Recht voor ondernemers SV.docx

## Inleiding tot het ondernemingsrecht Het recht voor ondernemers is een complex samenspel van diverse rechtsdomeinen, met het ondernemingsrecht als kern. Dit omvat ook elementen uit het sociaal recht en Europees recht, aangezien veel regels voortkomen uit Europese richtlijnen. Ondernemingsrecht wijkt op specifieke punten af van het algemene burgerlijk recht, maar wanneer het ondernemingsrecht stilzwijgt, valt men terug op het burgerlijk recht. Het regelt primair de rechtsregels die door ondernemingen nageleefd moeten worden, en omvat zaken als vennootschapsrecht, consumentenrecht en regels rond ondernemingen in moeilijkheden. ### Wie is een onderneming? De definitie van een onderneming is cruciaal en houdt rekening met twee hoofdelementen: * Het al dan niet nastreven van winst. * Het al dan niet hebben van rechtspersoonlijkheid. Wie **geen** winst nastreeft én **geen** rechtspersoonlijkheid heeft, is **geen** onderneming. De Kruispuntbank van Ondernemingen (KBO) biedt feitelijke controle over ondernemingen, aangezien deze publiek toegankelijk is. ### Wat is sociaal recht? Sociaal recht bestaat uit twee hoofdpijlers: * **Arbeidsrecht**: Dit regelt de verhoudingen tussen werkgevers en werknemers, zowel individueel (tussen werkgever en werknemer) als collectief (afgesloten tussen vakbonden en werkgeversorganisaties). * **Socialezekerheidsrecht**: Dit omvat de socialezekerheidsuitkeringen en -bijdragen, die van toepassing zijn op zowel zelfstandigen als werknemers. ### Het begrip onderneming (na de hervorming) Met de wet van 15 april 2018 is het begrip 'handelaar' afgeschaft en vervangen door het bredere begrip 'onderneming'. * **Nieuw ondernemingsbegrip (art. I.1.1e WER):** * Iedere natuurlijke persoon die zelfstandig een beroepsactiviteit uitoefent (eenmanszaken). * Iedere rechtspersoon, met uitzondering van publiekrechtelijke rechtspersonen die geen goederen of diensten op de markt aanbieden, de Staat of gedecentraliseerde diensten (bijv. NV, BV, CV, VZW, stichting). * Iedere andere organisatie zonder rechtspersoonlijkheid, tenzij zij niet aan winstuitkering doet of beoogt te doen (bijv. maatschap). **Vrije beroepen** zoals advocaten, artsen, accountants, enz., worden beschouwd als ondernemingen, mits zij voldoen aan bepaalde opleidingseisen, permanente vorming en plichtenleer. De kwalificatie als onderneming heeft belangrijke implicaties voor oprichtingsformaliteiten, insolventieregels (zoals faillissement), marktpraktijken, bevoegde rechtbanken, bewijsregels, betalingsachterstand, sociale bijdragen en boekhoudkundige verplichtingen. > **Tip:** Een vrije beroeper zoals een advocaat wordt beschouwd als een ondernemer omdat deze een vrij beroep uitoefent. Semi-overheidsinstellingen die goederen en diensten op de markt brengen, zoals de NMBS, zijn eveneens ondernemingen. ### Bronnen van het ondernemings- en sociaal recht 1. **Wetgeving:** * Nationale wetgeving: Ondernemingsrecht (WER, WVV, BW), Sociaal recht (WAO, RSZ-wetgeving). * Internationale wetgeving: Europese verordeningen en richtlijnen, met name van invloed op consumentenrecht, betalingsachterstand, intellectuele eigendom en handelsagentuur. 2. **Rechtspraak:** Uitspraken van hoven en rechtbanken, waaronder de Ondernemingsrechtbank en het Arbeidshof. * **Ondernemingsrechtbank:** Bevoegd voor geschillen tussen ondernemingen, ongeacht de waarde. Ook voor gemengde geschillen waarbij een particulier als eiser optreedt tegen een onderneming. Particulieren kunnen niet zelfstandig dagvaarden voor de ondernemingsrechtbank. Bij geschillen tussen consumenten en ondernemingen kan de consument kiezen tussen de ondernemingsrechtbank of een burgerlijke rechtbank. * **Arbeidsrechtbank:** Bevoegd voor geschillen tussen werkgevers en werknemers (arbeidsrecht) en geschillen tussen sociale zekerheidsinstellingen en sociaal verzekerden (socialezekerheidsrecht). 3. **Gewoonte:** Welbepaalde en herhaalde handelswijzen die bindend zijn. 4. **Rechtsleer:** Studies geschreven door rechtsgeleerden, niet bindend maar wel gezaghebbend voor interpretatie. ## Oprichting van een onderneming ### De voorwaarden voor het statuut van ondernemer Het principe is de **vrijheid van ondernemen**. Uitzonderingen zijn: * Handelingsonbekwamen (o.a. minderjarigen). * Niet-EER onderdanen (beroepskaart vereist). * Personen met een beroepsverbod (te controleren via JustBAN). * Vrije beroepen (specifieke vereisten). ### Oprichtingsformaliteiten Het oprichten van een onderneming vereist een reeks stappen: 1. **Kies het gepaste statuut:** Eenmanszaak of vennootschap. 2. **Verzamel de vereiste kennis of ervaring:** Vooral relevant voor vrije beroepen. 3. **Open een zakelijke zichtrekening:** Verplicht voor vennootschappen, sterk aangeraden voor eenmanszaken. 4. **Verkrijg de nodige erkenningen/vergunningen:** Omgevingsvergunning, leurderskaart, beroepskaart, FAVV-registratie, etc. 5. **Richt de vennootschap op:** Indien van toepassing (zie verder). 6. **Schrijf je in bij de KBO.** 7. **Activeer je BTW-nummer.** 8. **Breng je sociale zekerheid in orde.** 9. **Registreer je in het UBO-register** (voor vennootschappen). #### Stap 1: Kies het gepaste statuut * **Eenmanszaak:** * **Voordelen:** Weinig opstartformaliteiten, eenvoudige boekhouding, goedkoper. * **Nadelen:** Onbeperkte persoonlijke aansprakelijkheid, volledige winst belast in personenbelasting. * **Vennootschap:** * **Voordelen:** Ondernemen als rechtspersoon, afgescheiden vermogen, beperkte aansprakelijkheid, vennootschapsbelasting (vaak gunstiger). * **Nadelen:** Meer opstartformaliteiten (oprichtingsakte), complexere boekhouding. * Typen: BV (Besloten Vennootschap - kan alleen), NV (Naamloze Vennootschap - kan alleen), CV (Coöperatieve Vennootschap - min. 3), Maatschap (min. 2, geen rechtspersoonlijkheid, onbeperkte aansprakelijkheid). #### Stap 2: Behaal de vereiste kennis Sinds 1 september 2018 is de basiskennis bedrijfsbeheer voor KMO's afgeschaft. Specifieke beroepsbekwaamheid is enkel nog vereist voor vrije beroepen. #### Stap 3: Open een zakelijke zichtrekening Essentieel voor professionele verrichtingen en verplicht voor vennootschappen. #### Stap 4: Verkrijg de nodige vergunningen Diverse vergunningen kunnen vereist zijn, afhankelijk van de activiteit, zoals de omgevingsvergunning (vervangt stedenbouwkundige en milieuvergunning), leurderskaart, beroepskaart, of registraties bij instanties zoals het FAVV. #### Stap 5: Richt de vennootschap op (indien van toepassing) Dit omvat het opmaken van een oprichtingsakte (onderhands of authentiek), het opstellen van statuten, en indien vereist, een financieel plan en bankattest. #### Stap 6: Schrijf je in bij de KBO De inschrijving in de Kruispuntbank van Ondernemingen (KBO) via een ondernemingsloket of de griffie is verplicht en resulteert in een ondernemingsnummer. #### Stap 7: Activeer je BTW-nummer Dit is vereist voor btw-plichtigen, met een vrijstelling mogelijk voor kleine ondernemingen (< 25.000 euro omzet). #### Stap 8: Breng je sociale zekerheid in orde Aansluiten bij een sociaal verzekeringsfonds en een ziekenfonds is noodzakelijk. #### Stap 9: Registreer je in het UBO-register Dit is verplicht voor vennootschappen om witwassen tegen te gaan en identificeert de uiteindelijke begunstigden. ## Verzekeringen en handelshuur ### Afsluiten van verzekeringen Verschillende soorten verzekeringen zijn relevant: * **Persoonsverzekeringen:** Dekken schade aan persoon of leven (bv. ziekte-, levensverzekering). * **Schadeverzekeringen:** Dekken schade aan vermogen. * **Zaakverzekering:** Schade aan eigen goederen (bv. brand-, omniumverzekering). * **Aansprakelijkheidsverzekering:** Dekt schade aan derden omwille van eigen aansprakelijkheid (bv. BA-autoverzekering). * **Specifieke verzekeringen voor zelfstandigen:** Verzekering gewaarborgd inkomen, VAPZ (Vrij Aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen), IPT (Individuele Pensioentoezegging). * **Bedrijfsgerichte verzekeringen:** BA-uitbating, BA na levering, objectieve BA-brand en ontploffing, beroepsaansprakelijkheidsverzekering (verplicht voor bepaalde beroepen). ### Handelshuur De **Handelshuurwet** regelt huurovereenkomsten voor onroerende goederen die gebruikt worden voor kleinhandel of ambachten met rechtstreeks contact met het publiek. * **Duur en opzegging:** Minimaal 9 jaar. Huurder kan opzeggen om de drie jaar (6 maanden opzegtermijn). Verhuurder kan om de drie jaar opzeggen mits contractueel voorzien en 1 jaar opzegtermijn, meestal voor eigen gebruik. * **Huurprijs en herziening:** Huurprijs wordt onderling overeengekomen. Indexering is mogelijk indien voorzien. Herziening door de vrederechter is mogelijk om de drie jaar bij een wijziging van de huurwaarde met minstens 15%. * **Verbouwingswerken:** Toegestaan indien ze dienstig zijn voor de onderneming, de kosten niet meer dan drie jaar huur bedragen en de veiligheid, gezondheid en esthetiek niet in het gedrang brengen. Melding aan de verhuurder is vereist. * **Huurhernieuwing:** De huurder heeft recht op verlenging, driemaal negen jaar is mogelijk. Aanvraag moet gebeuren tussen de 18e en 15e maand voor het verstrijken van de huurperiode. Bij weigering door de verhuurder is meestal een uitzettingsvergoeding verschuldigd. ## Intellectuele eigendom Intellectuele eigendom beschermt de creaties van de geest. De belangrijkste rechten zijn: * **Merkenrecht:** Een teken dat producten of diensten onderscheidt. Dit kan een woordmerk, beeldmerk, klankmerk, vormmerk of kleurmerk zijn. Bescherming is sectoraal, tenzij het merk zeer bekend is. Registratie kan via BOIP, EUIPO of WIPO. * **Tekeningen- en modellenrecht:** Beschermt het uiterlijk van een product. Vereist nieuwheid en een eigen karakter. Een niet-geregistreerd gemeenschapsmodel geniet 3 jaar bescherming tegen namaak. * **Auteursrecht:** Beschermt werken van letterkunde en kunst. Ontstaat automatisch, zonder registratie. Geldig gedurende 70 jaar na het overlijden van de auteur. * **Octrooirecht (patent):** Beschermt uitvindingen, zijnde technische oplossingen voor technische problemen. Vereist nieuwheid, industriële toepasbaarheid en uitvinderswerkzaamheid. Software valt primair onder auteursrecht, maar kan onder octrooi vallen indien het een technisch effect heeft. > **Tip:** Bij het aanvragen van merkbescherming is het belangrijk om de sector waarin de onderneming actief is, correct te definiëren. Een bekend merk kan ook bescherming genieten buiten zijn eigen sector. ## Geschillen met ondernemingen ### De ondernemingsrechtbank De ondernemingsrechtbank is bevoegd voor geschillen tussen ondernemingen. Ook voor gemengde geschillen waarbij een particulier eiser is, of wanneer een consument een klacht heeft tegen een onderneming. Territoriale bevoegdheid wordt bepaald door het arrondissement, met mogelijkheid tot forumbedingen. ### Bewijsrecht in ondernemingszaken Sinds 1 november 2020 geldt een nieuw bewijsrecht (Boek 8 BW), aangepast aan de digitale wereld. * **Bewijs tegen een particulier:** Vrije bewijsvoering, behalve voor rechtshandelingen > 3.500 euro waarvoor een ondertekend geschrift vereist is. * **Bewijs tegen een onderneming:** Vrije bewijsvoering, ongeacht de waarde. Belangrijke bewijsmiddelen zijn geschriften (ondertekend), getuigen en vermoedens. Facturen en de boekhouding hebben een specifieke bewijswaarde, zowel in het voordeel als in het nadeel van de onderneming. > **Tip:** Bij het protesteren van een factuur is het essentieel om dit schriftelijk te doen, met een duidelijke reden en binnen een korte termijn, bij voorkeur per aangetekende brief. ### Betalingsachterstand bij handelstransacties De wet bestrijding betalingsachterstand bij handelstransacties is van toepassing op transacties tussen ondernemingen en overheidsinstanties. * **Betalingstermijn:** Maximaal 60 dagen, tenzij anders overeengekomen en niet kennelijk onbillijk voor de schuldeiser. Standaardtermijn is 30 kalenderdagen na ontvangst van de factuur of goederen/diensten. * **Sancties:** Bij laattijdige betaling, automatisch verschuldigde wettelijke vertragingsrente (ECB + 8%) en een forfaitaire schadevergoeding van 40 euro, zonder ingebrekestelling. Voor consumenten gelden afwijkende regels: geen vaste betalingstermijn, wettelijke interest (4,5%) indien niets overeengekomen, en specifieke maximale interestvoeten en schadevergoedingen voorzien in Boek XIX WER. ## Vennootschapsrecht: Maatschap, BV, CV, NV Het vennootschapsrecht regelt de oprichting en werking van vennootschappen. ### De Maatschap Een maatschap is een overeenkomst tussen minstens twee personen om inbrengen te verenigen met het oog op een gezamenlijk voordeel. * **Kenmerken:** Personenvennootschap zonder rechtspersoonlijkheid (tenzij omgezet in VOF of CommV). Kan stil of tijdelijk zijn. * **Oprichtingsformaliteiten:** Eenvoudig (onderhandse overeenkomst, inschrijving KBO, btw-registratie, UBO-registratie). Geen oprichtingsakte, financieel plan of minimum inbreng vereist. * **Aansprakelijkheid:** Onbeperkt en hoofdelijk voor de schulden van de maatschap. * **Bestuur:** Kan door zaakvoerders gebeuren, vennoten zijn gebonden indien de zaakvoerder binnen zijn bevoegdheid handelt. * **Beslissingen:** Eenparigheid vereist, tenzij de overeenkomst anders bepaalt. ### De Besloten Vennootschap (BV) De BV is de standaard vennootschap geworden onder het nieuwe WVV. * **Aanvangskapitaal:** Toereikend aanvangsvermogen, te motiveren in een financieel plan. * **Oprichtingsformaliteiten:** Authentieke oprichtingsakte, plaatsing en volledige storting van aandelen. * **Effecten:** Aandelen zijn op naam, tenzij de BV beursgenoteerd is. Winstbewijzen kunnen worden uitgegeven zonder stemrecht. * **Bestuur:** Kan door één of meerdere bestuurders gebeuren, collegiaal of individueel. Dagelijks bestuur is mogelijk. * **Algemene Vergadering (AV):** Gelijkwaardige behandeling van aandeelhouders. Gewone AV voor goedkeuring jaarrekening, buitengewone AV voor statutenwijzigingen. * **Kapitaalvermindering/verhoging:** Vereist statutenwijziging. Uitkering dividenden onderworpen aan de dubbele uitkeringstest (balans- en liquiditeitstest). ### De Coöperatieve Vennootschap (CV) De CV is gericht op samenwerking en kan erkend worden als sociale onderneming. * **Oprichting:** Minimaal 3 oprichters, toereikend aanvangsvermogen, financieel plan, authentieke akte. * **Effecten:** Aandelen op naam en met stemrecht. Kan niet beursgenoteerd zijn. * **Vermogen:** Variabel, toetreding en uittreding van vennoten beïnvloeden het vermogen zonder statutenwijziging. ### De Naamloze Vennootschap (NV) De NV is bedoeld voor grote kapitaalkrachtige ondernemingen met een ruim aandeelhouderschap. * **Minimumkapitaal:** EUR 61.500,00. * **Oprichtingsformaliteiten:** Authentieke akte, volstorting kapitaal. * **Bestuur:** Monistisch (Raad van Bestuur) of duaal (Directieraad en Raad van Toezicht). Bestuurders worden benoemd door de AV en zijn ad nutum ontslaanbaar, tenzij anders bepaald. * **Kapitaalverhoging/vermindering:** Vereist statutenwijziging. Uitgiftepremie is mogelijk. ## Sociaal statuut voor zelfstandigen en werknemers ### Sociaal statuut voor zelfstandigen Een zelfstandige is een natuurlijke persoon die zelfstandig een beroepsbezigheid uitoefent zonder band van ondergeschiktheid. * **Statuten:** Hoofdberoep, bijberoep, student-ondernemer, zelfstandig helper, meewerkend partner. * **Verplichtingen:** Aansluiten bij een sociaal verzekeringsfonds en ziekenfonds, betalen van sociale bijdragen. * **Sociale bijdragen:** Berekend op het netto belastbaar inkomen, met voorlopige en definitieve bijdragen. Starters betalen de eerste drie jaar een forfaitaire minimumbijdrage. * **Rechten:** Ziekteverzekering, uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid, moederschapsrust, geboorteverlof, kinderbijslag, pensioen. * **Overbruggingsrecht:** Tijdelijke uitkering bij stopzetting van de zelfstandige activiteit om financiële redenen. ### Sociaal statuut voor werknemers Een werknemer verricht arbeid voor iemand anders, tegen loon, onder diens gezag en is verbonden door een arbeidsovereenkomst. * **Soorten arbeidsovereenkomsten:** Arbeider, bediende, handelsvertegenwoordiger, dienstbode; onbepaalde duur, bepaalde duur, studentenarbeid, uitzendarbeid, flexi-job. * **RSZ-bijdragen:** Zowel werknemer (13,07%) als werkgever (25% of 30,57%) betalen bijdragen berekend op het brutoloon (met uitzonderingen). Doelgroepverminderingen zijn mogelijk. * **Pensioen:** Wettelijk pensioen berekend op basis van loopbaan, loon en gezinssituatie. Aanvullend pensioen (VAPZ, IPT, groepsverzekering) en pensioensparen zijn mogelijk. ## Ondernemingen in moeilijkheden Ondernemingen met financiële problemen kunnen gebruikmaken van insolventieprocedures. ### Faillissement Het faillissement beëindigt de onderneming en verdeelt het vermogen onder de schuldeisers, met een wettelijke rangorde voor de terugbetaling. Schuldeisers met zakelijke zekerheidsrechten en schuldeisers met een bijzonder of algemeen voorrecht genieten een voorkeursbehandeling. De curator beheert het vermogen en stelt de datum van staking van betaling vast. Handelingen gesteld tijdens de "verdachte periode" kunnen niet-tegenwerpelijk verklaard worden. ### Gerechtelijke reorganisatie Deze procedure beoogt de continuïteit van de onderneming te behouden. * **Doel:** Opschorting van betaling, geen gedwongen tenuitvoerlegging, geen beëindiging van lopende overeenkomsten. * **Pistes:** Gerechtelijk minnelijk akkoord, collectief akkoord, overdracht onder gerechtelijk gezag. * **Verzoekschrift:** Ingediend via het centraal register solvabiliteit (RegSol). ### Buitengerechtelijke maatregelen Kamers voor ondernemingen in moeilijkheden monitoren de toestand van ondernemingen en kunnen doorsturen naar het OM. Buitengerechtelijke minnelijke akkoorden buiten de gerechtelijke procedures zijn mogelijk en kunnen gehomologeerd worden. --- **Veel succes met de voorbereiding op je examen!**

## Verklarende woordenlijst | Term | Definitie | | :---------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Ondernemingsrecht | Het rechtsgebied dat specifiek van toepassing is op ondernemingen, waarbij de rechtsregels die zij moeten naleven centraal staan. Dit recht wijkt op bepaalde punten af van het algemeen burgerlijk recht en regelt de oprichting, organisatie en werking van ondernemingen in hun economische activiteiten. | | Rechtspersoonlijkheid | Het juridisch vermogen om, net als een natuurlijk persoon, rechten en plichten te hebben, contracten af te sluiten en voor de rechtbank te verschijnen. Rechtspersonen hebben een eigen vermogen dat losstaat van dat van hun oprichters of leden. | | Eenmanszaak | Een onderneming die wordt gedreven door één natuurlijke persoon, waarbij er geen juridisch onderscheid is tussen het vermogen van de ondernemer en dat van de onderneming. De ondernemer is persoonlijk en onbeperkt aansprakelijk. | | Vennootschap | Een organisatie die door twee of meer personen wordt opgericht met het doel een gezamenlijke economische activiteit uit te oefenen en winst te behalen. Vennootschappen kunnen rechtspersoonlijkheid bezitten, wat hun aansprakelijkheid beperkt tot hun eigen vermogen. | | Handelsregister (KBO) | De Kruispuntbank van Ondernemingen, een publieke digitale databank die alle essentiële informatie bevat over geregistreerde ondernemingen in België, zoals hun naam, rechtsvorm, zetel, bestuurders en activiteiten. | | Intellectuele eigendom | Rechten die betrekking hebben op de creaties van de menselijke geest, zoals uitvindingen, merken, ontwerpen en auteursrechtelijk beschermde werken, die bescherming bieden tegen ongeoorloofd gebruik door derden. | | Faillissement | Een procedure waarbij een onderneming die duurzaam is gestopt met betalen, collectief wordt ontbonden. Het vermogen van de onderneming wordt te gelde gemaakt en verdeeld onder de gezamenlijke schuldeisers, volgens een wettelijke rangorde. | | Gerechtelijke reorganisatie | Een procedure die ondernemingen in moeilijkheden toelaat om, met behoud van continuïteit, een collectief akkoord te bereiken met hun schuldeisers, met als doel een faillissement te vermijden. Dit kan gebeuren via een gerechtelijk minnelijk akkoord, een collectief akkoord of een overdracht onder gerechtelijk gezag. | | Sociaal statuut | De juridische en sociale regeling die van toepassing is op een persoon op basis van zijn beroepsactiviteit, waarbij onder meer de verplichtingen met betrekking tot sociale bijdragen en de rechten op sociale uitkeringen worden vastgelegd. |