2025-10 antibiotica in de praktijk - S.pdf

# Antibioticaverbruik en resistentie: een groeiend probleem Dit onderwerp behandelt de geschiedenis van antibiotica, de opkomst van antibioticaresistentie als een wereldwijd en Europees probleem, en de relatie tussen het gebruik van antibiotica en de ontwikkeling van resistentie op zowel nationaal als individueel niveau, met specifieke aandacht voor de evolutie van resistentie in bacteriën zoals ESBL-producerende *E. coli*. ### 1.1 Historische context van antibiotica De ontdekking van penicilline door Alexander Fleming in 1928 markeerde een keerpunt in de geneeskunde. Fleming ontdekte per toeval penicilline V en realiseerde zich het potentieel van dit middel. Aanvankelijk werd penicilline beschouwd als een "wondergeneesmiddel". Echter, al in 1945 waarschuwde Fleming voor de gevaren van onderdosering, wat kon leiden tot de ontwikkeling van resistente microben [3](#page=3) [4](#page=4) [6](#page=6). ### 1.2 De opkomst van antibioticaresistentie (AMR) Ondanks de continue stroom van nieuwe antibiotica, is antibioticaresistentie een groeiend probleem dat steeds meer aandacht krijgt. De wetenschappelijke publicaties rond antimicrobiële resistentie (AMR) nemen exponentieel toe. Dit probleem wordt wereldwijd en Europees erkend [10](#page=10) [11](#page=11) [16](#page=16) [17](#page=17) [7](#page=7) [8](#page=8) [9](#page=9). #### 1.2.1 Europese impact van antibioticaresistentie In Europa sterven jaarlijks naar schatting 33.000 mensen als gevolg van een ziekenhuisinfectie met een van de vijf belangrijkste resistente bacteriën. In België zelf stierven er in 2019 naar schatting 728 mensen als gevolg van infecties met resistente bacteriën [16](#page=16) [19](#page=19). #### 1.2.2 Mondiale impact van antibioticaresistentie Op globaal niveau wordt voorspeld dat antibioticaresistentie tegen 2050 jaarlijks 10 miljoen doden kan veroorzaken, met een economische kostprijs van 66 biljoen dollars, indien het probleem niet adequaat wordt aangepakt. AMR wordt beschouwd als een wereldwijde bedreiging die kan leiden tot het opnieuw opduiken van infectieziekten [17](#page=17) [18](#page=18). ### 1.3 De link tussen antibioticagebruik en resistentie Er bestaat een duidelijke correlatie tussen het antibioticagebruik en de opkomst van resistentie [20](#page=20). #### 1.3.1 Landelijk niveau Op landelijk niveau geldt de regel: hoe meer antibiotica in een land worden gebruikt, hoe meer resistentie er optreedt [20](#page=20). #### 1.3.2 Individueel niveau Ook op individueel niveau is er een relatie tussen antibioticagebruik en resistentie. Het gebruik van antibiotica selecteert voor resistente bacteriën, waardoor deze zich kunnen vermenigvuldigen [21](#page=21) [22](#page=22). > **Tip:** Het principe "The more you use them, the more you loose them" vat de relatie tussen antibioticagebruik en resistentie goed samen [10](#page=10). ### 1.4 Evolutie van resistentie in specifieke bacteriën De evolutie van resistentie is zichtbaar in specifieke bacteriële stammen. #### 1.4.1 ESBL producerende *E. coli* De resistentie tegen antibiotica, specifiek in de vorm van Extended-Spectrum Beta-Lactamase (ESBL) producerende *Escherichia coli* (*E. coli*), is een belangrijk aandachtspunt. De ESBL-carrièreratio's vertonen een geografische en temporele distributie. In Gent bijvoorbeeld steeg de ESBL-carrièreratio van *E. coli* van 0,5% in 2005 naar 5% in 2010 en 7,7% in 2015 [23](#page=23) [24](#page=24). #### 1.4.2 Pneumokokken en MRSA In België is er een opmerkelijke daling te zien in het aandeel van pneumokokkenstammen (*Streptococcus pneumoniae*) met verminderde gevoeligheid aan penicilline, na een jarenlange sterke toename. Methicilline-resistente *Staphylococcus aureus* (MRSA) is eveneens een klinisch relevant resistentieprobleem [36](#page=36) [37](#page=37). ### 1.5 Beleid en initiatieven in België België is, net als de rest van Europa, geconfronteerd met het probleem van antibioticaresistentie. Dit leidde tot het opstellen van nationale actieplannen [28](#page=28). #### 1.5.1 BAPCOC en "The Microbial Threat" De Belgian Antibiotic Policy Coordination Commission (BAPCOC) is actief betrokken bij het coördineren van het beleid. Een Europese conferentie in 1998, "The Microbial Threat", en de aanbevelingen van Kopenhagen hebben geleid tot overheidsacties [25](#page=25) [2](#page=2). #### 1.5.2 Belgisch antwoord en "One Health" Het Belgische antwoord omvat verschillende werkgroepen, waaronder die voor diergeneeskunde, ziekenhuisgeneeskunde, ziekenhuishygiëne, ambulante geneeskunde en sensibilisering. Het "One Health"-concept, dat de onderlinge verbondenheid van menselijke, dierlijke en omgevingsgezondheid benadrukt, vormt de basis van het nationaal actieplan tegen AMR [26](#page=26) [27](#page=27). > **Tip:** Initiatieven om AMR te bestrijden omvatten de aflevering van de exacte hoeveelheid medicatie, de integratie van richtlijnen in het elektronisch medisch dossier (EMD) en het gebruik van Point-of-Care testen [27](#page=27). ### 1.6 Antibioticaverbruik in België Het antibioticagebruik in België wordt gemonitord op zowel nationaal als Europees niveau [2](#page=2). #### 1.6.1 Ambulante zorg In de ambulante zorg in België is er een probleem met de hoeveelheid en de keuze van de voorgeschreven antibiotica. In 2019 lag het antibioticagebruik in de ambulante zorg in België op 9,79 DDD (Defined Daily Doses) per 1000 inwoners per dag, wat hoger is dan in Nederland (2,83 DDD) maar lager dan in Frankrijk (13,35 DDD). Tussen 2019 en 2021 is dit aantal in België licht gestegen naar 11,03 DDD [28](#page=28) [35](#page=35) [39](#page=39). #### 1.6.2 Gebruik van chinolonen Het gebruik van chinolonen, een belangrijke groep antibiotica, wordt nauwlettend gevolgd. In 2011 lag het gebruik van chinolonen in 12 Europese landen, waaronder België, op het niveau van 2,41 DDD per 1000 inwoners per dag in de ambulante zorg [45](#page=45). > **Example:** De data uit ESAC-NET ECDC geven een vergelijking van het antibioticagebruik in de ambulante zorg in Nederland, België en Frankrijk, wat de noodzaak van rationeel voorschrijven benadrukt [39](#page=39). ### 1.7 Rationeel voorschrijven van antibiotica Rationeel voorschrijven van antibiotica is cruciaal om de opkomst van resistentie te vertragen. Dit omvat het juiste antibioticum kiezen, de juiste dosis en duur van de behandeling, en het vermijden van onnodige voorschriften [28](#page=28) [2](#page=2). --- # Rationeel voorschrijven van antibiotica in België Dit gedeelte behandelt strategieën en maatregelen om het antibioticaverbruik in de Belgische ambulante praktijk te optimaliseren. ### 2.1 Doelstellingen van de werkgroep ambulante praktijk De werkgroep ambulante praktijk focust op het rationeel gebruik van antibiotica, aangezien ongeveer 90% van alle antibiotica in deze setting wordt voorgeschreven. Het primaire doel is het bevorderen van een meer rationeel voorschrijfgedrag bij artsen in de ambulante praktijk [29](#page=29). ### 2.2 Methoden ter stimulering van rationeel antibioticagebruik Om rationeel gebruik te stimuleren, hanteert de werkgroep twee hoofdbenaderingen: * **Beschikbaar stellen van richtlijnen:** Artsen worden voorzien van goed onderbouwde richtlijnen voor anti-infectieuze behandelingen. De "Belgische gids voor anti-infectieuze behandeling" is hier een belangrijk instrument voor en is toegankelijk via de website van het BCFI (Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie) [30](#page=30) [31](#page=31). * **Verbeteren van de implementatie van richtlijnen:** Er worden diverse acties ondernomen om ervoor te zorgen dat deze richtlijnen daadwerkelijk worden toegepast in de dagelijkse praktijk [30](#page=30). #### 2.2.1 Sensibiliseringsacties Sensibilisering speelt een cruciale rol in het bevorderen van rationeel antibioticagebruik. De "European Antibiotic Awareness Day" op 18 november wordt aangegrepen als een belangrijk moment voor dergelijke sensibiliseringscampagnes [32](#page=32). ### 2.3 Aanpassingen in terugbetalingssystemen en prijsstelling Naast richtlijnen en sensibilisering worden ook financiële en terugbetalingsmechanismen ingezet om het antibioticagebruik te beïnvloeden. #### 2.3.1 Classificatie van terugbetaling Een significante maatregel was de verschuiving van terugbetalingscategorie B naar categorie C voor bepaalde antibiotica [42](#page=42) [43](#page=43). > **Tip:** Het verschuiven van de terugbetalingscategorie kan de kosten voor de patiënt beïnvloeden, wat indirect het voorschrijfgedrag kan sturen. #### 2.3.2 Invloed van prijsverhogingen Uit ervaringen in 2019 bleek dat prijsverhogingen van antibiotica konden leiden tot hogere kosten voor de patiënt, maar niet noodzakelijk tot een daling van de consumptie. Dit suggereert dat prijsmechanismen zorgvuldig moeten worden overwogen [44](#page=44). #### 2.3.3 Beperkingen op specifieke antibiotica Sinds 1 mei 2018 werden er specifieke beperkingen ingevoerd voor chinolonen. Deze antibiotica werden enkel nog terugbetaald onder specifieke voorwaarden [46](#page=46). ##### 2.3.3.1 Impact van de beperkingen op chinolonen Deze maatregelen resulteerden in concrete veranderingen in het voorschrijfgedrag en gebruik: * Er werd 50% minder terugbetaald voor chinolonen [47](#page=47). * Het aantal voorschriften daalde met 25% [47](#page=47). * Een deel van de voorschriften (25%) werd weliswaar nog gedaan, maar de patiënt moest deze zelf betalen [47](#page=47). * Het totale gebruik van chinolonen daalde met 13% [47](#page=47). > **Voorbeeld:** De invoering van striktere terugbetalingsvoorwaarden voor chinolonen toonde aan dat dit type interventie het voorschrijven en gebruik van specifieke antibiotica kan verminderen. --- # Rationeel antibioticumgebruik: indicatie, keuze en gebruik Rationeel antibioticumgebruik is essentieel voor effectieve behandeling, het minimaliseren van resistentie en het beheersen van kosten, en omvat de juiste indicatie, keuze en toepassing van antibiotica [51](#page=51) [52](#page=52) [53](#page=53). ### 3.1 De juiste indicatie Antibiotica zijn primair geïndiceerd voor patiënten met ernstige infecties of voor kwetsbare patiënten die een infectie oplopen. Banale, zelf-limiterende infecties bij (anders) gezonde mensen vereisen doorgaans geen antibioticabehandeling, aangezien antibiotica weinig tot geen invloed hebben op de genezing in deze gevallen [51](#page=51). ### 3.2 De juiste keuze De keuze voor een specifiek antibioticum moet gebaseerd zijn op verschillende factoren [52](#page=52): * **Effectiviteit**: * **Werkingsspectrum**: Het antibioticum moet een zo smal mogelijk spectrum hebben om onnodige impact op de darmflora te vermijden en resistentieontwikkeling te beperken [52](#page=52). * **Lokale resistentiecijfers**: Houd rekening met de gekende resistentiepatronen in de specifieke regio of gemeenschap [52](#page=52). * **Veiligheid**: Evalueer de potentiële nevenwerkingen van het antibioticum [52](#page=52). * **Geschiktheid**: Overweeg factoren zoals de verwachte therapietrouw van de patiënt en mogelijke interacties met andere medicatie [52](#page=52). * **Kostprijs**: De economische haalbaarheid is ook een belangrijk aspect bij de keuze [52](#page=52). ### 3.3 Correct gebruik Het correcte gebruik van antibiotica is cruciaal en omvat meerdere aspecten [53](#page=53): * **Correcte dosis**: De dosis moet voldoende hoog zijn om effectief te zijn tegen de infectie [53](#page=53). * **Correcte duur van inname**: De kuur moet zo kort mogelijk zijn om onnodige blootstelling te vermijden en resistentie te beperken. Een veelvoorkomend advies is om de kuur af te maken zoals voorgeschreven [53](#page=53) [54](#page=54). * **Correcte frequentie van toediening**: De frequentie hangt af van het werkingsmechanisme van het antibioticum [55](#page=55): * **Concentratie-afhankelijk dodende werking**: Medicatie zoals fluorochinolonen vereist vaak slechts één toediening per dag [55](#page=55). * **Tijd-afhankelijk dodende werking**: Antibiotica zoals amoxicilline vereisen meerdere, goed gespreide innames per dag, minimaal drie keer per dag [55](#page=55). * **Herhaalde kuren vermijden**: Het onnodig herhalen van antibioticakuren moet worden geminimaliseerd [53](#page=53). * **Aantal kuren binnen één gemeenschap beperken**: Het totale aantal voorgeschreven kuren binnen een gemeenschap dient te worden beperkt om collectieve resistentieontwikkeling tegen te gaan [53](#page=53). > **Tip:** Zorg ervoor dat patiënten de instructies voor het innemen van antibiotica nauwkeurig volgen, inclusief de voorgeschreven dosis, duur en frequentie [54](#page=54). --- # Casus: acute rhinosinusitis en het belang van niet-voorschrijven van antibiotica Dit gedeelte analyseert de casus van een jonge vrouw met acute rhinosinusitis en benadrukt waarom antibiotica in dergelijke gevallen vaak niet nodig zijn, ondersteund door onderzoeksresultaten die aantonen dat antibiotica geen significant voordeel bieden op genezing, pijn of algemeen herstel, maar wel de kans op diarree verhogen. De nadruk ligt op waakzaam afwachten en symptomatische behandeling. ### 4.1 Casusbeschrijving: jonge vrouw met acute rhinosinusitis Een 37-jarige vrouw presenteert zich met symptomen die sinds een week aanwezig zijn, maar sinds gisteren verergeren. Haar klachten omvatten [57](#page=57): * Toenemende neussnuiten met groen snot [57](#page=57). * Soms een verstopte neus [57](#page=57). * Hoofdpijn [57](#page=57). * Een drukkend gevoel in de linkerwang [57](#page=57). * Een zeurende pijn aan de bovenste tanden aan de linkerzijde [57](#page=57). Na onderzoek wordt de diagnose acute rhinosinusitis gesteld [57](#page=57). ### 4.2 Definitie en context van acute rhinosinusitis Acute rhinosinusitis wordt in de context van medische zorg geplaatst als een mogelijke complicatie van de verkoudheid (common cold) (#page=57,60). Het komt voor bij patiënten die de huisarts bezoeken met gezondheidsklachten [57](#page=57) [60](#page=60) [62](#page=62). ### 4.3 Behandeling van milde tot matig ernstige acute rhinosinusitis Volgens de richtlijnen is de beste aanpak voor milde tot matig ernstige acute rhinosinusitis: * Neusdruppels of neusspray [59](#page=59). * Pijnstillers [59](#page=59). * Waakzaam afwachten [59](#page=59). ### 4.4 Wetenschappelijke onderbouwing tegen antibiotisch voorschrijven #### 4.4.1 Randomized Controlled Trial (RCT) Rhinosinusitis Gent, 1999 Een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek (RCT) in Gent in 1999 onderzocht het effect van antibiotica bij mensen met rhinosinusitis die de huisarts bezochten [64](#page=64). * **Opzet:** Er werden 416 patiënten geïncludeerd, waarvan 209 een placebo kregen en 207 antibiotica (amoxicilline). Uiteindelijk voltooiden 187 patiënten in de placebogroep en 187 patiënten in de antibioticagroep de studie [64](#page=64). * **Resultaten:** * **Primaire uitkomst: behandelingssucces op dag 10:** Amoxicilline werd met succes gebruikt door 72/187 (39%) patiënten, vergeleken met 58/187 (31%) in de placebogroep. Dit gaf een relatief risico (RR) van 1.16 (95% betrouwbaarheidsinterval: 0.95-1.42) [65](#page=65). * **Primaire uitkomst: duur van algemene ziekte:** De duur van de algemene ziekte liet geen significant verschil zien tussen de groepen (log rank p = 0.69). De overlevingsplots voor de duur van de algemene ziekte waren nagenoeg identiek [66](#page=66). * **Primaire uitkomst: duur van pijn:** De duur van de pijn was eveneens vergelijkbaar tussen de antibiotica- en placebogroep (log rank = 0.29). De proportion of patients without pain plot liet geen significant verschil zien [67](#page=67). * **Primaire uitkomst: duur van purulente rhinorroe:** Hier was wel een verschil zichtbaar, met een log rank p = 0.007 ten gunste van antibiotica, wat suggereert dat antibiotica de duur van purulente rhinorroe mogelijk verkorten, of specifieker, purulente rhinorroe minder purulent maken [68](#page=68). * **Secundaire uitkomst: bijwerkingen (diarree):** Diarree kwam significant vaker voor in de antibioticagroep (27.1%) dan in de placebogroep (18.7%). Dit gaf een relatief risico (RR) van 1.28 (95% betrouwbaarheidsinterval: 1.05-1.57) [69](#page=69). #### 4.4.2 Conclusies uit de RCT De conclusies uit dit onderzoek voor patiënten die de huisarts consulteren voor acute bovenste luchtweginfecties (URTI) met purulente rhinorroe zijn: * Amoxicilline heeft **geen effect op algemeen herstel of pijn** [70](#page=70). * Amoxicilline maakt purulente rhinorroe wel **minder purulent** [70](#page=70). * Amoxicilline **verhoogt de frequentie van diarree** [70](#page=70). De consensus is dat rhinosinusitis in de overgrote meerderheid van de gevallen een **zelflimiterende aandoening** is [70](#page=70). #### 4.4.3 Cochrane Review September 2018 Een Cochrane Review uit september 2018, getiteld "Antibiotics for acute rhinosinusitis in adults", bevestigt deze bevindingen [71](#page=71). * **Effect van antibiotica op genezing (Cure):** De review toont aan dat het aantal patiënten dat geneest met antibiotica relatief laag is. Het NNT (Number Needed To Treat) is 19, wat betekent dat er 19 patiënten behandeld moeten worden met antibiotica om één extra genezing te bereiken. De NNTH (Number Needed To Harm) is 8, wat impliceert dat er 8 patiënten behandeld moeten worden met antibiotica om één geval van schade (bijwerkingen) te veroorzaken. Dit benadrukt het beperkte voordeel en de mogelijke nadelen van antibiotisch gebruik [72](#page=72). > **Tip:** De bevindingen van zowel de RCT als de Cochrane Review onderstrepen de noodzaak om terughoudend te zijn met het voorschrijven van antibiotica bij acute rhinosinusitis, tenzij er duidelijke tekenen zijn van een bacteriële complicatie. Waakzaam afwachten en symptomatische behandeling zijn de eerst aangewezen strategieën (#page=59,70) [59](#page=59) [70](#page=70). ### 4.5 Belang van "Change Page" initiatieven Initiatieven zoals "Change Page" hebben als doel clinici te alarmeren over de noodzaak om de huidige praktijk aan te passen aan de geldende evidentie, met name met betrekking tot het vermijden van het voorschrijven van antibiotica bij acute rhinosinusitis. Dit is cruciaal omdat het overmatig voorschrijven van antibiotica bijdraagt aan antibioticaresistentie, wat een groeiend wereldwijd probleem is (#page=48,49) [48](#page=48) [49](#page=49) [61](#page=61). ### 4.6 Filosofie achter niet-voorschrijven Een interessante metafoor die gebruikt wordt is "that which does not kill us makes us stronger!". Dit suggereert dat blootstelling aan infecties, mits adequaat gemanaged zonder onnodige interventies zoals antibiotica, kan bijdragen aan een sterker immuunsysteem op de lange termijn, hoewel dit hier meer poëtisch dan wetenschappelijk onderbouwd is. Echter, de kernboodschap is dat het lichaam vaak in staat is zelf te herstellen van virale infecties die rhinosinusitis veroorzaken [70](#page=70) [73](#page=73). ### 4.7 Vroegere perspectieven versus huidige evidentie Historisch werd infectie van de sinussen soms behandeld met antibiotica om chronische sinusitis en permanente mucosale schade te voorkomen. Huidig onderzoek, zoals de hierboven genoemde studies, toont echter aan dat dit in de meeste gevallen van acute rhinosinusitis niet nodig en zelfs contraproductief is vanwege de verhoogde kans op bijwerkingen zoals diarree (#page=69,70). De focus verschuift naar het herkennen van rhinosinusitis als een overwegend zelflimiterende aandoening [60](#page=60) [69](#page=69) [70](#page=70). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Antibiotica | Geneesmiddelen die bacteriële infecties bestrijden door bacteriën te doden of hun groei te remmen. Ze zijn niet effectief tegen virale infecties. | | Antibioticaresistentie | Het vermogen van bacteriën om ongevoelig te worden voor de effecten van antibiotica, waardoor infecties moeilijker te behandelen worden. | | BAPCOC | Belgian Antibiotic Policy Coordination Commission; een commissie die zich bezighoudt met het coördineren van het antibioticabeleid in België om rationeel gebruik te bevorderen en resistentie te bestrijden. | | Rationeel voorschrijven | Het selecteren en voorschrijven van antibiotica op basis van bewezen effectiviteit, noodzaak, veiligheid, en rekening houdend met lokale resistentiecijfers en kostprijs. | | Amoxicilline | Een veelgebruikt antibioticum uit de penicillinefamilie, effectief tegen een breed scala aan bacteriën, maar kan bijwerkingen zoals diarree veroorzaken. | | ESBL | Extended-Spectrum Beta-Lactamase; enzymen geproduceerd door sommige bacteriën die bepaalde antibiotica, zoals penicillines en cefalosporines, kunnen afbreken, wat leidt tot resistentie. | | E. coli (Escherichia coli) | Een veelvoorkomende bacteriesoort die zowel in de darmen van mensen en dieren leeft als in het milieu. Sommige stammen kunnen infecties veroorzaken. | | Ambulante praktijk | De medische zorg die wordt verleend aan patiënten die niet in het ziekenhuis zijn opgenomen, zoals in een huisartsenpraktijk of polikliniek. | | Richtlijnen | Een set van aanbevelingen of instructies die artsen helpen bij het nemen van beslissingen over diagnose, behandeling en management van specifieke medische aandoeningen. | | Sensibilisering | Het proces van het vergroten van het bewustzijn en begrip bij het publiek en zorgverleners over belangrijke gezondheidskwesties, zoals het rationeel gebruik van antibiotica. | | Consumptie | Het gebruik of de inname van antibiotica in een bepaalde populatie of regio, vaak gemeten in gedefinieerde dagelijkse doseringen (DDD) per 1000 inwoners per dag. | | Indicatie | De reden of voorwaarde waarvoor een medicijn of behandeling wordt aanbevolen of gebruikt. | | Werkingsspectrum | Het bereik van bacteriën waar een antibioticum effectief tegen is; een smal spectrum richt zich op specifieke bacteriën, een breed spectrum op veel verschillende soorten. | | Nevenwerkingen | Ongewenste effecten die optreden naast het beoogde therapeutische effect van een medicijn. | | Therapietrouw | De mate waarin een patiënt de instructies van de zorgverlener met betrekking tot medicatie-inname en behandeling volgt. | | Acute rhinosinusitis | Een ontsteking van de sinussen (bijholten van de neus) die plotseling optreedt, vaak veroorzaakt door een verkoudheid, met symptomen als neusverstopping, hoofdpijn en druk in het gezicht. | | Waakzaam afwachten | Een behandelstrategie waarbij de patiënt nauwlettend wordt gevolgd zonder onmiddellijke medicatie, tenzij de symptomen verergeren of complicaties optreden. | | Cochrane Review | Een systematische beoordeling van bestaand medisch onderzoek om de best beschikbare bewijzen te synthetiseren en de effectiviteit en veiligheid van behandelingen te evalueren. | | NNT (Number Needed to Treat) | Het gemiddelde aantal patiënten dat behandeld moet worden om één extra positief effect te bereiken in vergelijking met een placebo of standaardbehandeling. | | NNTH (Number Needed to Harm) | Het gemiddelde aantal patiënten dat behandeld moet worden om één extra ongewenst effect of bijwerking te veroorzaken in vergelijking met een placebo of standaardbehandeling. |