module 2 - vraag en aanbod.pptx

# Vraag en aanbod en de vorming van marktprijzen Dit onderwerp behandelt de fundamentele principes van vraag en aanbod en hoe deze interageren om prijzen in een markt te bepalen, inclusief de concepten van marktevenwicht en de rol van marginale bereidheid tot betalen en marginale kosten. ## 1. Inleiding tot vraag en aanbod Markten zijn mechanismen waar kopers en verkopers samenkomen om goederen en diensten uit te wisselen. De interactie tussen de wensen van kopers (vraag) en de bereidheid van verkopers om te leveren (aanbod) bepaalt uiteindelijk de prijs en de hoeveelheid die op de markt verhandeld wordt. ### 1.1 De koperszijde: de vraagcurve De vraagcurve illustreert de relatie tussen de prijs van een goed en de hoeveelheid die consumenten bereid zijn te kopen tegen die prijs. * **Marginale bereidheid tot betalen (MBB):** Dit is de maximale prijs die een consument bereid is te betalen voor één extra eenheid van een goed. Deze is gelijk aan de subjectieve waarde die de consument aan die extra eenheid hecht. * **Gedrag van kopers:** Kopers zullen een goed alleen aanschaffen indien de prijs lager is dan of gelijk is aan hun marginale bereidheid tot betalen. Hoe lager de prijs, hoe groter de kans dat de consument een aankoop doet, en hoe groter het surplus (het verschil tussen de MBB en de betaalde prijs). * **Opstelling van de vraagcurve:** De vraagcurve loopt typisch dalend. Dit betekent dat bij een hogere prijs een kleinere hoeveelheid wordt gevraagd, en bij een lagere prijs een grotere hoeveelheid. In een experimentele setting kan de vraagcurve worden afgeleid uit de geboortemaand van de deelnemers, die de maximale prijs vertegenwoordigt die zij voor een product willen betalen. > **Tip:** De vraagcurve toont de bereidheid tot betalen van de marginale koper voor elke gegeven hoeveelheid. ### 1.2 De verkoperszijde: de aanbodcurve De aanbodcurve geeft de relatie weer tussen de prijs van een goed en de hoeveelheid die producenten bereid zijn te verkopen tegen die prijs. * **Marginale kost (MK):** Dit is de minimale prijs die een producent bereid is te accepteren voor het produceren en verkopen van één extra eenheid van een goed. Deze vertegenwoordigt de kosten die gepaard gaan met de productie van die extra eenheid. * **Gedrag van verkopers:** Verkopers zullen een goed alleen aanbieden indien de prijs hoger is dan of gelijk is aan hun marginale kost. Hoe hoger de prijs, hoe groter de kans dat de producent levert, en hoe groter het surplus (het verschil tussen de ontvangen prijs en de MK). * **Opstelling van de aanbodcurve:** De aanbodcurve loopt typisch stijgend. Dit betekent dat bij een hogere prijs een grotere hoeveelheid wordt aangeboden, en bij een lagere prijs een kleinere hoeveelheid. In een experimentele setting kan de aanbodcurve worden afgeleid uit de geboortemaand van de deelnemers, die de minimale prijs vertegenwoordigt die zij willen ontvangen voor het aanbieden van een product. > **Tip:** De aanbodcurve toont de marginale kosten van de marginale producent voor elke gegeven hoeveelheid. ### 1.3 Het marktevenwicht Het marktevenwicht is het punt waar de hoeveelheid die kopers willen kopen (vraag) precies gelijk is aan de hoeveelheid die verkopers willen verkopen (aanbod) bij een bepaalde prijs. * **Bepaling van het evenwicht:** Dit punt wordt bereikt waar de vraagcurve en de aanbodcurve elkaar snijden. * **Evenwichtsprijs:** De prijs waarbij vraag en aanbod gelijk zijn. * **Evenwichthoeveelheid:** De hoeveelheid die verhandeld wordt bij de evenwichtsprijs. * **Voorspellende waarde:** Het marktevenwicht voorspelt de gemiddelde prijs en hoeveelheid die in een markt zullen worden verhandeld onder bepaalde voorwaarden. Experimenten tonen aan dat markten zich inderdaad naar dit evenwicht bewegen. > **Voorbeeld:** Als de vraagcurve aangeeft dat bij een prijs van 8 euro 78 eenheden gevraagd worden, en de aanbodcurve aangeeft dat bij 8 euro 80 eenheden worden aangeboden, dan ligt het evenwicht waarschijnlijk rond die prijs en hoeveelheid. #### 1.3.1 Theoretisch versus werkelijk marktevenwicht Theoretisch voorspelt het model een specifiek evenwichtspunt. In de praktijk kan het werkelijke aantal transacties iets lager zijn dan de theoretische evenwichtshoeveelheid door factoren zoals de spreiding van deelnemers in een ruimte. #### 1.3.2 Dynamiek van het marktevenwicht Markten zijn dynamisch. Wanneer de vraag verandert (bijvoorbeeld door een hogere marginale bereidheid tot betalen), zal de vraagcurve verschuiven. Dit leidt tot een nieuwe evenwichtsprijs en een nieuwe evenwichtshoeveelheid. Het marktevenwicht is niet statisch, maar past zich aan veranderende omstandigheden aan. ### 1.4 Vereisten voor een functionerende markt Het eenvoudige vraag- en aanbodmodel levert goede voorspellingen op, mits aan twee essentiële voorwaarden van een "ideale" markt is voldaan: 1. **Geen marktmacht:** Kopers en verkopers hebben geen individuele invloed op de prijs. Dit is het geval wanneer er voldoende deelnemers aan beide zijden van de markt zijn. 2. **Gelijke informatie:** Alle kopers en verkopers hebben dezelfde informatie over de goederen en diensten. Dit hoeft geen perfecte informatie te zijn, maar wel dezelfde mate van onzekerheid. Wanneer deze voorwaarden niet of slechts gedeeltelijk voldaan zijn, kan de markt minder efficiënt werken, wat kan leiden tot marktfalingen. > **Tip:** Voldoende kopers en verkopers zijn cruciaal om te voorkomen dat één partij de prijs kan manipuleren. ## 2. Marktwerking en controversiële vraagstukken Hoewel markten efficiënte mechanismen kunnen zijn voor de allocatie van goederen en diensten, roepen ze ook ethische en maatschappelijke vragen op, met name wanneer marktwerking zich uitbreidt naar domeinen waar dit als onwenselijk wordt beschouwd. ### 2.1 De water-diamant paradox Deze paradox, beroemd gemaakt door Adam Smith, illustreert het verschil tussen gebruiks- en ruilwaarde. * **Gebruikswaarde:** De intrinsieke waarde van een goed voor het bevredigen van behoeften (water is essentieel voor het leven). * **Ruilwaarde:** De waarde die een goed heeft in termen van andere goederen en diensten waarvoor het geruild kan worden (diamanten hebben een hoge ruilwaarde). De paradox wordt opgelost door het concept van marginalisme: * De prijs in een markt wordt bepaald door de marginale bereidheid tot betalen van de consument voor de laatst gekochte eenheid, en de marginale kost van de producent voor de laatst geproduceerde eenheid. * Voor water, dat in grote hoeveelheden beschikbaar is (hoog aanbod), is de marginale waarde (en dus de prijs) laag, ondanks de hoge totale gebruikswaarde. * Voor diamanten, die schaars zijn (laag aanbod), is de marginale waarde (en dus de prijs) hoog, ondanks de lage totale gebruikswaarde. Schaarste speelt hierbij een essentiële rol: bij gelijke vraag kan schaarste de prijs sterk beïnvloeden. > **Voorbeeld:** In landen waar water schaars is, is de marginale bereidheid tot betalen voor water hoger, wat resulteert in hogere prijzen, zelfs als de totale behoefte aan water vergelijkbaar is. ### 2.2 De prijs van een mensenleven Het toekennen van een monetaire waarde aan een mensenleven is een controversiële kwestie, maar soms noodzakelijk voor besluitvorming. * **Impliciete waardebepaling:** In situaties zoals schadevergoedingen, investeringen in verkeersveiligheid, of de terugbetaling van medische ingrepen, wordt impliciet een waarde aan een mensenleven toegekend. * **Methoden voor waardebepaling:** * **Stated preferences:** Gebaseerd op enquêtes naar de bereidheid van mensen om te betalen voor risicoreductie. * **Revealed preferences:** Gebaseerd op keuzes die mensen maken in markten, zoals het hogere salaris dat wordt geëist voor gevaarlijk werk. * **Casus Ford Pinto:** In dit geval berekende Ford de kosten en baten van het toevoegen van beschermingsplaten aan hun auto's. De kosten van het niet toevoegen van de platen (in termen van levens en verwondingen, gewaardeerd tegen $200.000 per dode en $67.000 per gewonde) bleken lager dan de kosten van de beschermingsplaten. Dit leidde tot een controversiële beslissing om geen extra bescherming te bieden. > **Tip:** Hoewel de waardering van een mensenleven gevoelig ligt, kan het kwantificeren ervan leiden tot meer transparante en mogelijk meer ethische beslissingen in specifieke contexten. ### 2.3 Is alles te koop? Moet alles te koop zijn? Er is een trend naar toenemende marktwerking in domeinen waar dit voorheen niet gebruikelijk was, wat discussies oproept over de wenselijkheid en grenzen van marktmechanismen. Voorbeelden hiervan zijn: * Emissierechten (het recht om een bepaalde hoeveelheid CO2 uit te stoten). * Diensten van mensen die in de rij staan. * Toegangstickets voor attracties (speedy passes). * Tatoeages met reclameboodschappen op hoofden. * Draagmoederschap. * Het recht om bedreigde diersoorten te bejagen. * Migratierechten. Deze voorbeelden roepen de vraag op of alle goederen, diensten en zelfs rechten te koop zouden moeten zijn, en of marktwerking altijd de meest wenselijke allocatiemechanisme is. ## 3. De markt als spel De interactie tussen kopers en verkopers kan worden geanalyseerd als een spel, met name als een coördinatiespel. * **Spelers:** Kopers en verkopers. * **Acties:** Het doen van biedingen of het bepalen van prijzen en hoeveelheden. * **Resultatenmatrix:** Geeft de surplussen (winsten) van de spelers weer op basis van hun acties. * **Transactie:** Vindt plaats wanneer de prijs en de hoeveelheid die een koper wil kopen, overeenkomen met de prijs en de hoeveelheid die een verkoper wil verkopen. * **Surplus:** Het surplus van een koper is de marginale bereidheid tot betalen minus de betaalde prijs. Het surplus van een verkoper is de ontvangen prijs minus de marginale kost. In een eenvoudig marktspel kunnen meerdere Nash-evenwichten (situaties waarin geen enkele speler zijn uitkomst kan verbeteren door eenzijdig van strategie te veranderen) mogelijk zijn. Het marktevenwicht, waar vraag en aanbod gelijk zijn, is echter een specifiek type van deze evenwichten: het is Pareto-efficiënt (er kan niemand beter af zijn zonder iemand anders slechter af te maken), maar niet per se rechtvaardig. > **Tip:** Het marktevenwicht is een stabiele uitkomst waar de prikkels voor kopers en verkopers om hun gedrag te veranderen, verdwijnen. --- # Experimentele inzichten in marktdynamiek Dit deel bespreekt de resultaten van marktexperimenten die de theoretische voorspellingen van prijsvorming en aanpassingssnelheid in de praktijk toetsen. ## 2 Experimentele inzichten in marktdynamiek ### 2.1 Het opzetten van marktexperimenten Marktexperimenten, zoals die van Smith, worden opgezet om theoretische voorspellingen over prijsvorming en aanpassingssnelheid te toetsen en te valideren. Bij deze experimenten worden studenten toegewezen als kopers en verkopers. #### 2.1.1 De rol van kopers en verkopers * **Kopers (Heren):** Kregen een geboortemaand toegewezen die hun maximale betalingsbereidheid (MBB) voor één eenheid van het goed vertegenwoordigt. Ze kopen enkel als de prijs lager is dan hun MBB. Een lagere prijs leidt tot een groter surplus voor de koper. * **Verkopers (Dames):** Kregen een geboortemaand toegewezen die hun minimale marginale kost (MK) voor het produceren van één eenheid van het goed vertegenwoordigt. Ze verkopen pas als de prijs hoger is dan hun MK. Een hogere prijs leidt tot een groter surplus voor de verkoper. #### 2.1.2 Spelregels en transactie Tijdens het experiment onderhandelen deelnemers over de prijs met als doel hun eigen surplus te maximaliseren. Belangrijke richtlijnen zijn: * Slechts één eenheid van het goed per keer aan- of verkopen. * De transactieprijs moet een geheel getal zijn, meestal tussen 1 en 12. * Deelnemers mogen hun MBB of MK niet prijsgeven. * Enkel de dame (verkoper) registreert de prijs, tenzij anders aangegeven. * Deelnemers staan recht tijdens het spel en gaan zitten na een voltooide transactie. #### 2.1.3 Theoretische vraag- en aanbodcurven * **Theoretische vraagcurve:** Wordt gevormd door de maximale betalingsbereidheid van de kopers. Bij een hogere prijs is de gevraagde hoeveelheid lager, en omgekeerd. * **Theoretische aanbodcurve:** Wordt gevormd door de marginale kosten van de verkopers. Bij een hogere prijs is de aangeboden hoeveelheid hoger, en omgekeerd. #### 2.1.4 Het theoretische marktevenwicht Het marktevenwicht voorspelt de gemiddelde prijs en hoeveelheid waarbij de gevraagde hoeveelheid gelijk is aan de aangeboden hoeveelheid. Deze voorspelling kan worden afgeleid uit de vraag- en aanbodcurven, met de prijs op de verticale as en de hoeveelheid op de horizontale as. > **Tip:** Het marktevenwicht is een *voorspelling* van de gemiddelde prijs en hoeveelheid, niet de gegarandeerde uitkomst. ### 2.2 Resultaten van marktexperimenten #### 2.2.1 Smith's eerste marktexperimenten Experimenten, zoals die van Smith (1962), gebruikten kaartjes in plaats van geboortemaanden om kopers en verkopers te identificeren en hun respectievelijke maximale betalingsbereidheid of minimale marginale kost aan te geven. * **Kaartjes:** Rode kaartjes voor verkopers, blauwe kaartjes voor kopers, met getallen die de MBB of MK vertegenwoordigen. * **Prijsaankondiging:** Prijzen werden afgeroepen, waardoor deelnemers op de hoogte waren van reeds gerealiseerde transactieprijzen. Dit stelt hen in staat hun strategie aan te passen. #### 2.2.2 Prijsaanpassingssnelheid Een cruciaal aspect van de experimenten is het observeren hoe snel de prijs zich aanpast aan veranderingen in de marktomstandigheden. * **Schokken:** Na een bepaalde periode konden kaartjes worden verwisseld om een "schok" in de markt te simuleren. Bijvoorbeeld, aan de koperszijde konden kaartjes met een hogere betalingsbereidheid worden geïntroduceerd, wat resulteert in een hogere vraag. * **Aanpassing:** De prijs en het aantal transacties passen zich theoretisch aan de nieuwe marktomstandigheden aan. Experimenten lieten zien dat de prijs zich snel aanpast en convergeert naar het nieuwe evenwicht. In de tweede periode, na een schok, steeg de prijs fors maar converteerde daarna terug naar de nieuwe evenwichtsprijs. > **Tip:** De empirische voorspellingen van de experimenten kwamen vaak goed overeen met de theoretische voorspellingen, wat de validiteit van het vraag- en aanbodmodel ondersteunt, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan. ### 2.3 Voorwaarden voor een werkende markt Het eenvoudige vraag- en aanbodmodel levert verrassend goede voorspellingen op, mits aan twee belangrijke veronderstellingen van de "ideale" markt is voldaan: 1. **Geen marktmacht:** Kopers en verkopers hebben geen individuele macht om de prijs te beïnvloeden. Dit is het geval wanneer er voldoende kopers en verkopers zijn. 2. **Gelijke informatie:** Alle kopers en verkopers hebben dezelfde informatie over de goederen en diensten. Dit hoeft niet perfecte informatie te zijn, maar wel dezelfde mate van onzekerheid. #### 2.3.1 Gevolgen van het niet voldoen aan voorwaarden Indien niet aan deze twee voorwaarden is voldaan, zal de markt niet efficiënt functioneren. * **Marktmacht:** Een partij met marktmacht kan de prijs naar eigen voordeel beïnvloeden. * **Asymmetrische informatie:** Wanneer partijen ongelijke informatie hebben, kan dit leiden tot inefficiënties en marktfalen. ### 2.4 Controversiële aspecten van markten Ondanks de voorspellende kracht van het vraag- en aanbodmodel, kunnen markten controversieel zijn, zelfs wanneer ze redelijk goed werken. #### 2.4.1 De water-diamant paradox Dit klassieke economische raadsel, beschreven door Adam Smith, illustreert het verschil tussen gebruikswaarde en ruilwaarde: * **Water:** Heeft een zeer hoge gebruikswaarde (essentieel voor leven) maar een lage ruilwaarde (prijs), vooral in gebieden met overvloed. * **Diamant:** Heeft een lage gebruikswaarde maar een hoge ruilwaarde (prijs), mede door schaarste. Het marktevenwicht verklaart dit: de prijs wordt bepaald door de marginale betalingsbereidheid (MBB) van de laatst gekochte eenheid, niet door de totale waarde van alle eenheden. Schaarste speelt een cruciale rol in het bepalen van deze marginale waarde en dus de prijs. #### 2.4.2 De prijs van een mensenleven De vraag of alles een prijs heeft, en of alles te koop *moet* zijn, is een ethisch en maatschappelijk debat. * **Ford Pinto case:** Een historisch voorbeeld waarbij Ford een interne analyse uitvoerde om de kosten en baten van het installeren van een beschermende plaat op de Pinto te evalueren. Hierbij werd impliciet een waarde toegekend aan een mensenleven. * Baten per dode: 180 doden * $200.000 = $36 miljoen * Baten per gewonde: 180 gewonden * $67.000 = $12,06 miljoen * Kosten installatie: $121 miljoen (auto's) + $16,5 miljoen (trucks) = $137,5 miljoen De baten waren lager dan de kosten, wat leidde tot de beslissing om de plaat niet te installeren. > **Voorbeeld:** Dit illustreert dat in economische beslissingen (bv. investeringen in veiligheid, medische terugbetalingen) impliciet een waarde aan levensjaren of een verminderd risico op overlijden wordt toegekend. Methodes zoals "stated preferences" (via bevragingen) en "revealed preferences" (gebaseerd op marktkeuzes) worden gebruikt om deze waarden te schatten. #### 2.4.3 Vermarketing van maatschappelijke domeinen Er is een toename van marktwerking, zelfs in domeinen waar dit maatschappelijk als onwenselijk wordt beschouwd. Voorbeelden hiervan zijn: * Het recht om een ton CO2 uit te stoten: 7 euro * Iemand die voor jou in de rij staat: 20 dollars per uur * Een "speedy pass" in Walibi: 35 euro * Een kaal hoofd om reclame te tatoeëren: 777 dollars * Een draagmoeder (in India): 6.250 dollars * Het recht om een zwarte neushoorn te schieten: 150.000 dollars * Het recht om naar de VS te emigreren: 500.000 dollars Deze voorbeelden roepen de vraag op of marktwerking overal wenselijk is en of er ruimte moet zijn voor vrijwillige transacties buiten de markt om (bv. bloed geven). ### 2.5 De markt als spel De markt van vraag en aanbod kan worden gevisualiseerd als een spel, in het bijzonder als een coördinatie spel. #### 2.5.1 Elementen van het marktspel * **Spelers:** Kopers en verkopers. * **Acties:** Het bieden van prijzen en hoeveelheden. * **Resultatenmatrix:** Bestaat uit de surpluses van de spelers. Als de prijs en hoeveelheid van koper en verkoper niet overeenkomen, is er geen transactie en is het surplus nul voor beiden. Als ze wel overeenkomen, genereert de transactie een surplus gebaseerd op het verschil tussen MBB en prijs (koper) en prijs en MK (verkoper). #### 2.5.2 Nash-evenwichten en marktefficiëntie * Het marktevenwicht, waar vraag gelijk is aan aanbod, is één van de mogelijke Nash-evenwichten in dit spel. * Het marktevenwicht is een **Pareto-efficiënt** Nash-evenwicht, wat betekent dat er geen andere uitkomst mogelijk is waarbij minstens één partij beter af is zonder dat de andere partij slechter af is. * Echter, het marktevenwicht is niet per se een **rechtvaardig** Nash-evenwicht, wat aangeeft dat er verschillen in uitkomsten kunnen zijn die als onrechtvaardig worden ervaren. --- # Controverses en ethische overwegingen rond markten Dit onderwerp onderzoekt de controversiële aspecten van markten, de waardebepaling van menselijke levens, en de water-diamant paradox, alsook de discussie over marktmacht en asymmetrische informatie. ### 3.1 De principes van vraag en aanbod en marktevenwicht De prijs in een markt wordt bepaald door de interactie tussen vraag en aanbod. Het marktevenwicht voorspelt de gemiddelde prijs en hoeveelheid waarbij de marginale betalingsbereidheid van kopers (vraagcurve) gelijk is aan de marginale kost van verkopers (aanbodcurve). * **Marginale betalingsbereidheid (MBB):** De maximale prijs die een consument bereid is te betalen voor één extra eenheid van een goed. De vraagcurve is dalend omdat de MBB afneemt naarmate men meer van het goed consumeert. * **Marginale kost (MK):** De minimale prijs die een producent vereist om één extra eenheid van een goed te produceren. De aanbodcurve is stijgend omdat de MK toeneemt naarmate men meer produceert. * **Marktevenwicht:** Het punt waar de vraagcurve en de aanbodcurve elkaar snijden. De prijs en hoeveelheid op dit punt worden beschouwd als de theoretische voorspelling van de markt. **Experimenten** met markten, zoals uitgevoerd door Smith, hebben aangetoond dat de theoretische voorspellingen van vraag en aanbod verrassend goed overeenkomen met de werkelijkheid, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan. ### 3.2 Veronderstellingen van de ideale markt Het eenvoudige model van vraag en aanbod levert goede voorspellingen op wanneer aan de volgende twee cruciale voorwaarden van een "ideale" markt is voldaan: 1. **Geen marktmacht:** Kopers en verkopers hebben geen individuele invloed op de prijs. Dit impliceert een voldoende aantal deelnemers aan beide zijden van de markt. 2. **Gelijke informatie:** Alle kopers en verkopers beschikken over dezelfde informatie over het goed of de dienst. Dit betekent niet noodzakelijk perfecte informatie, maar wel dezelfde mate van onzekerheid. Wanneer aan deze voorwaarden niet is voldaan, kunnen markten "slecht werken" (marktfalingen) of controversieel worden. ### 3.3 Controversiële aspecten van markten Markten kunnen, zelfs wanneer ze technisch correct functioneren, ethische en maatschappelijke discussies oproepen. #### 3.3.1 De water-diamant paradox Deze paradox, beschreven door Adam Smith, stelt de vraag waarom zaken met een hoge gebruiks waarde (zoals water, essentieel voor leven) vaak een lage ruilwaarde hebben, terwijl zaken met een lage gebruiks waarde (zoals diamanten) een hoge ruilwaarde hebben. * **Verklaring via marginalisme:** De prijs in een markt wordt bepaald door de marginale waarde (MBB) van de laatst verhandelde eenheid, niet door de totale of gemiddelde waarde van alle eenheden. * **Rol van schaarste:** Bij water is het aanbod overvloedig, waardoor de MBB van de laatste eenheid laag is, wat resulteert in een lage prijs. Bij diamanten is het aanbod schaars, waardoor de MBB van de laatste eenheid hoog is, wat resulteert in een hoge prijs. > **Tip:** Schaarste is dus cruciaal voor de prijsvorming, zelfs bij goederen met een lage gebruiks waarde. #### 3.3.2 De waarde van een mensenleven De discussie over de waarde van een mensenleven is complex, met name wanneer economische afwegingen gemaakt moeten worden. * **De Ford Pinto case:** Een bekend voorbeeld waarbij Ford een kosten-batenanalyse deed om te beslissen over het installeren van extra veiligheidsvoorzieningen. Hierbij werd een expliciete financiële waarde toegekend aan het voorkomen van doden en gewonden. * Ford gebruikte geschatte waarden van $200.000 per dode en $67.000 per gewonde. * **Noodzaak voor waardebepaling:** Ondanks de ethische bezwaren, kan het noodzakelijk zijn om een waarde toe te kennen aan een mensenleven voor beslissingen over schadevergoeding, investeringen in veiligheid of terugbetaling van medische ingrepen. * **Methoden voor waardebepaling:** * **Stated preferences:** Gebaseerd op enquêtes en directe bevraging van voorkeuren. * **Revealed preferences:** Gebaseerd op gedrag in de markt, zoals de lonen die gevraagd worden voor risicovolle banen. #### 3.3.3 Is alles te koop? Moet alles te koop zijn? Deze vraag raakt aan de grenzen van marktwerking. Hoewel een prijs op een menselijk leven niet impliceert dat het gekocht kan worden, is er een trend zichtbaar waarbij marktmechanismen worden ingezet in domeinen waar dit ethisch wenselijk kan zijn. * **Voorbeelden van vermarkting:** * Emissierechten voor CO2 (zeven euro per ton). * Diensten om in de rij te staan (twintig dollar per uur). * "Speedy passes" voor attractieparken (35 euro). * Verhuur van een kaal hoofd voor tatoeages (777 dollar). * Draagmoederschap door Indiase vrouwen (6.250 dollar). * Het recht om een zwarte neushoorn te schieten (150.000 dollar). * Het recht om naar de Verenigde Staten te emigreren (500.000 dollar). De kernvraag is of het wenselijk is om marktwerking toe te passen op alle aspecten van het leven, of dat er ruimte moet blijven voor niet-commerciële transacties en waarden. ### 3.4 Marktmacht en asymmetrische informatie Markten kunnen afwijken van het ideale model door de aanwezigheid van marktmacht en asymmetrische informatie, wat leidt tot inefficiënties en mogelijke markt falen. * **Marktmacht:** De mogelijkheid van een enkele koper of verkoper om de marktprijs te beïnvloeden. Dit treedt op wanneer er weinig concurrentie is. * **Asymmetrische informatie:** Situaties waarin één partij in een transactie meer of betere informatie heeft dan de andere partij. Dit kan leiden tot averechtse selectie (slechte producten verdringen goede) of moreel risico (gedragsverandering na transactie). Deze concepten zullen later uitgebreider aan bod komen, maar ze vormen belangrijke redenen waarom markten niet altijd perfect functioneren en controverses kunnen veroorzaken. ### 3.5 De markt als spel Het markproces kan worden geconceptualiseerd als een spel, met spelers (kopers en verkopers), acties (prijszetting en hoeveelheden) en resultaten (surplussen). * **Coördinatiespel:** De markt kan worden gezien als een coördinatiespel waarin meerdere Nash-evenwichten mogelijk zijn. * **Marktevenwicht als Nash-evenwicht:** Het marktevenwicht (vraag gelijk aan aanbod) selecteert één van deze Nash-evenwichten. * **Pareto-efficiëntie:** Het marktevenwicht is vaak Pareto-efficiënt, wat betekent dat er geen verbetering mogelijk is zonder iemand slechter af te maken. * **Rechtvaardigheid:** Het marktevenwicht is echter niet per se rechtvaardig; de verdeling van surplussen kan ongelijk zijn. > **Tip:** Hoewel markten efficiënt kunnen zijn in het bereiken van een evenwicht, is de verdeling van de baten niet altijd eerlijk. --- # De markt als een spel en de concepten van evenwicht Deze sectie beschouwt de markt als een spel, met een focus op coördinatie en de analyse van verschillende Nash-evenwichten, inclusief het marktevenwicht als een Pareto-efficiënt, maar niet noodzakelijk rechtvaardig, evenwicht. ### 4.1 De markt als een spel De markt kan worden geconceptualiseerd als een spel, met specifieke spelers, acties en resultaten. #### 4.1.1 Spelers De spelers in een marktspel zijn de kopers en de verkopers. #### 4.1.2 Acties en resultaten De acties van de spelers bestaan uit het vaststellen van prijzen en hoeveelheden. Wanneer de voorstellen van kopers en verkopers niet overeenkomen qua prijs en hoeveelheid, vindt er geen transactie plaats en is het surplus voor beiden nul euro. Als de voorstellen wel overeenkomen, is er sprake van een transactie en genereert dit een surplus. Voor een koper, zoals Fien, die een maximale betalingsbereidheid (MBB) heeft van 4 euro voor een broodje en 0 euro voor een extra broodje, en een verkoper, Apicius, wiens marginale kost (MK) 2 euro per broodje bedraagt, kunnen de resultaten worden geanalyseerd. Als de prijs van een broodje $p$ is en de hoeveelheid $q$, dan is het surplus van Fien gelijk aan haar MBB min de prijs ($MBB - p$) voor het eerste broodje en nul voor een eventueel tweede broodje als haar MBB daarvoor nul is. Het surplus van Apicius is de prijs min zijn MK per broodje ($p - MK$). De resultatenmatrix van een eenvoudig marktspel kan de uitkomsten voor de spelers visualiseren op basis van hun gekozen prijs-hoeveelheid combinaties. #### 4.1.3 Coördinatiespel en Nash-evenwicht De markt van vraag en aanbod kan worden gezien als een coördinatiespel. In dergelijke spellen zijn er meerdere mogelijke Nash-evenwichten. Het marktevenwicht, waar de gevraagde hoeveelheid gelijk is aan de aangeboden hoeveelheid, selecteert één specifiek Nash-evenwicht uit de vele potentiële opties. > **Tip:** Een Nash-evenwicht is een situatie waarin geen enkele speler zijn uitkomst kan verbeteren door eenzijdig van strategie te veranderen, gegeven de strategieën van de andere spelers. ### 4.2 Het marktevenwicht als een Pareto-efficiënt evenwicht Het marktevenwicht, zoals bepaald door de interactie van vraag en aanbod, is een Pareto-efficiënt Nash-evenwicht. #### 4.2.1 Pareto-efficiëntie Een uitkomst is Pareto-efficiënt als het onmogelijk is om de situatie van één persoon te verbeteren zonder de situatie van een ander te verslechteren. In het marktevenwicht worden alle mogelijke transacties uitgevoerd waarbij de marginale betalingsbereidheid van de koper hoger is dan of gelijk is aan de marginale kost van de verkoper. Dit maximaliseert de totale welvaart (som van consumenten- en producentensurplus). #### 4.2.2 Niet noodzakelijk rechtvaardig Hoewel het marktevenwicht Pareto-efficiënt is, is het niet per definitie een rechtvaardig evenwicht. Rechtvaardigheid heeft betrekking op de verdeling van de welvaart. Het marktevenwicht kan leiden tot aanzienlijke inkomens- of welvaartsverschillen tussen kopers en verkopers, afhankelijk van hun respectievelijke betalingsbereidheden en productiekosten. #### 4.2.3 Voorbeelden van marktevenwicht en rechtvaardigheid * **Water-diamant paradox:** Adam Smith observeerde dat goederen met een hoge gebruiks waarde (zoals water) vaak een lage ruilwaarde hebben, terwijl goederen met een lage gebruiks waarde (zoals diamanten) een hoge ruilwaarde kunnen hebben. Dit verklaart zich doordat de prijs in het marktevenwicht wordt bepaald door de marginale betalingsbereidheid van de laatst gekochte eenheid, die voor water (door de ruime beschikbaarheid) laag is, en voor diamanten (door schaarste) hoog. Dit marktevenwicht is efficiënt, maar kan controversieel worden geacht vanuit een rechtvaardigheidsstandpunt, aangezien essentiële levensbehoeften zoals water relatief goedkoop zijn. * **Waarde van een mensenleven:** Beslissingen waarbij impliciet een waarde aan een mensenleven wordt toegekend, zoals in het Ford Pinto-geval, illustreren hoe marktprijzen en efficiëntieberekeningen tot ethisch betwistbare uitkomsten kunnen leiden. De berekening van baten en kosten om te beslissen over veiligheidsmaatregelen kan leiden tot een situatie waarin levens worden 'gewogen' tegen geld, wat vanuit een rechtvaardigheidsperspectief problematisch is. Het marktevenwicht focust op efficiëntie, niet noodzakelijk op een rechtvaardige verdeling van risico's of compensaties. ### 4.3 Essentiële voorwaarden voor marktefficiëntie Het eenvoudige model van vraag en aanbod dat tot voorspellende resultaten leidt, is afhankelijk van specifieke voorwaarden: * **Geen marktmacht:** Kopers en verkopers hebben geen individuele invloed op de prijs. Dit is typisch wanneer er veel kopers en verkopers op de markt zijn. * **Gelijke informatie:** Alle deelnemers beschikken over dezelfde informatie over het goed of de dienst. Dit hoeft geen perfecte informatie te zijn, maar de mate van onzekerheid moet gelijk zijn voor alle partijen. Indien deze voorwaarden, met name marktmacht en asymmetrische informatie, niet voldaan zijn, kan de markt minder efficiënt functioneren. De analyse van deze situaties, marktfalingen genoemd, wordt later in de cursus behandeld. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Vraagcurve | Een grafische weergave die de relatie tussen de prijs van een goed of dienst en de gevraagde hoeveelheid ervan door consumenten toont, waarbij een negatieve correlatie wordt aangenomen (hogere prijs leidt tot lagere vraag). | | Aanbodcurve | Een grafische voorstelling die de relatie toont tussen de prijs van een goed of dienst en de aangeboden hoeveelheid door producenten, doorgaans met een positieve correlatie (hogere prijs leidt tot hoger aanbod). | | Marktevenwicht | Het punt waarop de hoeveelheid van een goed of dienst die consumenten willen kopen gelijk is aan de hoeveelheid die producenten willen verkopen, resulterend in een stabiele marktprijs en -hoeveelheid. | | Marginale bereidheid tot betalen (MBB) | Het maximale bedrag dat een consument bereid is te betalen voor één extra eenheid van een goed of dienst, wat de waarde vertegenwoordigt die de consument aan die eenheid hecht. | | Marginale kost (MK) | De kost die een producent maakt om één extra eenheid van een goed of dienst te produceren, wat de minimale prijs vertegenwoordigt waarvoor de producent bereid is die eenheid te verkopen. | | Surplus (consumenten- en producenten-) | Consumentensurplus is het verschil tussen de marginale bereidheid tot betalen en de werkelijk betaalde prijs, terwijl producentensurplus het verschil is tussen de ontvangen prijs en de marginale kost van de producent. | | Marktmacht | Het vermogen van een individuele koper of verkoper (of een groep) om de marktprijs te beïnvloeden, wat afwijkt van een volmaakt competitieve markt waar individuele actoren geen invloed hebben. | | Asymmetrische informatie | Een marktsituatie waarin één partij meer of betere informatie heeft dan de andere partij, wat kan leiden tot inefficiënte uitkomsten en marktfalen. | | Water-diamant paradox | Een economisch concept dat verklaart waarom water, dat essentieel is voor het leven, een lage ruilwaarde heeft, terwijl diamanten, die weinig gebruiksfunctie hebben, een hoge ruilwaarde bezitten, verklaard door schaarste en marginale waarde. | | Nash-evenwicht | Een situatie in een speltheoretisch scenario waarbij geen enkele speler zijn uitkomst kan verbeteren door unilateraal van strategie te veranderen, aangenomen dat de strategieën van de andere spelers vast blijven. | | Pareto-efficiëntie | Een allocatie van middelen waarbij het onmogelijk is om de situatie van één persoon te verbeteren zonder de situatie van een ander te verslechteren. |