2. L&T_2025-26_Tech Econ Soc + Regulating Tech.pptx

# Technologie, economie en maatschappij Dit onderwerp onderzoekt de complexe interacties tussen technologische ontwikkelingen, economische structuren en maatschappelijke veranderingen, inclusief diverse visies op technologie en de overwegingen voor beleidsmakers. ### 1.1 Verschillende perspectieven op technologie Technologie kan op diverse manieren worden benaderd, elk met eigen implicaties voor hoe we de impact ervan begrijpen en reguleren. #### 1.1.1 Determinisme * Volgens deze visie is technologie neutraal en wordt deze extern aan de maatschappij gecreëerd. * Technologie dicteert vervolgens sociale en culturele veranderingen; de manier waarop mensen technologie gebruiken, doet er niet toe voor de uiteindelijke maatschappelijke impact. #### 1.1.2 Instrumentalisme * Technologie wordt beschouwd als een neutraal instrument dat door mensen wordt gebruikt. * De maatschappelijke impact van technologie hangt af van de specifieke toepassing en de intenties van de gebruikers. * *Voorbeeld:* Gezichtsherkenningstechnologie is op zichzelf neutraal, maar krijgt een specifieke lading door de manier waarop deze wordt ingezet. #### 1.1.3 Substantivisme * Deze visie beschouwt technologie als inherent slecht, onafhankelijk van het gebruik ervan. * Technologie wordt gezien als een autonome kracht die zich buiten menselijke controle ontwikkelt. #### 1.1.4 Kritische theorie * Technologie bevat inherent bepaalde waarden, voortkomend uit de normen en waarden van de ontwikkelaars. * Individuen behouden echter de mogelijkheid om te bepalen hoe technologie wordt gebruikt. * De manier waarop technologie wordt gebruikt, is cruciaal en kan afwijken van het oorspronkelijke doel waarvoor het is ontworpen. ### 1.2 Overwegingen voor beleidsmakers bij regulering Bij het reguleren van technologie moeten beleidsmakers, wetgevers en juristen rekening houden met drie kerncomponenten: technologische, economische en maatschappelijke aspecten. #### 1.2.1 Technologische overwegingen * **Werkingsmechanismen:** Begrip van hoe de technologie functioneert, inclusief hardware, software, gebruikte modellen en trainingsdata. * **Ontwerp en ontwikkeling:** Kennis over wie de technologie heeft ontworpen en hoe dit proces is verlopen. * **Functionaliteit en veiligheid:** Beoordeling van de prestaties en de beveiliging van de technologie. > **Tip:** Een basisbegrip van de onderliggende technologie is essentieel voor effectieve regulering. Zo kan inzicht in hoe algoritmes werken, helpen bij het begrijpen van mogelijke maatschappelijke gevolgen, zoals het versterken van extremere informatie bij bepaalde zoekopdrachten. * **Algoritmische bias:** Begrip van modeltraining is belangrijk, omdat bias in inputdata leidt tot bias in output. #### 1.2.2 Economische overwegingen * **Businessmodellen:** Analyse van hoe waarde wordt gecreëerd en hoe geld wordt verdiend (bv. gratis diensten betaald met advertenties, data of input). * **Economische actoren:** Identificatie van de spelers in de technologiesector, inclusief ecosystemen (bv. Alphabet) en platformen. * **Tweezijdige platformen:** Deze brengen twee groepen samen (bv. Uber: chauffeurs en passagiers). De balans tussen deze groepen is cruciaal voor succes. * **Meerzijdige platformen:** Deze brengen meerdere groepen samen (bv. Uber Eats: restaurants, gebruikers en koeriers). * **Economische macht:** Beoordeling van de economische invloed van technologiebedrijven, wat vaak aanleiding geeft tot wetgevend optreden. * **Netwerkexternaliteiten en lock-in:** * **Netwerkexternaliteiten:** Hoe meer gebruikers, hoe waardevoller de dienst wordt. * **Markt tipping:** Wanneer de voordelen van een technologie zo groot worden dat ze de kosten overtreffen. * **Lock-in:** Situationele binding waarbij de kosten om over te stappen naar een concurrent te hoog zijn. > **Voorbeeld:** De verschillende soorten laders voor mobiele telefoons illustreren het concept van 'lock-in'. EU-regelgeving, zoals de verplichting tot USB-C laders, probeert dit soort economische beperkingen te doorbreken. #### 1.2.3 Maatschappelijke overwegingen * **Wenselijkheid en acceptatie:** Beoordeling of het gebruik van een technologie wenselijk, acceptabel of onacceptabel is. * **Negatieve effecten:** Identificatie van potentiële negatieve gevolgen voor individuen en de maatschappij. * **Waardevorming:** Hoe technologie sociale, politieke en andere waarden beïnvloedt. * **Individueel gebruik:** Analyse van hoe individuen technologie gebruiken, mede beïnvloed door cognitieve vermogens en vooroordelen. * **Privacy paradox:** Mensen hechten belang aan privacy, maar hun online gedrag (bv. delen van informatie op sociale media) komt hier vaak mee in conflict. * **Transparantie paradox:** Mensen wensen transparantie, maar de complexiteit van technologie maakt dit vaak moeilijk. * **Digitale vaardigheden:** Noodzaak van bepaalde vaardigheden zoals media- en digitale geletterdheid voor effectief en veilig technologiegebruik. > **Voorbeeld:** De "privacy paradox" beschrijft de kloof tussen de wens van individuen om hun privacy te beschermen en hun daadwerkelijke online gedrag, waarbij ze vaak veel persoonlijke informatie prijsgeven. * **Impact van data:** De data die wordt gebruikt in technologie heeft een grote maatschappelijke impact. Foutieve informatie kan leiden tot significante negatieve gevolgen. De AI-Act streeft naar transparantie over gebruikte data. * **Generatie- en culturele bias in AI:** Veel AI-applicaties, met name grote taalmodellen, worden ontwikkeld in een beperkt aantal landen (bv. de VS) en door specifieke demografische groepen (bv. jonge, overwegend mannelijke teams). Dit leidt tot: * Voorkeur voor bepaalde wereldbeelden in contentverwerking en -productie. * Modellen die de denkwijzen en kennis van specifieke generaties weerspiegelen. * Uitsluiting van de meeste wereldtalen (slechts een klein percentage van de 7.000 wereldtalen wordt gebruikt in training), met een oververtegenwoordiging van Engels. Dit creëert linguïstische, culturele, generatieve en geopolitieke problemen. * **Gebruik van gratis platforms:** Vaak "betalen" gebruikers met hun input of data (bv. vragen aan ChatGPT). Betaalde versies bieden soms betere informatie, wat economische en maatschappelijke ongelijkheid kan vergroten. ### 1.3 Regulering van technologie Regulering van technologie is een overweging om bepaalde beleidsdoelstellingen te bereiken, zoals het beschermen van fundamentele rechten, het waarborgen van burgerbelangen, het bevorderen van economische groei en innovatie, en het verzekeren van gezonde concurrentie. #### 1.3.1 Publieke autoriteiten en beleidsdoelen * **Normatieve vraag:** De centrale vraag is *of* en *hoe* technologie gereguleerd moet worden om specifieke beleidsdoelen te realiseren. * **Nieuwe technologie fenomenen:** Bij nieuwe technologische ontwikkelingen is het cruciaal om te analyseren: * Wat staat er op het spel? * Wat zijn de technologische, economische en maatschappelijke kwesties? * Voor wie zijn deze gevolgen relevant? * Waarom is regulering noodzakelijk? * Wat ontbreekt of is fout in bestaande regelgeving? * Wanneer en hoe moet er gereguleerd worden? #### 1.3.2 Uitdagingen en evolutie van regulering * **Traagheid van wetgeving:** Wetgeving loopt vaak achter op technologische ontwikkelingen. Wetten die te snel worden ingevoerd, kunnen achterhaald zijn voordat ze effectief zijn. Omgekeerd kan te lang wachten leiden tot onbeheersbare situaties. * *Voorbeeld:* De totstandkoming van de AI-Act duurde twee jaar. * **Verandering in reguleringsfilosofie:** Er is een verschuiving geweest van de overtuiging dat de staat zich niet met technologie moest bemoeien (zelfregulering als beste optie) naar een actievere rol van de overheid, met name op EU-niveau. Ondanks lobbywerk van bedrijven, zijn zij gebonden aan deze regelgeving. * **Co-regulering:** Een specifieke vorm van regulering waarbij samenwerking plaatsvindt tussen bedrijven en overheden. #### 1.3.3 Alternatieve regelgevingsinstrumenten * **Code of Practice:** Dit soort instrumenten kan worden gebruikt om de implementatie van wetgeving te verduidelijken en te concretiseren, met name wanneer de wetgeving als vaag wordt ervaren. * *Voorbeeld:* Een Code of Practice kan helpen om de implementatie van de AI-Act door bedrijven te stroomlijnen. --- # Reguleren van technologie Dit deel behandelt de noodzaak, doelstellingen en uitdagingen van het reguleren van technologische ontwikkelingen door overheidsinstanties en andere actoren. ### 2.1 De noodzaak van regulering Technologische ontwikkelingen vereisen regulering omdat ze aanzienlijke maatschappelijke gevolgen hebben. Technologische fenomenen zijn niet inherent goed, slecht of neutraal, maar hun impact wordt gevormd door zowel hun ontwerp als de manier waarop ze worden gebruikt. Beleidsmakers, wetgevers en juristen moeten daarom rekening houden met technologische, economische en maatschappelijke overwegingen bij het vormgeven van regelgeving. ### 2.2 Overwegingen bij regulering #### 2.2.1 Technologische overwegingen Het reguleren van technologie vereist een fundamenteel begrip van hoe de technologie werkt. Dit omvat inzicht in: * De ontwerpkeuzes van hardware en software. * Gebruikte modellen en de manier waarop deze worden getraind. * De gebruikte data en de potentiële biases daarin. * De rol van de ontwikkelaars en hun waarden. * De prestaties en beveiliging van de technologie. * **Tip:** Begrijpen hoe algoritmes worden getraind en welke data wordt gebruikt, is cruciaal, omdat dit de output en potentiële biases direct beïnvloedt. #### 2.2.2 Economische overwegingen De economische structuur van technologische sectoren is een belangrijke factor voor regulering. Dit omvat: * **Businessmodellen:** Hoe waarde wordt gecreëerd en geld wordt verdiend (bijvoorbeeld via advertenties, dataverkoop, betaalde diensten). * **Economische actoren en ecosystemen:** De rol van grote techbedrijven en hun geïntegreerde platformen (zoals Alphabet met Google, YouTube, Gemini). * **Platformeconomie:** De werking van tweezijdige (bijvoorbeeld Uber) en meerzijdige platforms (bijvoorbeeld Uber Eats) die verschillende groepen gebruikers verbinden. * **Marktmacht en concurrentie:** De economische macht van techbedrijven en de rol van netwerkexternaliteiten en lock-in effecten. * **Netwerkexternaliteiten:** Hoe de waarde van een dienst toeneemt met het aantal gebruikers. * **Lock-in:** Situaties waarin de kosten of moeite om over te stappen naar een concurrerende dienst te hoog zijn. * **Tip:** Overmatige economische macht van techbedrijven kan maatschappelijke gevolgen hebben die wetgevend ingrijpen rechtvaardigen. #### 2.2.3 Maatschappelijke overwegingen De maatschappelijke wenselijkheid en impact van technologie staan centraal in regulering: * **Wenselijkheid en acceptatie:** Beoordelen of het gebruik van een technologie wenselijk, acceptabel of onacceptabel is. * **Negatieve effecten:** Identificeren van potentiële negatieve gevolgen voor individuen en de samenleving. * **Waardevorming:** Hoe technologie sociale, politieke en andere waarden beïnvloedt. * **Individueel gebruik:** Hoe individuen technologie gebruiken, beïnvloed door cognitieve vaardigheden en biases (zoals de privacyparadox, waarbij men privacy belangrijk vindt maar veel persoonlijke informatie deelt). * **Digitale vaardigheden:** De noodzaak van media- en digitale geletterdheid voor burgers om technologie effectief en veilig te kunnen gebruiken. * **Voorbeeld:** De privacyparadox illustreert hoe het gedrag van gebruikers niet altijd strookt met hun zelf gerapporteerde zorgen over privacy, wat duidt op de noodzaak van bewustwording en mogelijk regulering van dataprincipes. ### 2.3 Doelstellingen van overheidsinstanties Overheidsinstanties streven ernaar om technologie te reguleren met specifieke beleidsdoelstellingen, waaronder: * Bescherming van fundamentele rechten. * Waarborgen van de belangen van burgers. * Bevordering van economische groei en innovatie. * Zorgen voor gezonde concurrentie. ### 2.4 Uitdagingen bij regulering De snelle evolutie van technologie stelt regulering voor aanzienlijke uitdagingen: * **Tempo van ontwikkeling:** Technologie evolueert zo snel dat wetgeving achterhaald kan raken voordat deze effectief is geïmplementeerd. * **Balans:** Het vinden van de juiste balans tussen te vroege en te late regelgeving. * **Voorheen heersende opvattingen:** Vroeger was er de overtuiging dat de staat zich niet moest bemoeien met technologie en zelfregulering de beste weg was. Dit idee is veranderd, met een toename van regulering op Europees niveau, ondanks aanzienlijk lobbywerk van bedrijven. * **Nieuwe vormen van regulering:** Naast traditionele wetgeving zijn er ook nieuwe instrumenten ontstaan, zoals co-regulatie, waarbij bedrijven en overheden samenwerken om regelgeving te concretiseren. * **Voorbeeld:** De AI-Act is een landmarkwetgeving die tot doel heeft de toepassing van kunstmatige intelligentie te reguleren. De totstandkoming ervan duurde echter twee jaar, wat de uitdaging van het tempo van technologische verandering illustreert. Een Code of Practice is later ontwikkeld om de AI-Act te concretiseren en vaagheden te verhelpen. ### 2.5 Alternatieve regelgevingsinstrumenten Naast directe wetgeving zijn er diverse instrumenten beschikbaar voor technologie-regulering, waaronder: * **Zelfregulering:** De industrie stelt eigen regels op. * **Co-regulering:** Samenwerking tussen industrie en overheid. * **Gedragscodes:** Vrijwillige afspraken en richtlijnen. * **Certificering en keurmerken:** Kwaliteitslabels die naleving van standaarden aangeven. * **Meldplichten en transparantievereisten:** Verplichtingen voor bedrijven om informatie te verstrekken. * **Tip:** Het is belangrijk om de effectiviteit van verschillende regelgevingsinstrumenten te beoordelen in relatie tot het specifieke technologische fenomeen dat gereguleerd moet worden. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Determinisme | Een visie op technologie die stelt dat technologie neutraal is en dat de maatschappij er weinig invloed op heeft; technologie wordt gezien als een autonome kracht die sociale en culturele veranderingen teweegbrengt, ongeacht hoe mensen deze gebruiken. | | Instrumentalisme | Een perspectief dat technologie beschouwt als een neutraal instrument, waarbij de mens zelf bepaalt hoe de technologie wordt ingezet en welke lading deze daardoor krijgt, zoals bij gezichtsherkenningstechnologie. | | Substantivisme | Het standpunt dat technologie inherent slecht is, onafhankelijk van het gebruik ervan, en als een autonome, onbeheersbare kracht wordt beschouwd die negatieve gevolgen heeft. | | Kritische theorie (technologie) | Een benadering die erkent dat technologie waarden weerspiegelt doordat het is ontwikkeld door mensen met specifieke normen en waarden, maar benadrukt tegelijkertijd het belang van individuele keuzevrijheid in hoe technologie wordt toegepast, met ruimte voor onverwachte toepassingen. | | Algoritme | Een reeks instructies of regels die een computer volgt om een specifieke taak uit te voeren of een probleem op te lossen; in de context van technologie bepalen algoritmes hoe informatie wordt verwerkt en output wordt gegenereerd. | | Platform | Een digitaal ecosysteem dat verschillende groepen gebruikers met elkaar verbindt, zoals kopers en verkopers, of aanbieders en consumenten; platforms kunnen two-sided (zoals Uber) of multi-sided (zoals Uber Eats) zijn, waarbij de structuur van het platform invloed heeft op de interactie en waardecreatie. | | Netwerkexternaliteiten | Het fenomeen waarbij de waarde van een product of dienst toeneemt naarmate meer mensen het gebruiken, wat leidt tot een grotere aantrekkelijkheid voor nieuwe gebruikers en potentieel marktdominantie. | | Lock-in | Een situatie waarin gebruikers gebonden zijn aan een specifiek product of dienst vanwege te hoge overstapkosten, waardoor het moeilijk wordt om naar een concurrent over te stappen, zelfs als er betere alternatieven beschikbaar zijn. | | Privacy paradox | Het fenomeen waarbij individuen aangeven waarde te hechten aan hun privacy, maar hun gedrag online, zoals het delen van veel persoonlijke informatie, hier niet mee overeenkomt, wat een discrepantie tussen intentie en actie aantoont. | | Mediawijsheid/Digitale geletterdheid | De vaardigheden en kennis die nodig zijn om digitale media effectief, kritisch en veilig te gebruiken, te evalueren en te creëren, wat essentieel is voor deelname aan de hedendaagse samenleving. | | Co-regulatie | Een vorm van regelgeving waarbij publieke autoriteiten samenwerken met private actoren, zoals bedrijven, om beleidsdoelstellingen te bereiken en de implementatie van regels te waarborgen, wat leidt tot een gedeelde verantwoordelijkheid. |