praktijk worden deze grenzen niet altijd absoluut toegepast. Discussie over de waarde van maatschappelijke betaalbereidheid en de specifieke context van de ziekte zijn belangrijk. ### 2.4 Het belang van gezondheidseconomische evaluaties Gezondheidseconomische evaluaties, zoals kosteneffectiviteitsanalyses, zijn essentieel voor het nemen van beleidsbeslissingen over de financiering en vergoeding van zorginterventies. Ze helpen bij het maken van keuzes in een context van beperkte middelen om de gezondheid van de bevolking zo goed mogelijk te maximaliseren. Hoewel verpleegkundigen doorgaans geen volledige economische evaluaties uitvoeren, is het cruciaal dat zij inzicht hebben in de onderliggende principes en de redenen achter beleidsbeslissingen. --- # Studie- en examenvoorbereiding Dit gedeelte biedt aanbevelingen voor het studeren van de leerstof en geeft een overzicht van de examenstructuur, inclusief het type vragen. ## 3. Studie- en examenvoorbereiding ### 3.1 Doelmatigheid: de kernconcepten Doelmatigheid, ook wel efficiëntie genoemd, is cruciaal in de gezondheidseconomie en betreft het optimaal besteden van schaarse middelen. Gezondheidszorgsystemen streven naar een balans tussen betaalbaarheid, kwaliteit en solidariteit. De gezondheidseconomie onderzoekt welke zorg het meest doelmatig is. #### 3.1.1 De trappen van evidentie Doelmatigheid is de derde en hoogste trap van evidentie, na werkzaamheid (eerste trap) en doeltreffendheid/effectiviteit (tweede trap). * **Werkzaamheid (efficacy):** De prestatie van een interventie onder ideale omstandigheden, vaak getest in een laboratoriumsetting of bij gezonde proefpersonen. * **Doeltreffendheid/Effectiviteit (effectiveness):** De prestatie van een interventie in de praktijk, onder reële omstandigheden bij de doelgroep. * **Doelmatigheid/Efficiëntie (efficiency):** De verhouding tussen de behaalde gezondheidswinst en de daarvoor ingezette middelen. Economisch gunstige zorg. #### 3.1.2 Factoren die doelmatigheid beïnvloeden Bij het beoordelen van doelmatigheid zijn vier factoren van belang: 1. De patiëntenpopulatie in de studie. 2. De gebruikte vergelijking (welke interventies worden vergeleken). 3. De gemeten uitkomsten (wat wordt gemeten). 4. De omstandigheden van de studie. > **Tip:** Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen effectiviteit (wordt de zorg beter van?) en efficiëntie (is het geld goed besteed?). Doelmatige zorg levert voldoende gezondheidswinst op voor het geld dat eraan besteed wordt. ### 3.2 Het meten van gezondheidswinst: QALY en DALY Om gezondheidswinst te kwantificeren, worden indicatoren uit de epidemiologie gebruikt, met name QALY en DALY. #### 3.2.1 QALY (Quality-Adjusted Life Year) De QALY combineert de kwaliteit en kwantiteit van leven in één concept. Het wordt berekend door het aantal levensjaren te vermenigvuldigen met een gewicht dat de aantrekkelijkheid van de gezondheidstoestand weergeeft. Een gewicht van 1 staat voor perfecte gezondheid, en 0 voor overlijden. * **Berekening:** `Aantal Levensjaren * Kwaliteitsgewicht` > **Voorbeeld:** Anna heeft 10 jaar te leven met een kwaliteitsgewicht van 0,5. Haar QALY-score is dan $10 \times 0.5 = 5$ QALYs. > > * Als een nieuwe behandeling haar levenskwaliteit verbetert naar 0,6, en ze leeft nog steeds 10 jaar, dan is de nieuwe QALY-score $10 \times 0.6 = 6$ QALYs. De winst is 1 QALY. > * Als een levensverlengende behandeling ervoor zorgt dat ze 12 jaar leeft met een kwaliteit van 0,5, dan is de nieuwe QALY-score $12 \times 0.5 = 6$ QALYs. De winst is 1 QALY. > * Als een therapie zowel de kwaliteit (naar 0,6) als de levensduur (naar 12 jaar) verbetert, dan is de nieuwe QALY-score $12 \times 0.6 = 7.2$ QALYs. De winst is 2.2 QALYs. #### 3.2.2 DALY (Disability-Adjusted Life Year) De DALY is een alternatief voor beleidsmakers en meet de ziektelast. Het omvat de jaren die een patiënt leeft met een handicap en de verloren jaren door voortijdig overlijden. ### 3.3 De waarde van gezondheid: kosteneffectiviteit en betaalbereidheid De waarde van gezondheidswinst wordt bepaald door de maatschappelijke betaalbereidheid vast te stellen. #### 3.3.1 De grenswaarde van maatschappelijke betaalbereidheid Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is de gangbare uitdrukking van welvaart het bruto binnenlands product (BBP) per persoon. In België ligt deze grenswaarde rond de 40.000 euro per QALY. Interventies die minder dan dit bedrag per QALY kosten, worden als kosteneffectief beschouwd. > **Opmerking:** Deze grenswaarden zijn geen absolute limieten en kunnen variëren afhankelijk van verschillende parameters. Bijvoorbeeld bij zeldzame geneesmiddelen kan een hogere prijs per QALY worden overwogen. #### 3.3.2 ICER (Incrementele KostenEffectiviteitsRatio) De ICER berekent de kostprijs per gewonnen QALY voor een nieuwe interventie in vergelijking met een bestaande interventie. * **Stap 1:** Bereken het verschil in kosten tussen de nieuwe en de huidige interventie. `$\Delta Kosten = Kosten_{nieuw} - Kosten_{huidig}$` * **Stap 2:** Bereken het verschil in gezondheidswinst (QALYs). `$\Delta QALY = QALYs_{nieuw} - QALYs_{huidig}$` * **Stap 3:** Bereken de kosteneffectiviteit (kosten per QALY). `$ICER = \frac{\Delta Kosten}{\Delta QALY}$` > **Voorbeeld:** > Huidige behandeling: 100.000 euro, 4 QALYs > Nieuwe behandeling: 200.000 euro, 12 QALYs > > * Stap 1: $\Delta Kosten = 200.000 - 100.000 = 100.000$ euro > * Stap 2: $\Delta QALY = 12 - 4 = 8$ QALYs > * Stap 3: $ICER = \frac{100.000}{8} = 12.500$ euro per QALY. > > **Conclusie:** De nieuwe behandeling kost 12.500 euro per gewonnen QALY. Als de maatschappelijke betaalbereidheid 40.000 euro per QALY is, dan is deze behandeling kosteneffectief en wordt aanbevolen voor terugbetaling. > **Voorbeeld 2:** > Huidige behandeling: 100.000 euro, 4 QALYs > Nieuwe behandeling: 75.000 euro, 12 QALYs > > * Stap 1: $\Delta Kosten = 75.000 - 100.000 = -25.000$ euro > * Stap 2: $\Delta QALY = 12 - 4 = 8$ QALYs > * Stap 3: $ICER = \frac{-25.000}{8} = -3.125$ euro per QALY. > > **Conclusie:** De nieuwe behandeling is kosteneffectiever omdat ze minder kost per gewonnen QALY (zelfs goedkoper wordt per gewonnen QALY). Dit is een duidelijke indicatie om de nieuwe behandeling terug te betalen. #### 3.3.3 Kosten in gezondheidseconomische evaluaties Gezondheidseconomische evaluaties houden rekening met verschillende soorten kosten die gepaard gaan met interventies. ### 3.4 Onderzoek naar doelmatigheid: gezondheidseconomische evaluaties Als verpleegkundige is het niet de bedoeling zelf gezondheidseconomische evaluaties uit te voeren, maar wel om inzicht te verwerven in de redenen achter bepaalde beleidsbeslissingen. De overheid in België voert dit soort onderzoeken uit om te bepalen welke zorg wordt terugbetaald. ### 3.5 Examenvoorbereiding * **Doelstellingen:** Gebruik de doelstellingen als leidraad doorheen de cursus. * **Leeromvang:** Alle leerstof is belangrijk, zowel de cursusinhoud als de notities uit de les. * **Vraagtypen:** Het examen kan bestaan uit: * Multiple choice vragen. * Gedetailleerde vragen. * Vragen waarbij voorbeelden geïnterpreteerd moeten worden. * Inzichtelijke vragen die begrip van de concepten toetsen. > **Tip:** Studeren met de voorbeeldexamenvragen kan helpen om het type vragen en de gewenste antwoordstijl te begrijpen. Concentreer je op het kunnen interpreteren van de berekeningen (QALY, ICER) en het toepassen van de concepten van doelmatigheid en betaalbereidheid. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gezondheidseconomie | Een tak van de economie die zich bezighoudt met de efficiëntie en effectiviteit van de gezondheidszorg. Het onderzoekt de allocatie van schaarse middelen in de gezondheidszorg en de impact daarvan op de gezondheid van de bevolking. | | Epidemiologie | De studie van de distributie, determinanten en preventie van ziekten en andere gezondheidstoestanden in populaties. Het helpt bij het begrijpen van de oorzaken en verspreiding van ziekten. | | Doelmatigheid | Het optimaal besteden van schaarse middelen om zo veel mogelijk gezondheidswinst te realiseren. Dit houdt in dat de kosten van een interventie in verhouding staan tot de behaalde gezondheidsvoordelen. | | Werkzaamheid (Efficacy) | De mate waarin een interventie werkt onder ideale, gecontroleerde omstandigheden, zoals in een klinische proef of laboratoriumsetting. Het focust op de biologische of therapeutische potentie. | | Doeltreffendheid (Effectiveness) | De mate waarin een interventie werkt in de dagelijkse praktijk, onder reële omstandigheden en bij de beoogde patiëntenpopulatie. Het houdt rekening met factoren zoals therapietrouw en de beschikbaarheid van middelen. | | Efficiëntie (Efficiency) | Een economisch concept dat de verhouding tussen de output (resultaten) en de input (middelen) meet. In de gezondheidszorg wordt dit vaak beoordeeld door de kosten van een interventie af te zetten tegen de behaalde gezondheidsvoordelen. | | QALY (Quality-Adjusted Life Year) | Een maatstaf die zowel de kwaliteit als de kwantiteit van het leven combineert. Het vertegenwoordigt één jaar geleefd in perfecte gezondheid. Het wordt berekend door het aantal geleefde jaren te vermenigvuldigen met een kwaliteitsgewicht dat de gezondheidstoestand weerspiegelt. | | DALY (Disability-Adjusted Life Year) | Een maatstaf voor de ziektelast, die levensjaren verloren door vroegtijdige sterfte en levensjaren geleefd met beperkingen (invaliditeit) combineert. Het wordt gebruikt om de impact van ziekten op de gezondheid van een populatie te kwantificeren. | | Kosteneffectiviteit | De analyse die de kosten van een interventie vergelijkt met de gezondheidswinst die deze oplevert, vaak uitgedrukt als de kostprijs per QALY gewonnen. Het doel is om interventies te identificeren die de grootste gezondheidswinst bieden voor de geïnvesteerde middelen. | | Maatschappelijke betaalbereidheid | Het bedrag dat een maatschappij bereid is te betalen voor een eenheid van gezondheidswinst, zoals een QALY. Deze waarde dient als referentiepunt om te bepalen of een interventie als kosteneffectief wordt beschouwd. | | ICER (Incremental Cost-Effectiveness Ratio) | De incrementele kosten-effectiviteitsratio, die de extra kosten van een nieuwe interventie deelt door de extra gezondheidswinst die deze oplevert ten opzichte van de huidige standaardbehandeling. Het geeft de kostprijs per extra gewonnen QALY weer. |