Deel 5 - Verbintenissen.pptx

## Inleiding tot het Verbintenissenrecht Het verbintenissenrecht regelt de juridische relaties tussen personen die voortvloeien uit een verbintenis. Een verbintenis is een rechtsband waarbij een schuldeiser van een schuldenaar de uitvoering van een prestatie mag eisen. Deze gids behandelt de algemene principes van het verbintenissenrecht en contractenrecht, zoals uiteengezet in het Burgerlijk Wetboek (BW), met focus op Boek 5. ### Situering en vindplaats van het verbintenissenrecht Het verbintenissenrecht is een fundamenteel onderdeel van het privaatrecht en regelt de rechtsbetrekkingen tussen individuen. In de Belgische wetgeving vinden we de kernbepalingen hiervan terug in het Burgerlijk Wetboek (BW). **Oud BW:** [1804](#page=1804). * Boek III. Wijze van eigendomsverkrijging * Titel III. Contracten of verbintenissen uit overeenkomst in het algemeen (art. 1101 t.e.m. 1369 oud BW) * Titel IV. Verbintenissen buiten overeenkomst (art. 1370 t.e.m. 1386 oud BW) * Titel IVbis. Vergoeding van de schade door abnormalen veroorzaakt (art. 1386bis oud BW) **Huidig BW (vanaf 2019):** * Boek 1. Algemene bepalingen (BS 1 juli 2022 – inwerkingtreding 01/01/2023) * Boek 5. Verbintenissen (BS 1 juli 2022 – inwerkingtreding 01/01/2023) * Boek 6. Buitencontractuele aansprakelijkheid (BS 1 juli 2024 – inwerkingtreding 01/01/2025) De lessen focussen op het positief recht, met name Boek 1 en Boek 5 BW. Vragen op testen en examens dienen beantwoord te worden op basis van het huidige recht. #### Rechtsregels: openbare orde, dwingend recht en aanvullend recht Het BW onderscheidt drie soorten rechtsregels: * **Rechtsregels van openbare orde:** Beschermen de essentiële belangen van de staat of de gemeenschap, of bepalen de juridische grondslagen van de maatschappij (bv. economische, morele, sociale orde). Hiervan kan niet worden afgeweken. * **Rechtsregels van dwingend recht:** Beschermen een partij die door de wet als zwakker wordt beschouwd. Afwijking is niet toegestaan. * **Rechtsregels van aanvullend recht:** Vullen de contractuele afspraken aan en regelen wat partijen niet expliciet hebben bepaald. Partijen kunnen hiervan afwijken. #### Rechtsmisbruik en oogmerk om te schaden * **Rechtsmisbruik (Art. 1.10 BW):** Niemand mag misbruik maken van zijn recht. Dit gebeurt wanneer een recht wordt uitgeoefend op een wijze die kennelijk de grenzen van de normale uitoefening te buiten gaat door een voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde omstandigheden. Sanctie: matiging van het recht tot zijn normale rechtsuitoefening, onverminderd schadeherstel. * **Oogmerk om te schaden (Art. 1.11 BW):** Een opzettelijke fout, gepleegd met het oogmerk te schaden of uit winstbejag, mag de dader geen voordeel verschaffen. ## Hoofdstuk 1: Definitie – verbintenis – natuurlijke verbintenis ### Begripsomschrijving en karakteristieke eigenschappen van de verbintenis #### Het begrip verbintenis (Art. 5.1 BW) Een verbintenis is een **rechtsband** op grond waarvan een **schuldeiser** van een **schuldenaar**, indien nodig in rechte, de uitvoering van een **prestatie** mag eisen. **Karakteristieke eigenschappen van de verbintenis:** 1. **Rechtsband tussen personen:** Er is steeds een schuldverbinding tussen minstens één schuldeiser en minstens één schuldenaar. 2. **Prestatie als voorwerp:** Elke verbintenis heeft een bepaald voorwerp, namelijk de prestatie die geleverd moet worden. 3. **Afdwingbaarheid:** Een verbintenis is in principe in rechte afdwingbaar. #### Natuurlijke verbintenis (Art. 5.2 BW) Een natuurlijke verbintenis is een verbintenis waarvan de uitvoering **niet in rechte kan worden afgedwongen**. * **Niet mogelijk om terug te vorderen:** Een natuurlijke verbintenis die zonder vergissing of dwang werd nagekomen, kan niet worden teruggevorderd. * **Ontstaan van een juridische verbintenis:** De erkenning, zonder vergissing of dwang, van een natuurlijke verbintenis doet een juridische verbintenis ontstaan. **Voorbeeld:** Een gentleman's agreement is een typisch voorbeeld van een natuurlijke verbintenis; er is geen rechtsband die juridisch afdwingbaar is, maar als men ze nakomt, kan men het niet meer terugvorderen. ## Hoofdstuk 2: De bronnen van verbintenissen Verbintenissen kunnen ontstaan uit vier bronnen (Art. 5.3 BW): 1. **Een rechtshandeling:** Een bewuste handeling gericht op het creëren van rechtsgevolgen. Dit omvat contracten en eenzijdige rechtshandelingen. 2. **Een oneigenlijk contract:** Wettelijk gereguleerde situaties die lijken op een contract maar niet voortkomen uit een wilsovereenstemming (bv. zaakwaarneming, onverschuldigde betaling, ongerechtvaardigde verrijking). 3. **De buitencontractuele aansprakelijkheid:** De verplichting om schade te vergoeden die men aan een ander toebrengt buiten enige contractuele relatie (Art. 1382 e.v. oud BW / Boek 6 BW). 4. **De wet:** Rechtstreeks door de wet opgelegde verbintenissen. * **Opmerking:** De bepalingen van Boek 5 BW zijn van aanvullend recht, tenzij anders gespecificeerd. ### Rechtshandelingen #### Contracten (Art. 5.4 BW) Een contract (of overeenkomst) is een **wilsovereenstemming** tussen twee of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. Een contract ontstaat altijd uit een meerzijdige rechtshandeling. **Soorten contracten:** * **Consensueel, vormelijk of zakelijk (Art. 5.5 BW):** * *Consensueel:* Komt tot stand door loutere wilsovereenstemming (principe). * *Vormelijk:* Vereist specifieke vormvereisten voor geldigheid (bv. huwelijkscontract). * *Zakelijk:* Vereist de overhandiging van een voorwerp voor totstandkoming (bv. bruiklening). * **Wederkerig of eenzijdig (Art. 5.6 BW):** * *Wederkerig:* Beide partijen verbinden zich over en weer (bv. koop). Sommige sancties (niet-uitvoeringsexceptie, ontbinding) gelden enkel hier. * *Eenzijdig:* Slechts één partij verbindt zich (bv. schenking). * **Onder bezwarende titel of ten kosteloze titel (Art. 5.7 BW):** * *Onder bezwarende titel:* Elke partij verkrijgt een voordeel (bv. koop). * *Ten kosteloze titel:* Eén partij verkrijgt een voordeel zonder tegenprestatie (bv. schenking). * **Benoemde, onbenoemde en gemengde contracten:** * *Benoemd:* Specifiek in de wet geregeld (bv. koop, huur). * *Onbenoemd:* Niet specifiek in de wet geregeld, maar gebaseerd op de contractvrijheid. * *Gemengd:* Combineert elementen van verschillende benoemde contracten. #### Totstandkoming van het contract 1. **Dynamische totstandkoming:** * **Basisprincipes:** Wilsautonomie, contractsvrijheid (vrijheid om te contracteren, keuze medecontractant, inhoud bepalen), beginsel van consensualisme (wilsovereenstemming volstaat). * **Precontractuele fase:** Gekenmerkt door onderhandelingsvrijheid. Kan leiden tot precontractuele aansprakelijkheid (buitencontractueel) bij foutieve verbreking van onderhandelingen of schending van informatieplichten. Sancties: negatief contractsbelang (kosten), soms positief contractsbelang (verlies van contractkans), of nietigheid bij wilsgebreken. 2. **Fase van de daadwerkelijke totstandkoming:** * **Aanbod en aanvaarding (Art. 5.18 e.v. BW):** * *Aanbod:* Een voorstel dat alle essentiële en substantiële bestanddelen van het beoogde contract omvat en de wil impliceert om gebonden te zijn bij aanvaarding. Is bindend voor de aanbieder. * *Aanvaarding:* Een verklaring of gedraging die instemming uitdrukt zonder wijzigingen. Aanvullingen, beperkingen of wijzigingen gelden als een nieuw aanbod (tegenbod). Stilzwijgen geldt in principe niet als aanvaarding. * **Geldigheidsvereisten (Art. 5.27 e.v. BW):** 1. **Vrije en bewuste toestemming:** Vrij van wilsgebreken (dwaling, bedrog, geweld, misbruik van omstandigheden). * *Dwaling:* Een niet-uitgelokte verkeerde voorstelling van een doorslaggevend contractelement, die verschoonbaar is. * *Bedrog:* Misleiding door opzettelijke kunstgrepen. * *Geweld:* Afgedwongen contractsluiting door onrechtmatige dwang. * *Misbruik van omstandigheden:* Kennelijk onevenwicht tussen prestaties ingevolge misbruik van een inferieure positie. 2. **Bekwaamheid:** Partijen moeten rechts- en handelingsbekwaam zijn. Uitgezonderd zijn minderjarigen en personen onder curatele. 3. **Bepaalbaar en geoorloofd voorwerp:** De prestatie moet mogelijk zijn, in de handel, bepaald of bepaalbaar en geoorloofd. 4. **Geoorloofde oorzaak:** De determinerende beweegredenen voor het sluiten van het contract moeten geoorloofd zijn (niet strijdig met openbare orde of dwingend recht). #### Gevolgen van het contract tussen de partijen * **Bindende kracht van het contract (Art. 5.69 BW):** "Een contract dat geldig tot stand is gekomen, strekt degenen die het hebben gesloten tot wet." Partijen kunnen het contract niet eenzijdig wijzigen, tenzij toegelaten door de wet of het contract. * **Duur van het contract (Art. 5.75 tot 5.81 BW):** * *Contracten van bepaalde duur:* Eindigen op een vastgesteld tijdstip. * *Contracten van onbepaalde duur:* Kunnen worden opgezegd met een opzeggingstermijn. * **Eigendomsoverdragend gevolg (Art. 5.79 BW):** Bij bepaalde contracten (bv. koop, ruil, schenking) gaat de eigendom over bij de wilsovereenstemming. Het risico gaat mee over met de eigendom. * **Goede trouw (Art. 5.71, 5.73 BW):** Contracten moeten te goeder trouw worden uitgevoerd. Dit omvat een aanvullende werking (gedrag als een redelijk persoon) en een matigende werking (verbod op rechtsmisbruik). * **Verandering van omstandigheden (imprevisie) (Art. 5.74 BW):** Bij een ingrijpende, onvoorzienbare en ontoerekenbare verandering van omstandigheden die de uitvoering buitensporig bezwarend maakt, kan de rechter het contract aanpassen. ### Eenzijdige rechtshandelingen (Art. 5.125 BW) Dit zijn wilsuitingen van één persoon die rechtsgevolgen beoogen. Voorbeelden zijn een aanbod, aanvaarding, betaling, ingebrekestelling, opzegging, herroeping. ### Rechtsfeiten #### Oneigenlijke contracten (Art. 5.127 BW) Deze vloeien voort uit geoorloofde daden die niet gebaseerd zijn op een wilsovereenstemming, maar wel verbintenissen creëren uit het algemene rechtsbeginsel dat niemand zich ten koste van een ander ongerechtvaardigd mag verrijken. 1. **Zaakwaarneming (Art. 5.128 - 5.132 BW):** * *Voorwaarden:* Vrijwillige en nuttige tussenkomst in andermans zaak, zonder dat verzet van de meester van de zaak redelijkerwijs voorzienbaar is. * *Gevolgen:* De zaakwaarnemer moet de zaak voortzetten en verantwoording afleggen. De meester van de zaak moet de nuttige uitgaven en aangegane verbintenissen van de zaakwaarnemer vergoeden. 2. **Onverschuldigde betaling (Art. 5.133 - 5.134 BW):** * *Situaties:* Betaling zonder schuld, door de verkeerde persoon aan de verkeerde schuldeiser, of door een derde per vergissing of dwang. * *Gevolgen:* De ontvanger is verplicht het onverschuldigd betaalde terug te geven. 3. **Ongerechtvaardigde verrijking (Art. 5.135 - 5.137 BW):** * *Voorwaarden:* Verrijking van het ene vermogen en verarming van het andere, zonder geldige juridische oorzaak. * *Gevolgen:* De rechter kan een vergoedingsplicht opleggen, gelijk aan het laagste bedrag van de verrijking of verarming. #### Buitencontractuele aansprakelijkheid (zie verder Boek 6 BW) Dit betreft de verplichting tot schadevergoeding die voortvloeit uit een fout die schade veroorzaakt bij een ander, buiten elke contractuele relatie. ## Hoofdstuk 3: Algemeen regime van de verbintenis ### Indeling van verbintenissen #### Verbintenissen en hun bron (Art. 5.3 BW) * **Contractuele aansprakelijkheid:** Voortvloeiend uit een contract. * **Buitencontractuele aansprakelijkheid:** Voortvloeiend uit een fout die schade veroorzaakt, buiten contract. #### Verbintenissen en hun aard * **Verbintenissen met een persoonsgebonden karakter (intuitu personae):** De identiteit van de schuldenaar is cruciaal. Deze verbintenissen zijn in principe niet overdraagbaar. * *Principe:* Verbintenissen kunnen door om het even wie worden uitgevoerd. * *Uitzondering:* Als de aard van de verbintenis of een contract dit vereist. #### Verbintenissen en hun voorwerp (Art. 5.46 BW) Het voorwerp van een verbintenis is de **prestatie** die geleverd moet worden. Dit kan zijn: 1. **Iets te doen:** Een positieve handeling. 2. **Iets niet te doen:** Een negatieve handeling (nalaten). 3. **Iets te geven:** Gericht op de overdracht of vestiging van een recht. 4. **Iets te garanderen:** Een verbintenis om een bepaald resultaat te verzekeren. #### Resultaatsverbintenissen versus inspanningsverbintenissen (Art. 5.72 BW) * **Resultaatsverbintenis:** De schuldenaar verbindt zich ertoe een bepaald resultaat te bereiken. Bij niet-bereiken van het resultaat wordt de fout vermoed (tenzij overmacht). * **Inspanningsverbintenis:** De schuldenaar verbindt zich ertoe alle zorg te verstrekken die eigen is aan een voorzichtig en redelijk persoon om een bepaald resultaat te bereiken. De schuldeiser moet de fout bewijzen. **Relevantie:** Het onderscheid is cruciaal voor het bewijs van een eventuele fout en aansprakelijkheid. ### Modaliteiten van de verbintenis #### Voorwaardelijke verbintenis (Art. 5.139 tot 5.148 BW) Een verbintenis is voorwaardelijk wanneer de opeisbaarheid of het tenietgaan ervan afhangt van een **toekomstige en onzekere gebeurtenis**. * **Opschortende voorwaarde:** De vervulling maakt de verbintenis opeisbaar. * **Ontbindende voorwaarde:** De vervulling doet de verbintenis tenietgaan. **Geldigheidsvereisten:** * De voorwaarde moet een extern karakter hebben (niet enkel de wil van de partij). Een zuiver potestatieve opschortende voorwaarde aan de zijde van de verbonden persoon is ongeldig. * De realisatie moet mogelijk zijn. **Gevolgen:** * *Hangende de voorwaarde:* Partijen moeten zich gedragen volgens de goede trouw. Foutieve uitlokking van het in vervulling gaan of niet in vervulling gaan van de voorwaarde kan leiden tot sancties. * *Vervulling van de voorwaarde:* De verbintenis wordt opeisbaar (opschortend) of gaat teniet (ontbindend). #### Verbintenis met tijdsbepaling (Art. 5.149 tot 5.155 BW) Een verbintenis is met tijdsbepaling wanneer de opeisbaarheid of het tenietgaan ervan afhangt van een **toekomstige en zekere gebeurtenis**, ook al is de datum onzeker. * **Opschortende tijdsbepaling:** Het verstrijken van de termijn maakt de verbintenis opeisbaar. * **Uitdovende tijdsbepaling:** Het verstrijken van de termijn doet de verbintenis tenietgaan. **Verschil met voorwaarde:** Bij tijdsbepaling is de gebeurtenis zeker (bv. de dood van iemand), bij een voorwaarde is ze onzeker (bv. het slagen voor een examen). ### Verbintenissen met pluraliteit van voorwerpen of subjecten #### Verbintenissen met pluraliteit van voorwerpen (Art. 5.156 tot 5.158 BW) * **Cumulatieve verbintenis:** Heeft meerdere prestaties tot voorwerp die allemaal nagekomen moeten worden. #### Verbintenissen met pluraliteit van subjecten (Art. 5.159 tot 5.173 BW) * **Deelbare verbintenis (Art. 5.159 BW):** * *Principe:* De verbintenis wordt van rechtswege verdeeld onder de mede-schuldeisers of mede-schuldenaars in gelijke delen, tenzij de wet, het contract of de omstandigheden anders bepalen. * *Gevolgen:* Elke schuldeiser heeft recht op zijn deel; elke schuldenaar is gehouden tot zijn deel. * **Hoofdelijke verbintenissen (Art. 5.160 e.v. BW):** * *Passieve hoofdelijkheid:* Meerdere schuldenaars zijn gehouden tot het geheel. De schuldeiser kan één schuldenaar aanspreken voor de ganse schuld. De hoofdelijkheid wordt niet vermoed en ontstaat uit de wet of een contract. * *Actieve hoofdelijkheid:* Meerdere schuldeisers zijn gerechtigd op het geheel. De schuldenaar kan bevrijdend betalen aan één van hen. De actieve hoofdelijkheid wordt niet vermoed en ontstaat uit de wet of een contract. * *Gevolgen passieve hoofdelijkheid:* * *Verhouding SE – SA's:* Elke SA is gehouden tot het geheel. Betaling door één SA bevrijdt de anderen. Ingebrekestelling of verjaringstuiting t.a.v. één SA werkt door naar de anderen. * *Verhouding SA's onderling:* Onderlinge afrekening (regres) voor het aandeel dat men meer betaalde dan zijn deel. * **Ondeelbare verbintenissen (Art. 5.166 - 5.167 BW):** * *Ondeelbaarheid:* De prestatie kan van nature niet worden verdeeld (bv. een specifiek object leveren) of is juridisch ondeelbaar gemaakt bij contract. * *Gevolg:* Moet in haar geheel worden uitgevoerd. Passieve ondeelbaarheid betekent dat elke schuldenaar gehouden is tot de gehele prestatie, ook ten aanzien van erfgenamen. * **Verbintenissen in solidum (Art. 5.168 - 5.169 BW):** * *Situatie:* Meerdere personen zijn aansprakelijk voor eenzelfde schade, maar niet hoofdelijk of ondeelbaar. Het kan gaan om samenlopende fouten of combinaties van aansprakelijkheden. * *Gevolgen:* Gelijkenissen met passieve hoofdelijkheid: elke SA staat in voor het geheel tegenover de SE. **Echter:** ingebrekestelling of verjaringstuiting t.a.v. één SA werkt **niet** door naar de anderen. Onderlinge afrekening geldt. ### Overdracht van verbintenissen en contracten * **Schuldvordering (actief):** Kan in principe vrij worden overgedragen (bv. via cessie). * **Schuld (passief):** Kan niet zomaar worden overgedragen zonder toestemming van de schuldeiser, wegens het belang van de identiteit van de schuldenaar. * **Geheel contract:** Kan worden overgedragen via contractoverneming, mits instemming van alle partijen. ### Nakoming van de verbintenis: betaling (Art. 5.194 BW) Betaling is de eenzijdige rechtshandeling waarbij de verschuldigde prestatie vrijwillig wordt uitgevoerd. Zij bevrijdt de schuldenaar en dooft de schuld uit. ### Niet-nakoming van de verbintenis (Art. 5.224 e.v. BW) Niet-nakoming kan **toerekenbaar** zijn (fout van de schuldenaar, zijn hulppersoon of een gebrekkig hulpgoed) of **ontoerekenbaar** (overmacht). #### Toerekenbare niet-nakoming * **Sancties (Art. 5.224 BW):** 1. Recht op **uitvoering in natura**. 2. Recht op **herstel van de schade**. 3. Recht om de uitvoering van de **eigen verbintenis op te schorten**. * Deze sancties moeten in principe voorafgegaan worden door een **ingebrekestelling**. * **Ingebrekestelling (Art. 5.231 BW):** Duidelijke en ondubbelzinnige kennisgeving door de schuldeiser aan de schuldenaar dat hij nakoming eist. * **Opschortingsrechten (bv. niet-uitvoeringsexceptie - Art. 5.239 BW):** In wederkerige contracten kan de schuldeiser de nakoming van zijn eigen verbintenis opschorten tot de andere partij nakomt. * **Uitvoering in natura:** De prestatie wordt effectief uitgevoerd, hetzij door de schuldenaar zelf, hetzij via vervanging (bv. door een derde op kosten van de schuldenaar, of via een rechterlijke beslissing die geldt als akte). * **Herstel van de schade:** Vergoeding van de geleden schade, hetzij in natura, hetzij in geld (vervangende schadevergoeding). Het herstel is beperkt tot de voorzienbare schade, tenzij er sprake is van opzet. * **Ontbinding van het contract (Art. 5.90 BW):** Mogelijk bij wederkerige contracten bij een voldoende ernstige niet-nakoming. Kan gerechtelijk, via een ontbindend beding of via kennisgeving. Leidt tot restitutie van reeds geleverde prestaties. * **Prijsvermindering (Art. 5.97 BW):** Evenredige vermindering van de prijs wanneer de niet-nakoming niet ernstig genoeg is voor ontbinding. #### Ontoerekenbare niet-nakoming (Overmacht - Art. 5.226 BW) * **Definitie:** Een onvoorzienbare en onvermijdbare gebeurtenis die de nakoming van de verbintenis blijvend of tijdelijk onmogelijk maakt, zonder dat de schuldenaar ervoor kan worden verweten. * **Gevolgen:** * *Blijvende onmogelijkheid:* De schuldenaar is bevrijd. * *Tijdelijke onmogelijkheid:* De nakoming is opgeschort voor de duur van de onmogelijkheid. * **Kennisgevingsplicht:** De schuldenaar moet de schuldeiser binnen een redelijke termijn op de hoogte brengen van de overmacht. ### Maatregelen ter bescherming van de rechten van de schuldeiser (Art. 5.242 - 5.243 BW) * **Pauliaanse vordering (Art. 5.243 BW):** De schuldeiser kan een rechtshandeling van zijn schuldenaar aanvechten die zijn rechten bedrieglijk benadeelt. Deze rechtshandeling wordt dan niet tegenwerpelijk aan de schuldeiser die de vordering instelt. Vereist: anterioriteit van de schuld, benadeling, bedrieglijk oogmerk van de schuldenaar en medeplichtigheid van de derde (tenzij om niet). ### Gronden van tenietgaan van de verbintenis (Art. 5.244 e.v. BW) Verbintenissen kunnen op verschillende manieren tenietgaan, zoals door betaling, kwijtschelding, schuldvernieuwing, vermenging, compensatie, verjaring, en, bij contracten, door ontbinding of nietigheid. ## Hoofdstuk 1: Contracten - Gevolgen voor derden (Art. 5.103 tot 5.111 BW) ### De relativiteit van het contract (Art. 5.103 BW) * **Principe:** Een contract bindt enkel de contractpartijen. Derden halen er geen voordelen of nadelen uit. * **Tegenwerpelijkheid:** Het bestaan van het contract is wel tegenwerpelijk aan derden. Zij moeten het bestaan ervan ondergaan en kunnen er zich ook zelf op beroepen. ### Nuances en uitzonderingen op de relativiteit * **Derdenbeding (Art. 5.107 BW):** Een contractueel beding waarbij één partij (belover) zich verbindt tegenover de andere (bedinger) om een prestatie te leveren voor een derde (begunstigde). De begunstigde verkrijgt een eigen recht. * **Rechtstreekse vordering (Art. 5.110 BW):** De wet geeft de schuldeiser van een schuldenaar een eigen vorderingsrecht op de schuldenaar van die schuldenaar (bv. onderaannemer tegen bouwheer). * **Sterkmaking (Art. 5.106 BW):** Eén partij (sterkmaker) belooft dat een derde een prestatie zal leveren. Weigert de derde, dan is de sterkmaker aansprakelijk voor schadeherstel. ### Tenietgaan van het contract (Art. 5.112 tot 5.114 BW) Een contract gaat teniet wanneer alle verbintenissen die eruit voortvloeien, tenietgaan (bv. door betaling, ontbinding, nietigheid). * **Restitutie (Art. 5.115 e.v. BW):** Na nietigverklaring of ontbinding van een contract moeten reeds geleverde prestaties worden teruggegeven. ### Schema: Bronnen van verbintenissen * **Rechtshandelingen:** * Meerzijdige rechtshandelingen (Contracten) * Eenzijdige rechtshandelingen (Aanbod, aanvaarding, ingebrekestelling, etc.) * **Rechtsfeiten:** * Oneigenlijke contracten (Zaakwaarneming, onverschuldigde betaling, ongerechtvaardigde verrijking) * Tot aansprakelijkheid leidende feiten (Buitencontractuele aansprakelijkheid) ## Hoofdstuk 3: Algemeen regime van de verbintenis (Vervolg) ### Nakoming van de verbintenis: betaling (Art. 5.194 BW) Betaling is de uitvoering van de verschuldigde prestatie. ### Niet-nakoming van de verbintenis (Art. 5.224 e.v. BW) #### Toerekenbare niet-nakoming * **Sancties (Art. 5.83 BW voor contracten):** 1. **Uitvoering in natura:** De prestatie wordt alsnog geleverd. 2. **Herstel van de schade:** Vergoeding van de geleden schade. 3. **Ontbinding van het contract:** Wederkerige contracten kunnen worden ontbonden bij voldoende ernstige niet-nakoming. 4. **Prijsvermindering:** Evenredige vermindering van de prijs bij minder ernstige niet-nakoming. 5. **Opschorting van de eigen verbintenis:** (bv. niet-uitvoeringsexceptie). * **Ingebrekestelling:** Vereist voor de meeste sancties. * **Niet-uitvoeringsexceptie:** Tijdelijke opschorting van de eigen prestatie bij wederkerige contracten. #### Ontoerekenbare niet-nakoming (Overmacht - Art. 5.99 e.v. BW, Art. 5.226 BW) * **Gevolg:** Bevrijding van de schuldenaar bij blijvende onmogelijkheid; opschorting bij tijdelijke onmogelijkheid. ### Contractuele bedingen i.v.m. niet-nakoming * **Bevrijdingsbeding:** Contractuele uitsluiting of beperking van aansprakelijkheid. * **Schadebeding:** Forfaitaire bepaling van schadevergoeding bij niet-nakoming. * **Intrestbeding:** Bepaalt de rente bij laattijdige betaling. * **Ingebrekestellingsbeding / Ontbindend beding:** Kan de procedure van ingebrekestelling of ontbinding aanpassen. ## Veelvoorkomende fouten om te vermijden * Het onterecht toepassen van sancties voor toerekenbare niet-nakoming bij overmacht. * Het verwarren van een aanbod met een uitnodiging tot onderhandelen. * Het niet correct onderscheiden van resultaats- en inspanningsverbintenissen, met gevolgen voor het bewijs. * Het negeren van de vereiste van een ingebrekestelling bij het vorderen van sancties. * Het vergeten van de specifieke regels voor hoofdelijke, ondeelbare en in solidum verbintenissen bij meerdere schuldenaars/schuldeisers. * Het onjuist interpreteren van de gevolgen van een voorwaarde ten opzichte van een tijdsbepaling. * Het vergeten dat de regels van aanvullend recht kunnen worden afgeweken door contractuele bepalingen, tenzij de regel van dwingend recht of openbare orde is. * Het verwarren van de relativiteit van het contract met de tegenwerpelijkheid aan derden. * Het te laat of onvolledig informeren van de schuldeiser bij overmacht. * Het onterecht ontbinden van een contract zonder voldoende ernstige tekortkoming of zonder de juiste procedure te volgen. * Het niet in acht nemen van de geldigheidsvereisten van een contract (toestemming, bekwaamheid, voorwerp, oorzaak). * Het foutief toepassen van de regels inzake precontractuele aansprakelijkheid.

## Glossary | Term | Definitie | | :---------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Rechtshandeling | Een wilsuiting waarbij een of meer personen de bedoeling hebben om rechtsgevolgen te doen ontstaan. | | Rechtsbekwaamheid | Het vermogen om rechten en plichten te hebben. | | Handelingsbekwaamheid | Het vermogen om zelfstandig, door eigen rechtshandelingen, rechten en plichten te verkrijgen of te wijzigen. | | Openbare orde | Rechtsregels die de essentiële belangen van de staat of de gemeenschap raken, of die in het privaatrecht de juridische grondslagen bepalen waarop de maatschappij berust. | | Dwingend recht | Rechtsregels die zijn vastgesteld ter bescherming van een partij die door de wet als zwakker wordt gehouden, waarvan niet kan worden afgeweken. | | Aanvullend recht | Rechtsregels waarvan partijen kunnen afwijken in hun contractuele afspraken. | | Rechtsmisbruik | Het uitoefenen van een recht op een wijze die kennelijk de grenzen van de normale uitoefening te buiten gaat, zoals die door een voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde omstandigheden zou worden gehanteerd. | | Verbintenis | Een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen. | | Natuurlijke verbintenis | Een verbintenis waarvan de uitvoering niet in rechte kan worden afgedwongen, maar die wel juridische gevolgen heeft indien ze vrijwillig wordt nagekomen. | | Rechtshandeling | Een wilsuiting die gericht is op het ontstaan, wijzigen of tenietdoen van rechtsgevolgen. | | Contract | Een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. | | Consensueel contract | Een contract dat tot stand komt door de loutere wilsovereenstemming van de partijen, zonder dat enige vormvereiste is gesteld voor de geldigheid ervan. | | Vormelijk contract | Een contract dat slechts geldig is indien het aan bepaalde vormvereisten voldoet, zoals een geschrift of een notariële akte. | | Zakelijk contract | Een contract dat pas tot stand komt door de overhandiging van een bepaald voorwerp van de ene partij aan de andere. | | Wederkerig contract | Een contract waarbij de partijen over en weer jegens elkaar verbonden zijn, en beide partijen zowel schuldeiser als schuldenaar zijn. | | Eenzijdig contract | Een contract waarbij slechts één partij verbintenissen aangaat jegens de andere partij, zonder dat laatstgenoemde enige verbintenis heeft. | | Onder bezwarende titel | Een contract waarbij elke partij een voordeel verkrijgt in ruil voor een prestatie die zij levert. | | Ten kosteloze titel | Een contract waarbij één partij een voordeel verschaft aan de andere zonder daarvoor een tegenprestatie te ontvangen. | | Overmacht | Een ontoerekenbare onmogelijkheid voor de schuldenaar om zijn verbintenis na te komen, veroorzaakt door een onvoorzienbare en onvermijdbare gebeurtenis die niet aan hem te wijten is. | | Ingebrekestelling | De duidelijke en ondubbelzinnige kennisgeving door een schuldeiser aan de schuldenaar van zijn wil om de nakoming van diens verbintenis te eisen. | | Niet-uitvoeringsexceptie | Het recht van een schuldeiser in een wederkerig contract om de nakoming van zijn eigen verbintenis op te schorten totdat de schuldenaar de zijne uitvoert of aanbiedt uit te voeren. | | Restitutie | De verplichting om reeds geleverde prestaties terug te geven, bijvoorbeeld na nietigverklaring of ontbinding van een contract. | | Zaakwaarneming | Het vrijwillig en nuttig waarnemen van andermans zaak door iemand die daartoe niet verplicht is, zonder verzet van de 'meester van die zaak' te voorzien. | | Onverschuldigde betaling | Een betaling die is verricht zonder dat er een schuld bestond, door de schuldenaar aan een niet-schuldeiser, of door een derde-betaler aan de schuldeiser per vergissing of onder dwang. | | Ongerechtvaardigde verrijking | Het geval waarin iemands vermogen verrijkt wordt ten koste van een ander vermogen, zonder dat daarvoor een geldige juridische rechtvaardiging bestaat. |