Samenvatting D1.docx

## Afstamming: concepten en betekenissen De tekst introduceert het begrip afstamming met verschillende betekenissen: ### Algemene betekenis van bloedverwantschap Dit verwijst naar de verwanten, de banden die personen verbinden op grond van afstamming. ### Bijzondere betekenis: Sociaal ouderschap Dit duidt op de relatie tussen de persoon die het kind verzorgt en opvoedt, en het kind zelf. Het gaat om de ouderrol die dagelijks wordt opgenomen. ### Bijzondere betekenis: Juridisch ouderschap Dit betreft de directe juridische band tussen ouder en kind, wat leidt tot het concept van juridisch ouderschap. Juridische afstamming hoeft niet per se biologisch te zijn; sociaal gedrag kan ook een juridische grondslag vormen. ### Biologische versus juridische afstamming Niet elke biologische afstamming wordt juridisch erkend. Het is mogelijk om biologisch verwant te zijn zonder dat dit leidt tot juridische ouderlijke verantwoordelijkheden. Omgekeerd kan juridische afstamming bestaan zonder biologische grondslag. Bijvoorbeeld, een prins die een biologisch kind erkent, creëert een juridische band via erkenning, wat gevolgen heeft voor de burgerlijke stand. Incestueuze verwekking mag niet juridisch worden vastgesteld. ## Grondslagen voor juridische afstamming Juridische afstamming kan gebaseerd zijn op verschillende fundamenten: * **Bloedband:** De oorspronkelijke, biologische realiteit die de afstammingsbanden creëert. * **Sociaal gedrag:** Het "bezit van staat" (bewijsmiddel van vaderschap of moederschap), wat kan dienen als een belemmering voor betwisting van verwantschap. Dit wordt ook wel de *socioaffectieve realiteit* genoemd. * **Wil of intentie:** De *volitieve realiteit*, die de wil om vader of moeder te worden omvat, zoals bij erkenning, meemoederschap of een gezamenlijke ouderschapsintentie. * **Belang van het kind:** Dit criterium wordt ingezet bij conflicten tussen de verschillende grondslagen en primeert, zoals bevestigd door het Grondwettelijk Hof. Elke wetgevende hervorming zoekt naar een nieuw evenwicht hierin. ## Afstamming en de openbare orde Afstammingsrecht raakt integraal de openbare orde. Het betreft de staat van de persoon in de familie en kan niet bij overeenkomst worden afgeweken. Contracten die hiermee in strijd zijn, zoals draagmoederschapscontracten die de regel van afstammingsrecht willen omzeilen, zijn nietig. Zolang er geen specifieke wetgeving is, kunnen dergelijke contracten niet afwijken van de openbare orde. ## Afstamming versus adoptie Hoewel beide aan ouderschap juridische vorm geven, verschillen afstamming en adoptie fundamenteel: * **Afstamming:** Is **declaratief** van aard, het verklaart wat reeds bestaat (vaak gebaseerd op biologische realiteit). * **Adoptie:** Is **constitutief** van aard, het vestigt een nieuwe juridische band die nog niet bestond, vaak gebaseerd op socio-affectieve banden. Adoptie heeft een beperkte declaratieve werking, waarbij het ouderschap begint bij de start van de adoptieprocedure. Biologisch ouderschap begint daarentegen vanaf de verwekking. ## Verwantschap: begrippen en organisatie Verwantschap verbindt personen op grond van afstamming of een gemeenschappelijke stamouder. Er zijn twee soorten: * **Verwanten in rechte lijn:** Personen die rechtstreeks van elkaar afstammen (bv. ouder-kind, grootouder-ouder). * **Verwanten in de zijlijn:** Personen die een gemeenschappelijke stamouder hebben (bv. broers, zussen, ooms, tantes, neven, nichten). Deze kunnen één of twee gemeenschappelijke ouders hebben. ## Gevolgen van verwantschap Een vastgestelde afstammingsband leidt tot diverse juridische gevolgen, waaronder: * Familienaam * Erfrecht * Alimentatie * Ouderlijk gezag (automatisch gekoppeld aan juridische afstamming) ## Rechten van (donor)kinderen gebaseerd op bloedverwantschap De wettelijke regeling van het recht op afstammingsinformatie is inconsistent. De MBV-wet hanteert anonimiteit voor gametendonatie, terwijl het adoptierecht kinderen vanaf 12 jaar de identiteit van hun ouders kan laten vragen. Het Vlaams Afstammingscentrum biedt informatie over de eigen achtergrond. De rechtspraak, zoals het arrest van het GwH 102/2024, benadrukt een beter evenwicht tussen de rechten van kinderen en donoren en staat open voor opheffing van anonimiteit. De rechtspraak heeft ook het recht op zekerheid over biologisch vaderschap via DNA-onderzoek en het recht op niet-identificeerbare gegevens van de donor gecreëerd. ## Aanverwantschap: begrippen en organisatie Aanverwantschap verbindt een persoon met de verwanten van zijn echtgenoot of wettelijk samenwonende partner, maar ook met stiefkinderen en de echtgenoten van verwanten. Dit zijn aangetrouwde familieleden. ## Gevolgen van aanverwantschap Aanverwantschap heeft gevolgen voor adoptie, onderhoudsverplichtingen, huwelijksbeletsels en voogdij. Het verdwijnt niet volledig na ontbinding van het huwelijk, zoals het geval is bij een schoonmoeder die schoonmoeder blijft, zelfs na beëindiging van de relatie van haar kind. ## Samenvatting verwantschap en aanverwantschap * **Verwantschap:** Gebaseerd op afstamming (rechte lijn: ascendenten en descendenten; zijlijn: collateralen). * **Aanverwantschap:** Gebaseerd op huwelijk (niet op wettelijke of feitelijke samenwoning). Stiefbroers/zussen zijn geen aanverwanten, terwijl halfbroers/zussen wel verwanten zijn. ## Systeem van de graden Verwanten en aanverwanten worden georganiseerd in graden, gebaseerd op generaties of de afstand tot de gemeenschappelijke voorouder. * **Verwanten:** Elke generatie telt als een graad in rechte lijn; in zijlijn telt men eerst naar de gemeenschappelijke ouder en dan naar de verwant. * **Aanverwanten:** Volgen hetzelfde systeem, maar zonder graad voor het huwelijk dat de aanverwantschap deed ontstaan. ## Vaststelling van de afstamming De afstamming kan worden vastgesteld via drie methoden: vermelding in de geboorteakte, erkenning, en gerechtelijke vaststelling. ### I. Moederschap Vaststelling van moederschap geschiedt via: 1. **Vermelding van de naam van de moeder in de geboorteakte:** De regel *mater semper certa est* (de moeder is altijd zeker). Anonieme en discrete bevalling zijn in België niet mogelijk. 2. **Erkenning door een vrouw:** Vrijwillige rechtshandeling die plaatsvindt buiten de rechtbank, met toestemming van de andere ouder indien nodig. 3. **Gerechtelijke vaststelling van moederschap:** Gedwongen vaststelling via een vonnis, waarbij de rechtbank de afstammingsband vaststelt. Er zijn bijzondere regels voor overspelige en bloedschennige kinderen. ### II. Vaderschap Vaderschap wordt vastgesteld via: * **De vaderschapsregel ("Pater est quem nuptiae demonstrant"):** Binnen het huwelijk is de echtgenoot vader van kinderen geboren binnen het huwelijk of binnen 300 dagen na de ontbinding/nietigverklaring. Er gelden vermoedens omtrent de verwekkingsperiode. * **Erkenning door een man:** Vrijwillige erkenning bij de ambtenaar van de burgerlijke stand, met vereiste toestemmingen. * **Gerechtelijke vaststelling van vaderschap:** Gedwongen vaststelling via de rechtbank. Erkend wordt dat de echtgenoot van de moeder als vader wordt beschouwd onder bepaalde voorwaarden en er zijn uitzonderingen op dit vermoeden, bijvoorbeeld bij een machtiging tot afzonderlijk verblijf of na introductie van een echtscheidingsprocedure. Ook na een nieuw huwelijk van de moeder binnen 300 dagen na ontbinding van het vorige huwelijk, speelt de vaderschapsregel een rol, met een voorkeur voor de nieuwe echtgenoot. ### II/1. Meemoederschap Meemoederschap is mogelijk sinds de wet van 5 mei 2014. De grondslag is de gezamenlijke ouderschapsintentie van twee vrouwen. Het vaderschap moet afwezig zijn of juridisch betwist worden. De vaststelling kan gebeuren via een meemoederschapsregel (binnen het huwelijk), erkenning, of gerechtelijk onderzoek. Er gelden specifieke overgangsregels en conflicten kunnen ontstaan tussen vaderschap en meemoederschap, aangezien afstamming tweezijdig blijft. ## Betwisting van de afstamming Elke vastgestelde afstamming kan worden betwist via een rechtsvordering tot betwisting van staat. Dit kan langs moeders-, vaders-, of meemoederszijde gebeuren, met specifieke regels voor ontvankelijkheid, termijnen, bewijsmiddelen en de partijen in het geding. ### Betwisting van moederschap Dit kan gebeuren tegen de moeder wiens naam in de geboorteakte staat, na moederlijke erkenning, of tegen een gerechtelijk vastgesteld moederschap. De bewijslast rust op degene die betwist, en het belang van het kind wordt steeds meer meegewogen. Er is een bijzondere procedure voor de nietigverklaring van een moederlijke erkenning zonder toestemming. ### Betwisting van vaderschap Vaderschap van de echtgenoot kan rechtstreeks of onrechtstreeks worden betwist. De ontvankelijkheid is onderworpen aan het "bezit van staat", maar dit is geen absoluut ongrondwettelijk verbod meer; de rechter maakt een belangenafweging. De gegrondheid hangt af van het bewijs van niet-vaderschap, maar ook hier speelt de belangenafweging een rol. Het vaderschap van een erkennende man kan ook worden betwist, met vergelijkbare ontvankelijkheids- en gegrondheidsvereisten. ### Betwisting van meemoederschap Dit volgt grotendeels de regels voor vaderschapsbetwisting, met specifieke aandacht voor de grondslag van meemoederschap (instemming met medisch begeleide voortplanting). De bewijslast rust bij de eiser, en de rechterlijke toetsing van belangen is cruciaal. ## Gevolgen van de afstamming De vastgestelde afstamming heeft diverse gevolgen, waaronder de familienaam, alimentatie, en ouderlijk gezag. De wet streeft naar gelijkheid tussen alle vormen van afstamming, maar er zijn uitzonderingen, met name ten nadele van overspelige ouders (bv. verlies van huwelijksvoordelen en schenkingen, tenzij de trouwe echtgenoot anders bepaalt). ### Belgische nationaliteit Bij betwisting of nietigverklaring van de afstamming, kan de familierechtbank zich uitspreken over het behoud van de Belgische nationaliteit van het kind, met een evolutie in de rechtspraak en wetgeving om de rechten van het kind te beschermen. ### Familienaam De toekenning van de familienaam volgt basisregels die het recht van beide ouders (of meemoeders) erkennen, inclusief de mogelijkheid van een dubbele naam. Bij onenigheid of afwezigheid van keuze geldt een alfabetische volgorde. Het kind vanaf 12 jaar heeft inspraak in naamsveranderingen. Er is een procedure voor naams- en voornaamsveranderingen, inclusief een eenmalige administratieve wijziging zonder opgave van reden. ### Alimentatie De gemeenrechtelijke familiale onderhoudsverplichting geldt tussen bloedverwanten in rechte lijn en tussen echtgenoten/partners. Het bedrag is afhankelijk van de behoeften van de schuldeiser en het vermogen van de schuldenaar. Er bestaan bijzondere onderhoudsverplichtingen voor ouders jegens hun kinderen (ook na meerderjarigheid bij voortgezette opleiding) en voor stiefouders/partners na overlijden van de eigen ouder. De verweker van een kind kan ook aangesproken worden voor onderhoudsgeld. DAVO biedt dienstverlening voor de invordering van onderhoudsgelden. ### Ouderlijk gezag Ouderlijk gezag, als primair beschermingsstatuut, omvat rechten en plichten ten aanzien van de persoon en het vermogen van het kind. Sinds recente hervormingen wordt het ouderlijk gezag gezamenlijk uitgeoefend, met een recht op persoonlijk contact voor de niet-uitoefenende ouder. De wet legt een bijzondere nadruk op het belang van het kind en voorziet in diverse beschermingsstatuten zoals voogdij en pleegzorg. Het hoorrecht van minderjarigen in gerechtelijke procedures is versterkt. ### Pleegzorg Pleegzorg is een vorm van jeugdhulp waarbij een minderjarige tijdelijk bij pleegzorgers verblijft. Pleegzorgers nemen de dagelijkse beslissingen en het verblijfsrecht op zich, terwijl ouders de belangrijke beslissingen behouden, tenzij anders overeengekomen of in dringende gevallen. ### Broers en zussen Minderjarige broers en zussen hebben het recht om niet van elkaar gescheiden te worden, met uitzondering van gevallen waarbij een minderjarige is geplaatst na het plegen van een misdrijf. Dit recht wordt geacht te bestaan tussen juridische broers en zussen, en gelijkgestelde broers en zussen (die samen in een gezin opgroeien en een bijzondere affectieve band hebben). ### Voogdij Voogdij ontstaat wanneer beide ouders overleden, onbekend zijn of definitief onbekwaam zijn om het ouderlijk gezag uit te oefenen. De vrederechter benoemt een voogd, die de persoon en goederen van de minderjarige beheert, met verplichte tussenkomst van een toeziende voogd en eventueel een voogd ad hoc. ### Ontvoogding Ontvoogding, mogelijk vanaf 15 jaar, kan wettelijk (bij huwelijk) of gerechtelijk worden verkregen, en vermindert de handelingsonbekwaamheid van de minderjarige, met bijstand van een curator. ### Opschorting stemrecht minderjarigen (16-17 jaar) Sinds recente wetgeving kunnen 16- en 17-jarigen stemmen voor het Europees Parlement. De vrederechter kan, bij gemotiveerde beslissing, het stemrecht van deze minderjarigen opschorten indien hun gezondheidstoestand of omstandigheden dit vereisen. ### Beschermde meerderjarigen Meerderjarigen met een psychiatrische aandoening of verkwisters kunnen gerechtelijk beschermd worden via onbekwaamverklaring en bewind, waarbij de autonomie van de persoon centraal staat. ## Adoptie Adoptie is een gerechtelijke procedure die een juridische band schept vergelijkbaar met afstamming, met twee vormen: gewone adoptie (complementair aan bestaande banden) en volle adoptie (verbreking van oorspronkelijke banden). De adoptie moet steunen op wettige redenen, met de nadruk op het belang van het kind. Er zijn specifieke voorwaarden voor adoptanten (leeftijd, geschiktheid) en vereiste toestemmingen. ### Gevolgen van adoptie De gevolgen verschillen tussen gewone (behouden oorspronkelijke familiebanden) en volle adoptie (integratie in adoptieve familie, verbreking oorspronkelijke banden). Dit heeft impact op familienaam, ouderlijk gezag, huwelijksbeletsels, en onderhoudsverplichtingen. ### Beëindiging van adoptie Adoptie is in beginsel onherroepelijk, maar kan onder strikte voorwaarden worden herzien of, in geval van gewone adoptie, herroepen. ## Betwisting van de afstamming Elke vastgestelde afstamming kan worden betwist. De procedure kent specifieke titularissen, termijnen, en bewijsmiddelen. De betwisting van het vaderschap van de echtgenoot, in het bijzonder, kent een evoluerende rechtspraak die de belangen van alle betrokkenen, met name het kind, afweegt. ## Alimentatie De onderhoudsplicht is een dwingendrechtelijke, wederkerige en persoonlijke verplichting tussen bloedverwanten in rechte lijn en aanverwanten (echtgenoot/ex-echtgenoot). Het bedrag is afhankelijk van de behoeften en draagkracht. Er bestaan diverse methoden voor invordering, waaronder beslag en de dienstverlening van DAVO. ## Strafsancties Familieverlating is een misdrijf dat de niet-naleving van onderhoudsverplichtingen bestraft, met verschillende strafniveaus afhankelijk van de ernst van de situatie. ## Bescherrmde minderjarigen Minderjarigen genieten specifieke bescherming door wettelijke bepalingen inzake handelingsonbekwaamheid, ouderlijk gezag, voogdij, pleegzorg, en het recht om gehoord te worden in gerechtelijke procedures. De wetgeving evolueert om de rechten en belangen van het kind te versterken. ## Bescherming van geesteszieken en verkwisters De wet voorziet in publiekrechtelijke (gedwongen opname, internering) en privaatrechtelijke (onbekwaamverklaring, bewind, lastgeving) beschermingsmaatregelen voor personen met psychiatrische aandoeningen of verkwisters, met de nadruk op subsidiariteit, proportionaliteit, en autonomie van de beschermde persoon. --- ### Veelvoorkomende fouten om te vermijden: * Het verwarren van juridische en biologische afstamming. * Het negeren van het belang van het kind als doorslaggevend criterium in afstammingsgeschillen. * Het niet naleven van de specifieke ontvankelijkheids- en bewijsregels bij betwisting van afstamming. * Het verkeerd interpreteren van de gevolgen van gewone versus volle adoptie. * Het niet correct toepassen van de bepalingen inzake familienaamkeuze en -wijziging. * Het vergeten van de specifieke regels voor bijzondere onderhoudsverplichtingen (bv. stiefouder). * Het onjuist toepassen van de termijnen voor het betwisten van afstamming. * Het miskennen van de specifieke procedures en vereisten voor pleegzorg, voogdij, en adoptie. * Het niet volgen van de correcte procedures voor de vaststelling of betwisting van afstamming. * Het negeren van de evolutie in wetgeving en rechtspraak, met name met betrekking tot het hoorrecht van minderjarigen en de belangenafweging in adoptieprocedures. * Het verkeerd interpreteren van de gevolgen van de verschillende vormen van ouderlijk gezag en verblijfsregelingen. * Het niet correct toepassen van de regels inzake de aansprakelijkheid van ouders en pleegzorgers voor de daden van minderjarigen. * Het vergeten van de specifieke procedures voor de bescherming van meerderjarigen, zoals bewind en lastgeving. * Het negeren van de evoluerende rol van de vrederechter en de familierechtbank in geschillen met betrekking tot minderjarigen en beschermde personen. * Het verwarren van de verschillende wettelijke regimes voor de vaststelling en betwisting van meemoederschap. * Het niet correct toepassen van de regels inzake de gevolgen van de afstamming op het erfrecht, de naam, en alimentatie. * Het niet correct toepassen van de regels rond de vaststelling en betwisting van vaderschap en meemoederschap, inclusief de rol van bewijs en belangenafweging. * Het niet kennen van de uitzonderingen op de algemene regels inzake afstamming, zoals bij bijzondere voortplantingstechnieken of draagmoederschap. Deze studiegids is bedoeld als een uitgebreide basis voor uw examenvoorbereiding. Raadpleeg steeds de meest recente wetgeving en jurisprudentie voor de meest accurate en actuele informatie.

## Woordenlijst | Term | Definitie | |---|---| | Afstamming | Het juridische verband dat de juridische band tussen een ouder en een kind vaststelt, los van de biologische realiteit. Het kan gebaseerd zijn op de bloedband, sociaal gedrag of de wil van de betrokkenen. | | Bloedverwantschap | Een vorm van verwantschap die gebaseerd is op afstamming, zowel in rechte lijn (directe voorouders en afstammelingen) als in zijlijn (personen die een gemeenschappelijke voorouder hebben). | | Familienaam | De naam die juridisch aan een persoon is verbonden, vaak voortvloeiend uit de vastgestelde afstamming of door een specifieke juridische procedure zoals adoptie of naamsverklaring. | | Juridische afstamming | De afstamming zoals die door het recht wordt erkend en vastgesteld, wat juridische gevolgen heeft voor o.a. erfrecht, ouderlijk gezag en onderhoudsverplichtingen, ongeacht of er een biologische band is. | | Meemoederschap | De juridische afstamming van een vrouw ten opzichte van een kind, vastgesteld door de gemeenschappelijke ouderschapsintentie van twee vrouwen die een kind willen en een van hen zwanger wordt, vaak via medisch begeleide voortplanting. | | Ouderlijk gezag | Een geheel van rechten en plichten die ouders hebben ten aanzien van hun minderjarige kinderen, gericht op hun bescherming, opvoeding en ontwikkeling, en het beheer van hun vermogen. | | Sociaal ouderschap | Het ouderschap gebaseerd op de feitelijke verzorging, opvoeding en de dagelijkse gedragingen als ouder ten aanzien van een kind, ongeacht de biologische of juridische band. | | Verwantschap | Het juridische verband tussen personen die van elkaar afstammen of een gemeenschappelijke voorouder hebben, wat diverse juridische gevolgen met zich meebrengt. | | Vaderschapsregel | Het juridisch vermoeden dat de echtgenoot van de moeder de vader is van een kind dat tijdens het huwelijk of binnen 300 dagen na de ontbinding ervan is geboren. | | Vaderschapsvaststelling | De juridische procedure waarbij het vaderschap wordt bepaald, hetzij via de wettelijke vaderschapsregel, erkenning, of gerechtelijk onderzoek. | | Vaderschapsvermoeden | De wettelijke regel die de echtgenoot van de moeder als vader van het kind aanwijst, tenzij dit vermoeden wordt weerlegd. | | Verwekking | Het proces waarbij een kind tot stand komt, zowel biologisch als via medisch begeleide voortplanting, wat een basis kan vormen voor juridische afstamming. | | Volitieve afstamming | Een juridische afstamming die gebaseerd is op de wil of intentie van de betrokkenen om ouder te worden, zoals bij erkenning, meemoederschap of gemeenschappelijke ouderschapsintenties. |