fenomenen sv .docx

# Culturele criminologie en kunstcriminaliteit Dit onderwerp onderzoekt de culturele dimensies van criminaliteit en de specifieke problematiek van kunstcriminaliteit, inclusief diefstal, fraude en illegale handel. ## 1. Culturele criminologie Culturele criminologie beschouwt criminaliteit en de controle daarop als culturele constructies. De focus ligt niet uitsluitend op de daadwerkelijke wetsovertreding, maar ook op de betekenis, de beleving, de emoties en de context waarin criminaliteit plaatsvindt. Deze stroming is kritisch ten opzichte van de klassieke, rationele benadering van criminaliteit die uitgaat van een "homo economicus" – een calculerend individu dat louter rationele keuzes maakt. Belangrijke concepten binnen de culturele criminologie zijn: * **Carnival of Crime** (Presdee): criminaliteit wordt hier gezien als een vorm van transgressie, plezier en verzet tegen sociale ordening. * **Seductions of Crime** (Katz): deze theorie benadrukt dat emoties, zoals opwinding, woede en trots, centrale drijfveren kunnen zijn voor crimineel gedrag. * **Edgework** (Lyng): dit concept verwijst naar het bewust opzoeken van risico's en situaties van controleverlies. * **Zombie theories** (Hayward): dit zijn theoretische concepten die ondanks kritiek en veroudering blijven circuleren binnen het criminologische discours. In contrast met de mainstream criminologie, die vaak nadruk legt op statistieken en rationaliteit, richt culturele criminologie zich meer op de subjectieve beleving van zowel daders als slachtoffers. > **Tip:** Culturele criminologie helpt ons te begrijpen dat criminaliteit meer is dan alleen een schending van regels; het is diep geworteld in culturele betekenissen en menselijke emoties. ## 2. Kunstcriminaliteit Er bestaat geen eenduidige, universele definitie van kunstcriminaliteit. Een veelgebruikte definitie stelt dat het gaat om strafbare feiten waarbij kunst betrokken is. Volgens de International Foundation for Art Research (IFAR) omvatten kunstwerken een breed scala aan objecten, waaronder: * Schilderijen, sculpturen en tekeningen * Decoratieve kunst * Antiquiteiten * Etnografische objecten De belangrijkste vormen van kunstcriminaliteit zijn: * **Diefstal**: dit kan variëren van diefstal uit musea en privécollecties tot insider theft door personeel. * **Plundering**: dit komt vaak voor in contexten van oorlog, conflict of politieke instabiliteit, waarbij culturele artefacten systematisch worden weggenomen. * **Illegale handel in cultuurgoederen**: dit omvat de grensoverschrijdende handel in gestolen of illegaal verkregen kunst en artefacten. * **Vervalsing en fraude**: het creëren of verkopen van valse kunstwerken alsof het authentieke stukken zijn. * **Iconoclasme**: de doelbewuste vernietiging van kunst om symbolische of ideologische redenen. * **Artnapping**: het ontvoeren van kunstwerken met als doel losgeld te eisen of politieke doelen te bereiken. De motieven achter kunstdiefstal zijn divers en kunnen zijn: * **Liefde voor kunst**: een passie voor het object zelf. * **Financieel gewin**: het verkopen van kunst op de zwarte markt. * **Politiek of ideologisch motief**: het gebruiken van kunst als politiek drukmiddel of om een boodschap uit te dragen. * **Onderhandelen met justitie**: kunstwerken gebruiken als ruilmiddel in ruil voor strafvermindering. * **Signaalfunctie**: het plegen van een diefstal om aandacht te vestigen op een bepaalde kwestie. Om fraude en plundering in de kunstmarkt te voorkomen, zijn **due diligence** (zorgvuldigheid) en **provenance-onderzoek** (onderzoek naar de herkomst en eigendomsgeschiedenis) cruciaal. > **Tip:** Het ontbreken van een gedetailleerde provenance is vaak een belangrijke rode vlag die kan wijzen op mogelijke illegale herkomst van een kunstwerk. > **Example:** Een galerie koopt een eeuwenoud standbeeld zonder na te gaan waar het vandaan komt of wie de vorige eigenaars waren. Als later blijkt dat het standbeeld illegaal is opgegraven en geëxporteerd uit een ander land, is de galerie medeplichtig aan illegale handel in cultuurgoederen. --- # Vuurwapentrafiek, publieke ruimte en milieucriminaliteit Dit gedeelte behandelt de complexe problematiek van de illegale vuurwapenhandel in Europa, de dynamiek van de publieke ruimte voor jongeren, en de uitdagingen van milieucriminaliteit, inclusief de impact van ogenschijnlijk legale, maar schadelijke activiteiten. ### 3.1 Vuurwapentrafiek en -geweld De illegale vuurwapenhandel in Europa kenmerkt zich door specifieke fenomenen: * **Mierenhandel:** Dit verwijst naar de aanvoer van wapens in kleine hoeveelheden, wat de detectie bemoeilijkt. * **Lange levensduur van wapens:** Illegale vuurwapens kunnen lang in omloop blijven, wat de controle bemoeilijkt. * **Groot dark number:** Er is een aanzienlijk aantal niet-geregistreerde vuurwapens dat niet in officiële statistieken voorkomt. De belangrijkste bronnen van illegale vuurwapens omvatten: * **Ex-Joegoslavië:** Als gevolg van eerdere conflicten is er een aanzienlijke hoeveelheid wapens uit deze regio afkomstig. * **Diefstal van legale wapens:** Wapens die legaal bezit zijn, kunnen gestolen worden en in het criminele circuit belanden. * **Gedeactiveerde wapens:** Wapens die oorspronkelijk gedeactiveerd zijn, kunnen weer functioneel gemaakt worden. * **Alarmwapens en ombouw:** Vuurwapens die ontworpen zijn voor alarmsignalen of sportdoeleinden kunnen worden omgebouwd tot dodelijke wapens. * **3D-geprinte wapens:** De opkomst van 3D-printing biedt nieuwe mogelijkheden voor de productie van vuurwapens, wat de traceerbaarheid bemoeilijkt. De context van het wapengebruik is cruciaal om de betekenis ervan te begrijpen. Hetzelfde vuurwapen kan een andere lading en impact hebben in situaties van huiselijk geweld dan binnen het drugsmilieu. In België wordt effectief vuurwapengebruik voornamelijk geassocieerd met drugscriminaliteit. ### 3.2 Publieke ruimte en jongeren De publieke ruimte wordt gekenmerkt door: * **Vrije toegankelijkheid:** Iedereen kan er vrijelijk toegang toe hebben. * **Samenkomst van onbekenden:** Verschillende individuen komen er samen, vaak zonder elkaar te kennen. * **Regulering via sociale normen:** Naast wettelijke regels wordt het gedrag in de publieke ruimte ook gestuurd door sociale normen. Belangrijke principes die de interactie in de publieke ruimte reguleren, zijn: * **Civil inattention:** Dit is het sociaal geaccepteerde negeren van anderen om de interactie minimaal te houden en de orde te bewaren. * **Bystander effect:** De neiging van individuen om minder snel hulp te bieden in noodsituaties wanneer er meerdere mensen aanwezig zijn. * **Coöperatieve motility:** De onbewuste en automatische coördinatie van bewegingen tussen mensen die zich in dezelfde publieke ruimte bevinden om botsingen te vermijden. Jongeren gebruiken de publieke ruimte als een belangrijke plek voor leren en experimenteren. **Territorialisering** ontstaat wanneer jongeren een specifieke plek symbolisch claimen, vaak vanuit behoefte aan veiligheid. Dit fenomeen hangt nauw samen met sociale ongelijkheid en beperkte mobiliteitsmogelijkheden. Gender speelt hierbij een significante rol; meisjes ervaren de publieke ruimte vaak als minder veilig als gevolg van controle en intimidatie. ### 3.3 Milieucriminaliteit Milieucriminaliteit kent een inherent ambigu karakter, aangezien veel schadelijk gedrag legaal is. Het kan worden onderverdeeld in drie hoofdtypen: * **Bruine milieucriminaliteit:** Gerelateerd aan afval en vervuiling. * **Groene milieucriminaliteit:** Schade aan fauna, flora en ecosystemen. * **Witte milieucriminaliteit:** Omvat bio-piraterij en illegale praktijken met betrekking tot patenten op natuurlijke bronnen. In lijn met de theorieën over **white collar crime** van Sutherland, is het essentieel om ook criminaliteit gepleegd door ogenschijnlijk respectabele actoren, zoals bedrijven, te bestuderen. Milieucriminaliteit kan leiden tot diverse vormen van schade: * **Fysieke schade:** Directe aantasting van de natuurlijke omgeving. * **Gezondheidsschade:** Negatieve impact op de menselijke gezondheid. * **Economische schade:** Kosten voor herstel, opruiming of verloren economische potentie. * **Intergenerationele schade:** Schade die toekomstige generaties treft. De **PFAS-problematiek** illustreert hoe legale bedrijfsactiviteiten, hoewel niet per se illegaal, toch ernstige en wijdverbreide milieuschade kunnen veroorzaken. De term **black box** wordt gebruikt om de ondoorzichtige besluitvorming binnen organisaties te beschrijven, die vaak ten grondslag ligt aan schadelijke milieupraktijken. > **Tip:** Bij het bestuderen van milieucriminaliteit is het cruciaal om verder te kijken dan strikt illegale handelingen en ook te focussen op legale, maar schadelijke activiteiten. De impact op mens, milieu en toekomstige generaties staat centraal. --- # Drugscriminaliteit en internationale smokkel Dit thema onderzoekt de structuur van drugscriminaliteit, de productie van synthetische drugs in België, de milieuvervuiling door drugsafval, internationale smokkelroutes via de haven van Antwerpen en de instroom van jongeren in deze criminaliteit. ### 3.1 Basisstructuur van drugscriminaliteit Drugscriminaliteit kan op drie analytische niveaus worden beschouwd: * **Groothandel:** Dit omvat internationale smokkelactiviteiten, zoals het transporteren van cocaïne vanuit Zuid-Amerika naar Europa. * **Tussenhandel:** Op dit niveau worden drugs versneden, verpakt en vervolgens herverdeeld. * **Kleinhandel:** Dit betreft de uiteindelijke straatverkoop aan gebruikers. De markt voor drugs wordt primair gestuurd door vraag en aanbod. Ondanks een mogelijke sociale normalisering van drugsgebruik, blijft de productie en handel ervan een sterk georganiseerde, winstgedreven activiteit. ### 3.2 Drugsproductie in België België heeft zich ontwikkeld tot een van de grootste producenten van synthetische drugs, waaronder XTC en amfetamines. De kenmerken van deze productie zijn onder meer: * **Productielocaties:** Vaak worden clandestiene laboratoria opgezet, meestal in afgelegen gebieden. * **Omstandigheden:** De hygiënische omstandigheden in deze laboratoria zijn doorgaans zeer slecht. * **Arbeidskrachten:** Er wordt gebruikgemaakt van ongeschoolde arbeidskrachten, die soms worden aangeduid als "labo-slaven". * **Afvalproductie:** De productie genereert aanzienlijke hoeveelheden toxisch drugsafval; voor elke kilogram geproduceerde drugs kan tien tot dertig kilogram afval ontstaan. * **Netwerkstructuur:** De productieketen is georganiseerd in een netwerk met verschillende rollen: * **Opdrachtgevers/financiers:** De top van de criminele hiërarchie. * **Dienstverleners:** Verantwoordelijk voor logistiek, levering van materialen en het ter beschikking stellen van panden. * **Uitvoerders:** De personen die fysiek aanwezig zijn in de laboratoria. Het is opmerkelijk dat de gevangenis soms fungeert als een plek waar personen voor drugsproductie worden gerekruteerd. ### 3.3 Drugsafval en milieuschade Het illegale karakter van drugsafval maakt dat het niet op de reguliere manier kan worden afgevoerd. Dit leidt tot diverse schadelijke praktijken: * **Dumpen:** Het afval wordt gedumpt in de natuur, waterlopen of in woongebieden. * **Verbranding:** Soms wordt het afval in brand gestoken. De gevolgen van deze praktijken zijn aanzienlijk: * **Milieuvervuiling:** Ernstige aantasting van ecosystemen. * **Gezondheidsrisico's:** Direct gevaar voor burgers die in de buurt wonen of het milieu gebruiken. * **Financiële lasten:** Gemeenten en grondeigenaars worden geconfronteerd met de kosten voor opruiming en herstel. ### 3.4 Internationale drugssmokkel #### 3.4.1 De Antwerpse haven De haven van Antwerpen speelt een centrale rol in de internationale drugssmokkel vanwege haar strategische ligging in Europa en haar uitgebreide logistieke infrastructuur. De enorme volumes aan legale handel die door de haven gaan, bemoeilijken de controle op illegale goederen. Gangbare smokkelmethoden zijn onder andere: * **Verbergen in containers:** Drugs worden verstopt in ladingen van legale goederen, zoals fruitcontainers. * **Impregneren:** Drugs worden geïmpregneerd in materialen die als drager dienen. * **De "Trojaanse methode":** Hierbij maken "uithalers" gebruik van hun toegang tot de haven om drugs te onderscheppen en te verwijderen. Uithalers opereren voornamelijk op het niveau van de groothandel en vereisen specifieke insiderkennis om hun werk te kunnen doen. #### 3.5 Instroom van jongeren in drugscriminaliteit Hoewel de algemene jeugdcriminaliteit een dalende trend vertoont, is drugscriminaliteit juist geconcentreerd bij jongeren tussen de 12 en 25 jaar. Verschillende motieven spelen hierbij een rol: * **Financieel gewin:** De mogelijkheid om snel geld te verdienen. * **Status en groepsgevoel:** Het aanzien dat verworven wordt binnen bepaalde groepen en het gevoel erbij te horen. * **Beperkte legale kansen:** Gebrek aan perspectieven op een legale toekomst. De uitstapredenen uit deze criminaliteit zijn vaak ingegeven door: * **Ontuchtering:** Realisatie van de ernst van de situatie na een arrestatie. * **Schuldgevoel:** Gevoelens van schaamte of spijt tegenover familie. * **Verlies van glamour:** Het besef dat de criminele levensstijl minder aantrekkelijk is dan gedacht. Er zijn echter ook aanzienlijke barrières die een terugkeer naar een legaal leven bemoeilijken, zoals een strafblad en verbroken sociale banden. #### 3.6 Aanpak van drugscriminaliteit Een effectieve aanpak van drugscriminaliteit vereist een integrale benadering die zich richt op drie pijlers: * **Preventie:** Dit moet structureel van aard zijn en niet louter moraliserend. Het gaat om het creëren van omstandigheden die criminaliteit minder aantrekkelijk maken. * **Zorg:** Het aanpakken van onderliggende problemen die jongeren naar criminaliteit drijven, zoals verslaving, armoede of psychische problemen. * **Repressie:** Gericht en effectief optreden tegen criminaliteit, met de nadruk op resultaat in plaats van louter symbolische acties. De gelegenheidstheorie van Cohen en Felson is relevant voor het begrijpen van de kwetsbaarheid van locaties zoals havens. Deze theorie stelt dat criminaliteit toeneemt wanneer er geschikte doelwitten zijn, gemotiveerde daders en een tekort aan effectief toezicht. > **Tip:** De gelegenheidstheorie benadrukt dat het vergroten van toezicht en het verkleinen van geschikte doelwitten de criminaliteitskans kan verkleinen, zelfs zonder de motivatie van de dader direct te veranderen. --- # Space crime Dit onderwerp introduceert het concept van space crime, definieert verschillende typen zoals economische en milieuschade in de ruimte, bespreekt de ambiguïteit ervan en stelt een criminologische benadering voor. ## 4. Space crime Space crime omvat schadelijk of potentieel crimineel gedrag dat plaatsvindt in de ruimte, vanuit de ruimte wordt gepleegd, of gericht is op de ruimte. Dit domein is echter nog onderontwikkeld op het gebied van regelgeving en statistische gegevens. Er bestaan geen officiële criminaliteitscijfers specifiek voor ruimtecriminaliteit. ### 4.1 Typen space crime Er kunnen verschillende typen space crime worden onderscheiden: #### 4.1.1 Economische en white collar space crime Dit type space crime richt zich op de oneerlijke of illegale exploitatie van hulpbronnen in de ruimte. Een voorbeeld hiervan is de illegale winning van helium-3 op de maan. Ook de privatisering van gemeenschappelijke hulpbronnen in de ruimte valt hieronder. #### 4.1.2 Ruimtemilieuschade Space crime kan ook leiden tot aanzienlijke milieuschade in de ruimte. Een belangrijk aspect hiervan is ruimtepuin (space junk). Dit afval vormt een groeiend risico en kan leiden tot een cascade-effect, waarbij een kettingreactie van botsingen ontstaat. Dit brengt grote risico's met zich mee voor operationele satellieten en observatiesystemen. #### 4.1.3 Veiligheids- en machtskwesties De toenemende rol van private bedrijven in de ruimte brengt ook veiligheids- en machtskwesties met zich mee. De afhankelijkheid van private satellietnetwerken, met name in conflictscenario's, kan een kwetsbaarheid vormen. Daarnaast is er de tendens tot militarisering van de ruimte, wat de potentiële gevaren verder vergroot. ### 4.2 Ambiguïteit van space crime Net als bij milieucriminaliteit, kenmerkt space crime zich door een aanzienlijke ambiguïteit. Veel gedragingen die schadelijk zijn, zijn momenteel legaal of slechts slecht gereguleerd. Dit wordt versterkt door de toenemende commercialisering van de ruimte, terwijl de internationale regelgeving achterblijft bij de technologische en economische ontwikkelingen. De ruimte wordt steeds meer gedomineerd door machtige publieke en private actoren, wat de handhaving van regels bemoeilijkt. ### 4.3 Criminologische benadering van space crime Een effectieve criminologische benadering van space crime vereist een kritische en "groene" criminologische lens. Dit houdt in dat er aandacht moet zijn voor de analyse van machtsstructuren, de aard van de toegebrachte schade en de toewijzing van verantwoordelijkheid. > **Tip:** Inzichten uit realistische speculatie en sciencefiction kunnen dienen als methodologische inspiratie bij het analyseren van potentiële toekomstige vormen van space crime. De term "black box" is ook hier relevant, omdat de besluitvormingsprocessen van ruimtevaartactoren vaak weinig transparant zijn en daardoor moeilijk te doorgronden voor externe waarnemers. Dit bemoeilijkt de identificatie en aanpak van schadelijk gedrag. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Culturele criminologie | Een stroming binnen de criminologie die criminaliteit en de controle daarop beschouwt als culturele producten en zich richt op betekenis, emotie, beleving en context in plaats van enkel op wetsovertreding. | | Carnival of Crime | Een concept dat criminaliteit beschrijft als een vorm van transgressie, plezier en verzet tegen sociale orde, vergelijkbaar met de sfeer van een carnavaleske viering. | | Seductions of Crime | Een theorie die stelt dat emoties zoals opwinding, woede en trots centrale drijfveren zijn voor het plegen van criminele handelingen. | | Edgework | Het concept dat verwijst naar het actief opzoeken van risico en situaties van controleverlies als een vorm van intense ervaring. | | Zombie theories | Verouderde criminologische theorieën die ondanks aanhoudende kritiek en weerlegging nog steeds circuleren en invloed hebben. | | Kunstcriminaliteit | Strafbare feiten waarbij kunstwerken betrokken zijn, waaronder diefstal, plundering, illegale handel, vervalsing, fraude en iconoclasme. | | Plundering | Het stelen van kunst of cultuurgoederen, vaak voorkomend in contexten van oorlog, machtswisselingen of politieke instabiliteit. | | Iconoclasme | De vernietiging van kunstwerken of symbolen omwille van hun symbolische betekenis, vaak gedreven door ideologische of religieuze motieven. | | Due diligence | De gepaste zorgvuldigheid die door onderzoek en verificatie wordt getoond om fraude, fouten of nalatigheid te voorkomen, met name bij de aankoop of verhandeling van kunst. | | Provenance | De herkomst en geschiedenis van een kunstwerk, inclusief eigendomsoverdrachten, wat cruciaal is voor authenticiteit en waarde. | | Vuurwapentrafiek | De illegale handel in vuurwapens, die in Europa vaak wordt gekenmerkt door kleinschalige smokkel, de lange levensduur van wapens en een aanzienlijk niet-geregistreerd aantal wapens. | | Dark number | Het aantal criminele feiten of objecten (zoals illegale wapens) dat niet wordt gemeld, gedetecteerd of geregistreerd en dus buiten de officiële statistieken valt. | | Publieke ruimte | Een toegankelijke openbare plaats waar mensen samenkomen, die gereguleerd wordt door zowel formele wetten als informele sociale normen. | | Civil inattention | Het fenomeen waarbij mensen in de publieke ruimte oogcontact vermijden en elkaar negeren om confrontaties te voorkomen en sociale interactie te minimaliseren. | | Bystander effect | Het verschijnsel waarbij individuen minder geneigd zijn om te helpen in een noodsituatie wanneer er andere omstanders aanwezig zijn. | | Coöperatieve motility | Het gecoördineerde en collectieve bewegingsgedrag van individuen in de publieke ruimte, dat bijdraagt aan de orde en efficiëntie van de ruimte. | | Territorialisering | Het proces waarbij groepen, zoals jongeren, een bepaalde fysieke ruimte symbolisch claimen en eigen maken, vaak uit behoefte aan veiligheid of sociale identiteit. | | Milieucriminaliteit | Schadelijk gedrag dat de natuurlijke omgeving aantast, variërend van afvalvervuiling (bruin) tot schade aan flora en fauna (groen) en bio-piraterij (wit). | | White collar crime | Criminaliteit gepleegd door personen in een positie van hoog sociaal, financieel of politiek aanzien, vaak in de uitoefening van hun beroep. | | PFAS-problematiek | De schadelijke effecten van per- en polyfluoralkylstoffen, die ondanks hun vaak legale toepassing ernstige milieu- en gezondheidsschade kunnen veroorzaken. | | Black box | Een metafoor voor een systeem of proces waarvan de interne werking ondoorzichtig is; besluitvorming binnen organisaties of overheden kan hierdoor onduidelijk zijn. | | Drugscriminaliteit | Criminele activiteiten gerelateerd aan de productie, handel en het gebruik van illegale drugs, opererend op verschillende niveaus van groothandel tot kleinhandel. | | Clandestiene labo's | Illegale faciliteiten waar synthetische drugs worden geproduceerd, vaak gekenmerkt door slechte omstandigheden en gevaarlijke afvalproductie. | | Toxisch drugsafval | Gevaarlijke chemische restproducten die vrijkomen bij de productie van synthetische drugs, die ernstige milieu- en gezondheidsrisico's met zich meebrengen. | | Uithalers | Personen die werkzaam zijn in de logistieke keten, met name in havens, en illegale goederen zoals drugs uit containers halen. | | Gelegenheidstheorie | Een criminologische theorie die stelt dat criminaliteit plaatsvindt wanneer er geschikte gelegenheden zijn, die gekenmerkt worden door beschikbare doelwitten, gemotiveerde daders en een gebrek aan effectief toezicht. | | Space crime | Schadelijk of potentieel crimineel gedrag dat plaatsvindt in, vanuit of gericht is op de ruimte, een nog onderontwikkeld domein qua regelgeving en onderzoek. | | Space junk | Ruimtepuin, bestaande uit defecte satellieten, rakettrappen en andere door mensen gemaakte objecten die in een baan om de aarde zweven en een risico vormen. | | Cascade-effect | Een reeks opeenvolgende gebeurtenissen die ontstaan door een initiële gebeurtenis, zoals het risico op een kettingreactie van botsingen tussen ruimtepuinobjecten. | | Commercialisering van de ruimte | De toenemende betrokkenheid van private bedrijven en commerciële belangen bij activiteiten in de ruimte, zoals satellietcommunicatie, ruimtevaarttoerisme en grondstoffenwinning. |