5 - Activity Based Costing.pptx

# Tekortkomingen van traditionele kostprijsystemen Traditionele kostprijsberekeningsmethoden, met name de integrale kostprijsberekening, zijn inadequaat gebleken voor moderne, complexe productieomgevingen en strategische besluitvorming, voornamelijk vanwege hun sterke focus op externe verslaggeving en de beperkte geschiktheid voor interne analyses. ### 1.1 De aard van traditionele kostprijsberekeningssystemen Traditionele kostprijsberekeningssystemen leggen een sterke nadruk op de externe verslaggeving, met name voor voorraadwaardering en de bepaling van de kostprijs van verkochte goederen. Hoewel dit wettelijk voorgeschreven is voor de Belgische wetgeving, maken deze systemen gebruik van een te sterke vereenvoudiging bij de toewijzing van indirecte kosten. De allocatie van deze indirecte kosten gebeurt voornamelijk op basis van volume-gerelateerde verdeelsleutels, zoals het aantal geproduceerde stuks of het aantal directe arbeidstijd-eenheden (DAU). Deze benadering is niet altijd een realistische basis voor de verdeling van kosten. ### 1.2 De gewijzigde bedrijfsomgeving De moderne bedrijfsomgeving wordt gekenmerkt door complexere productietechnologieën en een toename in het belang van indirecte kosten ten opzichte van directe arbeidskosten. Automatisering heeft geleid tot een daling van directe arbeidskosten en een stijging van indirecte kosten, waardoor een correcte toewijzing van deze indirecte kosten essentieel is geworden voor een accurate kostprijsberekening. ### 1.3 Knelpunten van traditionele kostprijsberekeningssystemen De kern van de tekortkomingen van traditionele kostprijsberekeningssystemen ligt in de manier waarop indirecte kosten worden toegewezen aan kostenobjecten (zoals producten of diensten). #### 1.3.1 Volume-gerelateerde verdeelsleutels Traditionele systemen gebruiken vaak volumegerelateerde verdeelsleutels, zoals het aantal geproduceerde eenheden of directe arbeidstijd-eenheden (DAU), om indirecte kosten toe te wijzen. Dit kan leiden tot een te sterke vereenvoudiging van de werkelijkheid, aangezien veel indirecte kosten niet direct verband houden met het productievolume. > **Tip:** Een volume-gerelateerde verdeelsleutel zoals het aantal DAU is alleen gerechtvaardigd voor indirecte kosten die daadwerkelijk een verband hebben met het productievolume, zoals machinegebruik of inspectie van afgewerkte producten. #### 1.3.2 Realistische toewijzing van indirecte kosten Veel indirecte kosten worden veroorzaakt door activiteiten die niet direct gerelateerd zijn aan het productievolume, maar eerder aan de complexiteit van de producten of de operationele processen. Voorbeelden hiervan zijn: * **Instellen van machines:** Dit is vaak gerelateerd aan de complexiteit van het product en de frequentie van omstellingen, niet direct aan het aantal geproduceerde eenheden. Gespecialiseerde producten met kleine productieseries vereisen meer omstellingen. * **Verplaatsen van materialen:** Net als het instellen van machines, kan de frequentie van materiaalverplaatsing afhangen van de productcomplexiteit en de logistieke organisatie, in plaats van louter het volume. Wanneer dergelijke kosten worden toegewezen op basis van een volumegerelateerde verdeelsleutel, zoals het aantal DAU, worden de kosten van deze activiteiten onjuist verdeeld. Dit betekent dat gespecialiseerde producten met kleine series (die veel instellingen en omstellingen vereisen) te weinig van deze kosten toegewezen krijgen, terwijl standaardproducten met hoge volumes (die minder omstellingen vereisen per eenheid) te veel van deze kosten toegewezen krijgen. > **Voorbeeld:** Als de kosten voor het instellen van machines en het verplaatsen van materialen worden toegewezen op basis van het aantal DAU, en product BETA (standaard, hoog volume) 8 keer meer DAU verbruikt dan product ALPHA (gespecialiseerd, laag volume), dan zal BETA 8 keer zoveel instellings- en verplaatsingskosten toegewezen krijgen. In realiteit kan ALPHA echter veel meer instellingen en verplaatsingen vereisen vanwege de hogere productcomplexiteit en kleinere series. Dit leidt tot een vertekening van de werkelijke kosten van beide producten. #### 1.3.3 Gevolgen voor strategische besluitvorming De onjuiste toewijzing van indirecte kosten heeft significante gevolgen voor strategische besluitvorming: * **Productwinstgevendheid:** Standaardproducten met een hoog volume kunnen ten onrechte als verlieslatend worden beschouwd, terwijl gespecialiseerde producten met een laag volume ten onrechte als zeer winstgevend kunnen lijken. * **Prijszetting:** Een onjuiste kostprijs kan leiden tot verkeerde prijsbeslissingen, waardoor concurrentievermogen verloren gaat of winstmarges worden ondermijnd. * **Productbeleid:** Ondernemingen kunnen verkeerde beslissingen nemen over welke producten ze meer of minder moeten produceren, wat kan leiden tot een suboptimale productmix. ### 1.4 De nood aan Activity Based Costing (ABC) Vanwege de bovengenoemde tekortkomingen is er een behoefte ontstaan aan kostprijsberekeningssystemen die indirecte kosten op een meer gefundeerde en realistische manier kunnen toewijzen aan kostenobjecten. Activity Based Costing (ABC) is ontwikkeld om deze kloof te overbruggen door de focus te verleggen van kostenplaatsen naar activiteiten. ABC streeft ernaar om indirecte kosten nauwkeuriger toe te wijzen door de onderliggende oorzaken van deze kosten te identificeren: de activiteiten die worden uitgevoerd om een product of dienst te realiseren. Dit leidt tot accuraatere en betrouwbaardere kosteninformatie, wat essentieel is voor effectieve besluitvorming en strategisch management. --- # Activity Based Costing: filosofie en werking Activity Based Costing (ABC) is een kostprijsberekeningssysteem dat indirecte kosten toewijst aan kostenobjecten op basis van de activiteiten die nodig zijn om deze kostenobjecten te realiseren, wat resulteert in accuratere kosteninformatie voor besluitvorming. ### 2.1 Introductie en tekortkomingen van traditionele kostprijsberekeningssystemen Traditionele kostprijsberekeningssystemen, zoals de integrale kostprijsberekening, zijn historisch sterk gericht op externe verslaggeving, met name voor voorraadwaardering en de bepaling van de kostprijs van verkochte goederen. Ze zijn echter minder geschikt voor interne besluitvorming en strategisch management omdat ze vaak een sterke nadruk leggen op volume-gerelateerde verdeelsleutels, zoals het aantal geproduceerde stuks of directe arbeidsuren (DAU), voor de toewijzing van indirecte kosten. De hedendaagse bedrijfsomgeving kenmerkt zich door complexere productietechnologieën, automatisering en een afnemend aandeel van directe arbeidskosten ten opzichte van toenemende indirecte kosten. Dit maakt een correcte toewijzing van indirecte kosten cruciaal. Allocatie op basis van enkel volume-gerelateerde verdeelsleutels wordt dan ook beschouwd als een te sterke vereenvoudiging, aangezien veel indirecte kosten andere oorzaken hebben dan enkel de productie-output. ### 2.2 Activity Based Costing (ABC): filosofie en werking #### 2.2.1 Filosofie De kernfilosofie achter Activity Based Costing is dat het totstandkomen van een product of dienst een reeks van activiteiten vereist. Deze activiteiten verbruiken middelen, waarvoor kosten worden gemaakt. Voorbeelden van activiteiten zijn aankopen, het verplaatsen en opslaan van materialen, het instellen van machines en het assembleren van producten. Om de kosten nauwkeurig toe te wijzen, is het belangrijk om te weten welke middelen door welke activiteiten worden verbruikt en welke kosten daarmee gepaard gaan. #### 2.2.2 Werking De werking van ABC kan stapsgewijs worden uiteengezet: 1. **Toewijzing van indirecte kosten aan activiteiten:** Indirecte kosten worden eerst toegewezen aan de verschillende activiteiten die binnen de onderneming worden uitgevoerd. Dit gebeurt met behulp van *resource drivers*. Een resource driver is de basis (verdeelsleutel) die de mate van verbruik van een bepaalde kostensoort (resource) door een activiteit weergeeft. 2. **Identificatie van activiteiten:** De onderneming wordt opgesplitst in haar essentiële activiteiten. Dit sluit dichter aan bij de realiteit dan de traditionele kostenplaatsenbenadering. 3. **Toewijzing van kosten van activiteiten aan kostenobjecten:** De kosten van de uitgevoerde activiteiten worden vervolgens toegewezen aan de kostenobjecten (bijvoorbeeld producten of diensten) in de mate waarin deze activiteiten verbruiken. Dit gebeurt met behulp van *activity drivers*. Een activity driver identificeert de kostenveroorzakende factor(en) voor een specifieke activiteit en meet het gebruik van die activiteit door de kostenobjecten. > **Tip:** De directe kosten worden in beide systemen (traditioneel en ABC) direct toegewezen aan de kostenobjecten. Het verschil zit voornamelijk in de toewijzing van de indirecte kosten. #### 2.2.3 Resource drivers versus activity drivers * **Resource drivers:** Deze drivers bepalen hoe de indirecte kosten (de middelen) worden toegewezen aan de activiteiten. Ze geven aan hoeveel van een resource een activiteit verbruikt. Voorbeelden hiervan zijn het aantal uren indirecte arbeid voor een activiteit, de vierkante meters kantoorruimte gebruikt door een afdeling, of het aantal machine-uren besteed aan een bepaalde activiteit. * **Activity drivers:** Deze drivers bepalen hoe de kosten van een activiteit worden toegewezen aan de kostenobjecten (producten of diensten). Ze geven aan in welke mate een activiteit door een kostenobject wordt verbruikt. Voorbeelden zijn het aantal machine-instellingen per product, het aantal verplaatsingen van materialen per productorder, of het aantal inspecties per producteenheid. #### 2.2.4 Het berekenen van de kostprijs volgens ABC De kostprijs van een kostenobject volgens ABC wordt berekend door de directe kosten toe te voegen aan de toebedeelde indirecte kosten, die via activiteiten zijn berekend. Het proces omvat: 1. **Identificeren van de activiteiten** die bijdragen aan de productie van het kostenobject. 2. **Toewijzen van indirecte kosten aan deze activiteiten** met behulp van resource drivers. 3. **Bepalen van een kostentarief per eenheid activity driver** voor elke activiteit. Dit tarief wordt berekend door de totale kosten van de activiteit te delen door het totale aantal eenheden van de activity driver. $$ \text{Kostentarief per activiteit} = \frac{\text{Totale kosten van de activiteit}}{\text{Totaal aantal eenheden activity driver}} $$ 4. **Toewijzen van de activiteitkosten aan het kostenobject** door het kostentarief per eenheid activity driver te vermenigvuldigen met het aantal eenheden activity driver dat door het kostenobject wordt verbruikt. $$ \text{Kosten van activiteit voor kostenobject} = \text{Kostentarief per activiteit} \times \text{Aantal eenheden activity driver verbruikt door kostenobject} $$ 5. **Sommeren van alle directe en indirecte kosten** die aan het kostenobject zijn toegewezen om de totale kostprijs te verkrijgen. > **Voorbeeld:** Als de activiteit "instellen van machines" 240.000 euro kost en er in totaal 600 machine-instellingen zijn, is het kostentarief per instelling $ \frac{240.000 \text{ euro}}{600 \text{ instellingen}} = 400 \text{ euro/instelling} $. Als product ALPHA 60 instellingen nodig heeft, worden er 60 * 400 euro = 24.000 euro aan instellingskosten aan ALPHA toegewezen. #### 2.2.5 Gebruik en nut van ABC Activity Based Costing biedt accuratere en betrouwbaardere kosteninformatie, wat het beter geschikt maakt voor besluitvorming en strategisch management. Het systeem biedt inzichten in: * **Informatie over ingezette middelen:** Welke middelen worden gebruikt en wat kosten ze. * **Informatie over geleverde activiteiten:** Welke activiteiten worden uitgevoerd ten behoeve van producten en diensten. * **Informatie over de kostprijs van producten en diensten:** Een accuratere kostprijsberekening op basis van het exacte gebruik van activiteiten. Dit ondersteunt beleidsbeslissingen zoals de beoordeling van de winstgevendheid van producten en diensten, prijszetting, en productbeleid (bijvoorbeeld het aanpassen van de productmix). ### 2.3 Vergelijking met traditionele kostprijsberekeningssystemen Traditionele kostprijsberekeningssystemen kunnen leiden tot een scheve verdeling van kosten. Standaardproducten, die in hoge volumes worden geproduceerd, kunnen onterecht worden belast met kosten die voornamelijk worden veroorzaakt door gespecialiseerde producten met kleine series en veel omstellingen (zoals instellings- en verplaatsingskosten). Dit resulteert in te hoge kosten voor standaardproducten (waardoor ze minder winstgevend lijken) en te lage kosten voor gespecialiseerde producten (waardoor ze meer winstgevend lijken). ABC corrigeert dit door kosten realistischer toe te wijzen. Instellings- en verplaatsingskosten worden – via passende activity drivers – voornamelijk toegewezen aan de gespecialiseerde producten die deze activiteiten daadwerkelijk veroorzaken. Dit leidt tot een lagere kostprijs voor standaardproducten en een hogere kostprijs voor gespecialiseerde producten vergeleken met traditionele systemen. > **Voorbeeld:** Een bedrijf met zowel eenvoudige (hoge volume) als complexe (lage volume) producten. Een traditioneel systeem, dat kosten baseert op productievolume, kan de kosten voor machine-instellingen en materiaaltransport onevenredig toewijzen aan de hoog-volume producten. ABC zal deze kosten, veroorzaakt door de complexe producten met hun frequente omstellingen en kleinere batches, juist aan deze complexe producten toewijzen. ### 2.4 Welke ondernemingen hebben baat bij Activity Based Costing? Ondernemingen die voornamelijk baat hebben bij een ABC-systeem zijn die met: * **Veel indirecte kosten:** Waar de impact van een correcte allocatie het grootst is. * **Activiteiten op verschillende niveaus:** Waar activiteiten niet enkel op het niveau van het eindproduct plaatsvinden. * **Duidelijke verschillen in complexiteit en volume van kostenobjecten:** Wanneer producten of diensten significant verschillen in hoe ze activiteiten verbruiken. ### 2.5 Voor- en nadelen van Activity Based Costing **Voordelen:** * Accuratere en betrouwbaardere kosteninformatie. * Beter geschikt voor besluitvorming en strategisch management. * Gedetailleerd inzicht in de kosten van activiteiten en hun oorzaken. * Verbeterde winstgevendheidsanalyse per product, dienst of klant. * Ondersteunt prijszetting en productbeleid effectiever. **Nadelen:** * Ontwikkeling en implementatie kunnen complex en tijdrovend zijn. * Vereist meer gegevensverzameling en analyse. * Hogere kosten voor implementatie en onderhoud van het systeem. * Kan weerstand oproepen bij medewerkers door de veranderingen in rapportages en focus. > **Tip:** Hoewel ABC een gedetailleerder en nauwkeuriger beeld geeft, is de implementatie ervan complex en kostbaar. De baten moeten opwegen tegen de kosten van het systeem. --- # Illustratie van Activity Based Costing: de Bluemoon casus Deze sectie illustreert de toepassing en de resultaten van Activity Based Costing (ABC) in vergelijking met traditionele kostprijsberekeningsmethoden aan de hand van de Bluemoon casus. ### 3.1 Inleiding tot kostprijsberekeningssystemen en de noodzaak van ABC Traditionele kostprijsberekeningssystemen, zoals de integrale kostprijsberekening, leggen de nadruk op externe verslaggeving en voorraadwaardering. Hoewel wettelijk verplicht, zijn ze minder geschikt voor interne besluitvorming en strategisch management. Deze systemen maken veelal gebruik van volume-gerelateerde verdeelsleutels, zoals het aantal geproduceerde stuks of directe arbeidsuren, om indirecte kosten toe te wijzen. De veranderende bedrijfsomgeving, gekenmerkt door complexere productietechnologieën en een toename van indirecte kosten ten opzichte van directe arbeidskosten, maakt een realistischere toewijzing van indirecte kosten noodzakelijk. Veel indirecte kosten worden namelijk niet primair veroorzaakt door productievolume, maar door andere factoren zoals productcomplexiteit of het aantal omstellingen. Traditionele systemen, die indirecte kosten via kostenplaatsen toewijzen op basis van één of twee verdeelsleutels, kunnen hierdoor leiden tot vertekende kostprijzen. Activity Based Costing (ABC) beoogt indirecte kosten op een meer gefundeerde manier toe te wijzen aan kostenobjecten door het ondernemingsproces op te splitsen in activiteiten. Indirecte kosten worden eerst toegewezen aan deze activiteiten op basis van "resource drivers" en vervolgens aan kostenobjecten via "activity drivers". Dit leidt tot accuratere en betrouwbaardere kosteninformatie, wat cruciaal is voor strategische besluitvorming en de beoordeling van de winstgevendheid van producten en diensten. ### 3.2 Filosofie en werking van Activity Based Costing De filosofie achter ABC is dat producten of diensten tot stand komen door een reeks van activiteiten die middelen verbruiken. Deze activiteiten, zoals aankopen, instellen van machines, assembleren of inspecteren, veroorzaken kosten. De werking van ABC omvat de volgende stappen: 1. **Toewijzing van indirecte kosten aan activiteiten:** Indirecte kosten worden geïdentificeerd en toegewezen aan specifieke activiteiten met behulp van resource drivers. Een resource driver meet in welke mate een activiteit een bepaalde kostensoort verbruikt. 2. **Toewijzing van activiteitkosten aan kostenobjecten:** De kosten van elke activiteit worden vervolgens toegewezen aan producten of diensten (kostenobjecten) op basis van activity drivers. Een activity driver geeft aan in welke mate een kostenobject een bepaalde activiteit verbruikt en bepaalt zo wat de kosten van een activiteit doen variëren. Het doel is om een accuratere kostprijs te berekenen door de werkelijke consumptie van activiteiten door elk kostenobject te weerspiegelen. ### 3.3 Illustratie Activity Based Costing: de Bluemoon casus De Bluemoon casus betreft een onderneming die twee soorten badhanddoeken produceert: ALPHA (gespecialiseerd, complex motief, beperkt volume) en BETA (standaard, eenvoudig motief, hoog volume). De directie vraagt zich af of beide producten winstgevend zijn. #### 3.3.1 Situatieschets en kostengegevens * **Producten:** * ALPHA: 20 000 stuks, verkoopprijs 22,00 EUR * BETA: 200 000 stuks, verkoopprijs 10,00 EUR * **Productieafdelingen:** Snijafdeling, Drukafdeling. * **Activiteiten:** Instellen van machines, verplaatsen van materialen, gebruik van machines, inspecteren van producten. **Gegeven indirecte kosten:** * Indirecte arbeid: 470 000,00 EUR * Afschrijving vorklift: 100 000,00 EUR * Afschrijving machines: 90 000,00 EUR * Energiegebruik machines: 60 000,00 EUR De kosten worden per activiteit verder uitgesplitst. #### 3.3.2 Traditionele kostprijsberekening **3.3.2.1 Traditioneel kostprijsssysteem met één verdeelsleutel** Hierbij worden alle indirecte kosten, bijvoorbeeld 560 000,00 EUR (470 000 + 100 000 + 90 000 + 60 000), verdeeld op basis van het totale aantal Directe Arbeidsuren (DAU). * Totaal DAU: ALPHA (40 000 DAU) + BETA (160 000 DAU) = 200 000 DAU * Indirecte kost per DAU: $560.000 \text{ EUR} / 200.000 \text{ DAU} = 2,80 \text{ EUR/DAU}$ * **Kostprijs ALPHA:** * Directe kosten (gegeven): 15,00 EUR/stuk * Indirecte kosten: $40.000 \text{ DAU} \times 2,80 \text{ EUR/DAU} = 112.000 \text{ EUR}$ * Indirecte kosten per stuk ALPHA: $112.000 \text{ EUR} / 20.000 \text{ stuks} = 5,60 \text{ EUR/stuk}$ * Totale kostprijs ALPHA: $15,00 EUR + 5,60 \text{ EUR} = 20,60 \text{ EUR}$ * Winst ALPHA: $22,00 \text{ EUR} - 20,60 \text{ EUR} = 1,40 \text{ EUR}$ * **Kostprijs BETA:** * Directe kosten (gegeven): 4,00 EUR/stuk * Indirecte kosten: $160.000 \text{ DAU} \times 2,80 \text{ EUR/DAU} = 448.000 \text{ EUR}$ * Indirecte kosten per stuk BETA: $448.000 \text{ EUR} / 200.000 \text{ stuks} = 2,24 \text{ EUR/stuk}$ * Totale kostprijs BETA: $4,00 \text{ EUR} + 2,24 \text{ EUR} = 6,24 \text{ EUR}$ * Winst BETA: $10,00 \text{ EUR} - 6,24 \text{ EUR} = 3,76 \text{ EUR}$ **Interpretatie:** Volgens deze methode is BETA niet winstgevend, wat de directie doet twijfelen. **3.3.2.2 Traditioneel kostprijsssysteem met twee verdeelsleutels** Hier worden de indirecte kosten gesplitst en toegewezen aan de productieafdelingen (kostenplaatsen): Snijafdeling en Drukafdeling. * Indirecte kosten Snijafdeling: 150 000,00 EUR (directe arbeid) + 100 000,00 EUR (afschrijving vorklift) = 250 000,00 EUR * Indirecte kosten Drukafdeling: 320 000,00 EUR (indirecte arbeid) + 90 000,00 EUR (afschrijving machines) + 60 000,00 EUR (energie machines) = 470 000,00 EUR Verdeelsleutels per afdeling: * Snijafdeling: Directe Arbeidsuren (DAU). Kostprijs per DAU: $250.000 \text{ EUR} / 200.000 \text{ DAU} = 1,25 \text{ EUR/DAU}$ * Drukafdeling: Machine-uren. Totaal machine-uren: ALPHA (50 000 uur) + BETA (40 000 uur) = 90 000 uur. Kostprijs per machine-uur: $470.000 \text{ EUR} / 90.000 \text{ uur} = 5,22 \text{ EUR/uur}$ * **Kostprijs ALPHA:** * Directe kosten: 15,00 EUR * Snijafdeling: $40.000 \text{ DAU} \times 1,25 \text{ EUR/DAU} = 50.000 \text{ EUR}$ * Drukafdeling: $50.000 \text{ uur} \times 5,22 \text{ EUR/uur} = 261.000 \text{ EUR}$ * Totaal indirecte kosten ALPHA: $50.000 \text{ EUR} + 261.000 \text{ EUR} = 311.000 \text{ EUR}$ * Indirecte kosten per stuk ALPHA: $311.000 \text{ EUR} / 20.000 \text{ stuks} = 15,55 \text{ EUR/stuk}$ * Totale kostprijs ALPHA: $15,00 \text{ EUR} + 15,55 \text{ EUR} = 30,55 \text{ EUR}$ * Winst ALPHA: $22,00 \text{ EUR} - 30,55 \text{ EUR} = -8,55 \text{ EUR}$ * **Kostprijs BETA:** * Directe kosten: 4,00 EUR * Snijafdeling: $160.000 \text{ DAU} \times 1,25 \text{ EUR/DAU} = 200.000 \text{ EUR}$ * Drukafdeling: $40.000 \text{ uur} \times 5,22 \text{ EUR/uur} = 208.800 \text{ EUR}$ * Totaal indirecte kosten BETA: $200.000 \text{ EUR} + 208.800 \text{ EUR} = 408.800 \text{ EUR}$ * Indirecte kosten per stuk BETA: $408.800 \text{ EUR} / 200.000 \text{ stuks} = 2,04 \text{ EUR/stuk}$ * Totale kostprijs BETA: $4,00 \text{ EUR} + 2,04 \text{ EUR} = 6,04 \text{ EUR}$ * Winst BETA: $10,00 \text{ EUR} - 6,04 \text{ EUR} = 3,96 \text{ EUR}$ **Interpretatie:** Deze methode laat ALPHA verlieslatend zijn en BETA winstgevend. Dit geeft een ander beeld dan de eerste methode. #### 3.3.3 Knelpunten van traditionele kostprijsberekening in de Bluemoon casus De traditionele kostprijsberekeningen, ongeacht het aantal verdeelsleutels, leiden tot de conclusie dat het standaardproduct BETA niet winstgevend is en het gespecialiseerde product ALPHA wel winstgevend (of minder verlieslatend). Dit kan leiden tot strategische beslissingen om BETA te verminderen of de prijs te verhogen. De kern van het probleem ligt in de toewijzing van indirecte kosten op basis van volume-gerelateerde verdeelsleutels. Hoewel machinegebruik en inspectie deels volume-gerelateerd zijn, geldt dit niet voor alle indirecte kosten: * **Instellen van machines en verplaatsen van materialen:** Deze activiteiten worden sterk beïnvloed door de complexiteit van het product en de grootte van de productieseries, niet zozeer door het totale productievolume. * ALPHA, met zijn kleine series en complexe motief, vereist veel meer omstellingen en materiaalverplaatsingen dan BETA. * Een verdeling op basis van DAU zou onevenredig veel van deze kosten toewijzen aan BETA, terwijl ALPHA ze in werkelijkheid veel sterker veroorzaakt. In dit voorbeeld veroorzaakt ALPHA 60% van de instellingskosten (60 omstellingen) en 60% van de materiaalverplaatsingskosten (180 verplaatsingen), terwijl BETA 40% veroorzaakt (40 omstellingen, 120 verplaatsingen). Dit leidt tot een overbelasting van standaardproducten (te hoge kosten, lijken minder winstgevend) en een bevoordeling van gespecialiseerde producten (te lage kosten, lijken meer winstgevend). #### 3.3.4 Activity Based Costing toegepast op Bluemoon ABC wijst indirecte kosten toe op basis van de activiteiten die deze kosten veroorzaken. **3.3.4.1 Bepalen van kosten per activiteit (resource drivers)** De indirecte kosten worden toegewezen aan de vier kernactiviteiten: * **Instellen van machines:** Totale kosten = 240 000,00 EUR. * Resource driver: Aantal omstellingen. Totaal 100 omstellingen (60 voor ALPHA, 40 voor BETA). * Kosten per omstelling: $240.000 \text{ EUR} / 100 \text{ omstellingen} = 2.400 \text{ EUR/omstelling}$ * **Verplaatsen van materialen:** Totale kosten = 120 000,00 EUR. * Resource driver: Aantal materiaalverplaatsingen. Totaal 300 verplaatsingen (180 voor ALPHA, 120 voor BETA). * Kosten per verplaatsing: $120.000 \text{ EUR} / 300 \text{ verplaatsingen} = 400 \text{ EUR/verplaatsing}$ * **Gebruik van machines:** Totale kosten = 200 000,00 EUR. * Resource driver: Machine-uren. Totaal 90 000 machine-uren (50 000 voor ALPHA, 40 000 voor BETA). * Kosten per machine-uur: $200.000 \text{ EUR} / 90.000 \text{ uur} = 2,22 \text{ EUR/uur}$ * **Inspecteren van producten:** Totale kosten = 160 000,00 EUR. * Resource driver: Aantal geïnspecteerde eenheden. Totaal 220 000 eenheden (20 000 voor ALPHA, 200 000 voor BETA). * Kosten per inspectie: $160.000 \text{ EUR} / 220.000 \text{ eenheden} = 0,73 \text{ EUR/eenheid}$ **3.3.4.2 Toewijzen van activiteitkosten aan producten (activity drivers)** De kosten van elke activiteit worden nu toegewezen aan ALPHA en BETA op basis van hun gebruik van de desbetreffende activity driver. * **Kosten Instellen Machines:** * ALPHA: $60 \text{ omstellingen} \times 2.400 \text{ EUR/omstelling} = 144.000 \text{ EUR}$ * BETA: $40 \text{ omstellingen} \times 2.400 \text{ EUR/omstelling} = 96.000 \text{ EUR}$ * **Kosten Verplaatsen Materialen:** * ALPHA: $180 \text{ verplaatsingen} \times 400 \text{ EUR/verplaatsing} = 72.000 \text{ EUR}$ * BETA: $120 \text{ verplaatsingen} \times 400 \text{ EUR/verplaatsing} = 48.000 \text{ EUR}$ * **Kosten Gebruik Machines:** * ALPHA: $50.000 \text{ uur} \times 2,22 \text{ EUR/uur} = 111.000 \text{ EUR}$ * BETA: $40.000 \text{ uur} \times 2,22 \text{ EUR/uur} = 88.800 \text{ EUR}$ * **Kosten Inspecteren Producten:** * ALPHA: $20.000 \text{ eenheden} \times 0,73 \text{ EUR/eenheid} = 14.600 \text{ EUR}$ * BETA: $200.000 \text{ eenheden} \times 0,73 \text{ EUR/eenheid} = 146.000 \text{ EUR}$ **3.3.4.3 Berekening totale indirecte kosten per product en kostprijs per eenheid** * **Totale indirecte kosten ALPHA:** $144.000 + 72.000 + 111.000 + 14.600 = 341.600 \text{ EUR}$ * **Indirecte kosten per stuk ALPHA:** $341.600 \text{ EUR} / 20.000 \text{ stuks} = 17,08 \text{ EUR/stuk}$ * **Totale kostprijs ALPHA:** $15,00 \text{ EUR (direct)} + 17,08 \text{ EUR (indirect)} = 32,08 \text{ EUR}$ * **Winst ALPHA:** $22,00 \text{ EUR} - 32,08 \text{ EUR} = -10,08 \text{ EUR}$ * **Totale indirecte kosten BETA:** $96.000 + 48.000 + 88.800 + 146.000 = 378.800 \text{ EUR}$ * **Indirecte kosten per stuk BETA:** $378.800 \text{ EUR} / 200.000 \text{ stuks} = 1,89 \text{ EUR/stuk}$ * **Totale kostprijs BETA:** $4,00 \text{ EUR (direct)} + 1,89 \text{ EUR (indirect)} = 5,89 \text{ EUR}$ * **Winst BETA:** $10,00 \text{ EUR} - 5,89 \text{ EUR} = 4,11 \text{ EUR}$ #### 3.3.5 Interpretatie en strategische besluitvorming op basis van ABC Volgens het ABC-kostprijs-systeem is standaardproduct BETA winstgevend, terwijl gespecialiseerd product ALPHA minder winstgevend is dan gedacht (en nu ook verlieslatend blijkt te zijn). Dit leidt tot een andere strategische aanbeveling: * **Niet minder nadruk leggen op BETA:** Het product is winstgevend en een prijsverhoging is niet direct nodig. * **Onderzoeken waarom ALPHA minder winstgevend is:** De hogere kosten van ALPHA onder ABC wijzen op de noodzaak om de efficiëntie in de activiteiten die ALPHA sterk verbruikt (instellen machines, verplaatsen materialen) te verbeteren, of de prijs van ALPHA te verhogen indien mogelijk. ### 3.4 Vergelijking traditioneel KPS met ABC | Aspect | Traditioneel Kostprijs-systeem (KPS) | Activity Based Costing (ABC) | | :--------------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | **Kostenallocatie** | Volume-gerelateerde verdeelsleutels (bv. DAU, machine-uren) via kostenplaatsen. | Activiteiten als intermediair voor kostenallocatie, gebruik makend van resource drivers en activity drivers. | | **Invloed op productkosten** | Standaardproducten (hoge volumes) worden te veel belast met kosten die door gespecialiseerde producten worden veroorzaakt. | Lagere kostprijs voor standaardproducten en hogere kostprijs voor gespecialiseerde producten dan bij traditionele methoden, dichter bij werkelijkheid. | | **Winstgevendheid Producten**| Kan gespecialiseerde producten als winstgevend doen lijken en standaardproducten als verlieslatend. | Geeft een accurater beeld van de winstgevendheid van zowel standaard- als gespecialiseerde producten. | | **Besluitvorming** | Kan leiden tot verkeerde strategische beslissingen (bv. afbouwen van winstgevende producten). | Biedt betrouwbare informatie voor strategische beslissingen (bv. prijszetting, productmix, procesverbetering). | | **Complexiteit** | Relatief eenvoudig en minder arbeidsintensief. | Complexer en arbeidsintensiever om te implementeren en te onderhouden. | ### 3.5 Gebruik en nut van ABC ABC biedt waardevolle inzichten door: * **Informatie over ingezette middelen:** Welke middelen worden gebruikt en wat kosten ze. * **Informatie over geleverde activiteiten:** Welke activiteiten worden uitgevoerd en welke kosten ze met zich meebrengen. * **Informatie over kostprijs van producten en diensten:** Accuratere kostprijsberekening op basis van het werkelijke gebruik van activiteiten. Deze informatie ondersteunt strategisch beleid, zoals: * **Beoordeling van winstgevendheid:** Gedetailleerde analyse van de winstgevendheid per product, dienst, klant, etc. * **Besluitvorming:** * **Prijszetting:** Onderbouwing van verkoopprijzen. * **Productbeleid:** Aanpassen van de productmix en focus op meest winstgevende producten. * **Procesverbetering:** Identificeren van inefficiënte activiteiten en kansen voor kostenreductie. ### 3.6 Welke ondernemingen hebben baat bij een ABC-systeem? Ondernemingen die baat hebben bij een ABC-systeem zijn doorgaans die met: * **Veel indirecte kosten:** Waar de toewijzing van deze kosten een significante impact heeft op de totale kosten. * **Activiteiten op verschillende niveaus:** Waar activiteiten niet alleen op eenheidsniveau plaatsvinden, maar ook op batch-, product- of klantniveau. * **Duidelijke verschillen in complexiteit en volume van kostenobjecten:** Wanneer producten of diensten sterk variëren in hun complexiteit, productiemethoden en volumes, wat leidt tot verschillende consumptiepatronen van activiteiten. > **Tip:** De implementatie van ABC kan kostbaar en tijdrovend zijn. Vaak wordt dit uitbesteed aan consultancybedrijven. Echter, de verkregen inzichten kunnen leiden tot significante verbeteringen in winstgevendheid en strategische positionering. ### 3.7 Te kennen/kunnen * Omschrijf de nood aan alternatieve kostprijsberekeningssystemen zoals ABC ter aanvulling op traditionele methoden. * Leg het principe van Activity Based Costing uit. * Definieer "resource drivers" en "activity drivers". * Noem kenmerken van ondernemingen die baat kunnen hebben bij ABC. * Som enkele voor- en nadelen van ABC op. > **Belangrijk:** Voor dit onderwerp zijn geen berekeningen vereist voor het examen; de focus ligt op de systematiek en de concepten achter ABC. --- # Vergelijking en nut van Activity Based Costing Dit hoofdstuk vergelijkt traditionele kostprijsystemen met Activity Based Costing (ABC) en belicht de voordelen en het nut van de ABC-methode. ### 4.1 Tekortkomingen van traditionele kostprijsystemen Traditionele kostprijsberekeningssystemen, vaak gericht op externe verslaggeving en voorraadwaardering, kennen belangrijke tekortkomingen, met name in de huidige complexe bedrijfsomgeving. * **Nadruk op volume-gerelateerde verdeelsleutels:** Traditionele systemen alloceren indirecte kosten voornamelijk op basis van volume-indicatoren zoals het aantal geproduceerde stuks of directe arbeidsuren (DAU). Dit is echter vaak geen realistische basis voor kostenverdeling. * **Veranderende bedrijfsomgeving:** De toegenomen automatisering en complexere productietechnologieën hebben geleid tot een groter belang van indirecte kosten ten opzichte van directe kosten. Een volume-gebaseerde verdeling schiet hierbij tekort. * **Onrealistische kostenallocatie:** Veel indirecte kosten worden niet veroorzaakt door het productievolume, maar door andere factoren zoals de complexiteit van producten, de frequentie van omstellingen of het aantal bestellingen. Traditionele systemen negeren deze oorzaken, waardoor kosten onrealistisch worden toegewezen. * **Strategische besluitvorming:** Door de onnauwkeurige kostentoerekening kunnen traditionele systemen leiden tot misleidende informatie voor strategische besluitvorming, zoals productmix, prijszetting en winstgevendheidanalyses. Standaardproducten met een hoog volume kunnen ten onrechte te hoge kosten toegewezen krijgen, terwijl gespecialiseerde producten met een laag volume en complexe processen juist te lage kosten toegewezen krijgen. ### 4.2 Activity Based Costing (ABC): Principe en werking Activity Based Costing (ABC) biedt een alternatief door indirecte kosten op een meer gefundeerde manier toe te wijzen aan kostenobjecten (producten, diensten, etc.). #### 4.2.1 Filosofie van ABC De kernfilosofie van ABC is dat producten of diensten kosten veroorzaken doordat er activiteiten worden uitgevoerd om ze te realiseren. * **Activiteiten als centraal punt:** Ondernemingsprocessen worden ontleed in specifieke activiteiten (bv. aankopen, materiaal verplaatsen, machines instellen, assembleren, inspecteren). * **Middelen verbruik door activiteiten:** De kosten van middelen (indirecte kosten) worden eerst toegewezen aan de activiteiten die deze middelen verbruiken. Dit gebeurt met behulp van 'resource drivers'. * **Activiteiten verbruik door kostenobjecten:** Vervolgens worden de kosten van deze activiteiten toegewezen aan de kostenobjecten die de activiteiten verbruiken. Dit gebeurt met behulp van 'activity drivers'. #### 4.2.2 Werking van ABC De werking van ABC kan als volgt worden samengevat: 1. **Identificatie van activiteiten:** Alle relevante activiteiten binnen de organisatie worden geïdentificeerd. 2. **Toewijzing van indirecte kosten aan activiteiten (Resource Drivers):** Indirecte kosten (kosten van middelen) worden toegewezen aan de geïdentificeerde activiteiten. Een 'resource driver' is de basis of verdeelsleutel die aangeeft in welke mate een activiteit een bepaald middel verbruikt. * *Voorbeeld resource driver:* Uren indirecte arbeid per activiteit, afschrijving van een machine per activiteit die deze machine gebruikt. 3. **Berekening van kostentarief per activiteit:** Per activiteit wordt een kostentarief bepaald op basis van de totale activiteitkosten en het totaal aantal eenheden van de 'activity driver'. * Kostentarief per activiteit = Totale kosten van activiteit / Totaal aantal eenheden activity driver 4. **Toewijzing van activiteitkosten aan kostenobjecten (Activity Drivers):** De kosten van elke activiteit worden toegewezen aan de kostenobjecten (producten, diensten) die deze activiteit verbruiken. Een 'activity driver' is de factor die de variatie in de kosten van een activiteit veroorzaakt en aangeeft in welke mate een kostenobject gebruikmaakt van die activiteit. * *Voorbeeld activity driver:* Aantal machine-instellingen voor een product, aantal materiaalverplaatsingen per product, aantal inspecties per product. 5. **Berekening van de kostprijs van het kostenobject:** De som van de directe kosten en de toegewezen indirecte kosten vormt de totale kostprijs van het kostenobject. > **Tip:** ABC streeft naar een accuratere en betrouwbaardere kosteninformatie door de oorzaak-gevolgrelatie tussen activiteiten en kostenobjecten explicieter te maken. ### 4.3 Vergelijking traditioneel kostprijsysteem (KPS) met ABC | Kenmerk | Traditioneel Kostprijsysteem (KPS) | Activity Based Costing (ABC) | | :-------------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | **Focus** | Productieafdelingen (kostenplaatsen) | Activiteiten | | **Verdeelsleutels Indirecte Kosten** | Meestal één of twee volume-gerelateerde verdeelsleutels (bv. DAU, machine-uren, machine-uren) | Meerdere 'activity drivers' die de oorzaak van de kosten beter weerspiegelen (bv. aantal omstellingen, aantal bestellingen, aantal inspecties) | | **Kostenallocatie** | Vereenvoudigde allocatie; kosten worden primair toegewezen op basis van productievolume. | Meer gedetailleerde en accurate allocatie; kosten worden toegewezen op basis van het daadwerkelijke gebruik van activiteiten door kostenobjecten. | | **Gevolgen voor kostprijs** | Standaardproducten (hoog volume) worden vaak te zwaar belast met kosten; gespecialiseerde producten (laag volume, complex) te licht. | Nauwkeurigere kostprijsberekening voor zowel standaard- als gespecialiseerde producten. Kosten worden eerlijker verdeeld over producten die de activiteiten daadwerkelijk veroorzaken. | | **Geschiktheid voor besluitvorming** | Minder geschikt voor strategische beslissingen door mogelijk misleidende kosteninformatie. | Biedt betere inzichten voor prijszetting, productbeleid en winstgevendheidanalyses, wat leidt tot effectievere strategische besluitvorming. | | **Complexiteit** | Relatief eenvoudig te implementeren en te beheren. | Complexer en vereist meer inspanning voor implementatie en beheer. | > **Voorbeeld:** In een traditioneel systeem worden instellingskosten van machines vaak toegewezen op basis van totale machine-uren. Dit betekent dat een product dat veel machine-uren vereist (en mogelijk een laag volume) een groter deel van de instellingskosten draagt, zelfs als het product weinig omstellingen vereist. Bij ABC zouden deze instellingskosten direct gekoppeld worden aan het aantal omstellingen die nodig zijn voor de productie van dat specifieke product. ### 4.4 Gebruik en nut van ABC ABC biedt aanzienlijke voordelen en is nuttig voor diverse bedrijfsdoeleinden: * **Informatie over ingezette middelen:** ABC geeft een gedetailleerd overzicht van welke middelen worden ingezet voor welke activiteiten en wat de kosten hiervan zijn. * **Informatie over geleverde activiteiten:** Het systeem biedt inzicht in welke activiteiten worden uitgevoerd ten behoeve van producten en diensten. * **Accuratere kostprijsberekening:** Door de kosten van activiteiten nauwkeuriger toe te wijzen op basis van het daadwerkelijke gebruik, levert ABC een betrouwbaardere kostprijs voor producten en diensten. Dit is cruciaal voor: * **Beoordeling van winstgevendheid:** De ware winstgevendheid van producten, diensten, klanten en markten kan beter worden bepaald. * **Besluitvorming:** Betere onderbouwde beslissingen op het gebied van prijszetting, productmix en concurrentiestrategie. * **Prijszetting:** Verkoopprijzen kunnen realistischer worden vastgesteld op basis van de werkelijke kosten. * **Productbeleid:** De focus kan worden verschoven naar de meest winstgevende producten en diensten. #### 4.4.1 Welke ondernemingen hebben baat bij een ABC-systeem? Ondernemingen die baat kunnen hebben bij de implementatie van een ABC-systeem zijn typisch diegenen met: * **Veel indirecte kosten:** Hoe groter het aandeel van indirecte kosten in de totale kosten, hoe belangrijker een accurate toewijzing is. * **Complexe activiteitenstructuren:** Organisaties waar veel activiteiten op verschillende niveaus worden uitgevoerd, los van het directe productievolume. * **Grote verschillen in kostenobjectcomplexiteit en volume:** Wanneer er aanzienlijke variatie is in de complexiteit van producten of diensten, de productievolumes, of de klantbehoeften. Dit is vaak het geval in sectoren met een breed productportfolio, veel productvarianten of complexe diensten. > **Tip:** Hoewel ABC waardevolle inzichten biedt, is het ook complex en kan het duur zijn om te implementeren en te onderhouden. Het is daarom vooral zinvol voor organisaties waar de voordelen opwegen tegen de kosten. ### 4.5 Voor- en nadelen van Activity Based Costing **Voordelen:** * **Accuratere kostprijsberekening:** Geeft een realistischer beeld van de werkelijke kosten van producten en diensten. * **Betere besluitvorming:** Ondersteunt strategische beslissingen door nauwkeurigere winstgevendheidsanalyse. * **Inzicht in kostenveroorzakers:** Identificeert welke activiteiten en drivers kosten veroorzaken, wat kan leiden tot kostenbesparingen. * **Verbeterde focus op klantwaarde:** Helpt bij het identificeren van de kosten die gerelateerd zijn aan specifieke klanten of klantsegmenten. * **Potentieel voor procesverbetering:** Door activiteiten te analyseren, kunnen inefficiënties worden blootgelegd. **Nadelen:** * **Complexiteit en kosten:** Implementatie en onderhoud van een ABC-systeem kunnen tijdrovend, complex en kostbaar zijn. * **Geen wettelijke verplichting:** ABC is geen vereiste voor externe verslaggeving, waardoor de interne focus soms moeilijk te handhaven is. * **Subjectiviteit bij selectie van drivers:** De keuze van resource drivers en activity drivers kan subjectief zijn en de uitkomsten beïnvloeden. * **Niet altijd geschikt voor alle organisaties:** Voor zeer eenvoudige organisaties met voornamelijk directe kosten en een uniform productaanbod, kan ABC overkill zijn. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Kostenobject | Elk product, dienst, klant, project of andere eenheid waarvoor de kostprijs bepaald moet worden. Het is het doel waar de kosten aan worden toegewezen. | | Resource drivers | Factoren die het verbruik van een resource (zoals arbeid, machine-uren, kantoorruimte) door een activiteit bepalen. Ze meten de hoeveelheid resource die door een activiteit wordt gebruikt. | | Activity drivers | Factoren die het verbruik van een activiteit door een kostenobject bepalen. Ze meten de mate waarin een product of dienst gebruikmaakt van een specifieke activiteit. | | Traditionele kostprijsberekening (integrale kostprijsberekening) | Een methode waarbij alle productiekosten, zowel directe als indirecte, worden toegewezen aan de producten. Vaak wordt hierbij gebruikgemaakt van volume-gerelateerde verdeelsleutels voor indirecte kosten. | | Indirecte kosten | Kosten die niet direct toewijsbaar zijn aan een specifiek product of dienst, zoals huur, afschrijvingen op machines, of salarissen van managementpersoneel. Deze kosten worden vaak via verdeelsleutels toegewezen. | | Kostenplaats | Een afdeling of functioneel gebied binnen een organisatie waar kosten worden verzameld en beheerd, zoals de productieafdeling of de afdeling administratie. | | Kostensoort | Een classificatie van kosten op basis van hun aard, zoals lonen, materialen, huur, of energie. | | Ondernemingsproces | De reeks van activiteiten die een onderneming uitvoert om haar doelstellingen te bereiken, van inkoop tot verkoop en klantenservice. | | Volume-gerelateerde verdeelsleutels | Allocatiemethoden voor indirecte kosten die gebaseerd zijn op het productievolume of de output, zoals het aantal geproduceerde eenheden of machine-uren. | | Financieel verslaggeving | Het proces van het opstellen en presenteren van financiële overzichten voor externe belanghebbenden, zoals investeerders en crediteuren, volgens wettelijke normen. | | Strategisch management | Het proces waarbij organisaties hun langetermijndoelstellingen formuleren, implementeren en evalueren om concurrentievoordeel te behalen. | | Winstgevendheid | De mate waarin een bedrijf winst genereert uit zijn activiteiten, vaak uitgedrukt als een percentage van de omzet of het geïnvesteerd kapitaal. |