AR25_Les09.pptx

# Modaliteiten en hun onderlinge verhoudingen This topic explores the logical relationships between different types of normative statements, focusing on modalities like obligation, prohibition, and permission, and how these relate to legal rules and subjective rights. ## 1. Modalities and their interrelationships ### 1.1 Modalities of prescribed behavior Normative rules prescribe how individuals should or should not behave. These prescriptions are categorized by four deontic modalities: * **Obligation (plicht):** This indicates that a norm subject *must* perform a certain action. For example, "The buyer is obliged to pay the purchase price." This is often expressed with the verb "moeten" (must). * **Prohibition (verbod):** This signifies that a norm subject *must not* perform a certain action. For example, "The registrar may not draw up a deed of civil status concerning themselves." This is often expressed with "niet moeten" (must not). A prohibition is therefore a specific type of obligation to refrain from an action. * **Positive permission (positieve toelating):** This grants the norm subject the authority or right to perform a certain action. For example, "If a spouse dies, the surviving spouse is permitted to withdraw up to 5,000 euros from the joint account." This is often expressed with "mogen" (may). A positive permission is synonymous with the absence of a prohibition. * **Negative permission (negatieve toelating):** This grants the norm subject the authority or right *not* to perform a certain action. For example, "If the rented property is destroyed by fire through no fault of the tenant, the tenant is permitted not to return the property in the state in which it was received." This is often expressed with "niet hoeven" (need not). A negative permission is synonymous with the absence of an obligation. > **Tip:** In everyday language, "toelating" (permission) is often used broadly. In law, it is crucial to distinguish between positive and negative permissions, as well as their relationship with obligations and prohibitions. #### 1.1.1 Relationship between modalities The modalities are logically interconnected: * **Obligation versus Prohibition:** An action cannot be both obligatory and prohibited simultaneously. However, it is possible for an action to be neither obligatory nor prohibited (i.e., both positively and negatively permitted). This relationship is **contrary**. * **Negative Permission versus Obligation:** An action cannot be both negatively permitted and obligatory at the same time. If something is negatively permitted (one need not do it), it cannot also be obligatory (one must do it). Conversely, if something is obligatory, it cannot be negatively permitted. This is a **contradictory** relationship. * **Positive Permission versus Prohibition:** An action cannot be both positively permitted and prohibited simultaneously. If something is permitted, it cannot be prohibited, and vice versa. This is a **contradictory** relationship. * **Positive versus Negative Permission:** It is possible for an action to be both positively permitted and negatively permitted. For instance, one might be permitted to take a certain action and also permitted *not* to take it. However, it is impossible for an action to be neither positively permitted nor negatively permitted. If it is not positively permitted, it is prohibited (which implies one must not do it, meaning it is negatively obligatory). If it is not negatively permitted, it is obligatory (meaning one must do it, which implies it is not positively permitted). This relationship is **subcontrary**. #### 1.1.2 Implied relationships Certain implications exist between modalities: * **Obligation implies Positive Permission:** If one is obliged to do something, it is also permitted to do it. For example, if you are obliged to pay a purchase price, you are also permitted to pay it. However, positive permission does not imply obligation (e.g., you may give a tip, but you are not obliged to). This is a **subaltern** or **subalternatief** relationship. * **Prohibition implies Negative Permission:** If an action is prohibited, one is consequently permitted *not* to do it. For example, if it is prohibited to use a certain property, you are permitted not to use it. Conversely, negative permission (not having to do something) does not imply prohibition (you may not do it). This is also a **subaltern** or **subalternatief** relationship. * **The negation of negative permission implies prohibition:** If it is not true that one is negatively permitted to do something (i.e., one does not have the option *not* to do it), then one is obliged to do it, which implies it is prohibited not to do it. This is a **subaltern** or **subalternatief** relationship. * **The negation of prohibition implies (potential) negative permission:** If an action is not prohibited, it might be negatively permitted (i.e., one might not have to do it). However, if something is not prohibited, it does not automatically mean there is an obligation to do it. This is also a **subaltern** or **subalternatief** relationship. ### 1.2 Hohfeld's analysis of rights and duties The legal scholar Wesley Hohfeld analyzed the concept of "subjective rights" and their correlative "duties." He identified four fundamental types of legal positions and their counterparts: #### 1.2.1 Four types of subjective rights and their counterparts 1. **Claim (Aanspraak):** The right to demand a specific act or omission from another person. * **Counterpart:** Duty (plicht) * *Example:* A buyer's claim against the seller for the transfer of ownership and delivery of goods. Everyone else has a duty not to trespass on the buyer's property. The seller has a claim against the buyer for payment. 2. **Liberty (Vrijheid):** The right to behave in a certain way without interference from others. This means there is no duty to do otherwise. * **Counterpart:** No-claim (geen aanspraak) * *Example:* The freedom of speech allows one to say something is ugly; there is no claim that one must say it is beautiful. A property owner has the liberty to use their property as they see fit. * **Distinction:** * **Precarious liberties (precaire vrijheden):** Can be revoked (e.g., an invitation to visit). * **Perpetual liberties (bestendige vrijheden):** Cannot be revoked (e.g., freedom of movement). 3. **Power (Bevoegdheid/Wilsrecht):** The right to unilaterally alter a legal situation or relationship through a declaration of will. * **Counterpart:** Liability (gebondenheid) * *Example:* The power of an agent to perform actions on behalf of a principal; the power to dissolve a contract due to non-performance. A cyclist is bound by a police officer's power to direct traffic. 4. **Immunity (Immuniteit):** The right to be free from the exercise of power by another person regarding a specific legal situation. * **Counterpart:** Disability (onbevoegdheid) * *Example:* An outsider is disabled from terminating a lease agreement between two parties, who are therefore immune to such an exercise of power. #### 1.2.2 Primary and secondary subjective rights * **Primary subjective rights (aanspraken en vrijheden):** These relate to rules of conduct. A duty of A towards B implies a claim of B on A. The absence of a duty for A towards B implies a liberty for A towards B. * **Secondary subjective rights (bevoegdheden en immu ):** These concern the creation, alteration, or termination of primary rights. The power of A towards B implies a liability of B towards A. The absence of power for A towards B implies an immunity for B towards A. #### 1.2.3 Advantages of Hohfeld's framework * **Analytical precision:** It clarifies that a concept like "ownership" is often a bundle of various claims, liberties, powers, and immunities. * **Impact of time:** It helps distinguish how different legal positions are affected by the passage of time. Only claims are subject to prescription (verjaring), leading to a liberty to refuse performance. Liberties and immunities are generally not affected by time. Powers can be exercised only under specific conditions and within certain timeframes. ### 1.3 Norms and their application #### 1.3.1 Targeted factual situation (GFS) The Targeted Factual Situation (GFS) refers to the set of legal facts that trigger a legal consequence. * **Completeness and exhaustiveness:** Legal rules, even when precisely worded, cannot exhaustively list all possible GFSs. This leads to vaguer descriptions of GFSs that may apply to situations not initially conceived. * **Scope:** Conversely, a general wording might apply to situations where it was not intended, leading to exceptions. #### 1.3.2 Absolute versus general norms * **Absolute norm (strict rule):** A categorical and unconditional rule that applies always and everywhere, with no exceptions. * **General norm (defeasible rule):** A hypothetical and conditional rule that applies in certain circumstances and admits exceptions. Most legal rules are, in principle, general norms. > **Tip:** The categorization of a GFS as a "principle" or an "exception" does not fundamentally alter its applicability, but it aids in legal reasoning, particularly concerning the burden of proof. #### 1.3.3 Degrees of concretisation * **Closed norms (gesloten normen):** The GFS is clearly defined, leaving little room for interpretation. For example, specific distance requirements for planting trees near property lines. * **Open norms (open normen):** The GFS is broadly or vaguely defined, requiring significant interpretation by the judiciary. * *Examples:* "public order" (openbare orde), "good faith" (goede trouw). * This gives judges a greater role in determining the applicability of the norm. #### 1.3.4 Functions of open norms 1. **Delegation function:** The legislator delegates the task of specifying the GFS to the judge, often due to the impossibility of anticipating all future situations or achieving consensus. 2. **Flexibility function:** Allows laws to adapt to societal changes without constant legislative amendment. For example, evolving interpretations of "public order" regarding women's employment. 3. **Reference function:** An open norm can refer to rules established by others, such as customary practices in a specific economic sector. 4. **Receptive function:** Open norms require concretization by judges, who infuse them with the values and principles of the legal order ("coloring" the norm). #### 1.3.5 Dangers of open norms * **Delegation to judges:** Can lead to judges imposing their own views or succumbing to contemporary trends, potentially undermining legal certainty. * **Influence of the zeitgeist:** Historical examples, like the interpretation of "good morals" (Gute Sitten) in Nazi Germany, show how open norms can be used to legitimize discriminatory practices. #### 1.3.6 Levels of ambiguity Ambiguity in legal expressions can occur at multiple levels: * **Legal facts:** Concepts like "fault" (schuld) in tort law. * **Legal consequences:** For example, what constitutes "public order" or "good faith." * **Both legal facts and legal consequences:** This indicates a significant degree of uncertainty, requiring judges to consider societal values and principles. ### 1.4 General legal principles and adagia * **General legal principles (algemene rechtsbeginselen):** These express fundamental ideas within a legal order and form the basis for concrete legal rules. They are abstract and often serve as a goal in themselves, indicating a direction rather than prescribing specific conduct in a particular GFS. Examples include the principle of autonomy, legal certainty, equality, and the rule of law. Concrete rules often result from weighing these principles. * **Adagia (rechtsspreuken/maximes):** These are often Latin maxims that act as a bridge between general legal principles and concrete legal rules. They are phrased as concrete behavioral prescriptions but are fundamentally expressions of underlying general principles. * *Example:* "Patere legem quam ipse fecisti" (Uphold the law you yourself have made) reflects principles of equality and the rule of law. While expressed concretely, their application requires interpretation regarding the specific GFS. --- # Subjectieve rechten en hun classificatie Hier is de samenvatting voor het onderwerp "Subjectieve rechten en hun classificatie", gebaseerd op de verstrekte tekst. ## 2. Subjectieve rechten en hun classificatie Deze sectie introduceert de theorie van Wesley Hohfeld over de classificatie van subjectieve rechten in vier fundamentele categorieën, inclusief hun tegenhangers, om de precisie van juridische concepten te vergroten. ### 2.1 De theorie van Wesley Hohfeld De jurist Wesley Hohfeld (1879-1918) ontwikkelde een theorie om juridische begrippen zoals "rechten" en "plichten" te preciseren, aangezien deze in het dagelijks taalgebruik vaak meerdere ladingen dekken. Hohfeld identificeerde vier fundamenteel verschillende soorten subjectieve rechten, elk met een specifieke tegenhanger. Deze concepten zijn cruciaal voor een analytisch correcte benadering van juridische regels. #### 2.1.1 De vier soorten subjectieve rechten en hun tegenhangers Hohfelds analyse onderscheidt vier paren van juridische concepten die de kern vormen van juridische verhoudingen: 1. **Aanspraak (claim)** * **Definitie:** Het subjectieve recht om van een ander een specifiek doen of laten te verlangen. * **Tegenhanger:** Plicht (duty). * **Toelichting:** Een aanspraak impliceert dat de ene partij een verplichting heeft jegens de andere. Bijvoorbeeld, als persoon A een contract sluit met persoon B voor de levering van een goed, heeft A een aanspraak op levering door B, wat voor B een plicht tot levering inhoudt. A heeft ook een aanspraak jegens iedereen om niet het door A gekochte onroerend goed te betreden. 2. **Vrijheid (liberty)** * **Definitie:** Het subjectieve recht om zich feitelijk op een bepaalde manier te gedragen zonder dat iemand zich daarin mag mengen of zich mag bemoeien. Dit is equivalent aan de afwezigheid van een plicht om het tegenovergestelde te doen. * **Tegenhanger:** Geen aanspraak (no claim). * **Toelichting:** Een vrijheid betekent dat men het recht heeft iets te doen, wat impliceert dat er geen plicht bestaat om het niet te doen. Vrijheid van meningsuiting is een voorbeeld: men heeft de vrijheid om kritiek te uiten, wat betekent dat er geen plicht is om alleen positieve opmerkingen te maken. * **Onderscheid:** Hohfeld maakt onderscheid tussen: * **Precaire vrijheden (privileges):** Vrijheden die ingetrokken kunnen worden. Een persoon die is uitgenodigd om bij iemand langs te komen, heeft een privilege om binnen te komen, maar de uitnodiger kan zich bedenken. * **Bestendige vrijheden (vrijheden in strikte zin):** Vrijheden die niet zomaar ingetrokken kunnen worden. 3. **Bevoegdheid (power, wilsrecht, potestatief recht)** * **Definitie:** Het subjectieve recht om door middel van een eenzijdige wilsverklaring in te werken op een bepaalde rechtstoestand of rechtsverhouding, en deze eventueel te veranderen. * **Tegenhanger:** Gebondenheid (liability). * **Toelichting:** De houder van een bevoegdheid heeft zeggenschap over de eigen of andermans rechtssfeer. Voorbeelden zijn het recht van een lasthebber om namens de lastgever te handelen, het recht van een pachter om bij verkoop van de grond voorrang te krijgen bij aankoop, of de bevoegdheid van een politieagent om het verkeer te regelen, waarbij weggebruikers gebonden zijn aan deze uitoefening van bevoegdheid. 4. **Immuniteit (immunity)** * **Definitie:** Het subjectieve recht om gevrijwaard te blijven van de bevoegdheidsuitoefening door een ander met betrekking tot een bepaalde rechtstoestand of rechtsverhouding. Dit betekent dat de ander niet (of slechts binnen strikt omschreven grenzen) in die toestand kan ingrijpen of deze kan veranderen. * **Tegenhanger:** Onbevoegdheid (disability). * **Toelichting:** Een persoon met immuniteit kan niet door de bevoegdheidsuitoefening van een ander worden geraakt. Bijvoorbeeld, een buitenstaander is onbevoegd om een huurovereenkomst tussen twee partijen op te zeggen. De contracterende partijen zijn immuun voor zo'n bevoegdheidsuitoefening door de buitenstaander. #### 2.1.2 Hohfelds vier begrippenparen samengevat | Subjectief recht | Tegenhanger | | :----------------- | :--------------- | | Aanspraak (claim) | Plicht (duty) | | Vrijheid (liberty) | Geen aanspraak (no claim) | | Bevoegdheid (power)| Gebondenheid (liability) | | Immuniteit (immunity) | Onbevoegdheid (disability) | #### 2.1.3 Primaire en secundaire subjectieve rechten * **Primaire subjectieve rechten:** Dit zijn de aanspraken en vrijheden, die direct betrekking hebben op gedragsvoorschriften. De plicht van A jegens B is de aanspraak van B op A. De afwezigheid van een plicht voor A jegens B betekent een vrijheid voor A en een gebrek aan aanspraak voor B op A. * **Secundaire subjectieve rechten:** Dit zijn de bevoegdheden en immuniteiten, die betrekking hebben op de totstandkoming, wijziging of beëindiging van primaire subjectieve rechten. De bevoegdheid van A jegens B impliceert een gebondenheid van B jegens A. De afwezigheid van een bevoegdheid voor A jegens B betekent een immuniteit van B jegens A. > **Tip:** Het is essentieel om de Engelse termen te kennen, aangezien deze vaak in de juridische literatuur voorkomen en Hohfelds theorie oorspronkelijk in het Engels is geformuleerd. #### 2.1.4 Voordelen van Hohfelds begrippenparen * **Analytische precisie:** De theorie maakt een gedetailleerder analyse van juridische concepten mogelijk. Bijvoorbeeld, het "eigendomsrecht" is geen enkelvoudig concept, maar een bundel van verschillende aanspraken (bv. geen betreding door derden), vrijheden (bv. gebruik, vernietiging), bevoegdheden (bv. verkopen, bezwaren) en immuniteiten (bv. tegen onteigening zonder compensatie). * **Impact van tijdsverloop:** Hohfelds onderscheid helpt bij het analyseren van de impact van tijdsverloop op rechten: * Enkel **aanspraken** verjaren. Dit betekent dat na verloop van tijd de plicht van de schuldenaar vervalt, waardoor de schuldeiser een vrijheid verkrijgt om nakoming te weigeren. * **Vrijheden** en **immuniteiten** worden doorgaans niet beïnvloed door tijdsverloop. * **Bevoegdheden** kunnen enkel worden uitgeoefend onder specifieke voorwaarden en binnen bepaalde termijnen. Indien deze voorwaarden niet worden vervuld (bv. te laat, onjuiste persoon, niet aan materiële vereisten voldaan), is de uitoefening van de bevoegdheid zonder gevolg. * **Nietigheden:** Bij nietigheden kan men onderscheid maken tussen absolute nietigheid (altijd inroepbaar) en relatieve nietigheid (beschermde persoon kan kiezen tussen geldigheid of nietigheid gedurende een termijn). Na verstrijken van de termijn kan de beschermde persoon niet meer vernietigen, maar kan nog wel de "exceptie van nietigheid" inroepen, wat neerkomt op een vrijheid om nakoming te weigeren. ### 2.2 Geviseerde feitelijke situatie (GFS) en de aard van rechtsregels Dit onderdeel onderzoekt hoe rechtsregels verwijzen naar feitelijke situaties en of deze regels absoluut of algemeen zijn. #### 2.2.1 Geviseerde feitelijke situatie (GFS) De geviseerde feitelijke situatie (GFS) is het geheel aan rechtsfeiten dat aangeeft onder welke omstandigheden een bepaald rechtsgevolg intreedt. * **Concretiseringsgradaties:** Rechtsregels variëren in de mate van duidelijkheid waarmee ze de GFS omschrijven. * **Gesloten normen:** De GFS wordt op het eerste gezicht zeer duidelijk omschreven. Bijvoorbeeld, een wettelijke bepaling die een specifieke afstand voor het planten van bomen voorziet en bepaalt dat bij overschrijding rooiing geëist kan worden. * **Open normen:** De GFS kan op het eerste gezicht minder duidelijk worden omschreven, waardoor de rechter een grotere rol speelt bij de interpretatie en concretisering. Begrippen als "openbare orde", "goede trouw" of "gebruiken" vereisen vaak een invulling door de rechtspraak. #### 2.2.2 De aard van rechtsregels: algemeen versus absoluut * **Absolute norm (strict rule):** Een categorische en onvoorwaardelijke regel die altijd en overal geldt, zonder uitzonderingen. * **Algemene norm (defeasible rule):** Een hypothetische en voorwaardelijke regel die slechts in bepaalde omstandigheden geldt en wel uitzonderingen kent. In principe zijn rechtsregels **algemene normen**. Ze verwijzen naar een GFS, maar deze verwijzing is niet altijd absoluut en kan uitzonderingen kennen. > **Tip:** Het onderscheid tussen principe en uitzondering binnen een regel is conceptueel nuttig voor juridisch denken, maar het is uiteindelijk de vraag of een regel een GFS viseert die telt. De bewijslast ligt vaak bij de partij die beweert dat een rechtsgevolg is ingetreden. #### 2.2.3 Functies van open normen Open normen, die een grotere interpretatieruimte laten, vervullen verschillende functies: 1. **Delegatiefunctie:** De normsteller delegeert de keuze over de GFS aan de rechter, vaak om praktische redenen (onmogelijkheid alles te voorzien) of ideologische redenen (onmogelijkheid consensus te bereiken). 2. **Flexibiliteitsfunctie:** Maakt het mogelijk om zonder frequente wetswijzigingen in te spelen op maatschappelijke veranderingen. 3. **Verwijzingsfunctie:** Een open norm kan verwijzen naar regels van andere instanties of naar gebruikelijke praktijken in een sector. 4. **Receptiefunctie:** Open normen worden gekleurd door de waarden en beginselen van de rechtsorde, wat leidt tot een evolutie van hun betekenis in de tijd (bv. het begrip "openbare orde"). #### 2.2.4 Gevaren van open normen * **Ruime delegatie aan de rechter:** Kan leiden tot onvoorspelbaarheid en kan rechters beïnvloeden door de tijdsgeest, wat zowel positieve (verouderde denkbeelden vermijden) als negatieve (meegesleept worden door de waan van de dag, beïnvloeding door ideologieën) gevolgen kan hebben. Een voorbeeld is de interpretatie van "Gute Sitten" in Duitsland tijdens het nationaalsocialisme om bepaalde bevolkingsgroepen uit te sluiten. ### 2.3 Algemene rechtsbeginselen en adagia Dit onderdeel verklaart de rol van algemene rechtsbeginselen en adagia in het rechtssysteem. #### 2.3.1 Algemene rechtsbeginselen * **Definitie:** Algemene rechtsbeginselen drukken de grondgedachten van de rechtsorde uit en vormen de basis voor concrete rechtsregels. Ze worden beschouwd als de "vloeibare kern" van het recht. * **Kenmerken:** Ze zijn algemeen, abstract en drukken basale waarden uit die een doel op zich vormen. Ze duiden eerder een richting aan dan dat ze concrete gedragsvoorschriften in specifieke GFS geven. * **Voorbeelden:** Autonomiebeginsel, rechtszekerheidsbeginsel, gelijkheidsbeginsel, beginsel van de rechtsstaat. * **Rol:** De inhoud van concrete rechtsregels is vaak het resultaat van een afweging van meerdere algemene rechtsbeginselen. #### 2.3.2 Adagia (rechtsspreuken) * **Definitie:** Adagia zijn juridische maximes of brocardes, vaak in het Latijn, die fungeren als een brug tussen algemene rechtsbeginselen en concrete rechtsregels. * **Kenmerken:** Ze worden uitgedrukt als een concreet gedragsvoorschrift, maar hun inhoud is vaak een mooie verwoording van een of meerdere algemene rechtsbeginselen. Ze missen een specifieke GFS, wat ze onbepaald maakt in hun toepassingsgebied. * **Meerwaarde:** Ze zijn beter te onthouden door hun concrete formulering. * **Gevaar:** Ze kunnen verward worden met concrete gedragsvoorschriften, hoewel de overgang vloeiend kan zijn. * **Voorbeeld:** "Patere legem quam ipse fecisti" (Duld de wet die je zelf hebt gemaakt) – Dit adagium, vaak toegepast in het bestuursrecht, drukt de waarden van het gelijkheidsbeginsel en het rechtsstaatbeginsel uit, en kan uitgroeien tot een concrete norm. --- # Algemene en open normen in het recht Dit onderwerp onderzoekt het concept van geviseerde feitelijke situaties, het onderscheid tussen absolute en algemene normen, en de specifieke functies en gevaren van open normen in juridische teksten. ## 3. Algemene en open normen in het recht ### 3.1 Modaliteiten van gedragsregels Rechtsregels kunnen verschillende houdingen aannemen ten opzichte van het voorgeschreven gedrag. Dit zijn de zogenaamde deontische modaliteiten: * **Gebod/plicht:** De regel verlangt dat de normbegunstigde het voorgeschreven gedrag uitvoert. Een voorbeeld is de verplichting van een koper om de koopprijs te betalen. Dit wordt vaak uitgedrukt met 'moeten'. * **Verbod:** De regel verlangt dat de normbegunstigde het voorgeschreven gedrag juist niet uitvoert. Een voorbeeld is het verbod voor een ambtenaar om een akte van burgerlijke stand over zichzelf op te maken. Dit wordt uitgedrukt met 'niet moeten'. Naast de plicht en het verbod, kan een onvolledige rechtsregel ook een bevoegdheid verlenen: * **Positieve toelating:** De regel verleent de bevoegdheid om het voorgeschreven gedrag te verrichten. Bijvoorbeeld, na het overlijden van een echtgenoot is de langstlevende echtgenoot toegelaten om een bepaald bedrag van de gemeenschappelijke rekening op te vragen. Dit wordt uitgedrukt met 'mogen'. * **Negatieve toelating:** De regel verleent de bevoegdheid om het voorgeschreven gedrag juist niet te verrichten. Bijvoorbeeld, als een gehuurd goed tenietgaat door overmacht buiten de schuld van de huurder, is de huurder toegelaten het goed niet in de oorspronkelijke staat terug te geven. Dit wordt uitgedrukt met 'niet hoeven'. #### 3.1.1 Verhoudingen tussen modaliteiten De modaliteiten (plicht, verbod, toelating) verhouden zich op specifieke manieren tot elkaar, gebaseerd op logische verbanden: * **Conform de logische tegenstellingen (contradictoir):** Twee uitspraken zijn contradictorisch als ze onmogelijk tegelijk waar en onmogelijk tegelijk onwaar kunnen zijn. * **Plicht vs. negatieve toelating:** Het is onmogelijk dat iets zowel (negatief) toegelaten is als verplicht is. Bijvoorbeeld, het is onmogelijk dat het enerzijds toegelaten is om de koopprijs niet te betalen en anderzijds dat de koper verplicht is de koopprijs te betalen. Ofwel is er een toelating om niet te betalen, ofwel is er een plicht om wel te betalen. * **Positieve toelating vs. verbod:** Het is onmogelijk dat iets zowel (positief) toegelaten is als verboden is. Bijvoorbeeld, het is onmogelijk dat het enerzijds toegelaten is om het gras te betreden en anderzijds verboden is om het gras te betreden. Ofwel is het toegelaten, ofwel is het verboden. * **Conform de logische tegenspraak (contrair):** Twee uitspraken zijn contraint als ze onmogelijk tegelijk waar kunnen zijn, maar wel beide onwaar kunnen zijn. * **Plicht vs. verbod:** Het is onmogelijk dat iets zowel verplicht als verboden is. Je kunt niet tegelijkertijd verplicht zijn iets te doen en verplicht zijn datzelfde iets niet te doen. Echter, het is mogelijk dat iets niet verplicht is en tegelijkertijd ook niet verboden is (dit dekt zowel positieve als negatieve toelatingen). * **Conform de logische samenhang (subcontrair):** Twee uitspraken zijn subcontrair als ze onmogelijk beide onwaar kunnen zijn, maar wel beide waar kunnen zijn. * **Positieve vs. negatieve toelating:** Het is mogelijk dat iets zowel positief als negatief toegelaten is. Zo kan de langstlevende echtgenoot zowel de toelating hebben om een bedrag af te halen als de toelating om dat niet te doen. Het is echter onmogelijk dat iets niet positief toegelaten is én tegelijkertijd niet negatief toegelaten is. Dit zou neerkomen op een verbod om te doen én een verbod om niet te doen, wat logisch onmogelijk is. * **Subalternatief verband:** Dit verband houdt in dat als een algemenere uitspraak waar is, een specifiekere uitspraak eruit ook waar moet zijn (A $\rightarrow$ B), en als de specifiekere uitspraak onwaar is, de algemenere ook onwaar moet zijn ($\neg$B $\rightarrow$ $\neg$A). * **Plicht vs. positieve toelating:** Een plicht om iets te doen impliceert dat het ook toegelaten is om het te doen ('moeten' impliceert 'mogen'). Omgekeerd impliceert 'mogen' niet per se 'moeten'. * **Verbod vs. negatieve toelating:** Een verbod om iets te doen impliceert dat het niet toegelaten is om het te doen ('niet mogen' impliceert 'niet hoeven'). Omgekeerd impliceert 'niet hoeven' niet per se 'niet mogen'. ### 3.2 Subjectieve rechten en hun tegenhangers Het concept van 'subjectief recht' is complex en kan verwijzen naar verschillende juridische constructies. Wesley Hohfeld ontwikkelde een theorie met vier soorten subjectieve rechten en hun tegenhangers: 1. **Aanspraak (claim) vs. Plicht (duty):** * Een aanspraak is het recht om van een ander een specifieke doen of laten te verlangen. De tegenhanger van een aanspraak is een plicht. * *Voorbeeld:* A heeft een aanspraak jegens B tot betaling van de koopprijs; B heeft de plicht om die koopprijs te betalen. 2. **Vrijheid (liberty) vs. Geen aanspraak (no claim):** * Een vrijheid is het recht om zich op een bepaalde manier te gedragen zonder dat iemand zich daarin mag mengen. De tegenhanger is dat niemand een aanspraak kan maken om dat gedrag te veranderen. * *Voorbeeld:* A heeft de vrijheid om appels van zijn boom te eten; niemand kan een aanspraak maken op die appels. Het recht op vrijheid van meningsuiting is een ander voorbeeld. 3. **Bevoegdheid (power) vs. Gebondenheid (liability):** * Een bevoegdheid is het recht om door middel van een eenzijdige wilsverklaring een rechtstoestand te veranderen. De tegenhanger is gebondenheid, wat betekent dat men onderworpen is aan de uitoefening van zo'n bevoegdheid. * *Voorbeeld:* De bevoegdheid van een politieagent om het verkeer te regelen; weggebruikers zijn gebonden aan die aanwijzingen. 4. **Immuniteit (immunity) vs. Onbevoegdheid (disability):** * Immuniteit is het recht om gevrijwaard te blijven van de bevoegdheidsuitoefening door een ander. De tegenhanger is onbevoegdheid, wat betekent dat iemand niet bevoegd is om in te grijpen in een bepaalde rechtstoestand. * *Voorbeeld:* Een buitenstaander is onbevoegd om een huurovereenkomst tussen twee partijen op te zeggen; de contractpartijen zijn immuun voor deze bevoegdheidsuitoefening. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid tussen deze vier paren te begrijpen, aangezien veel juridische concepten, zoals 'eigendomsrecht', eigenlijk een bundel van deze rechten en plichten zijn. Eigendom omvat bijvoorbeeld aanspraken (niet betreden door anderen), vrijheden (de woning naar eigen smaak inrichten), bevoegdheden (verkopen, bezwaren) en immuniteiten (bescherming tegen onteigening zonder passende compensatie). ### 3.3 Geviseerde feitelijke situatie De **geviseerde feitelijke situatie (GFS)** verwijst naar het geheel aan rechtsfeiten dat bepaalt onder welke omstandigheden een bepaald rechtsgevolg intreedt. Rechtsregels specificeren deze GFS op verschillende manieren: #### 3.3.1 Absolute en algemene normen Een belangrijk onderscheid in de omgang met de GFS is dat tussen absolute en algemene normen: * **Absolute norm (strict rule):** Deze norm is categorisch en onvoorwaardelijk. Hij geldt altijd en overal en kent geen uitzonderingen. * *Voorbeeld:* Een absolute verbodsbepaling die in geen enkel geval genegeerd mag worden. * **Algemene norm (defeasible rule):** Deze norm is hypothetisch en voorwaardelijk. Hij geldt slechts in bepaalde omstandigheden en kent wel degelijk uitzonderingen. Rechtsregels zijn in beginsel algemene normen. * *Voorbeeld:* Een regel die stelt dat slagen en verwondingen strafbaar zijn, maar waarbij wettige verdediging als uitzondering geldt. Het onderscheid tussen principe en uitzondering is belangrijk voor de juridische redenering en met name voor de verdeling van de bewijslast. Als een partij aantoont dat een bepaalde feitelijke situatie door een rechtsregel wordt geviseerd, moet de andere partij aantonen dat er een uitzondering van toepassing is. #### 3.3.2 Concretiseringsgradaties: gesloten en open normen De duidelijkheid waarmee de GFS in een rechtsregel wordt omschreven, varieert: * **Gesloten normen:** Hier is de GFS op het eerste gezicht zeer duidelijk omschreven. De wettelijke bepalingen specificeren nauwkeurig de voorwaarden waaronder het rechtsgevolg intreedt. * *Voorbeeld:* Bepalingen over de afstand waarop bomen geplant mogen worden in de veldwetboek, met duidelijke afstanden voor verschillende soorten bomen. * **Open normen:** Bij open normen is het onmogelijk om de GFS op het eerste gezicht zeer duidelijk te omschrijven. De formulering is vaag of laat ruimte voor interpretatie. Dit geeft de rechter een grotere rol bij het bepalen of een specifieke feitelijke situatie door de norm wordt geviseerd. * *Voorbeeld:* Begrippen als 'openbare orde', 'goede trouw' of 'redelijke termijn' zijn open normen die invulling behoeven. #### 3.3.3 Functies van open normen Open normen vervullen diverse belangrijke functies in het recht: 1. **Delegatiefunctie:** De normsteller delegeert deels de keuze over de precieze invulling van de GFS aan de rechter. Dit is vaak praktisch omdat het onmogelijk is om alle toekomstige situaties te voorzien. 2. **Flexibiliteitsfunctie:** Open normen maken het mogelijk om het recht aan te passen aan veranderende maatschappelijke omstandigheden zonder telkens de wet te moeten wijzigen. 3. **Verwijzingsfunctie:** Een open norm kan verwijzen naar externe standaarden, zoals gebruikelijke praktijken in een sector of de heersende maatschappelijke waarden. 4. **Receptiefunctie:** Open normen moeten worden geconcretiseerd door ze te plaatsen tegen de achtergrond van de waarden en beginselen van de rechtsorde. Dit 'kleurt' de norm en bepaalt mede de betekenis ervan. #### 3.3.4 Gevaren van open normen Ondanks hun nut, brengen open normen ook risico's met zich mee: * **Delegatie aan de rechter:** De invulling door de rechter kan grote gevolgen hebben, en rechters zijn niet immuun voor de tijdsgeest. Dit kan leiden tot de interpretatie van open normen in lijn met heersende, maar mogelijk voorbijgaande, maatschappelijke opvattingen. * **Misbruik:** In het verleden zijn open normen, zoals de 'gute Sitten' in nazi-Duitsland, gebruikt om bepaalde bevolkingsgroepen uit te sluiten en juridische discriminatie te legitimeren. > **Tip:** Bij het analyseren van open normen is het essentieel om niet alleen te kijken naar de letter van de wet, maar ook naar de achterliggende waarden, beginselen, en de maatschappelijke context waarin de norm wordt toegepast. ### 3.4 Algemene rechtsbeginselen, adagia en concrete rechtsregels De verschillende abstractieniveaus van juridische regels kunnen worden geordend als volgt: * **Algemene rechtsbeginselen:** Deze drukken de grondgedachten van de rechtsorde uit en vormen de basis voor concrete rechtsregels. Ze zijn algemeen en abstract en duiden enkel een richting aan, zonder concrete gedragsvoorschriften te bevatten. Voorbeelden zijn het autonomiebeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel, het gelijkheidsbeginsel en het beginsel van de rechtsstaat. * **Adagia (rechtsspreuken):** Deze fungeren als een brug tussen algemene rechtsbeginselen en concrete rechtsregels. Ze zijn vaak in Latijnse formuleringen uitgedrukt en bevatten een concrete gedragsvoorschrift, maar hun inhoudelijke betekenis is geworteld in een algemeen rechtsbeginsel. Een voorbeeld is "Patere legem quam ipse fecisti" (duld de wet die je zelf hebt gemaakt), wat inhoudt dat de overheid eigen reglementen moet naleven en dit is gebaseerd op het gelijkheidsbeginsel en het rechtsstaatbeginsel. * **Concrete rechtsregels:** Dit zijn de specifieke bepalingen in de wet die een bepaald gedrag voorschrijven of verbieden, of rechten toekennen, onder specifieke omstandigheden. De inhoud van een concrete rechtsregel is vaak het resultaat van de afweging van meerdere algemene rechtsbeginselen. Het begrijpen van deze hiërarchie helpt bij het doorgronden van de context en betekenis van juridische teksten. --- # Algemene rechtsbeginselen en adagia Algemene rechtsbeginselen en adagia vormen de 'vloeibare kern' van het recht en dienen als brug tussen abstracte beginselen en concrete rechtsregels. ## 4 Algemene rechtsbeginselen en adagia ### 4.1 De 'vloeibare kern' van het recht: algemene rechtsbeginselen Algemene rechtsbeginselen drukken de grondgedachte van een rechtsorde uit en vormen de basis voor concrete rechtsregels. Ze worden omschreven als de 'vloeibare kern' van het recht, in tegenstelling tot de concrete regels die gezien kunnen worden als 'gestolde uitvloeisels' hiervan. Deze beginselen zijn inherent algemeen en abstract van aard en vertegenwoordigen basale waarden die een doel op zich vormen. Ze duiden slechts een richting aan en zijn geen concrete gedragsvoorschriften voor specifieke feitelijke situaties. #### 4.1.1 Belangrijke algemene rechtsbeginselen Verschillende fundamentele rechtsbeginselen kenmerken de rechtsorde: * **Autonomiebeginsel**: Personen moeten, tot op zekere hoogte, hun eigen rechtspositie kunnen vormgeven. * **Rechtszekerheidsbeginsel**: Personen moeten, tot op zekere hoogte, kunnen inschatten welke rechtsgevolgen hun gedrag zal hebben. * **Gelijkheidsbeginsel**: Gelijke gevallen moeten gelijk worden behandeld, en ongelijke gevallen ongelijk. * **Beginsel van de rechtsstaat**: Gezaghebbers zijn gebonden aan het recht en hun macht is door het recht beperkt. #### 4.1.2 Relatie met concrete rechtsregels Concreet rechtsregels liggen in principe meerdere waarden ten grondslag. De inhoud van een rechtsregel wordt bepaald door de afweging van deze waarden. Een voorbeeld hiervan is de regeling van dwaling, die het resultaat is van een afweging tussen het autonomiebeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel. ### 4.2 Adagia: de brug tussen beginselen en regels Adagia, ook wel rechtsspreuken, maximes of brocardes genoemd (vaak in het Latijn), fungeren als een brug tussen algemene rechtsbeginselen en concrete rechtsregels. Hoewel ze uitgedrukt worden als concrete gedragsvoorschriften, is hun inhoud slechts een mooie verwoording van een of meerdere algemene rechtsbeginselen. #### 4.2.1 Kenmerken van adagia * **Abstractie**: Adagia missen een specifieke Geviseerde Feitelijke Situatie (GFS). Dit maakt hen vaag wat betreft de omstandigheden waarin ze van toepassing zijn en welk rechtsgevolg ze teweegbrengen. * **Meerwaarde**: De meerwaarde van adagia ligt in hun concrete formulering, waardoor ze beter te onthouden zijn dan abstracte beginselen. * **Gevaar**: Er bestaat een risico dat de concrete formulering van een adagium verward wordt met een daadwerkelijk gedragsvoorschrift. Er is echter een vloeiende overgang tussen beide. #### 4.2.2 Voorbeeld van een adagium Een prominent voorbeeld is het adagium **Patere legem quam ipse fecisti** ('duld de wet die je zelf hebt gemaakt'). Dit principe houdt in dat de overheid ook haar eigen reglementen moet naleven. De achterliggende waarden zijn het gelijkheidsbeginsel en het rechtsstaatbeginsel. In het bestuursrecht heeft dit adagium zich ontwikkeld tot een concrete rechtsregel, waarbij niet-naleving kan leiden tot ongeldigheid van een handeling of tot vergoedingsplicht van het bestuur. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Imperatieven | Uitspraken die een bepaald gedrag voorschrijven, verplichten of verbieden, vaak gebruikt in bevelen of geboden. | | Normsteller | De entiteit of persoon die juridische regels of voorschriften creëert en vaststelt. | | Normbestemmeling | De persoon of groep tot wie de juridische norm is gericht en die gehouden is deze na te leven. | | Beslissingsnorm | Een rechtsregel die bedoeld is om te leiden bij het nemen van beslissingen, vaak door de rechter. | | Gedragsnorm | Een rechtsregel die het gedrag van burgers direct voorschrijft of verbiedt. | | Deontische modaliteiten | Begrippen die de morele of juridische status van een handeling beschrijven, zoals plicht, verbod en toelating. | | Gebod/plicht | De modaliteit die aangeeft dat een normbestemmeling een bepaald gedrag moet verrichten. | | Verbod | De modaliteit die aangeeft dat een normbestemmeling een bepaald gedrag niet mag verrichten. | | Positieve toelating | De bevoegdheid die aan een normbestemmeling wordt verleend om een bepaald gedrag te verrichten. | | Negatieve toelating | De bevoegdheid die aan een normbestemmeling wordt verleend om een bepaald gedrag niet te verrichten. | | Contradictorische uitspraken | Twee uitspraken die elkaar uitsluiten; ze kunnen niet allebei waar zijn en ook niet allebei onwaar. | | Contraire uitspraken | Twee uitspraken die niet allebei waar kunnen zijn, maar wel allebei onwaar kunnen zijn. | | Subcontraire uitspraken | Twee uitspraken die niet allebei onwaar kunnen zijn, maar wel allebei waar kunnen zijn. | | Subalternatief verband | Een logische relatie tussen twee uitspraken waarbij de waarheid van de ene uitspraak impliceert dat de andere ook waar is, maar niet omgekeerd. | | Subjectief recht | Een recht dat aan een individu toekomt en dat dat individu kan uitoefenen, vaak in relatie tot anderen. | | Aanspraak (claim) | Het subjectieve recht om van een ander een specifieke handeling te verlangen; de tegenhanger is een plicht. | | Vrijheid (liberty) | Het subjectieve recht om een bepaalde handeling te verrichten zonder inmenging van anderen; de tegenhanger is geen aanspraak. | | Bevoegdheid (power) | Het subjectieve recht om door middel van een wilsuiting een juridische toestand te veranderen; de tegenhanger is gebondenheid. | | Immuniteit (immunity) | Het subjectieve recht om gevrijwaard te blijven van de bevoegdheidsuitoefening door een ander; de tegenhanger is onbevoegdheid. | | Geviseerde feitelijke situatie (GFS) | Het geheel van rechtsfeiten dat aan bepaalde juridische gevolgen verbonden is. | | Absolute norm (strict rule) | Een juridische regel die categorisch en onvoorwaardelijk geldt, zonder uitzonderingen. | | Algemene norm (defeasible rule) | Een juridische regel die voorwaardelijk geldt en uitzonderingen kent. | | Open norm | Een juridische bepaling die een zekere mate van onduidelijkheid bevat en waarbij de rechter een rol speelt bij de invulling ervan. | | Delegatiefunctie | De functie van een open norm waarbij de wetgever de keuze over de invulling aan de rechter delegeert. | | Flexibiliteitsfunctie | De functie van een open norm die het mogelijk maakt om juridische regels aan te passen aan veranderende maatschappelijke omstandigheden zonder de wet direct te wijzigen. | | Verwijzingsfunctie | De functie van een open norm die verwijst naar andere regels of normen, zoals die van economische sectoren of gebruikelijke praktijken. | | Receptiefunctie | De functie van een open norm die aangeeft dat de norm geïnterpreteerd moet worden in het licht van de waarden en beginselen van de rechtsorde. | | Algemene rechtsbeginselen | Fundamentele juridische beginselen die de grondgedachte van een rechtsorde uitdrukken en als basis dienen voor concrete rechtsregels. | | Adagia | Latijnse rechtsspreuken of maximes die een brug slaan tussen algemene rechtsbeginselen en concrete rechtsregels. |