deel 9,10,11,12.pdf

# Wat zijn overheidsopdrachten en waarom zijn ze belangrijk Een overheidsopdracht is een overeenkomst onder bezwarende titel tussen een of meer ondernemers en een of meer aanbesteders voor het uitvoeren van werken, het leveren van producten of het verlenen van diensten. Deze opdrachten zijn van cruciaal belang omdat overheden, die taken van algemeen belang uitvoeren, vaak afhankelijk zijn van derden om deze te realiseren en omdat ze betaald worden met overheidsgeld, wat efficiëntie en transparantie vereist. Europees Unierecht speelt een significante rol door beginselen als vrije markt, mededinging en duurzaamheid te waarborgen, met specifieke aandacht voor gelijke behandeling, transparantie en proportionaliteit [15](#page=15) [16](#page=16) [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20) [3](#page=3). ### 1.1 Definitie van een overheidsopdracht Een overheidsopdracht vereist essentieel een overeenkomst, wat duidt op een rechtsverhouding tussen de overheid en een ondernemer met wederzijdse wilsovereenstemming. Deze overeenkomst moet onder bezwarende titel zijn, wat betekent dat elke partij verplicht is iets te geven of te doen. De aanbestedende overheid verbindt zich doorgaans tot een vergoeding, vaak een geldbedrag, maar ook andere directe of indirecte voordelen zijn mogelijk [4](#page=4) [5](#page=5). #### 1.1.1 Partijen bij een overheidsopdracht De overeenkomst wordt gesloten tussen één of meer ondernemers en één of meer aanbesteders. Een ondernemer kan een aannemer, leverancier of dienstverlener zijn en het begrip wordt breed geïnterpreteerd om alle soorten bedrijven, dochterondernemingen, verenigingen, universiteiten en andere entiteiten te omvatten, ongeacht of ze rechtspersonen zijn. Zelfs aanbestedende overheden kunnen als ondernemer optreden [6](#page=6). #### 1.1.2 Voorwerp van een overheidsopdracht Het voorwerp van een overheidsopdracht kan betrekking hebben op werken, leveringen of diensten. Overeenkomsten die geen van deze drie zaken tot doel hebben, vallen niet onder de definitie van overheidsopdrachten [7](#page=7). ### 1.2 Soorten overheidsopdrachten Overheidsopdrachten worden onderverdeeld in drie hoofdcategorieën: werken, leveringen en diensten [7](#page=7). #### 1.2.1 Overheidsopdrachten voor werken Een overheidsopdracht voor werken heeft betrekking op de uitvoering, of het ontwerp en de uitvoering, van bouwkundige of civieltechnische werkzaamheden die een economische of technische functie vervullen. Dit omvat het ontwerp en de uitvoering van een werk, of het laten uitvoeren van een werk dat voldoet aan de eisen van de aanbestedende overheid die de doorslaggevende invloed uitoefent op het soort of ontwerp van het werk [8](#page=8) [9](#page=9). #### 1.2.2 Overheidsopdrachten voor leveringen Overheidsopdrachten voor leveringen omvatten de aankoop, leasing, huur of huurkoop, al dan niet met koopoptie, van producten. Eigendomsoverdracht van de producten is hierbij niet vereist. Bijkomende plaatsings- en installatiewerkzaamheden die in ondergeschikte orde worden uitgevoerd, doen geen afbreuk aan de aard van de opdracht als overheidsopdracht voor leveringen [10](#page=10). #### 1.2.3 Overheidsopdrachten voor diensten Een overheidsopdracht voor diensten betreft het verlenen van diensten die niet onder de categorie 'werken' vallen. Net als bij leveringen, blijven bijkomende plaatsings- en installatiewerkzaamheden die in ondergeschikte orde worden uitgevoerd, de opdracht kwalificeren als een overheidsopdracht voor diensten [11](#page=11). #### 1.2.4 Gemengde opdrachten Gemengde opdrachten combineren verschillende soorten opdrachten (werk-dienst, werk-levering, levering-dienst) en worden geplaatst volgens de regels die van toepassing zijn op het hoofdonderwerp van de opdracht. Bij opdrachten die zowel diensten als leveringen omvatten, wordt het hoofdonderwerp bepaald door de hoogste geraamde waarde van de leveringen of diensten. Een voorbeeld is de aanschaf van apparatuur met bijhorend ontwerp en beheer, waarbij de waarde van elk deel wordt afgewogen [12](#page=12) [13](#page=13). > **Tip:** Het correct classificeren van een gemengde opdracht is cruciaal, aangezien dit de toepasselijke plaatsingsregels en bekendmakingseisen bepaalt [14](#page=14). ### 1.3 Belang van overheidsopdrachten De verschillende soorten overheidsopdrachten zijn belangrijk omdat ze de regels bepalen met betrekking tot de plaatsingswijzen, de bekendmaking en de uitvoering van de opdracht. Overheden doen een beroep op externe partijen om taken van algemeen belang te realiseren, aangezien ze niet alle taken zelf kunnen uitvoeren. Aangezien deze opdrachten met publiek geld worden gefinancierd, is een efficiënte en verantwoorde besteding essentieel [14](#page=14) [15](#page=15). ### 1.4 Invloed van Europees Unierecht en beginselen Europees Unierecht heeft een aanzienlijke impact op overheidsopdrachten, met als doelstellingen het realiseren van een vrije markt, effectieve mededinging en het respecteren van milieu-, sociale en arbeidsrechtelijke bepalingen. Dit bevordert ook efficiëntere en duurzamere opdrachten en vergroot de toegang voor KMO's [16](#page=16) [17](#page=17). #### 1.4.1 Europese beginselen De belangrijkste Europese beginselen die van toepassing zijn op overheidsopdrachten zijn: * **Gelijke behandeling:** Alle concurrenten moeten neutraal worden beoordeeld en de regels moeten uniform worden toegepast. Vergelijkbare situaties mogen niet ongelijk worden behandeld en onvergelijkbare situaties niet gelijk [18](#page=18). > **Voorbeeld:** Een overheid mag enkel offertes vergelijken die voldoen aan de minimumvereisten van het bestek en mag geen wijzigingen aan bestaande offertes vragen of aanvaarden [18](#page=18). * **Transparantie:** Overheidshandelen moet logisch, redelijk, traceerbaar en gemotiveerd zijn. Dit houdt in dat ondernemers voldoende en gelijke informatie moeten ontvangen (afdoende bekendmaking) en dat de plaatsing transparant verloopt door de vooraf bekendgemaakte criteria effectief te gebruiken voor de beoordeling. Kandidaten moeten ook inzicht krijgen in de redenen voor beslissingen (motiveringsplicht) [19](#page=19). * **Proportionaliteit:** De acties of sancties van de overheid moeten in verhouding staan tot het betrokken feit. Kleine onregelmatigheden leiden bijvoorbeeld niet zomaar tot uitsluiting, tenzij ze zich herhaaldelijk voordoen en de betrouwbaarheid van de ondernemer aantasten. Selectiecriteria moeten ook in verhouding staan tot het voorwerp van de opdracht [20](#page=20). #### 1.4.2 Bijkomende beginselen in het Belgisch recht Naast de Europese beginselen, hanteert het Belgisch recht ook specifieke principes: * **Mededinging:** Dit omvat het waarborgen van eerlijke concurrentie door fraude en favoritisme te vermijden, met maatregelen zoals de bekendmaking van opdrachten, objectiviteit van ambtenaren en het verbod op concurrentiebeperkende afspraken of technische voorschriften. Het doel is om de economisch meest voordelige offerte te verkrijgen, wat niet altijd de goedkoopste hoeft te zijn, maar gebaseerd is op prijs, kosten of de beste prijs-kwaliteitverhouding [21](#page=21). * **Forfaitair beginsel:** Overheidsopdrachten worden gesloten tegen een vaste prijs die gedurende de uitvoering niet wezenlijk mag wijzigen. Dit kan twee vormen aannemen [22](#page=22): * **Opdracht tegen globale prijs (GP, FH):** Een forfaitaire prijs dekt alle prestaties of alle posten van een inventaris. Dit is geschikt voor opdrachten waarbij de hoeveelheden niet variëren [23](#page=23). * **Opdracht tegen prijslijst (forfaitaire prijs per eenheid, EP, VH):** De eenheidsprijzen zijn forfaitair, terwijl de hoeveelheden vermoedelijk zijn of binnen een bepaalde vork vallen. Het totaalbedrag wordt berekend op basis van de werkelijk bestelde en gepresteerde hoeveelheden na uitvoering. Dit type is geschikt wanneer hoeveelheden wel kunnen variëren [24](#page=24) [25](#page=25). > **Opmerking:** Het forfaitaire beginsel belet niet dat prijzen tijdens de uitvoering kunnen worden herzien, bijvoorbeeld door economische of sociale factoren zoals schommelingen in loonkosten en materiaalprijzen, of bij onvoorzienbare omstandigheden. Artikel 38/9 KB Uitvoering 2017 verplicht een clausule in het bestek op te nemen die de gevolgen van onvoorzienbare omstandigheden opvangt [26](#page=26). * **Betaling:** Betaling vindt plaats nadat de prestaties zijn verstrekt en aanvaard. Voorschotten zijn slechts in uitzonderlijke gevallen toegestaan. Recentelijk zijn er initiatieven geïntroduceerd om de toegang voor KMO's te bevorderen, waaronder een verplichting tot het toekennen van voorschotten in bepaalde gevallen [27](#page=27). --- # Toepassingsgebied en wettelijk kader van overheidsopdrachten Dit deel van de studiehandleiding behandelt de entiteiten die als aanbestedende overheid worden beschouwd, wie overheidsopdrachten mag uitvoeren, de specifieke situaties waarin overheidsopdrachten zijn uitgesloten, en het Europese en Belgische wettelijke kader dat overheidsopdrachten reguleert [28](#page=28). ### 2.1 Wie is een aanbestedende overheid? Onder de noemer 'aanbestedende overheid' vallen verschillende categorieën entiteiten, zoals gedefinieerd in de Wet Overheidsopdrachten [28](#page=28): * **De Staat, Gewesten, Gemeenschappen en lokale overheden:** * Het begrip 'Staat' wordt functioneel geïnterpreteerd en omvat alle organen met wetgevende, uitvoerende of rechterlijke bevoegdheid. Dit geldt ook voor onderdelen zoals het Vlaams Parlement, de Vlaamse Regering, ministers en ministeries, inclusief hun wetenschappelijke instellingen en diensten met afzonderlijk beheer. Lokale overheden zoals provincies en gemeenten vallen hier ook onder [29](#page=29). * **Publiekrechtelijke instellingen en bepaalde personen:** * Publiekrechtelijke instellingen omvatten onder andere instellingen van openbaar nut, kerkfabrieken, instellingen belast met het beheer van de temporaliën van erkende erediensten, intergemeentelijke politiezones, autonome gemeentebedrijven, gewestelijke ontwikkelingsmaatschappijen en ruilverkavelingscomités [30](#page=30). * Andere personen worden als aanbestedende overheid beschouwd indien zij voldoen aan de volgende voorwaarden: * Opgericht zijn met het specifieke doel te voorzien in behoeften van algemeen belang die niet van industriële of commerciële aard zijn [31](#page=31). * Rechtspersoonlijkheid bezitten [31](#page=31). * Op een bepaalde wijze afhangen van de Staat, Gewesten, Gemeenschappen, lokale overheden, of andere publiekrechtelijke instellingen of personen [31](#page=31). * **Verenigingen bestaande uit een of meer aanbestedende overheden:** * Deze categorie omvat alle vormen van overheidssamenwerking die resulteren in lichamen zonder rechtspersoonlijkheid, die geen plaatselijke of territoriale lichamen zijn en ook niet onder het begrip publiekrechtelijke instelling vallen [32](#page=32). * **Privé-(rechts)personen:** * Privépersonen worden ook als aanbestedende overheid beschouwd indien voldaan wordt aan de volgende cumulatieve voorwaarden: * Het geraamde opdrachtbedrag is gelijk aan of hoger dan de drempel voor Europese bekendmaking [33](#page=33). * De opdracht wordt voor meer dan vijftig percent rechtstreeks gesubsidieerd door een aanbestedende overheid [33](#page=33). * De opdracht betreft specifieke werken (civieltechnisch, ziekenhuizen, sport-, recreatie-, vrijetijdsgebouwen, school-, universiteits-, en administratieve gebouwen) of daaraan verbonden diensten [33](#page=33). ### 2.2 Wie kan overheidsopdrachten uitvoeren? Om overheidsopdrachten, met name voor werken van een bepaalde aard en omvang, uit te voeren, moet een aannemer aan specifieke voorwaarden voldoen. Deze voorwaarden richten zich voornamelijk op [34](#page=34): * **Technische bekwaamheid** [34](#page=34). * **Financiële draagkracht** [34](#page=34). * **Professionele integriteit** [34](#page=34). Indien aan deze voorwaarden is voldaan, ontvangt de aannemer een erkenning, die fungeert als een kwaliteitslabel en noodzakelijk is voor het uitvoeren van overheidsopdrachten boven een bepaalde waarde. Erkende aannemers worden ingedeeld in klassen (naargelang de omvang van de werken) en categorieën/ondercategorieën (naargelang de specifieke aard van de werken) [34](#page=34) [35](#page=35). ### 2.3 Uitsluitingen van het toepassingsgebied Bepaalde opdrachten vallen buiten het toepassingsgebied van de algemene reglementering inzake overheidsopdrachten. Dit omvat [36](#page=36): * **Opdrachten in speciale sectoren:** Opdrachten geplaatst in de sectoren water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten vallen onder een specifieke regeling [36](#page=36). * **Specifieke uitsluitingen op het gebied van elektronische communicatie:** Dit omvat ook televisie-, radio-omroep- en kabeltelevisienetwerken [36](#page=36). * **Opdrachten geplaatst op grond van internationale voorschriften** [36](#page=36). Daarnaast zijn er specifieke uitsluitingen voor diensten [37](#page=37) [38](#page=38): * Diensten inzake koop of huur van onroerende goederen of rechten [37](#page=37). * Diensten inzake omroep en zendtijd [37](#page=37). * Arbitrage- en bemiddelingsdiensten [37](#page=37). * Bepaalde juridische diensten [37](#page=37). * Financiële diensten betreffende de uitgifte, aankoop, verkoop en overdracht van effecten of andere financiële instrumenten [37](#page=37). * Leningen [37](#page=37). * Arbeidsovereenkomsten [38](#page=38). * Overheidsopdrachten die betrekking hebben op bepaalde nooddiensten [38](#page=38). * Openbaar personenvervoer per trein of metro [38](#page=38). * Opdrachten voor diensten inzake politieke campagnes [38](#page=38). Andere uitsluitingen omvatten [39](#page=39): * Diensten op grond van een alleenrecht tussen aanbestedende overheden [39](#page=39). * Samenwerking met andere overheidsdiensten (in-house toezicht) [39](#page=39). * Niet-geïnstitutionaliseerde horizontale samenwerking [39](#page=39). * Onderzoeks- en ontwikkelingsdiensten [39](#page=39). * Overheidsopdrachten op defensie- en veiligheidsgebied [39](#page=39). > **Tip:** Vastgoedtransacties en verkopen zijn in beginsel niet onderworpen aan de reglementering inzake overheidsopdrachten. Dit geldt zolang de transactie niet verder gaat dan het stellen van algemene ambities en er geen aanzienlijke perken worden gesteld aan de "private realisatie" onder "privaat bouwheerschap". Indien de transactie wel verder gaat dan het louter informeren over stedenbouwkundige of juridische perken, en technische ambitieniveaus of functionele eisen definieert die in toetsingscriteria zouden worden vertaald, kan dit alsnog onder de reglementering vallen [40](#page=40) [41](#page=41). Indien een contract geen overheidsopdracht is, blijven de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, formele motiveringsverplichting en openbaarheid van bestuur van toepassing [42](#page=42). ### 2.4 Wettelijk kader van overheidsopdrachten De Belgische regelgeving inzake overheidsopdrachten is sterk beïnvloed door Europese richtlijnen, die werden geïntroduceerd om een gemeenschappelijke markt te realiseren [43](#page=43). #### 2.4.1 Europees wettelijk kader De belangrijkste Europese richtlijnen op het gebied van overheidsopdrachten zijn: * **Richtlijn 2014/23/EU:** Betreft het plaatsen van concessieovereenkomsten [44](#page=44). * **Richtlijn 2014/24/EU:** Reguleert het plaatsen van overheidsopdrachten in de klassieke sectoren en trekt Richtlijn 2004/18/EG in [44](#page=44). * **Richtlijn 2014/25/EU:** Betreft het plaatsen van opdrachten in de sectoren water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten en trekt Richtlijn 2004/17/EG in [44](#page=44). #### 2.4.2 Belgisch wettelijk kader De Belgische wetgeving kan worden onderverdeeld naargelang de sector: * **Klassieke sectoren:** * Wet inzake overheidsopdrachten van 17 juni 2016 [45](#page=45). * Wet betreffende de motivering, de informatie en de rechtsmiddelen inzake overheidsopdrachten, bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten en concessies van 17 juni 2013 [45](#page=45). * Koninklijk besluit plaatsing overheidsopdrachten in de klassieke sectoren van 18 april 2017 [45](#page=45). * Koninklijk besluit tot bepaling van de algemene uitvoeringsregels van de overheidsopdrachten van 14 januari 2013 [45](#page=45). * **Overige sectoren:** * **Speciale sectoren:** Betreffen water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten (Titel 2 van de wet van 17 juni 2016) [46](#page=46). * **Defensie en veiligheid:** Gereglementeerd door de wet van 13 augustus 2011 [46](#page=46). * **Concessies:** Gereglementeerd door de wet van 17 juni 2016 betreffende de concessieovereenkomsten, die een exclusief recht op een bepaalde activiteit en een exploitatierecht verlenen [46](#page=46). Naast wetten en koninklijke besluiten spelen ook omzendbrieven, charters (bv. "Toegang van kmo's tot overheidsopdrachten") en gidsen (bv. omtrent de strijd tegen sociale dumping) een rol in de regelgeving. Bepaalde regels met betrekking tot onderaanneming, zoals het verbod op volledige onderaanneming en de beperking tot twee-derde niveaus, zijn eveneens van belang [47](#page=47). --- # Procedures en opmaak van overheidsopdrachten Dit onderdeel behandelt de stappen die leiden tot het plaatsen van een overheidsopdracht, vanaf de initiële behoefteomschrijving tot de gedetailleerde inhoud van het bestek. ### 3.1 De aanloop tot een overheidsopdracht De voorbereiding van een overheidsopdracht omvat verschillende cruciale stappen die de basis leggen voor een succesvolle plaatsing. #### 3.1.1 Behoefteomschrijving Dit is de fase waarin de aanbestedende overheid formuleert wat precies aangekocht, gebouwd of welke dienst afgenomen wenst te worden. Het gaat om het definiëren van de "vraag" [53](#page=53). #### 3.1.2 Marktverkenning Marktconsultaties mogen worden gehouden vóór het aanvatten van een plaatsingsprocedure om de voorbereiding te ondersteunen en marktdeelnemers te informeren over de plannen en eisen van de overheid. Deze consultaties mogen de planning en het verloop van de procedure beïnvloeden, mits de mededinging niet wordt vervalst en de beginselen van non-discriminatie en transparantie niet worden geschonden [54](#page=54). De voornaamste doelen van marktconsultaties zijn: * Een correcte inschatting van de raming [55](#page=55). * Het vermijden van verouderde oplossingen [55](#page=55). * Het verfijnen van de formulering van het voorwerp van de opdracht [55](#page=55). * Het toetsen van de haalbaarheid van de gevraagde oplossing (wensen versus realiteit) [55](#page=55). * Het identificeren van mogelijke andere of innovatieve oplossingen [55](#page=55). * Het bepalen van kwalitatieve selectie- en gunningscriteria [55](#page=55). * Het verkennen van uitvoeringsvoorwaarden [55](#page=55). * Het verkrijgen van inzicht in de slaagkansen van de marktvraag [55](#page=55). **Belangrijk:** Mededinging mag niet verstoord worden tijdens marktverkenningen [55](#page=55). #### 3.1.3 Opdrachtdefinitie Dit houdt in dat het voorwerp van de opdracht gedetailleerd wordt omschreven, zowel kwalitatief, technisch, kwantitatief als soms esthetisch voor het werk, product of de dienst [56](#page=56). #### 3.1.4 Raming De raming van de waarde van de opdracht is cruciaal om de juiste bekendmakingsverplichtingen te bepalen en om vast te stellen welke regels van toepassing zijn, aangezien hogere waarden vaak meer regels met zich meebrengen [57](#page=57). **Europese drempelbedragen voor 2024-2025 (artikel 11 KB Plaatsing):** [59](#page=59). * Werken: 5.538.000 euro [59](#page=59). * Leveringen: 221.000 euro [59](#page=59). * Diensten: 221.000 euro [59](#page=59). Richtlijn 2014/24/EU is enkel van toepassing op opdrachten waarvan het geraamde bedrag deze Europese drempelbedragen bereikt [59](#page=59). #### 3.1.5 Berekening van de geraamde waarde voor opdrachten van werken De berekening omvat de kostprijs van het volledige project, inclusief de waarde van alle geplande werken en de geraamde totale waarde van leveringen en diensten die door de aanbesteder ter beschikking worden gesteld van de opdrachtnemer en noodzakelijk zijn voor de uitvoering van de werken. Het opsplitsen van opdrachten in percelen om onder bepaalde drempelbedragen te geraken, heeft geen zin [60](#page=60). ### 3.2 Keuze van de juiste procedure De plaatsingsprocedure is de methode waarmee de aanbestedende overheid de opdrachtnemer kiest. Er wordt onderscheid gemaakt tussen algemene procedures (altijd toepasbaar) en uitzonderingsprocedures (slechts in specifieke gevallen) [61](#page=61). #### 3.2.1 Algemene procedures * **Openbare procedure:** * Alle geïnteresseerde ondernemingen kunnen een offerte indienen [62](#page=62). * De opdracht wordt in één fase gegund [62](#page=62). * De aanbestedende overheid beslist gemotiveerd over de geschiktheid van de inschrijver (selectie) en de kwaliteit van de offerte (regelmatigheid en gunning) [62](#page=62). * Voordelen: vrije keuze van uitvoerder, tijdwinst door een eenstaps-procedure [62](#page=62). * **Niet-openbare procedure:** * Niet alle geïnteresseerde ondernemingen krijgen de kans een offerte in te dienen [63](#page=63). * **Eerste fase:** Geïnteresseerden stellen zich kandidaat, hun geschiktheid wordt onderzocht en een selectiebeslissing wordt genomen, waarbij het aantal selecteerden beperkt kan worden [63](#page=63). * **Tweede fase:** Geselecteerden dienen een offerte in, deze worden onderzocht en een gunningsbeslissing wordt genomen [63](#page=63). * Toepassing: vrije keuze, bijvoorbeeld als de kosten voor het opmaken van de offerte hoog zijn, of afhankelijk van de omvang/gevoeligheid van het bestek [64](#page=64). #### 3.2.2 Uitzonderingsprocedures * **Onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking:** * De aanbesteder vraagt offertes aan bij door hem gekozen ondernemers en kan onderhandelen over de voorwaarden [65](#page=65). * Beperktere mededinging en een soepele procedure zonder bekendmaking [65](#page=65). * **Toepassingsgevallen:** * Uitsluitend voor klassieke sectoren [66](#page=66). * Opdrachten met een geraamde waarde kleiner dan 143.000 euro excl. BTW (voor 2024-2025) [66](#page=66). * Dwingende spoed waarbij uitstel schade zou veroorzaken (bv. dijkbreuk, instortende brug, noodzaak tot quarantainemaatregelen) [66](#page=66). * Indien geen of geen geschikte aanvragen/offertes ontvangen werden bij een openbare of niet-openbare procedure (mits oorspronkelijke voorwaarden niet wezenlijk gewijzigd worden) [66](#page=66). * Herhalingsopdrachten bij werken of diensten, indien de mogelijkheid tot herhaling werd aangekondigd in de oorspronkelijke opdracht en de gunning binnen 3 jaar na sluiting plaatsvindt [67](#page=67). * Wanneer slechts aan één bepaalde opdrachtnemer kan worden gegund, bv. voor unieke kunstwerken, artistieke prestaties, of door bescherming van exclusieve rechten [68](#page=68). * Aankoop tegen bijzonder gunstige voorwaarden [68](#page=68). * **Overheidsopdracht met beperkte waarde:** * Enkel onderworpen aan algemene beginselen en bepalingen over personeel en toepassingsgebied [69](#page=69). * Kan tot stand komen via een aanvaarde factuur [69](#page=69). * Soepel stelsel van plaatsing en uitvoering [69](#page=69). * Raadpleging van meerdere ondernemers is mogelijk, maar er is geen wettelijke verplichting tot een gemotiveerde beslissing of informatieverstrekking na gunning [69](#page=69). * Toepassing: geraamde waarde lager dan 30.000 euro [69](#page=69). * **Mededingingsprocedure met onderhandeling:** * Tweestapsprocedure [70](#page=70). * Elke belangstellende kan een aanvraag tot deelneming indienen na een aankondiging [70](#page=70). * Enkel geselecteerde kandidaten mogen een offerte indienen [70](#page=70). * Onderhandeling over de voorwaarden met de inschrijvers is mogelijk [70](#page=70). * **Toepassingsgevallen:** * Binnen het kader van de klassieke sectoren [71](#page=71). * Wanneer er geen onmiddellijk beschikbare oplossing is voor de behoefte [71](#page=71). * Wanneer werken, leveringen of diensten ontwerp- of innovatieve oplossingen bevatten [71](#page=71). * Wanneer de opdracht onmogelijk gegund kan worden zonder onderhandelingen door aard, complexiteit, juridische/financiële voorwaarden of risico's [71](#page=71). * Wanneer technische specificaties niet nauwkeurig genoeg kunnen worden vastgesteld [72](#page=72). * Bij geraamde bedragen onder specifieke drempels: * Werken: < 750.000 euro [72](#page=72). * Leveringen/Diensten: < Europese drempel [72](#page=72). * Indien onregelmatige of onaanvaardbare offertes werden ontvangen bij een eerdere openbare of niet-openbare procedure [72](#page=72). * **Vereenvoudigde onderhandelingsprocedure met voorafgaande bekendmaking:** * Eenstapsprocedure waarbij elke belangstellende ondernemer een offerte mag indienen na een aankondiging [73](#page=73). * Bekendmaking is verplicht; mededinging wordt niet beperkt [73](#page=73). * Onderhandeling over de voorwaarden met een of meer inschrijvers is mogelijk [73](#page=73). * **Toepassingsgevallen:** * Binnen het kader van de klassieke sectoren [74](#page=74). * Bij geraamde bedragen onder specifieke drempels: * Werken: < 750.000 euro [74](#page=74). * Leveringen/Diensten: < Europese drempel [74](#page=74). * **Concurrentiegerichte dialoog:** * Bedoeld voor zeer complexe opdrachten [75](#page=75). * Kan gebruikt worden in dezelfde gevallen als de mededingingsprocedure met onderhandeling [75](#page=75). * Elke belangstellende kan een aanvraag tot deelneming indienen [75](#page=75). * De aanbesteder selecteert een beperkt aantal deelnemers [75](#page=75). * Er volgt een dialoog met de geselecteerden om een of meer oplossingen uit te werken [75](#page=75). * Op basis van deze oplossingen dienen de deelnemers een offerte in [76](#page=76). * Het voordeel ten opzichte van de mededingingsprocedure met onderhandeling is dat er bij aanvang van de dialoog nog geen offerte ingediend hoeft te worden, waardoor de aanbesteder zijn behoeften minder afgelijnd hoeft te hebben en direct innovatieve ideeën kan horen [76](#page=76). * **Innovatiepartnerschap:** * Geïntroduceerd in 2014 om de aankoop van innovatieve oplossingen te vergemakkelijken en te promoten [77](#page=77). * Voor situaties waarin op de markt beschikbare oplossingen niet voldoen aan de behoefte, waarbij onderzoek en ontwikkeling essentieel zijn [77](#page=77). * Stelt de aanbesteder in staat innovatieve oplossingen te laten ontwikkelen én verwerven in één opdracht [77](#page=77). ### 3.3 Het bestek Het bestek vormt de gedetailleerde reglementering van de opdracht en is onderverdeeld in verschillende secties [79](#page=79). #### 3.3.1 Administratieve bepalingen Dit deel regelt de gunning van de overheidsopdracht en omvat onder andere: * **Beschrijving van de opdracht:** Voorwerp (werken, leveringen, diensten), toelichting, plaats van uitvoering [80](#page=80). * **Identiteit van de aanbesteder:** Wie is de opdrachtgever? [80](#page=80). * **Plaatsingsprocedure:** Beschrijving van de gevolgde procedure [81](#page=81). * **Prijsvaststelling:** Globale prijs, prijslijst, terugbetaling, gemengde prijsvaststelling [81](#page=81). * **Uitsluitingsgronden en kwalitatieve selectie:** * **Verplichte uitsluitingsgronden:** Deelname aan criminele organisatie, omkoping, fraude, terroristische misdrijven, witwassen, kinderarbeid, tewerkstellen van illegaal verblijvende derdelanders, niet-naleving van betaling van belastingen en sociale zekerheidsbijdragen. Deze worden aangetoond via o.a. strafregister, fiscaal attest, RSZ-attest [82](#page=82) [83](#page=83). * **Facultatieve uitsluitingsgronden:** Schending van milieu-, sociaal- en arbeidsrecht, staat van faillissement/vereffening, ernstige fout in de beroepsuitoefening, vervalsing van mededinging, belangenconflict, betrokkenheid bij voorbereiding procedure, aanzienlijke tekortkomingen bij eerdere opdrachten, valse verklaringen, onrechtmatige beïnvloeding van besluitvorming [84](#page=84) [85](#page=85). * **Kwalitatieve selectie:** Gaat na of de inschrijver geschikt is voor de beroepsactiviteit, los van de kwaliteit van de offerte zelf. Dit kan betrekking hebben op [86](#page=86): * Geschiktheid om de beroepsactiviteit uit te oefenen (bv. erkenning als aannemer, architectenlidmaatschap) [87](#page=87). * Economische en financiële draagkracht (bv. bankverklaring, jaarrekeningen, omzetverklaring, verzekering tegen beroepsrisico's) [88](#page=88). * Technische en beroepsbekwaamheid (bv. kwaliteitsbewakingssysteem, milieubeheer, technische uitrusting, personeelsbezetting, ervaring met gelijkaardige projecten) [89](#page=89). * **Proportionaliteit** is een belangrijk principe bij kwalitatieve selectie [87](#page=87) [88](#page=88) [89](#page=89). * **Vorm en inhoud van de offerte:** Taal, invullen van de samenvattende opmeting, elektronisch indienen met gekwalificeerde elektronische handtekening, prijzen in euro, veiligheids- en gezondheidsplan, plaatsbezoek, contactgegevens [90](#page=90). * **Indienen van de offerte:** Uiterste datum van indiening, indienen via e-procurement platform [91](#page=91). * **Opening van de offertes:** Datum van opening [91](#page=91). * **Verbintenistermijn:** Termijn gedurende welke de inschrijver door zijn offerte gebonden blijft; normaal 90 kalenderdagen vanaf de limietdatum voor ontvangst [92](#page=92). * **Gunningscriteria:** Gunning op basis van prijs (laagste regelmatige offerte), kosten (laagste totale kosten, bv. onderhoud/levenscyclus), of beste prijs-kwaliteitsverhouding (met weging en beoordelingsmethodiek) [93](#page=93). * **Variantenten:** Alternatieve, vereiste, toegelaten en vrije uitvoeringswijzen [94](#page=94). * **Opties:** Bijkomende elementen die niet strikt noodzakelijk zijn, zoals een fietsenstalling bij een schoolgebouw [95](#page=95). * **Keuze van offerte:** De aanbestedende overheid kiest de economisch meest voordelige offerte. Door de indiening aanvaardt de inschrijver alle clausules van het bestek. Voorwaarden gesteld door de inschrijver kunnen leiden tot afwijzing van de offerte [96](#page=96). * **Afwijkingen, aanvullingen, opmerkingen:** * **Percelen:** Afweging om de opdracht op te delen, wat de toegang voor KMO's vergroot; dit moet gemotiveerd worden indien niet gedaan. Meerdere percelen kunnen aan één inschrijver gegund worden [97](#page=97). * **Afwijkingen:** Aangeven op welke punten wordt afgeweken van de Algemene Uitvoeringsregels (AUR) [97](#page=97). #### 3.3.2 Contractuele bepalingen Dit deel regelt de uitvoering van de opdracht: * **Leidend ambtenaar:** Te bepalen door de overheid en te vermelden in de opdrachtdocumenten [98](#page=98). * **Onderaannemers:** Een inschrijver kan zich beroepen op de draagkracht van onderaannemers om aan kwalitatieve selectie te voldoen [98](#page=98). * **Verzekeringen:** Welke verzekeringen de inschrijver moet afsluiten (arbeidsongevallen, burgerlijke aansprakelijkheid, ABR, etc.) [99](#page=99). * **Borgtocht:** Normaal gezien 5% [99](#page=99). * **Herzieningsclausule (prijsherzieningen):** Formule van prijsherziening [100](#page=100). * **Voorschotten:** Toekenning van voorschotten [100](#page=100). * **Uitvoeringstermijn:** Begin- en einddatum van de werken . * **Betalingstermijn:** Behandelingstermijn van 30 kalenderdagen vanaf ontvangst schuldvordering en gedetailleerde staat van gerealiseerde werken . * **Waarborgtermijn:** Standaard 12 kalendermaanden vanaf de voorlopige oplevering . * **Voorlopige oplevering:** Bepaling van de voorwaarden en procedure . * **Definitieve oplevering:** Bepaling van de voorwaarden en procedure . #### 3.3.3 Technische bepalingen Dit omvat de technische voorschriften, omschrijving van materialen, uitvoeringsmethodiek, technische specificaties en normen . #### 3.3.4 Inschrijvingsformulier Het offerteformulier dat door de inschrijver dient te worden ingevuld . #### 3.3.5 Samenvattende opmeting De meetstaat die door de inschrijver dient te worden ingevuld . ### 3.4 Bekendmaken / Uitnodigen Dit proces verloopt steeds vaker via het Bosa e-procurement platform . ### 3.5 Opstellen en indienen van de offerte De wetgeving verplicht het elektronisch indienen van offertes, behalve in specifieke gevallen. Een inschrijver kan zijn offerte enkel rechtsgeldig elektronisch indienen via het online platform. Wettelijk bepaalde termijnen zijn hierbij van toepassing . --- # Evaluatie, gunning en uitvoering van overheidsopdrachten Dit onderwerp behandelt de beoordeling van ingediende offertes, de definitieve toewijzing van de opdracht, de contractsluiting, de procedures en sancties bij non-conformiteit en wanuitvoering, en de afhandeling van betalingen en opleveringen. ### 4.1 Evaluatie van de offerte De evaluatie van offertes richt zich op vier kernvragen om te bepalen of een inschrijver voldoet aan de eisen en de beste offerte heeft ingediend . #### 4.1.1 Betrouwbaarheid van de kandidaat De betrouwbaarheid wordt beoordeeld door na te gaan of er verplichte of facultatieve uitsluitingsgronden van toepassing zijn. Hulpmiddelen zoals Telemarc kunnen geraadpleegd worden om informatie over inschrijvende organisaties op te vragen . #### 4.1.2 Geschiktheid van de kandidaat De geschiktheid wordt vastgesteld aan de hand van de vereiste technische en beroepsbekwaamheid, de economische en financiële draagkracht, en eventuele vereiste erkenningen of geschiktheid om de beroepsactiviteit uit te oefenen. De inschrijver moet aantonen dat hij aan deze vereisten voldoet . #### 4.1.3 Regulariteit van de offerte Een offerte wordt als onregelmatig beschouwd bij substantiële onregelmatigheden, die de inschrijver een discriminerend voordeel bieden, tot concurrentievervalsing leiden, de beoordeling belemmeren, of de verbintenis tot uitvoering onzeker maken. Bij onderhandelingen is regularisatie onder bepaalde omstandigheden mogelijk . Niet-substantiële onregelmatigheden, zoals het ontbreken van een RSZ-attest, leiden niet automatisch tot de nietigheid van de offerte. Echter, een combinatie van meerdere niet-substantiële onregelmatigheden kan alsnog tot een substantiële onregelmatigheid leiden, waardoor de offerte geweerd kan worden . ##### 4.1.3.1 Verbetering van fouten Materiële fouten en rekenfouten in de offerte kunnen verbeterd worden. Een rekenfout, zoals $8 \times 4 = 36$ wat gecorrigeerd moet worden naar $32$, of een materiële fout bij een prijsberekening, kan worden rechtgezet . ##### 4.1.3.2 Verbetering van hoeveelheden Indien de overheid een fout heeft gemaakt in de meetstaat (te hoge of te lage hoeveelheid voor een post), kunnen inschrijvers dit aangeven. De aanbesteder beoordeelt de terechtheid van de opmerking en past de hoeveelheden aan voor alle inschrijvers indien de opmerking terecht is. Voor rangschikkingsdoeleinden worden aangepaste hoeveelheden in mindering enkel in rekening gebracht bij de inschrijvers die de fout hadden opgemerkt . ##### 4.1.3.3 Leemtes Leemtes in het bestek of de offerte kunnen worden aangevuld. Een ontbrekende prijs in een offerte kan worden aangevuld met een leemteformule. Een ontbrekende post in het bestek kan, indien terecht opgemerkt door een inschrijver, worden aangevuld in alle offertes en de prijs worden berekend via een leemteformule . ##### 4.1.3.4 Abnormale prijzen Bij schijnbaar abnormale totaal- of eenheidsprijzen is een prijs- en kostenonderzoek verplicht. De aanbestedende overheid vraagt een prijsverantwoording aan de inschrijver, waarbij de overheid een ruime appreciatiebevoegdheid heeft. Een abnormale prijs voor een verwaarloosbare post wordt echter niet als een substantiële onregelmatigheid beschouwd . #### 4.1.4 Economisch meest voordelige offerte De beste offerte, oftewel de economisch meest voordelige, wordt bepaald door een vergelijking van de offertes en het toekennen van scores volgens de gunningscriteria . ### 4.2 Gunning van de opdracht De gunning van de opdracht is de beslissing van de aanbesteder om de gekozen inschrijver aan te wijzen . #### 4.2.1 Gunningsverslag Een gunningsverslag documenteert welke inschrijvers voldoen aan de selectievereisten, welke offertes onregelmatig zijn met motivering, hoe de resterende offertes zijn beoordeeld en gerangschikt (inclusief onderhandelingen bij onderhandelingsprocedures), en welke inschrijver(s) wordt/worden gekozen . #### 4.2.2 Gunningsbeslissing De gunningsbeslissing moet gemotiveerd zijn. Na ondertekening informeert de aanbesteder de inschrijvers. De gunningsbeslissing zelf creëert nog geen contractuele verbintenis; deze ontstaat pas bij de sluiting van de opdracht . #### 4.2.3 Niet-verplichte plaatsing Een plaatsing kan worden uitgesteld om redenen zoals noodzakelijke verbeteringen aan het bestek, het vermijden van wettelijke gebreken in de procedure, of budgettaire overwegingen . ### 4.3 Sluiting van de opdracht De sluiting van de opdracht markeert de totstandkoming van de contractuele band tussen aanbesteder en opdrachtnemer . #### 4.3.1 Openbare en niet-openbare procedures De sluiting geschiedt door de kennisgeving van de goedkeuring van de offerte aan de opdrachtnemer, via fax, e-mail of elektronische platformen, en tevens per aangetekende zending op dezelfde dag . #### 4.3.2 Onderhandelingsprocedures en beperkte waarde Bij onderhandelingsprocedures zonder voorafgaande bekendmaking en mededingingsprocedures met onderhandeling kan de sluiting plaatsvinden via briefwisseling (enkel voor OPZB), kennisgeving van de goedgekeurde offerte na onderhandelingen en/of verbeteringen, of door ondertekening van een overeenkomst. Overheidsopdrachten van beperkte waarde kunnen ook tot stand komen via een aanvaarde factuur. Publicatie op e-procurement is ook relevant . ### 4.4 Aanvechten van de beslissing #### 4.4.1 Schorsing Binnen 15 kalenderdagen na de kennisgeving van de gunningsbeslissing kan een beroep tot schorsing worden ingediend bij de Raad van State (uiterst dringende noodzakelijkheid) of via kort geding bij de bevoegde rechtbank. Indien geen vordering tot schorsing wordt ingesteld, kan de opdracht gesloten en uitgevoerd worden . #### 4.4.2 Vernietiging Binnen 60 kalenderdagen na de kennisgeving van de gunningsbeslissing kan een hoofdprocedure worden gestart om de gunningsbeslissing te laten vernietigen. Vernietiging kan plaatsvinden indien de beslissingen discriminerende specificaties bevatten, een machtsafwending inhouden, of een inbreuk vormen op regels, beginselen of opdrachtdocumenten . ### 4.5 Wettelijke bepalingen en de uitvoering van overheidsopdrachten #### 4.5.1 Relevante wetgeving De uitvoering van overheidsopdrachten wordt geregeld door de Wet van 17 juni 2016, het KB Plaatsing van 18 juni 2017, de Wet van 17 juni 2013, het KB Uitvoering van 14 januari 2013 (ook bekend als de Algemene Uitvoeringsregels - AUR), en de specifieke opdrachtdocumenten (bestek en offerte) . #### 4.5.2 Toepassing van de AUR Het KB Uitvoering van 14 januari 2013 (AUR) is van toepassing op overheidsopdrachten boven 30.000 euro. Afwijkingen zijn mogelijk mits noodzakelijkheid, vermelding in het bestek en motivering . #### 4.5.3 Fasen van de uitvoering De uitvoering van een overheidsopdracht omvat verschillende fasen: voorbereiding van de uitvoering, uitvoering conform opdrachtdocumenten, uitvoeringstermijn, wijzigingen, sancties, betalingen en opleveringen . ##### 4.5.3.1 Tijdspad van uitvoering Het tijdspad omvat de gunning en sluiting, bevel van aanvang, voorbereiding van de uitvoering (onderaannemers, borg, verzekeringen), uitvoering conform opdrachtdocumenten en -termijn, wijzigingen, sancties, betalingen, voorlopige oplevering en definitieve oplevering, gevolgd door de waarborgperiode . #### 4.5.4 Voorbereiding van de uitvoering ##### 4.5.4.1 Borg De borg dient als financiële garantie voor de correcte uitvoering en bedraagt 5% van het opdrachtbedrag exclusief BTW. Deze moet gesteld worden binnen 30 dagen na sluiting van de opdracht. Vrijgave gebeurt voor 50% bij voorlopige oplevering (VO) en 50% bij definitieve oplevering (DO). De borg kan aangesproken worden bij wanuitvoering of ten onrechte te veel betaalde bedragen . ##### 4.5.4.2 Verzekeringen De opdrachtnemer dient aan te tonen dat hij over de correcte verzekeringen beschikt (minimaal arbeidsongevallen en burgerrechtelijke aansprakelijkheid), alsook andere door het bestek opgelegde verzekeringen, binnen 30 dagen na sluiting van de opdracht . ##### 4.5.4.3 Onderaannemers De vrije keuze van onderaannemers is beperkt indien hun draagkracht is gebruikt bij de selectie, ze door de overheid zijn opgelegd, of ze in de offerte zijn voorgedragen. De overheid heeft geen contractuele band met de onderaannemer, maar er worden wel eisen gesteld aan hun betrouwbaarheid (uitsluitingsgronden) en erkenning, proportioneel aan het uit te voeren deel. De opdrachtnemer moet bij aanvang van de opdracht informatie over onderaannemers verstrekken. Een onderaannemer mag de opdracht niet volledig verder uitbesteden. De onderaannemingsketen is beperkt tot twee of drie niveaus, met additionele niveaus enkel mogelijk bij onvoorziene omstandigheden en met schriftelijk akkoord van de aanbesteder . ##### 4.5.4.4 Bevel van aanvang Voor werken geeft de aanbesteder een aanvangsbevel dat de startdatum van de opdracht bepaalt en de uitvoeringstermijn ingaat. Er moet minstens 15 dagen verlopen tussen de verzending van het bevel en de effectieve aanvangsdatum. Voor leveringen of diensten start de uitvoering op de dag na sluiting of de dag van bestelling . #### 4.5.5 Uitvoering conform opdrachtdocumenten De werken, leveringen en diensten moeten in alle opzichten overeenstemmen met de opdrachtdocumenten, inclusief de regels van de kunst, zelfs bij ontstentenis van specifieke technische specificaties . ##### 4.5.5.1 Opdrachtdocumenten Plannen, bestek en meetstaat beschrijven het voorwerp van de opdracht en vullen elkaar aan. Bij tegenstrijdigheid wordt de hiërarchie bepaald in de opdrachtdocumenten. Bij tegenspraak in de plannen mag de opdrachtnemer uitgaan van de hem meest gunstige hypothese. Bij onduidelijkheid primeert de werkelijke bedoeling, en bij twijfel wordt de opdrachtnemer bevoordeeld . ##### 4.5.5.2 Controle van conformiteit Conforme uitvoering wordt nagegaan door toezicht van de leidend ambtenaar, nazicht van detailtekeningen, materialen en technische fiches, proeven en keuringen, en een tegensprekelijk technisch nazicht op het einde van de werken. De opdrachtnemer kan zich echter niet beroepen op het toezicht van de aanbesteder om zijn aansprakelijkheid te ontlopen bij latere gebreken . #### 4.5.6 Uitvoeringstermijn De uitvoeringstermijn wordt bepaald in de opdrachtdocumenten en kan uitgedrukt worden in werkdagen, kalenderdagen, weken, maanden of jaren, voor de gehele opdracht of in delen. Een planning kan een contractueel document zijn en als maatstaf dienen voor het in gebreke stellen van een aannemer . ##### 4.5.6.1 Verlenging van de uitvoeringstermijn Verlenging is mogelijk bij vertraging veroorzaakt door de overheid (bv. ontbreken vergunning, laattijdige goedkeuringen, wijzigingen) of door onvoorzienbare omstandigheden (bv. uitzonderlijke weersomstandigheden, pandemie). De aannemer moet een aanvraag tot verlenging indienen voor het einde van de contractuele uitvoeringstermijn . ##### 4.5.6.2 Vertragingsboete Vertragingsboetes zijn forfaitaire vergoedingen die van rechtswege en zonder ingebrekestelling worden toegepast bij het verstrijken van de uitvoeringstermijn. Deze boetes zijn forfaitair en de werkelijke schade van de aanbesteder kan groter zijn . #### 4.5.7 Wijzigingen Het forfaitair beginsel stelt dat overheidsopdrachten tegen een vaste prijs worden gesloten die niet wezenlijk wijzigt gedurende de overeenkomst. Dit omvat alle inherente kosten, samenhangende werkzaamheden, voorzienbare prestaties en kosten, en het risico van redelijkerwijs te voorziene omstandigheden . ##### 4.5.7.1 Niet inbegrepen kosten Niet inbegrepen zijn wijzigingen gedurende de uitvoering, redelijkerwijs onvoorzienbare omstandigheden (tenzij anders bepaald in bestek), en onvoorzienbaarheid door het niet naleven van de informatieplicht door de aanbesteder . ##### 4.5.7.2 Soorten wijzigingen Wijzigingen kunnen bestaan uit bijbestelling (meerwerken), voorziene werken die uit de opdracht worden gehaald (minwerken), gebruik van ander materiaal, of een andere uitvoeringsmethode . ##### 4.5.7.3 Wijzigingen door de opdrachtgever Deze omvatten aanvullende opdrachten, wijzigingen door onvoorzienbare omstandigheden, wijzigingen in de opdrachtnemer, de minimis-wijziging (tot 15% van het opdrachtbedrag), en niet-wezenlijke wijzigingen (zonder substantieel karakter). Deze worden door de opdrachtgever bevolen via een wijzigingsbevel . ##### 4.5.7.4 Wijzigingen door de opdrachtnemer Deze vereisen een duidelijke herzieningsclausule in de opdrachtdocumenten en kunnen betrekking hebben op prijsherziening, wijziging in heffingen, onvoorzienbare omstandigheden (nadeel of voordeel voor opdrachtnemer), en feiten te wijten aan partijen. Dit vereist een meldingsplicht door de opdrachtnemer . ##### 4.5.7.5 Rechten van de opdrachtnemer bij wijzigingen * **Verrekening:** De aannemer dient een verrekeningsvoorstel in. Indien dit niet wordt aanvaard of genegeerd, kan de aanbesteder de prijs vaststellen en is de aannemer verplicht uit te voeren. De prijzen worden vastgesteld tegen de eenheidsprijzen van de offerte of tegen overeen te komen prijzen . * **Herziening van eenheidsprijzen:** Dit is mogelijk als bijkomende werken meer dan het 3-voud overtreffen of als minder dan 4/5 van de voorziene hoeveelheden uitgevoerd moet worden. Herziening is ook mogelijk bij vermoedelijke hoeveelheden indien de werkelijk uitgevoerde hoeveelheid 3x het bedrag van de aanbesteding overschrijdt, of minder dan de helft bedraagt. Bij minwerken is een forfaitaire schadevergoeding van 10% op de vermindering mogelijk . * **Schadevergoeding:** Als de uitvoeringsperiode langer duurt dan voorzien, kan dit leiden tot directe kosten (bv. bouwplaatskosten, lonen, materiaalkosten) en indirecte kosten (bv. algemene bedrijfskosten), evenals winst en reserve voor risico's. De schade moet bewezen worden . #### 4.5.8 Sancties #### 4.5.8.1 Wanneer is de opdrachtnemer in gebreke? De opdrachtnemer is in gebreke wanneer de prestaties niet volgens de voorschriften worden uitgevoerd, de voortgang onvoldoende is om de voltooiing op de vastgestelde data te garanderen, of wanneer geldig gegeven schriftelijke bevelen van de aanbesteder niet worden nageleefd . #### 4.5.8.2 Werkwijze bij tekortkomingen Tekortkomingen worden vastgesteld in een proces-verbaal en bezorgd aan de opdrachtnemer. De opdrachtnemer moet de tekortkomingen zonder verwijl herstellen en kan binnen 15 dagen zijn verweermiddelen laten gelden. Stilzwijgen na deze termijn geldt als erkenning . #### 4.5.8.3 Soorten sancties * **Bijzondere straffen:** Kunnen voorzien zijn in de opdrachtdocumenten voor elke gebrekkige uitvoering . * **Vertragingsboetes:** Van rechtswege bij overschrijding van de uitvoeringstermijn . * **Ambtshalve maatregelen:** Bij inactief blijven na ingebrekestelling of bij niet-aanvaarde middelen. Dit kan leiden tot eenzijdig verbreken van de opdracht, uitvoering in eigen beheer, of het sluiten van nieuwe opdrachten voor rekening van de opdrachtnemer . * **Uitsluiting:** Deelnemers kunnen voor drie jaar worden uitgesloten bij aanzienlijke of voortdurende tekortkomingen . * **Aanvallen van erkenning:** De erkenning van de aannemer kan worden aangevallen bij zware tekortkomingen . * **Minderwaarde:** Bij niet goed uitgevoerde maar aanvaardbare prestaties . * **(Gedeeltelijke) sloop en herbouw:** Bij bedrog of slecht werk . #### 4.5.9 Betalingen ##### 4.5.9.1 Vorderingsstaat en schuldvordering De aannemer dient een gedateerde en ondertekende schuldvordering in, gesteund op een gedetailleerde staat van gerealiseerde werken, inclusief uitgevoerde hoeveelheden, meerwerken, en werken tegen voorgestelde maar nog niet aanvaarde eenheidsprijzen . ##### 4.5.9.2 Behandeling door de aanbesteder De aanbesteder controleert de staat, brengt eventuele verbeteringen aan, en stelt een proces-verbaal op met de aanvaarde werken en verschuldigd bedrag. De aannemer wordt hiervan schriftelijk op de hoogte gesteld en moet binnen vijf dagen een factuur indienen. De totale behandelingstermijn voor nazicht en betaling bedraagt dertig dagen . #### 4.5.10 Opleveringen ##### 4.5.10.1 Voorlopige oplevering (VO) De voorlopige oplevering vindt plaats binnen 15 dagen na de voorziene einddatum van de werken of nadat de aannemer heeft gemeld dat het werk voltooid is. De VO heeft diverse gevolgen: het bestuur komt in bezit van de opdracht (risico’s van gebruik komen ten laste van het bestuur), de opdrachtnemer is niet langer aansprakelijk voor zichtbare gebreken, de waarborgtermijn (meestal 1 jaar) en de tienjarige aansprakelijkheidstermijn beginnen te lopen, boetes voor laattijdige betaling worden vastgesteld, en de aannemer kan het saldo van de betaling en de helft van de borgtocht aanvragen . ##### 4.5.10.2 Definitieve oplevering (DO) Een proces-verbaal van definitieve oplevering wordt opgemaakt binnen 15 dagen voor het verstrijken van de waarborgtermijn. Bij niet-aanvaarding moet de opdrachtnemer de werken alsnog in staat van definitieve oplevering brengen. Bij de DO wordt het resterende deel van de borgtocht vrijgegeven. De contractuele band eindigt, hoewel de opdrachtnemer aansprakelijk blijft voor zware gebreken op grond van de tienjarige aansprakelijkheid . --- # Overheidsopdrachten en projectontwikkeling Dit onderwerp verkent de veelzijdige rol van het openbaar bestuur in projectontwikkeling, met een focus op publiek-private samenwerking (PPS), de juridische implicaties van vastgoedtransacties in relatie tot overheidsopdrachten, en de fasering en realisatiemodellen van dergelijke projecten. ### 5.1 De rol van het openbaar bestuur in projectontwikkeling Het openbaar bestuur kan op verschillende manieren betrokken zijn bij projectontwikkeling : * **Als facilitator:** Het bestuur ondersteunt private initiatieven door middel van visievorming (bv. via masterplanning), het creëren van draagvlak en een actieve houding in onderhandelingstrajecten. Het kan ook stedenbouwkundige lasten opleggen om private ontwikkelaars te laten bijdragen aan publieke investeringen . * **Leading by example:** Het bestuur kan zelf het initiatief nemen en de toon zetten door kwalitatieve ontwerpen en ontwikkelingen te realiseren op eigen gronden. Dit fungeert als voorbeeld voor private initiatieven en draagt bij aan een aaneengesloten geheel in de gebiedsontwikkeling. Dit vereist een aanzienlijke portefeuille aan gronden en financiële draagkracht . * **Als regisseur:** In deze rol neemt het bestuur zelf de leiding in de ontwikkeling van het project. Dit vereist voldoende financiële middelen en tijd om grondcoalities te vormen en met opties te werken, die later aan een ontwikkelaar kunnen worden overgedragen tegen grondwaarde. Dit is met name relevant voor geïntegreerde stadsvernieuwingsprojecten die complexe uitdagingen in stedelijke gebieden aanpakken . #### 5.1.1 Stadsontwikkelingsprojecten Stadsontwikkelingsprojecten vereisen een strategische afstemming van ruimtelijke, financiële en mobiliteitsaspecten. Het opstellen van een haalbaar, geïntegreerd en toekomstbestendig ontwikkelingsscenario is cruciaal. Daarbij worden knelpunten en gewenste scenario's getoetst en opgelost, rekening houdend met ontsluiting, parkeerproblematiek, de staat van het stedelijk patrimonium en de financiële implicaties . Het onderzoek naar ontwikkelingsmogelijkheden en scenario's, vertrekkend vanuit de bestaande ruimtelijke structuur, is essentieel. Dit wordt aangevuld met een bredere visie en beeldkwaliteit via een masterplan. Participatietrajecten met buurtbewoners en omwonenden kunnen parallel verlopen of hieruit voortvloeien. De aanstelling van een ontwerpteam verloopt hierbij vaak via een overheidsopdracht . Een masterplan helpt bij het verkrijgen van inzicht in: * Ruimtelijke mogelijkheden en draagkracht . * Potentiële mobiliteitsknopen . * Communicatie met omwonenden en de buurt voor draagvlak . * Financiële haalbaarheid, inclusief kosten/baten en aannames, gebaseerd op doorrekeningen naar grondwaardes . De aanpak kan thematisch zijn (bv. patrimonium, mobiliteit, recreatie, wonen) en omvat de eigen projectontwerpstudie alvorens tot vermarkting wordt overgegaan. De daadwerkelijke realisatie kan via een publiek-private samenwerking (PPS) plaatsvinden . ### 5.2 Publiek-private samenwerking (PPS) Grote projecten met een directe financiële of operationele impact kunnen de realisatie bemoeilijken. Een bestuur kan daarom private partners inschakelen om gezamenlijk een project te realiseren, waarbij financiële, operationele of maatschappelijke lasten, baten en risico's worden gedeeld . PPS-projecten ontstaan door samenwerking tussen publiekrechtelijke instanties (steden, gemeenten, gemeenschappen, gewesten, federale overheid) en privaatrechtelijke partijen. Partijen bundelen knowhow, expertise en middelen om efficiënt een maximale meerwaarde voor alle betrokkenen te creëren . #### 5.2.1 Vormen van PPS Er zijn verschillende vormen van PPS: * **Grondgebonden PPS:** Gericht op gebiedsontwikkeling, waarbij een omvattende term voor projecten met aanzienlijke omvang voor de ontwikkeling van stedelijke en landelijke gebieden. Het doel is proactieve samenwerking en betere afstemming van actoren . * **Objectgebonden PPS:** Specifiek gericht op de ontwikkeling van één bepaald object, zoals de aanleg van een weg, een tunnel of de bouw van schoolgebouwen . * **Contractuele PPS:** De publieke partner bepaalt de contouren van het project, terwijl de private partner vooraf bepaalde taken uitvoert. De betrokkenheid van de private partner blijft hierbij beperkter . * **Participatieve PPS:** Kenmerkt zich door een geïntegreerde benadering, waarbij participanten optreden via de oprichting of participatie in een gezamenlijke rechtspersoon en op gelijke voet handelen . #### 5.2.2 PPS en overheidsopdrachten Een PPS-contract wordt doorgaans gekwalificeerd als een overheidsopdracht volgens artikel 2, 17° van de wet van 17 juni 2016 inzake overheidsopdrachten. Een overheidsopdracht is gedefinieerd als een "overeenkomst onder bezwarende titel" tussen een of meer aanbestedende overheden en een of meer ondernemers voor het uitvoeren van werken, leveren van producten of verlenen van diensten . ### 5.3 Vastgoedtransacties versus overheidsopdrachten Vastgoedtransacties zoals aankoop, verkoop, huur of verhuur zijn in principe niet onderworpen aan de wetgeving overheidsopdrachten, omdat ze geen betrekking hebben op het leveren van prestaties (diensten, leveringen, werken). Echter, vanuit het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel moet de overheid een transparante marktbevraging toepassen om private partijen gelijke kansen te bieden bij het uitbrengen van een bod. Dit impliceert meestal een bekendmaking van de verkoop, gebaseerd op het transparantiebeginsel . #### 5.3.1 Verkoop onder voorwaarden Zodra de overheid bijkomende voorwaarden verbindt aan de verkoop van onroerend goed, de zogenaamde 'verkoop onder voorwaarden', valt dit al snel onder de wetgeving overheidsopdrachten. Dit zijn vastgoedtransacties waarbij de overheid voorwaarden oplegt aan de koper (verwerver) met betrekking tot het gebruik van het onroerend goed. De overheid kan eisen stellen aan de ontwikkeling van private en publieke infrastructuur, teneinde algemene belangstellingen zoals stads- of gebiedsontwikkeling te realiseren of een buurt op te waarderen . Het onderscheid met een overheidsopdracht wordt gemaakt op basis van twee criteria in de rechtspraak: * Oefent de overheid een beslissende invloed uit op het ontwerp en de realisatie van het gebouwde goed? . * Is er een rechtens afdwingbare bouwplicht (realisatieverplichting) voorzien? . Indien de overheid voorschrijft wat er gebouwd moet worden of waaraan infrastructuur moet voldoen, is er sprake van een werk dat voldoet aan de door de overheid vastgestelde eisen, en dus van een overheidsopdracht . ### 5.4 Fasering bij PPS Een typische fasering bij PPS-projecten omvat: * **Initiatiefase:** Samenstelling van een stuurgroep, projectdefinitie, stakeholderanalyse, analyse van de bestaande toestand, projectvorm bepalen en intentieovereenkomst tussen partijen . * **Structureringsfase:** Opstellen van een masterplan, participatietraject, financiële haalbaarheidsstudie, planologische procedure, onteigeningen, opstellen van een Programma van Eisen (PVE) met eventuele marktconsultatie, definitieve projectdefinitie en gunningscriteria . * **Selectiefase:** In de meeste gevallen een overheidsopdracht of concessie voor werken of diensten . * **Ontwerpfase:** Verdere uitwerking van het Best Value For Money (BVMO) ontwerp tot een definitief ontwerp en aanvraag van de omgevingsvergunning . * **Uitvoeringsfase:** Opstellen van het uitvoeringsdossier (eventueel per deelproject), de bouw, exploitatie en onderhoud . * **Evaluatiefase:** Leren van fouten en identificeren van verbeterpunten . ### 5.5 Realisatiemodellen bij PPS Verschillende modellen bepalen de mate van betrokkenheid van de private partner bij de realisatie: * **Design:** Aanstellen van een ontwerper . * **Build:** Aanstellen van een aannemer . * **Design & Build:** Aanstellen van zowel een ontwerper als een aannemer . * **Design & Build & Finance:** Aanstellen van ontwerper, aannemer en financierder . * **Design & Build & Finance & Maintain:** Aanstellen van ontwerper, aannemer, financierder en onderhoudspartij . * **Design & Build & Finance & Maintain & Operate:** Aanstellen van ontwerper, aannemer, financierder, onderhoudspartij en uitbater . ### 5.6 Voorbeeld: Vroonhofsite Poperinge De Vroonhofsite in Poperinge is een illustratief voorbeeld van een projectontwikkeling met diverse fasen en partners . * **Historiek:** In 2018 kreeg het stadsbestuur de kans om een terrein van 14.000 m² te verwerven na de verhuis van het Gemeenschapsonderwijs . * **Masterplan:** In 2019 werd een ontwerper voor het masterplan aangesteld via een selectieprocedure begeleid door WinVorm, een samenwerkingsverband dat lokale besturen ondersteunt bij het nastreven van architecturale kwaliteit. De procedure was een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking, waarbij de keuze gebaseerd werd op offertes met visie en kritische reflectie. In 2020 was het definitieve masterplan gereed. Dit proces omvatte ook toetsing van de financiële haalbaarheid en het onderzoeken van projectontwikkelingsmodellen . * **Participatie:** Er werd geïnvesteerd in participatie via een inspiratiemarkt voor bewoners, online informatiemomenten, consultatierondes met adviesraden en een tentoonstelling . * **Tijdelijke invulling:** Gedurende het langdurige vernieuwingstraject werd de site benut voor tijdelijke invullingen door onder andere de kunstacademie, de harmonie en het Rode Kruis . * **Gefaseerde ontwikkeling en deelprojecten:** * **Sloop:** In 2023 werd de opdracht voor de eerste fase van de sloop verleend . * **Openleggen Vleterbeek:** Dit gebeurt via een samenwerkingsovereenkomst met de provincie. Opdrachten voor studie en uitvoering van de waterbeheersingswerken zijn voorzien . * **Kunstacademie (en podiumzaal):** De realisatie verloopt via een AGION-subsidiedossier en een ontwerpcompetitie via Scholen van Vlaanderen. Dit betreft een PPS tussen de Vlaamse Overheid en het consortium Schoolkracht voor ontwerp, bouw, financiering en 30 jaar onderhoud van 29 schoolbouwprojecten . * **Huis van het Kind:** De planning hiervoor is nog onbekend . --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Overeenkomst onder bezwarende titel | Een contract waarbij beide partijen verplichtingen aangaan en wederzijdse prestaties leveren, vaak met een financiële vergoeding voor de geleverde goederen of diensten. | | Ondernemer | Een natuurlijke of rechtspersoon die werken uitvoert, producten levert of diensten verleent in het kader van een overheidsopdracht. Dit begrip wordt ruim geïnterpreteerd en omvat diverse entiteiten. | | Aanbesteder | De overheidsinstantie die een overheidsopdracht plaatst en de opdrachtnemer selecteert en betaalt voor de geleverde werken, producten of diensten. | | Overheidsopdracht voor werken | Een overeenkomst die betrekking heeft op de uitvoering, of het ontwerp en de uitvoering, van bouwkundige of civieltechnische werken die een specifieke functie vervullen. | | Overheidsopdracht voor leveringen | Een overeenkomst die de aankoop, leasing, huur of huurkoop van producten omvat, met of zonder koopoptie, en geen eigendomsoverdracht vereist. | | Overheidsopdracht voor diensten | Een overeenkomst die het verlenen van andere diensten omvat dan die bedoeld zijn voor overheidsopdrachten voor werken. | | Gemengde opdrachten | Opdrachten die betrekking hebben op verschillende soorten opdrachten (bijvoorbeeld werken en leveringen) en waarbij het hoofdvoorwerp wordt bepaald door de aard en de waarde van de componenten. | | Gelijke behandeling | Een fundamenteel beginsel in het overheidsopdrachtenrecht waarbij alle concurrenten gelijk moeten worden behandeld, zonder discriminatie op basis van nationaliteit of anderszins. | | Transparantie | Het beginsel dat overheidsopdrachten openbaar en duidelijk moeten worden bekendgemaakt, zodat alle potentiële inschrijvers gelijke informatie ontvangen en de selectie- en gunningsprocedures traceerbaar en gemotiveerd zijn. | | Proportionaliteit | Het beginsel dat de acties en eisen van de aanbestedende overheid in verhouding moeten staan tot het doel dat ermee wordt nagestreefd, waarbij onnodige lasten of beperkingen worden vermeden. | | Mededinging | Het beginsel dat zorgt voor eerlijke concurrentie tussen ondernemers, het vermijden van fraude en favoritisme, en het streven naar de economisch meest voordelige offerte. | | Forfaitair beginsel | Het principe dat overheidsopdrachten worden gesloten tegen een vaste prijs die gedurende de looptijd van de overeenkomst niet wezenlijk mag wijzigen, hoewel prijsherzieningen onder bepaalde omstandigheden mogelijk zijn. | | Aanbestedende overheid | Een entiteit die onder de definitie van de wet valt en overheidsopdrachten mag plaatsen, zoals de Staat, gewesten, gemeenschappen, lokale overheden, publiekrechtelijke instellingen en bepaalde personen. | | Uitsluitingsgronden | Redenen op basis waarvan een ondernemer verplicht of facultatief mag worden uitgesloten van deelname aan een overheidsopdracht, zoals fraude, corruptie, belastingfraude, of ernstige tekortkomingen in eerdere opdrachten. | | Kwalitatieve selectie | Het proces waarbij een aanbestedende overheid beoordeelt of een kandidaat beschikt over de nodige professionele integriteit, technische bekwaamheid en financiële draagkracht om de opdracht uit te voeren. | | Bestek | Het document dat de gedetailleerde specificaties, voorwaarden en eisen van een overheidsopdracht bevat, inclusief administratieve, contractuele en technische bepalingen. | | Offerte | Het aanbod dat een ondernemer indient om een overheidsopdracht uit te voeren, waarin de voorgestelde prijs, methoden en andere relevante informatie worden uiteengezet. | | Plaatsingsprocedure | De formele methode die een aanbestedende overheid gebruikt om een opdrachtnemer te selecteren, zoals de openbare procedure, niet-openbare procedure of onderhandelingsprocedures. | | Gunning | De beslissing van de aanbesteder om een specifieke inschrijver te kiezen voor de uitvoering van de overheidsopdracht, gebaseerd op vooraf bepaalde gunningscriteria. | | Sluiting | Het moment waarop de contractuele band tussen de aanbesteder en de opdrachtnemer tot stand komt, wat resulteert in een bindend contract voor beide partijen. | | Voorlopige oplevering | De handeling waarbij de werken als voltooid worden beschouwd, wat leidt tot de overgang van de risico's naar het bestuur, het begin van de waarborgtermijn en de mogelijke betaling van het saldo. | | Definitieve oplevering | De definitieve acceptatie van de uitgevoerde werken na afloop van de waarborgtermijn, wat het einde van de contractuele band markeert, met uitzondering van aansprakelijkheid voor zware gebreken. | | Publiek-private samenwerking (PPS) | Een vorm van samenwerking waarbij publieke en private partijen gezamenlijk een project realiseren, waarbij financiële, operationele lasten, baten en risico's worden gedeeld. | | Verkoop onder voorwaarden | Een vastgoedtransactie waarbij de overheid voorwaarden oplegt aan de koper met betrekking tot het gebruik van het onroerend goed, wat kan resulteren in een overheidsopdracht als de overheid significante invloed uitoefent op ontwerp en realisatie. |