8.pdf

# De rol en structuur van justitie in België Dit onderwerp duikt in de driedelige scheiding der machten in België, met een focus op de cruciale rol van de rechterlijke macht bij het oplossen van juridische geschillen, en de principes van toegang tot de rechter en het recht op verdediging [1](#page=1). ### 1.1 Justitie als bewaker van de rechtsstaat De Belgische rechtsstaat is opgebouwd rond drie pijlers: de wetgevende macht (die recht creëert), de uitvoerende macht (die dit recht toepast en de administratie bestuurt) en de rechterlijke macht (die juridische conflicten bindend beslecht aan de hand van geldend recht). De rechterlijke macht omvat uitsluitend juridische structuren en organen die zich bezighouden met het oplossen van conflicten [1](#page=1). #### 1.1.1 Toegang tot de rechter Een fundamenteel kenmerk van rechtsregels is dat hun naleving kan worden afgedwongen, waarbij het staatsapparaat, specifiek de rechterlijke macht, de burger hierbij ondersteunt. Dit illustreert de afdwingbaarheid van het recht [1](#page=1). > **Voorbeeld:** Een verhuurder kan onbetaald huurgeld via een rechter laten vaststellen en uitvoeren, zelfs met dwangmiddelen zoals beslag. Een werkloze kan de staat dagvaarden voor een onterecht geweigerde uitkering, en een eigenaar kan schending van zijn rechten door een buur aanvechten bij de rechtbank [1](#page=1). Om te garanderen dat ook kwetsbare groepen, zoals minderjarigen of personen met een leefloon, toegang hebben tot het gerecht, voorziet de staat in een systeem van 'pro deo' advocaten die achteraf door de staat worden betaald [1](#page=1). Om een rechtsvordering ontvankelijk te laten verklaren, moet de eiser aan bepaalde voorwaarden voldoen: hoedanigheid en belang [1](#page=1). * **Hoedanigheid:** De eiser moet de juridische en feitelijke geschiktheid bezitten om als titularis van een recht op te treden. Dit houdt in dat de eiser in principe rechtsbekwaam en handelingsbekwaam moet zijn [1](#page=1). * **Belang:** De eiser moet baat hebben bij de vordering [1](#page=1). Om te voorkomen dat iedereen onterecht procedureert, zijn er veiligheidsmechanismen ingebouwd die de verweerder beschermen. Als een vordering kennelijk ongegrond en te kwader trouw wordt ingesteld, kan de rechter deze niet alleen afwijzen, maar de eiser ook veroordelen tot schadevergoeding wegens tergend en roekeloos geding, mits dit in een tegenvordering wordt gevraagd. Dit fenomeen wordt aangeduid als 'misbruik van procesrecht' of 'procesrechtsmisbruik' [1](#page=1) [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Een man die ondanks weigering van zijn verzekeraar om uit te betalen wegens onbetaalde premies toch een schadeclaim indiende, werd veroordeeld wegens tergend en roekeloos geding [2](#page=2). #### 1.1.2 Recht van verdediging Even essentieel als toegang tot de rechter is het recht van verdediging. Iedereen die juridisch 'aangevallen' wordt, moet zich kunnen verweren tegen de eisen en beweringen van de eisende partij [2](#page=2). * **Natuurlijke rechter:** In principe dient de eiser te dagvaarden voor de 'natuurlijke' rechtbank van de verweerder, meestal gelegen in diens woonplaats [2](#page=2). * **Termijnen:** Diverse minimumtermijnen zijn voorzien in verschillende procedurele stadia (dagvaarding, conclusies, hoger beroep, etc.) om de verweerder de gelegenheid te geven zich voor te bereiden [2](#page=2). * **Officiële kennisgeving:** De verweerder moet via betekening door een gerechtsdeurwaarder officieel op de hoogte worden gebracht van de dagvaarding, het vonnis en een voornemen tot uitvoerend beslag. Dit impliceert minstens drie betekeningen om rechten effectief te kunnen laten gelden [2](#page=2). * **Inzage van stukken:** Partijen moeten elkaar inzage geven van hun bewijsstukken [2](#page=2). * **Rechtsmiddelen:** Er bestaan regels om partijen te beschermen tegen willekeurige beslissingen of vergissingen van rechters, zoals de mogelijkheid van hoger beroep en cassatieberoep bij juridische fouten [2](#page=2). Net zoals willekeurige vorderingen gesanctioneerd worden, kan ook willekeurig verweer als misbruik van procesrecht worden beschouwd [2](#page=2). #### 1.1.3 Onafhankelijke en onpartijdige rechter De kernprincipes van onafhankelijkheid en onpartijdigheid waarborgen de integriteit van de rechterlijke macht [2](#page=2). * **Onpartijdigheid:** De rechter moet onbevooroordeeld, neutraal blijven en geen enkele partij bevoordelen. Dit principe is een hoeksteen van een eerlijk proces, gewaarborgd door artikel 6 EVRM. De rechter mag zich enkel laten leiden door objectieve argumenten en de toe te passen rechtsnorm, en mag zich niet laten beïnvloeden door externe druk of informatie buiten de rechtszaal. Het principe wordt samengevat als: "Not only must Justice be done; it must also be seen to be done" [2](#page=2) [3](#page=3). * **Onafhankelijkheid:** De rechterlijke macht opereert autonoom in haar besluitvorming. Geen enkele entiteit, inclusief de minister van Justitie of de voorzitter van de rechtbank, kan de rechter richtlijnen geven over hoe recht te spreken. De beslissingen van de rechter moeten gebaseerd zijn op zijn eigen, vrije oordeel over de feiten en rechtsgronden, zonder sturing door politieke partijen of het overheidsapparaat. Deze onafhankelijkheid is onlosmakelijk verbonden met de scheiding der machten [3](#page=3). #### 1.1.4 Openbaarheid van de rechtspraak De openbaarheid van rechtspraak dient ter bescherming van de partijen en het publiek. De Grondwet bepaalt dat zowel zittingen als uitspraken openbaar zijn, wat rechters aanzet tot zorgvuldigheid en correctheid. Sinds de aanpassing van artikel 149 van de Grondwet in 2019 en de wet van 16 oktober 2022, evolueert de bekendmaking van vonnissen naar een systeem met het Centraal Register voor de beslissingen van de rechterlijke orde, met als doel een volledige publieke toegankelijkheid van alle rechterlijke uitspraken. In strafzaken moet enkel het beschikkende gedeelte van de beslissing nog worden voorgelezen [3](#page=3). ### 1.2 De actoren van Justitie Diverse actoren spelen een rol binnen de rechterlijke macht [3](#page=3). #### 1.2.1 Rechter Een beroepsrechter is een jurist die zaken beoordeelt, alleen of samen met andere rechters. Lekenrechters, die doorgaans geen juristen zijn, kunnen ook tijdelijk worden benoemd. Om onafhankelijkheid te waarborgen, worden beroepsrechters voor het leven benoemd en zijn ze onafzetbaar, behalve via een tuchtprocedure. Een rechter kan nooit zelf een zaak aanbrengen; dit gebeurt door de partijen (burgerlijke procedure) of het Openbaar Ministerie (strafprocedure). De rechter heeft in principe een passieve rol, met uitzondering van het bevorderen van minnelijke schikkingen. Hij kan enkel toekennen wat de partij heeft gevraagd en kan geen initiatieven nemen om te dagvaarden of bewijsmateriaal te verzamelen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld bepaalde sovjet- of kerkelijke rechtspraak [3](#page=3) [4](#page=4). #### 1.2.2 Griffie De griffie is het administratief centrum van de rechtbank en de zetel van de rechter. Het publiek kan er terecht voor informatie en het neerleggen van processtukken [4](#page=4). #### 1.2.3 Openbaar ministerie Het Openbaar Ministerie (parket) vertegenwoordigt de belangen van de gemeenschap en heeft als primaire taak de strafvervolging. Het spoort misdrijven op, vervolgt ze en ziet toe op de uitvoering van straffen. Bij privaatrechtelijke rechtscolleges is de opdracht van het parket beperkt tot advies in zaken die de openbare orde aanbelangen, zoals jeugdzaken. Het parket is hiërarchisch gestructureerd onder het gezag van de minister van Justitie, waarbij hogere parketmagistraten bevelen kunnen geven inzake vervolgingen. Het parket bij het Hof van Cassatie bestaat uit advocaten-generaal, onder leiding van de procureur-generaal. Het parket bij de arbeidsrechtbanken wordt het arbeidsauditoraat genoemd [4](#page=4). #### 1.2.4 Advocaat Een advocaat is een zelfstandige jurist, ingeschreven aan de balie, die zijn beroep in volle onafhankelijkheid uitoefent. In de praktijk is een advocaat vaak noodzakelijk om een proces te voeren, omdat bepaalde processtukken door een advocaat moeten worden ondertekend en omdat enkel advocaten in principe mogen pleiten (hoewel men altijd zelf mag pleiten). Het pleitmonopolie van de advocaat is doorbroken voor arbeidsgerechten, waar ook vakbonden en werkgeversorganisaties leden mogen bijstaan. Voor het vredegerecht, de ondernemingsrechtbank en de arbeidsgerechten kunnen familieleden optreden. Voor het Hof van Cassatie mag slechts een beperkt aantal advocaten optreden [5](#page=5). Sinds 2008 moet de verliezende partij een 'rechtsplegingsvergoeding' betalen aan de winnende partij voor diens advocatenkosten. De hoogte hiervan hangt af van de waarde van de vordering, met een forfait van 1440 euro voor zaken die niet in geld gewaardeerd kunnen worden. De rechter kan ook rekening houden met de financiële draagkracht, de complexiteit en de onredelijkheid van de situatie [5](#page=5). In het strafprocesrecht speelt de advocaat een bijzondere rol sinds het 'Salduz'-arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Een aangehouden persoon heeft recht op vertrouwelijk overleg met een advocaat vóór het eerste verhoor en op bijstand tijdens de eerste 24 uur na aanhouding. Ook niet-aangehouden verdachten hebben recht op bijstand van een advocaat tijdens hun verhoor [5](#page=5). #### 1.2.5 Gerechtsdeurwaarder Een gerechtsdeurwaarder is een gerechtelijk ambtenaar die gerechtelijke akten betekent, zoals dagvaardingen en vonnissen, en gerechtelijke beslissingen ten uitvoer legt. Ze worden door de Koning voor het leven benoemd, staan onder toezicht van de procureur des Konings, en hun aantal is wettelijk beperkt. Voor het overige oefenen zij hun beroep uit als zelfstandigen [5](#page=5). #### 1.2.6 Gerechtsdeskundige Een gerechtsdeskundige is geen ambtenaar en heeft geen vaste band met het gerecht. Hij wordt aangesteld voor specifieke opdrachten om de rechtbank bij te lichten in technische kwesties waar rechters als juristen minder thuis zijn. De rechter heeft ruime bevoegdheden bij deskundigenonderzoeken, waaronder het nagaan van efficiëntere onderzoeksmaatregelen en het bevelen van expertise enkel indien noodzakelijk. De rechter waakt ook over de naleving van de tegenspraak en de termijnen tijdens het expertiseonderzoek [6](#page=6). ### 1.3 Organisatie van Justitie De organisatie van de rechterlijke macht kent een gelaagde en gespecialiseerde structuur [6](#page=6). #### 1.3.1 Piramidestructuur De gerechtelijke organisatie is piramidaal opgebouwd, waarbij zaken bij lagere rechtbanken worden aangehangen. In hoger beroep kunnen hogere rechtbanken en hoven de vonnissen van lagere rechtbanken hervormen. Het hoogste gerechtshof, het Hof van Cassatie, kan de beslissingen van deze rechtsmachten verbreken. Boven dit systeem bevinden zich op Europees vlak het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Europees Hof van Justitie. Deze piramidestructuur draagt bij aan de coherentie van de rechtspraak, doordat rechterlijke beslissingen op hoger niveau kunnen worden gewijzigd of vernietigd, wat leidt tot een zekere eenheid van rechtspraak [6](#page=6). #### 1.3.2 Specialisatie Vanwege de omvang en complexiteit van de wetgeving bestaan er aparte rechtbanken of afdelingen binnen rechtbanken voor specifieke rechtsdomeinen zoals strafrecht, familierecht, jeugdrecht, economisch recht en sociaal recht. Ook binnen deze rechtbanken zijn er verdere onderverdelingen, bijvoorbeeld specifieke kamers voor beslagrecht of kort geding procedures binnen de burgerlijke rechtbank. De specialisatie maakt het mogelijk de samenstelling van de rechtbank aan te passen aan de aard van het geschil, bijvoorbeeld met beroepsrechters, lekenrechters of een jury. De ondernemingsrechtbank bestaat bijvoorbeeld uit een jurist en twee ondernemers [6](#page=6). #### 1.3.3 Bevoegdheid Elk rechtscollege heeft zijn eigen bevoegdheid, zowel qua materie (materiële bevoegdheid) als qua grondgebied (territoriale bevoegdheid) [7](#page=7). * **Materiële bevoegdheid:** Wordt bepaald door criteria zoals het onderwerp van de vordering (bv. huurgeschillen bij de vrederechter), de waarde van de vordering (bv. de vrederechter is bevoegd voor burgerlijke geschillen tot 5000 euro ), het spoedeisende karakter van de vordering (voor kort geding procedures) en de hoedanigheid van de partijen (bv. geschillen tussen ondernemingen bij de ondernemingsrechtbank). Regels over materiële bevoegdheid zijn van openbare orde en kunnen niet worden afgeweken [7](#page=7). * **Territoriale bevoegdheid:** Bepaalt het rechtsgebied waarbinnen een rechter bevoegd is. De eiser heeft meestal de keuze tussen de rechter van de woonplaats van de verweerder(s), de rechter van de gekozen plaats voor de uitvoering van de akte, of de rechter van de plaats waar de verbintenis is ontstaan, wordt of moet worden uitgevoerd. Regels over territoriale bevoegdheid zijn van aanvullend recht en kunnen partijen onderling overeenkomen af te wijken [7](#page=7). --- # Prinsipes van een eerlijk proces Een eerlijk proces is fundamenteel voor het vertrouwen in het rechtssysteem en rust op de principes van onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter, alsmede op de openbaarheid van rechtspraak [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.1 Recht van verdediging Naast toegang tot de rechter is het recht van verdediging cruciaal. Dit houdt in dat eenieder die voor de rechter wordt gedaagd, zich moet kunnen verweren tegen de eisen en beweringen van de eisende partij [2](#page=2). * **Natuurlijke rechter:** In beginsel dient de eiser te dagvaarden voor de rechtbank van de woonplaats van de verweerder [2](#page=2). * **Termijnen:** Om verweerders de gelegenheid te geven zich voor te bereiden, zijn er diverse (minimum)termijnen voorzien in de procedure, zoals voor dagvaarding, conclusies, verzet, hoger beroep en cassatie [2](#page=2). * **Officiële kennisgeving:** De verweerder moet via betekening door een gerechtsdeurwaarder officieel op de hoogte worden gebracht van de dagvaarding, het vonnis en het voornemen tot tenuitvoerlegging. Dit vereist minimaal drie betekeningen voordat de eiser zijn rechten effectief kan laten gelden [2](#page=2). * **Inzage in stukken:** Partijen moeten elkaar inzage geven in hun bewijsstukken [2](#page=2). * **Rechtsmiddelen:** Procedures kennen diverse rechtsmiddelen om partijen te beschermen tegen willekeurige beslissingen of vergissingen van rechters. Tegen elk vonnis kan in principe hoger beroep worden aangetekend, en bij een juridische fout kan beroep in cassatie worden ingesteld [2](#page=2). * **Misbruik van procesrecht:** Zowel willekeurige vorderingen als willekeurig verweer worden gesanctioneerd als misbruik van procesrecht [2](#page=2). ### 2.2 Onafhankelijke en onpartijdige rechter De onpartijdigheid en onafhankelijkheid van de rechter zijn hoekstenen van het procesrecht en essentieel voor een eerlijk proces, zoals gewaarborgd door artikel 6 EVRM [2](#page=2) [3](#page=3). #### 2.2.1 De onpartijdige rechter * **Definitie:** Onpartijdigheid betekent dat de rechter onbevooroordeeld, neutraal en zonder een van beide partijen te bevoordelen moet blijven [2](#page=2) [3](#page=3). * **Geen beïnvloeding:** De rechter mag niet vooringenomen zijn, zich niet laten beïnvloeden door externe informatie (zoals media), stemmingmakerij of enige druk. De rechter mag zich enkel laten leiden door objectieve argumenten van partijen en de toe te passen rechtsnorm [2](#page=2) [3](#page=3). * **Vertrouwen en schijn:** Deze onpartijdigheid is cruciaal voor het vertrouwen van burgers in het gerecht. Zelfs de minste schijn van partijdigheid is onaanvaardbaar. Het principe wordt vaak geformuleerd als: "Not only must Justice be done; it must also be seen to be done." [3](#page=3). #### 2.2.2 De onafhankelijke rechter * **Definitie:** Onafhankelijkheid betekent dat de rechter autonoom is in zijn besluitvorming en dat niemand, zelfs niet de minister van Justitie of de voorzitter van de rechtbank, hem richtlijnen of bevelen kan geven over de wijze waarop recht gesproken moet worden [3](#page=3). * **Vrije oordeel:** De rechter moet zijn beslissing baseren op zijn eigen, vrije oordeel over de feiten en de rechtsgronden, zonder gestuurd te worden door politieke partijen of het overheidsapparaat. De beslissing mag niet onderworpen zijn aan enige controle, behalve door een hiërarchisch hoger, eveneens onafhankelijk rechtscollege [3](#page=3). * **Scheiding der machten:** De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is onlosmakelijk verbonden met de scheiding der machten en dient in elke rechtstaat hoog in het vaandel gedragen te worden [3](#page=3). #### 2.2.3 Passieve rol van de rechter Een beroepsrechter beoordeelt zaken die bij de rechtbank aanhangig worden gemaakt. Een rechter kan echter nooit zelf een zaak voor zijn rechtbank brengen; dit kan enkel gebeuren door de partijen (in burgerlijke zaken) of door het Openbaar Ministerie (in strafzaken). De rechter heeft in een proces een passieve rol, behalve bij het bevorderen van een minnelijke schikking, wat in elke stand van het geding dient te gebeuren conform art. 730/1 § 1 Ger.W. Hij kan geen initiatieven nemen om te dagvaarden, bewijsmateriaal te verzamelen of beslissingen te nemen die niet door de partijen worden gevraagd. De rechter kan een partij enkel toekennen wat deze heeft gevraagd, niets anders en niets meer. Deze passieve rol geldt ook in het strafprocesrecht, waar het onderzoek en de beschuldiging volledig aan het Openbaar Ministerie worden overgelaten [3](#page=3) [4](#page=4). ### 2.3 Openbaarheid van de rechtspraak De openbaarheid van de rechtspraak dient ter bescherming van de partijen [3](#page=3). * **Grondwettelijke bepaling:** De Grondwet bepaalt dat zowel de zittingen als de uitspraak van vonnissen openbaar zijn. Dit dwingt rechters tot zorgvuldigheid en correctheid bij de behandeling van geschillen en de gelijke behandeling van gelijke zaken [3](#page=3). * **Evolutie van bekendmaking:** Tot 2023 moesten alle rechterlijke beslissingen integraal mondeling worden voorgelezen in openbare terechtzitting. Sinds de aanpassing van artikel 149 van de Grondwet in 2019 en de wet van 16 oktober 2022, wordt de wijze van openbare bekendmaking geregeld door de wetgever. Dit heeft geleid tot de oprichting van het Centraal Register voor de beslissingen van de rechterlijke orde en nieuwe regels voor de bekendmaking van vonnissen en arresten. Sinds 30 september 2023 worden bijna alle uitspraken van de rechterlijke macht publiek toegankelijk gemaakt (meer dan 1 miljoen per jaar), met uitzondering van strafzaken waar enkel het beschikkende gedeelte van de beslissing nog wordt voorgelezen [3](#page=3). ### 2.4 Actoren van Justitie #### 2.4.1 Openbaar ministerie * **Rol:** Het Openbaar Ministerie (OM), ook wel parket genoemd, vertegenwoordigt bij elke rechtbank of hof (behalve het vredegerecht) de belangen van de gemeenschap. Hun primaire taak is de strafvervolging: opsporing, vervolging en tenuitvoerlegging van misdrijven [4](#page=4). * **Privaatrechtelijke zaken:** Bij privaatrechtelijke rechtscolleges beperkt de opdracht van het OM zich hoofdzakelijk tot advies in geschillen die de openbare orde aanbelangen, zoals jeugdzaken. Advies is verplicht in bepaalde materies. Het OM ontvangt een mededeling van alle andere zaken en kan daarin zitting nemen indien nuttig geacht [4](#page=4). * **Hiërarchie:** Het OM is hiërarchisch gestructureerd en staat onder het gezag van de minister van Justitie. Hogere parketmagistraten kunnen bevelen geven aan lagere leden wat betreft het instellen van vervolgingen of andere schriftelijke vorderingen. Op de zitting kan elke parketmagistraat vrij een eigen standpunt innemen [4](#page=4). * **Structuur:** Aan het hoofd van het parket op het niveau van het hof van beroep staat de procureur-generaal, bijgestaan door advocaten-generaal en substituten. Op arrondissementsniveau is de procureur des Konings het hoofd, met substituten als medewerkers. Het parket bij het Hof van Cassatie bestaat uit advocaten-generaal onder leiding van de procureur-generaal. Het parket bij de arbeidsrechtbanken heet het arbeidsauditoraat [4](#page=4). #### 2.4.2 Advocaat * **Status:** Een advocaat is geen ambtenaar, maar een zelfstandige die zijn beroep in volle onafhankelijkheid uitoefent. Hij moet jurist zijn en ingeschreven aan de balie [4](#page=4) [5](#page=5). * **Rol in proces:** In de praktijk is een advocaat vrijwel altijd nodig om een proces te voeren, deels omdat sommige processtukken door een advocaat ondertekend moeten worden, en deels omdat men zich in principe enkel door een advocaat kan laten vertegenwoordigen om te pleiten (hoewel men altijd zelf mag pleiten) [5](#page=5). * **Pleitmonopolie:** Het pleitmonopolie van de advocaat is doorbroken voor de arbeidsgerechten, waar vakbonden en werkgeversorganisaties leden mogen bijstaan. Ook voor vredegerecht, ondernemingsrechtbank en arbeidsgerechten kunnen familieleden optreden. In zaken over vreemdelingenwetgeving mogen ook ambtenaren pleiten. Voor het Hof van Cassatie mag enkel een beperkt aantal speciaal benoemde advocaten optreden [5](#page=5). * **Kosten:** Kosten voor advocaten kunnen aanzienlijk zijn. Sinds 2008 moet de verliezende partij aan de winnende partij een forfaitair vastgelegde rechtsplegingsvergoeding betalen voor diens advocatenkosten. De hoogte hiervan hangt af van de waarde van de vordering; voor niet-in-geld waardeerbare vorderingen is er een forfait van 1440 euro. De rechter kan rekening houden met de financiële draagkracht, de complexiteit en de onredelijkheid van de situatie [5](#page=5). * **Strafprocesrecht:** In strafzaken speelt de advocaat een bijzondere rol, ingevolge de jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (Salduz-arrest). Een persoon die van zijn vrijheid is beroofd, heeft recht op vertrouwelijk overleg met een advocaat vóór het eerste verhoor en op bijstand tijdens de eerste 24 uur na aanhouding. Ook niet-aangehouden verdachten hebben recht op bijstand tijdens verhoren [5](#page=5). #### 2.4.3 Gerechtsdeurwaarder * **Rol:** Een gerechtsdeurwaarder is een gerechtelijk ambtenaar die gerechtelijke akten betekent (bv. dagvaardingen, vonnissen) en gerechtelijke beslissingen ten uitvoer legt [5](#page=5). * **Status:** Gerechtsdeurwaarders zijn benoemd door de Koning en wettelijk verplicht hun taak uit te oefenen onder toezicht van de procureur des Konings. Hun aantal is wettelijk beperkt, maar voor het overige oefenen zij hun beroep uit als zelfstandige [5](#page=5). --- # Actoren binnen het gerechtelijk systeem Dit onderwerp introduceert de verschillende professionals die een rol spelen binnen het justitiesysteem, waaronder rechters, het Openbaar Ministerie, advocaten, gerechtsdeurwaarders en gerechtsdeskundigen, en beschrijft hun specifieke taken en posities [3](#page=3) [4](#page=4) [5](#page=5) [6](#page=6) [7](#page=7). ### 3.1 De rechter #### 3.1.1 Rol en onafhankelijkheid Een beroepsrechter is een jurist die, alleen of samen met andere rechters, zaken beoordeelt die bij de rechtbank aanhangig worden gemaakt; dit wordt ook wel de zittende magistratuur genoemd. Daarnaast bestaan er tijdelijk benoemde lekenrechters die doorgaans geen jurist zijn. Om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te waarborgen, wordt een beroepsrechter voor het leven benoemd en is hij onafzetbaar, tenzij via een tuchtprocedure. Deze onafhankelijkheid betekent dat de rechter autonoom is in zijn besluitvorming en geen richtlijnen of bevelen kan ontvangen van niemand, zelfs niet van de minister van Justitie of de voorzitter van de rechtbank. De beslissingen van de rechter moeten gebaseerd zijn op zijn eigen, vrije oordeel over feiten en rechtsgronden, en mogen niet gestuurd worden door politieke partijen of het overheidsapparaat. De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is onlosmakelijk verbonden met de scheiding der machten en dient in elke rechtstaat hoog in het vaandel te worden gedragen. Het principe van onpartijdigheid is cruciaal voor het vertrouwen in het gerecht; zelfs de minste schijn van partijdigheid kan niet worden getolereerd. Dit wordt vaak samengevat met de Engelse uitspraak: "Not only must Justice be done; it must also be seen to be done" [3](#page=3) [4](#page=4). #### 3.1.2 Passieve rol in het proces Een rechter kan nooit zelf een zaak voor zijn rechtbank brengen. Dit kan uitsluitend gebeuren door de partijen (in een burgerlijke procedure) of door het Openbaar Ministerie (in een strafprocedure). De rechter heeft in een proces een passieve rol, met uitzondering van het bevorderen van een minnelijke schikking, wat hij in elke stand van het geding dient te doen conform artikel 730/1 § 1 Ger.W.. De rechter kan een zaak niet op eigen initiatief behandelen en mag geen partijen betrekken die niet reeds bij het proces betrokken zijn. Hij kan een partij enkel toekennen wat deze gevraagd heeft, niets anders en niets meer. In principe kan de rechter dus geen initiatieven nemen om te dagvaarden, bewijsmateriaal te verzamelen of beslissingen te nemen zoals soms wel het geval is in bijvoorbeeld Sovjetrechtspraak of kerkelijke rechtspraak. Deze passieve rol geldt zelfs in het strafprocesrecht, waar onderzoek en beschuldiging volledig aan het Openbaar Ministerie worden overgelaten, en de rechter enkel oordeelt over de stukken [3](#page=3) [4](#page=4). #### 3.1.3 Openbaarheid van rechtspraak De openbaarheid van de rechtspraak dient als bescherming voor de partijen. De Grondwet bepaalt dat zowel de zittingen als de uitspraak van de vonnissen openbaar zijn. Dit dwingt rechters tot zorgvuldigheid in de behandeling van geschillen en de gelijke behandeling van gelijke zaken, omdat hun handelen zichtbaar is voor een breder publiek. Tot 2023 moesten rechterlijke beslissingen integraal mondeling worden voorgelezen in een openbare terechtzitting. Sinds een aanpassing van artikel 149 van de Grondwet in 2019 en de wet van 16 oktober 2022, is de wijze van openbare bekendmaking geregeld via het Centraal Register voor de beslissingen van de rechterlijke orde. Enkel in strafzaken moet de beslissing nog worden voorgelezen, maar dan enkel het beschikkende gedeelte. Het doel is om van een situatie waarin vonnissen enkel toegankelijk waren voor belanghebbenden, te evolueren naar volledige publieke toegankelijkheid van alle rechterlijke uitspraken. De wet van 16 oktober 2022 trad in werking op 30 september 2023 [3](#page=3). ### 3.2 Openbaar ministerie (parket) #### 3.2.1 Rol en taken Het Openbaar Ministerie, ook wel parket genoemd, vertegenwoordigt bij elke rechtbank of hof (behalve het vredegerecht) de belangen van de gemeenschap. De hoofdtaak van het Openbaar Ministerie is de strafvervolging: het opsporen van misdrijven, het vervolgen ervan, en het uitvoeren van straffen. Bij privaatrechtelijke rechtscolleges is de opdracht van het parket hoofdzakelijk beperkt tot het geven van advies in geschillen die de openbare orde aanbelangen, zoals in jeugdzaken. Advies is verplicht in bepaalde materies. Het Openbaar Ministerie krijgt tevens mededeling van alle andere zaken en kan daarin zitting nemen wanneer het dat nuttig acht. In strafzaken heeft de rechter een passieve rol, terwijl het Openbaar Ministerie de onderzoeks- en vervolgingsbevoegdheid heeft [4](#page=4). #### 3.2.2 Hiërarchie en leiding Het Openbaar Ministerie is hiërarchisch gestructureerd en staat onder het uiteindelijke gezag van de minister van Justitie. Hogere parketmagistraten kunnen wel bevelen geven aan lagere leden, maar dit geldt enkel voor het instellen van vervolgingen of andere schriftelijke vorderingen. Op de zitting kan elke parketmagistraat mondeling in alle vrijheid een eigen standpunt innemen en bijvoorbeeld de vrijspraak van de beklaagde vragen. De procureur-generaal staat aan het hoofd van het parket op het niveau van het hof van beroep, bijgestaan door advocaten-generaal en substituten. Op het niveau van het arrondissement is de procureur des Konings het hoofd van het parket, met substituten als medewerkers. Het parket bij het Hof van Cassatie bestaat uit advocaten-generaal, onder leiding van de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie. Het parket bij de arbeidsrechtbanken heet het arbeidsauditoraat, met aan het hoofd een arbeidsauditeur [4](#page=4). ### 3.3 Advocaat #### 3.3.1 Rol en onafhankelijkheid Een advocaat is geen ambtenaar, maar een zelfstandige die zijn beroep in volle onafhankelijkheid uitoefent. Hij moet, net als rechters en parketmagistraten, jurist zijn en ingeschreven zijn aan de balie, de vereniging van advocaten op het niveau van een gerechtelijk arrondissement. In de praktijk is vrijwel altijd een advocaat nodig om een proces te voeren, deels omdat sommige processtukken wettelijk door een advocaat ondertekend moeten worden. Bovendien kan men zich in principe enkel door een advocaat laten vertegenwoordigen om te pleiten, al mag men in principe altijd zelf pleiten [5](#page=5). #### 3.3.2 Pleitmonopolie en uitzonderingen Het pleitmonopolie van de advocaat is doorbroken voor de arbeidsgerechten, waar ook vakbonden en werkgeversorganisaties hun leden mogen bijstaan. Voor het vredegerecht, de ondernemingsrechtbank en de arbeidsgerechten kunnen ook sommige familieleden met volmacht optreden. In alle zaken over de vreemdelingenwet mogen, naast advocaten, ook ambtenaren pleiten voor nationale en internationale rechtsinstanties. Voor het Hof van Cassatie, behalve in strafzaken, mag enkel een beperkt aantal (twintig) daartoe speciaal benoemde advocaten optreden [5](#page=5). #### 3.3.3 Kosten en rechtsplegingsvergoeding Wie naar de rechtbank stapt, moet hiervoor vaak een advocaat inschakelen, met bijbehorende kosten. Sinds 2008 moet de verliezende partij aan de winnende partij een forfaitair vastgelegde 'rechtsplegingsvergoeding' betalen voor diens advocatenkosten. De hoogte van deze vergoeding hangt af van de waarde van de vordering; voor vorderingen die niet in geld gewaardeerd kunnen worden, is er een forfait van 1 440 euro. De rechter kan daarnaast rekening houden met onder meer de financiële draagkracht van de verliezende partij, de complexiteit van de zaak en het eventueel onredelijke van de situatie [5](#page=5). #### 3.3.4 Rol in strafzaken (Salduz-arrest) In het strafprocesrecht heeft de advocaat, ingevolge de vaste rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (het Salduz-arrest), een bijzondere rol. Een persoon die van zijn vrijheid is beroofd, heeft het recht om, vóór zijn eerste verhoor, een vertrouwelijk overleg te hebben met een advocaat naar keuze. Bovendien heeft de aangehouden persoon recht op bijstand van een advocaat tijdens verhoren binnen de eerste 24 uur na aanhouding. Ook niet-aangehouden verdachten hebben recht op bijstand van een advocaat tijdens hun verhoor [5](#page=5). ### 3.4 Gerechtsdeurwaarder Een gerechtsdeurwaarder is een gerechtelijk ambtenaar die gerechtelijke akten betekent, zoals dagvaardingen of vonnissen, en die gerechtelijke beslissingen (gedwongen) ten uitvoer legt. Gerechtsdeurwaarders zijn ambtenaren die door de Koning voor het leven worden benoemd en wettelijk verplicht zijn hun taak uit te oefenen. Ze staan onder toezicht van de procureur des Konings, en hun aantal is wettelijk beperkt. Voor het overige oefenen zij hun beroep uit als zelfstandige [5](#page=5). ### 3.5 Gerechtsdeskundige Een gerechtsdeskundige is geen ambtenaar en heeft geen vaste band met het gerecht. Hij wordt aangesteld voor afzonderlijke, eventueel eenmalige, opdrachten in concrete zaken. Zijn taak bestaat erin, vanuit zijn specialisatie (zoals architect, accountant, ingenieur, dokter, psychiater, antiquair, enzovoort), de rechtbank voor te lichten in technische kwesties waarin de rechters als juristen niet gespecialiseerd zijn. De rechter heeft ruime bevoegdheden in het kader van deskundigenonderzoek; hij kan nagaan of efficiëntere en goedkopere onderzoeksmaatregelen mogelijk zijn dan een deskundigenonderzoek, en een expertise kan enkel bevolen worden indien noodzakelijk voor het oplossen van het geschil. De rechter heeft een actieve rol bij de opvolging van een lopende expertise en kan actief ingrijpen om te waken over de tegenspraak en het naleven van termijnen [6](#page=6). ### 3.6 Organisatie van Justitie #### 3.6.1 Piramidestructuur De gerechtelijke organisatie is piramidaal opgebouwd. Zaken worden aanhangig gemaakt bij lagere rechtbanken, waarna in hoger beroep een beperkt aantal hogere rechtbanken en hoven de vonnissen kunnen hervormen. Uiteindelijk kunnen de beslissingen van deze rechtsmachten verbroken worden door één hoogste gerechtshof: het Hof van Cassatie. Voor bepaalde zaken bestaat er op Europees vlak nog een hoger gerechtshof, zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Europees Hof van Justitie. Deze piramidestructuur draagt bij tot een zekere coherentie in de rechtspraak, doordat rechterlijke beslissingen op een hoger niveau kunnen worden gewijzigd of vernietigd [6](#page=6). #### 3.6.2 Specialisatie Door de omvang van de wetgeving, de ingewikkeldheid van het recht en de behoefte aan specifieke procedures, bestaan er aparte rechtbanken (of afdelingen binnen een rechtbank) voor diverse rechtsdomeinen, zoals strafrecht, familierecht, jeugdrecht, economisch recht en sociaal recht. Binnen deze rechtbanken bestaan nog onderverdelingen, zoals specifieke kamers voor beslagrecht, bouwgeschillen of kort geding procedures. De specialisatie van de rechtbanken laat toe de samenstelling ervan aan te passen aan de aard van de geschillen (bv. één of meer rechters, beroepsrechters, lekenrechters of een jury) [6](#page=6) [7](#page=7). #### 3.6.3 Bevoegdheid De rechterlijke macht bestaat uit een veelheid van rechtbanken en rechters, die elk een specifiek deel van de rechterlijke macht uitoefenen. Elk rechtscollege heeft zijn eigen bevoegdheid, zowel wat het soort geschillen betreft waarover het zich inhoudelijk kan uitspreken (materiële bevoegdheid) als wat het gebied betreft waarbinnen het bevoegd is (territoriale bevoegdheid) [7](#page=7). ##### 3.6.3.1 Materiële bevoegdheid De materiële bevoegdheid wordt bepaald door verschillende criteria [7](#page=7): * **Onderwerp van de vordering:** Voor huurgeschillen is enkel de vrederechter bevoegd; voor faillissementen enkel de ondernemingsrechtbank [7](#page=7). * **Waarde van de vordering:** De vrederechter is bevoegd voor burgerlijke geschillen tot 5 000 euro; daarboven is de burgerlijke rechtbank bevoegd (enkel de initieel gevorderde hoofdsom telt mee) [7](#page=7). * **Spoedeisende karakter:** Dit is een voorwaarde voor de bevoegdheid van de rechter in kort geding. Bij hoogdringende burgerlijke zaken is de voorzitter van de burgerlijke rechtbank bevoegd; bij handelszaken de voorzitter van de ondernemingsrechtbank; en bij sociale zaken de voorzitter van de arbeidsrechtbank [7](#page=7). * **Hoedanigheid van de partijen:** Voor geschillen tussen ondernemingen is enkel de ondernemingsrechtbank bevoegd [7](#page=7). De regels over materiële bevoegdheid zijn van openbare orde en er kan niet van worden afgeweken; een rechter moet zich verplicht onbevoegd verklaren indien de zaak voor de verkeerde rechtbank is gebracht [7](#page=7). ##### 3.6.3.2 Territoriale bevoegdheid Elke rechter is bevoegd binnen de grenzen van het rechtsgebied dat de wet hem heeft toegekend. De eiser heeft doorgaans de keuze tussen [7](#page=7): * De rechter van de woonplaats van (een van) de verweerder(s) [7](#page=7). * De rechter van de woonplaats die gekozen werd voor de uitvoering van de akte [7](#page=7). * De rechter van de plaats waar de verbintenis is ontstaan, wordt of moet worden uitgevoerd [7](#page=7). De regels over territoriale bevoegdheid zijn van aanvullend recht, wat betekent dat de partijen kunnen overeenkomen ervan af te wijken [7](#page=7). --- # Organisatie en bevoegdheid van de rechterlijke macht Dit gedeelte beschrijft de piramidale structuur van de Belgische rechterlijke organisatie, de specialisatie van rechtbanken en de verschillende soorten bevoegdheden (materieel en territoriaal), en hoe deze structuur bijdraagt aan de coherentie van de rechtspraak [6](#page=6). ### 4.1 Organisatie van justitie #### 4.1.1 Piramidestructuur De gerechtelijke organisatie is piramidaal opgebouwd. Zaken worden aangehangig gemaakt bij lagere rechtbanken. Hoger beroep kan worden ingesteld bij een beperkter aantal hogere rechtbanken en hoven, die de vonnissen van de lagere rechtbanken kunnen hervormen. Aan de top bevindt zich het Hof van Cassatie, dat beslissingen van lagere rechtsmachten kan verbreken [6](#page=6). Boven het nationale niveau bevinden zich, voor specifieke zaken, Europese gerechtshoven zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Europees Hof van Justitie [6](#page=6). Deze piramidestructuur bevordert de coherentie van de rechtspraak, aangezien rechterlijke beslissingen op hogere niveaus kunnen worden gewijzigd of vernietigd, wat leidt tot een meer uniforme interpretatie en toepassing van het recht, ondanks de onafhankelijkheid van individuele rechters [6](#page=6). #### 4.1.2 Specialisatie Vanwege de omvang en complexiteit van de wetgeving, en de noodzaak voor specifieke procedures, bestaan er gespecialiseerde rechtbanken of afdelingen binnen rechtbanken voor verschillende rechtsdomeinen, zoals strafrecht, familierecht, jeugdrecht, economisch recht en sociaal recht. Deze worden verder besproken in een volgend hoofdstuk [6](#page=6). Ook binnen deze gespecialiseerde rechtbanken zijn er verdere onderverdelingen, zoals specifieke kamers voor beslagrecht, bouwgeschillen of kort geding procedures binnen de burgerlijke rechtbank [6](#page=6). De specialisatie maakt het ook mogelijk de samenstelling van de rechtbank aan te passen aan het type geschil, met opties voor één of meerdere rechters, beroepsrechters, lekenrechters of een jury. Een voorbeeld hiervan is de ondernemingsrechtbank, die bestaat uit een jurist en twee ondernemers, waarbij de voorzitter ook alleen zitting kan doen voor dringende maatregelen in kort geding [7](#page=7). ### 4.2 Bevoegdheid #### 4.2.1 Algemeen De rechterlijke macht omvat een veelheid aan rechtbanken en rechters, elk met een specifieke bevoegdheid. Deze bevoegdheid kan materieel zijn (betreffende het soort geschil) of territoriaal (betreffende het gebied waarbinnen de rechtbank bevoegd is) [7](#page=7). #### 4.2.2 Materiële bevoegdheid De materiële bevoegdheid wordt bepaald door verschillende criteria: * **Het onderwerp van de vordering:** Voor huurgeschillen is de vrederechter bevoegd; voor faillissementen is de ondernemingsrechtbank bevoegd [7](#page=7). * **De waarde van de vordering:** De vrederechter is bevoegd voor burgerlijke geschillen tot 5 000 euro. Hogere bedragen vallen onder de bevoegdheid van de burgerlijke rechtbank. Enkel de initiële hoofdsom telt mee, niet intresten, gerechtskosten of dwangsommen [7](#page=7). * **Het spoedeisende karakter van de vordering:** Dit is een voorwaarde voor de bevoegdheid van de rechter in kort geding. Bij hoogdringende burgerlijke zaken is de voorzitter van de burgerlijke rechtbank bevoegd; bij handelszaken de voorzitter van de ondernemingsrechtbank; en bij sociale zaken de voorzitter van de arbeidsrechtbank [7](#page=7). * **De hoedanigheid van de partijen:** Voor geschillen tussen ondernemingen is de ondernemingsrechtbank bevoegd. Indien enkel de eiser een onderneming is, is de rechtbank van eerste aanleg bevoegd. Als enkel de verweerder een onderneming is, heeft de eiser de keuze [7](#page=7). De regels inzake materiële bevoegdheid zijn van openbare orde en kunnen niet worden afgeweken. Een dagvaarding voor een verkeerde rechtbank leidt ertoe dat de rechter zich verplicht onbevoegd moet verklaren, eventueel met doorverwijzing naar de bevoegde rechter [7](#page=7). #### 4.2.3 Territoriale bevoegdheid Elke rechter is bevoegd binnen de grenzen van het rechtsgebied dat de wet hem heeft toegekend. De eiser heeft doorgaans de keuze tussen [7](#page=7): * De rechter van de woonplaats van (een van) de verweerder(s) [7](#page=7). * De rechter van de woonplaats die gekozen werd voor de uitvoering van de akte [7](#page=7). * De rechter van de plaats waar de verbintenis is ontstaan, wordt of moet worden uitgevoerd [7](#page=7). De regels over territoriale bevoegdheid zijn van aanvullend recht, wat betekent dat partijen ervan kunnen afwijken, bijvoorbeeld in algemene voorwaarden van een verkoopcontract [7](#page=7). > **Tip:** Bij het bepalen van de bevoegdheid is het cruciaal om zowel de materiële als de territoriale bevoegdheid te controleren. Materiële bevoegdheid is dwingend recht, terwijl territoriale bevoegdheid in veel gevallen contractueel kan worden aangepast. > **Voorbeeld:** Een geschil over een huurcontract (onderwerp) tussen twee particulieren (hoedanigheid) met een waarde van 7 000 euro (waarde) valt onder de materiële bevoegdheid van de burgerlijke rechtbank. De territoriale bevoegdheid kan dan, afhankelijk van de omstandigheden en eventuele afspraken, de rechter van de woonplaats van de verhuurder of huurder zijn. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Rechtsstaat | Een staatsvorm waarin de overheidsmacht is gebonden aan het recht, met waarborgen voor de rechten en vrijheden van burgers. Het impliceert de scheiding der machten en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. | | Rechterlijke macht | Een van de drie machten in een staat, belast met het berechten van geschillen en het handhaven van het recht. Deze macht omvat rechtbanken, hoven en magistraten die op bindende wijze beslissingen nemen. | | Wetgevende macht | De overheidsmacht die wetten maakt, wijzigt of afschaft. In België bestaat deze uit het parlement, bestaande uit de Kamer van volksvertegenwoordigers en de Senaat. | | Uitvoerende macht | De overheidsmacht die de wetten toepast en de overheidstransacties bestuurt. In België wordt deze gevormd door de regering (ministers en staatssecretarissen) en de administratie. | | Juridische conflicten | Geschillen tussen partijen die opgelost of beslecht moeten worden aan de hand van het geldende recht, waarbij de rechterlijke macht een centrale rol speelt. | | Naleving afdwingen | Het proces waarbij een partij via juridische middelen, zoals een rechterlijke uitspraak, ervoor zorgt dat een andere partij zich aan afspraken of wettelijke verplichtingen houdt. | | Rechtsvordering | Een formele juridische procedure die wordt ingesteld om een recht te doen gelden voor een bevoegde rechtbank. | | Ontvankelijk verklaren | Het oordeel van een rechtbank dat een ingediende rechtsvordering aan alle wettelijke voorwaarden voldoet om inhoudelijk behandeld te kunnen worden. | | Hoedanigheid | De juridische en feitelijke geschiktheid van een partij om als titularis van een recht te handelen en een vordering in te stellen. Dit vereist onder andere rechtsbekwaamheid en handelingsbekwaamheid. | | Rechtsbekwaamheid | Het vermogen om drager te zijn van rechten en plichten. Iedere natuurlijke persoon bezit rechtsbekwaamheid vanaf de geboorte. | | Handelingsbekwaamheid | Het vermogen om zelfstandig rechtshandelingen te verrichten die juridische gevolgen hebben. Dit is afhankelijk van leeftijd en geestelijke toestand. | | Belang | Het persoonlijke, directe en actuele voordeel dat een eiser kan halen uit het instellen van een rechtsvordering. Dit voorkomt dat willekeurige procedures worden gestart. | | Tergend en roekeloos geding | Het instellen van een rechtsvordering of het voeren van verweer op een manier die kennelijk zonder grond is, met kwade trouw, of die onnodig tijdrovend en schadelijk is. Dit kan leiden tot sancties. | | Procesrechtmisbruik | Het verkeerd of oneigenlijk gebruikmaken van de procedures en regels van het procesrecht, met de bedoeling om de tegenpartij te benadelen of het proces onnodig te vertragen. | | Recht van verdediging | Het fundamentele beginsel dat eenieder die in rechte wordt aangevallen, het recht heeft zich effectief te verweren tegen de eisen en beweringen van de eisende partij. | | Dagvaarding | Een officiële oproep van een gerechtsdeurwaarder aan een persoon om voor een rechtbank te verschijnen op een bepaalde dag en tijd om zich te verantwoorden of te reageren op een vordering. | | Betekening | De officiële bekendmaking van een gerechtelijk document, zoals een dagvaarding of een vonnis, door een gerechtsdeurwaarder aan de betrokken partij. | | Geviteitsdeurwaarder | Een gerechtelijk ambtenaar die belast is met het betekenen van gerechtelijke akten en het ten uitvoer leggen van gerechtelijke beslissingen, zoals beslagen. | | Bewijsstukken | Documenten, objecten of verklaringen die dienen om de feiten in een juridisch geschil te staven en te bewijzen voor de rechter. | | Rechtsmiddelen | Juridische mogelijkheden die partijen ter beschikking staan om zich te verzetten tegen een rechterlijke uitspraak waartegen zij bezwaar hebben, zoals verzet, hoger beroep of cassatieberoep. | | Hoger beroep | Een rechtsmiddel dat kan worden aangewend tegen een uitspraak van een lagere rechter, waarbij een hogere rechter de zaak opnieuw beoordeelt. | | Cassatieberoep | Een rechtsmiddel dat kan worden ingesteld bij het Hof van Cassatie om een uitspraak van een lagere rechter te laten vernietigen wegens schending van de wet, zonder een herziening van de feiten. | | Onafhankelijke rechter | Een rechter die zijn beslissingen vrij en autonoom kan nemen, zonder enige beïnvloeding van buitenaf, inclusief van politieke machthebbers of de overheid. | | Onpartijdige rechter | Een rechter die neutraal en onbevooroordeeld blijft in een zaak, zonder enig voordeel te trekken of te geven aan een van de procespartijen. | | EVRM | Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, een internationaal verdrag dat de fundamentele rechten en vrijheden van de mens beschermt en dat door de lidstaten van de Raad van Europa is geratificeerd. | | Openbaarheid van rechtspraak | Het principe dat de zittingen van de rechtbank en de uitspraak van de vonnissen openbaar zijn, wat dient als controlemechanisme en bijdraagt aan het vertrouwen in de rechtspraak. | | Zittende magistratuur | De rechters die deel uitmaken van de rechtbank en belast zijn met het beoordelen van zaken en het doen van uitspraken. | | Lekenrechters | Rechters die geen jurist zijn, maar doorgaans deskundigen uit specifieke sectoren (bv. ondernemers) die tijdelijk worden benoemd in bepaalde rechtbanken. | | Openbaar Ministerie | De magistraten (parketmagistraten) die belast zijn met de handhaving van de wet, met name de strafrechtelijke vervolging, en die de belangen van de gemeenschap vertegenwoordigen. | | Strafvervolging | De juridische procedure die wordt ingesteld om een persoon te vervolgen voor een strafbaar feit, te beginnen bij het opsporen van misdrijven en eindigend met de tenuitvoerlegging van straffen. | | Privaatrechtelijke rechtscolleges | Rechtbanken die zich bezighouden met geschillen tussen particulieren of rechtspersonen, zoals civiele rechtbanken en handelsrechtbanken. | | Advocaat | Een zelfstandige juridisch professional die partijen bijstaat in juridische geschillen, advies verleent en hen vertegenwoordigt voor de rechtbank. | | Balie | De vereniging van advocaten binnen een bepaald gerechtelijk arrondissement, die toezicht houdt op de uitoefening van het beroep en de deontologie bewaakt. | | Pleitmonopolie | Het exclusieve recht van advocaten om partijen te vertegenwoordigen en hun zaak te bepleiten voor de rechtbank. | | Rechtsplegingsvergoeding | Een forfaitair bedrag dat de verliezende partij in een rechtszaak moet betalen aan de winnende partij, ter gedeeltelijke vergoeding van de advocatenkosten. | | Gerechtsdeskundige | Een specialist (bv. arts, accountant) die door de rechter wordt aangesteld om technische of wetenschappelijke expertise te verlenen bij het beoordelen van een zaak. | | Materiële bevoegdheid | De bevoegdheid van een rechtscollege om zich uit te spreken over een bepaald type geschil, gebaseerd op criteria zoals het onderwerp, de waarde of het spoedeisende karakter van de vordering. | | Territoriale bevoegdheid | De bevoegdheid van een rechtscollege om te oordelen over zaken die zich afspelen binnen een bepaald geografisch gebied. | | Piramidestructuur | De hiërarchische organisatie van de rechterlijke macht, waarbij zaken eerst voor lagere rechtbanken komen, daarna in hoger beroep kunnen worden aangevochten bij hogere rechtbanken en uiteindelijk het Hof van Cassatie kan oordelen over cassatieberoepen. | | Eenheid van rechtspraak | Het streven naar een consistente en coherente interpretatie en toepassing van het recht door alle rechtbanken, mede tot stand gebracht door het systeem van hoger beroep en cassatie. | | Specialisatie van rechtbanken | De oprichting van aparte rechtbanken of afdelingen binnen rechtbanken die zich richten op specifieke rechtsdomeinen (bv. familierecht, strafrecht) om expertise te bevorderen. |