juridsiche aspecten bekwaamheid.docx

# Juridische aspecten van bekwaamheid in de zorg Dit onderwerp verkent de juridische concepten van bekwaamheid en hun implicaties in de zorgsector, met een focus op rechtsbekwaamheid, handelingsbekwaamheid en wilsbekwaamheid binnen de wettelijke kaders. ## 1. Juridische aspecten van bekwaamheid in de zorg Bekwaamheid kan gedefinieerd worden als het in staat zijn om iets te beslissen, te beoordelen, te doen, te mogen en te kunnen. In de zorgcontext zijn drie hoofdtypen bekwaamheid relevant: ### 1.1 Rechtsbekwaamheid Rechtsbekwaamheid houdt in dat men drager is van rechten en plichten. In België bezit elke natuurlijke persoon rechtsbekwaamheid vanaf de geboorte. ### 1.2 Handelingsbekwaamheid Handelingsbekwaamheid is de mogelijkheid om de eigen rechten effectief uit te oefenen. #### 1.2.1 Handelingsbekwaamheid bij meerderjarigen * **Regel:** Volgens het Burgerlijk Wetboek (BW) is men in principe handelingsbekwaam vanaf de leeftijd van 18 jaar (meerderjarigheid). * **Uitzonderingen:** * Ontvoogde minderjarigen. * Meerderjarige personen die juridisch handelingsonbekwaam worden verklaard door een vrederechter (bv. via bewind). * **Handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen:** Dit betreft meerderjarigen die (een deel van) hun rechten niet kunnen uitoefenen. Redenen kunnen zijn: * Psychische problemen (bv. psychoses, stemmingsstoornissen). * Fysieke problemen (bv. coma, CVA met afasie). * Sociale problemen (bv. verkwisters). * **Beschermingsmaatregelen voor meerderjarigen:** * **Bewind:** Uitgesproken door de vrederechter. De bewindvoerder neemt beslissingen over persoon en/of goederen. * **Lastgeving/Zorgvolmacht:** Buitengerechterlijke regeling via een notaris. De lasthebber (zorgvolmachthouder) neemt beslissingen. * **Maatwerk:** Afwegen welke beslissingen de persoon zelf nog kan nemen is cruciaal. #### 1.2.2 Handelingsbekwaamheid bij minderjarigen * **Regel:** Minderjarigen zijn in principe juridisch handelingsonbekwaam en worden wettelijk beschermd tot hun 18e levensjaar, tenzij ze ontvoogd zijn. * **Uitzonderingen op de regelmatige handelingsonbekwaamheid:** * **Ontvoogde minderjarigen:** Kunnen vanaf 15 jaar ontvoogd worden door huwelijk of een rechterlijk vonnis. * **Toestemming met medische behandeling:** Vanaf een bepaalde leeftijd (afhankelijk van maturiteit en in staat tot redelijke beoordeling) kunnen minderjarigen toestemmen met medische behandelingen (Wet Patiëntenrechten). * **Arbeidsovereenkomst (AO):** Vanaf 16 jaar kunnen minderjarigen een arbeidsovereenkomst aangaan (bv. voor een vakantiejob). * **Dagelijkse handelingen:** Minderjarigen mogen wel dagelijkse handelingen verrichten zoals het kopen van kledij of een gsm. * **Uitzonderingen in specifieke wetgevingen:** * **Abortuswet:** Geen aparte regeling voor minderjarigen. * **Euthanasiewet:** Mogelijk voor een "oordeelkundige" minderjarige. * **Wet Patiëntenrechten:** Een minderjarige kan handelingsbekwaam geacht worden indien hij/zij de nodige maturiteit bezit en in staat is tot een redelijke beoordeling. * **Recht om gehoord te worden:** Vanaf 12 jaar hebben minderjarigen het recht om gehoord te worden door de familierechtbank in procedures die hen aanbelangen (bv. bezoekregeling na echtscheiding). #### 1.2.3 Vertegenwoordiging van minderjarigen * **Wie oefent ouderlijk gezag uit?** In principe beide ouders, ook na echtscheiding. De rechter kan hiervan afwijken. Bij onenigheid kan de rechter een beslissing nemen. Bij afwezigheid van ouders stelt de vrederechter een voogd aan. * **Plichten van ouders:** Levensonderhoud, opvoeding, opleiding, wederzijds respect, toezicht en burgerlijke aansprakelijkheid. * **Rechten van ouders:** Recht op respect, persoonlijk contact, opvoeding, genot van goederen en beheer van vermogen. * **Ontzetting uit ouderlijk gezag:** Een burgerrechtelijke maatregel waarbij ouders (tijdelijk) hun rechten verliezen door de rechter. #### 1.2.4 Beoordeling van bekwaamheid bij minderjarigen * **Individuele beoordeling:** De bekwaamheid van een minderjarige moet individueel en op maat beoordeeld worden, zonder vaste leeftijdsgrenzen. * **Factoren:** Emotionele en intellectuele ontwikkeling, psycho-sociale context, opleidingsniveau, bevattingsvermogen en maturiteit. ### 1.3 Wilsbekwaamheid (feitelijke bekwaamheid) Wilsbekwaamheid is de feitelijke bekwaamheid om op een bepaald moment beslissingen te nemen of iets te doen met betrekking tot medische beslissingen, gezondheid, kwaliteit van leven en waardig sterven. #### 1.3.1 Vaststellen van wilsbekwaamheid * **Door wie?** Een arts en/of een multidisciplinair team. * **Wanneer?** Vaak in het kader van een zorgvolmacht, vroegtijdige zorgplanning of bij medische beslissingen. * **Voorwaarden:** * Op vraag van en met toestemming van de patiënt. * Niet op vraag van een notaris (beroepsgeheim). * **Kernvraag:** Is de patiënt in staat tot een redelijke beoordeling van zijn belangen? #### 1.3.2 Vereiste vaardigheden voor wilsbekwaamheid * Informatieverwerking: Informatie kunnen ontvangen, begrijpen, onthouden en geloven. * Keuzemaken: Keuzes maken en uitdrukken. * Afwegen: Voor- en nadelen kunnen afwegen. * Communicatie: Vrijwillige en autonome beslissing kunnen communiceren naar de arts. #### 1.3.3 Nadruk op het besluitvormingsproces * Het proces van besluitvorming (wilsvorming) is belangrijker dan het resultaat. * De kwaliteit van het besluitvormingsproces staat centraal. * De beoordeling mag niet uitkomstgerelateerd zijn. * **Taakspecificiteit:** Afhankelijk van de context en/of taak kunnen hogere eisen gesteld worden aan maturiteit. #### 1.3.4 Vermoeden van wilsbekwaamheid en wilsonbekwaamheid * **Volwassenen:** Er geldt een vermoeden van wilsbekwaamheid. Dit kan enkel in twijfel getrokken worden bij gegronde redenen. De bewijslast ligt bij degene die het tegendeel beweert. * **Minderjarigen:** Er geldt een vermoeden van wilsonbekwaamheid, die dus beoordeeld moet worden. #### 1.3.5 Vertrouwenspersoon en vertegenwoordiger * **Vertrouwenspersoon:** Ontvangt op verzoek van de patiënt informatie en staat de patiënt bij. De rol hiervan is uitgebreid onder de update van de WPR (najaar 2023). * **Vertegenwoordiger:** Neemt beslissingen in het belang van de patiënt in zijn/haar plaats. Kan aangeduid zijn door de patiënt (bv. via zorgvolmacht), gemandateerd zijn, of een bewindvoerder zijn (vonnis vrederechter). #### 1.3.6 Gevolgen voor hoogstpersoonlijke rechten * Hoogstpersoonlijke rechten zijn rechten die enkel door de persoon zelf uitgeoefend kunnen worden. * Bij wilsonbekwame of handelingsonbekwame personen vervallen deze rechten en kunnen ze niet door een vertegenwoordiger of bewindvoerder uitgeoefend worden. * **Voorbeelden van hoogstpersoonlijke rechten:** Toestemming geven tot huwen, instellen van een vordering tot echtscheiding, uitoefenen van ouderlijk gezag, erkennen van een kind, verzoek tot euthanasie, verlenen van toestemming tot afnemen van bloed, maken of herroepen van een testament, verzoek tot abortus. ### 1.4 Wettelijke kaders en uitzonderingen Het Burgerlijk Wetboek vormt de basis voor handelingsbekwaamheid. Uitzonderingen hierop zijn opgenomen in diverse wetgevingen zoals de Wet Patiëntenrechten, de abortuswet en de euthanasiewet. Het decreet integrale jeugdhulp regelt de bescherming van minderjarigen in verontrustende opvoedingssituaties (VOS). > **Tip:** Maak een schema met de verschillende bekwaamheidstypes en hun belangrijkste kenmerken en wettelijke basis om de materie beter te structureren. > > **Voorbeeld:** Voor de beoordeling van wilsbekwaamheid bij een meerderjarige met dementie, moet de arts niet alleen kijken of de persoon zich de diagnose herinnert, maar ook of hij/zij de gevolgen daarvan op zijn/haar beslissingen kan overzien en afwegen. --- # Vertegenwoordiging en ouderlijk gezag Dit gedeelte behandelt de juridische rollen van vertegenwoordigers, voogden en ouders, samen met de rechten en plichten die voortvloeien uit het ouderlijk gezag en de consequenties van niet-naleving. ### 2.1 Juridische bekwaamheid in de zorg Bekwaamheid kan worden gedefinieerd als het vermogen om beslissingen te nemen, te beoordelen, iets te doen, iets te mogen en iets te kunnen. Men onderscheidt hierin verschillende vormen: * **Rechtsbekwaamheid:** Dit houdt in dat men juridische rechten en plichten bezit. In België is elke natuurlijke persoon rechtsbekwaam. * **Handelingsbekwaamheid:** Dit is de mogelijkheid om de eigen rechten effectief uit te oefenen. In principe is men handelingsbekwaam vanaf 18 jaar, de meerderjarige leeftijd, tenzij er uitzonderingen zijn zoals een ontvoogde minderjarige. Het Burgerlijk Wetboek (BW) regelt dit. * **Wilsbekwaamheid (feitelijke bekwaamheid):** Dit verwijst naar het tijdelijke of permanente onvermogen om beslissingen te nemen of handelingen te verrichten, met name in medische context. #### 2.1.1 Handelingsonbekwaamheid Handelingsonbekwaamheid kan zich voordoen bij meerderjarigen en minderjarigen. ##### 2.1.1.1 Handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen Dit betreft meerderjarige personen die (een deel van) hun rechten niet kunnen uitoefenen. Dit kan worden vastgesteld door een beslissing van de vrederechter, die dan beschermingsmaatregelen zoals bewind of een zorgvolmacht kan opleggen. * **Buitengerechtelijk:** Via een lastgeving (voor goederen) of zorgvolmacht (voor persoon) geregeld via een notaris. De vertegenwoordiger is hier een lasthebber. * **Gerechtelijk:** Via een vonnis van de rechter, waarbij een bewindvoerder wordt aangesteld. De maatregelen zijn maatwerk en er wordt afgewogen welke beslissingen de persoon zelf nog kan nemen. Oorzaken van handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen kunnen psychische problemen (psychoses, stemmingsstoornissen), fysieke problemen (coma, CVA met afasie) of sociale problemen (verkwisters) zijn. ##### 2.1.1.2 Handelingsonbekwaamheid bij minderjarigen Volgens het Burgerlijk Wetboek zijn minderjarigen juridisch weliswaar rechtsbekwaam, maar in principe handelingsonbekwaam tot hun 18e levensjaar, tenzij ze ontvoogd zijn. Dit is een wettelijke beschermingsmaatregel. * **Uitzonderingen:** Ontvoogde minderjarigen (vanaf 15 jaar door huwelijk of rechterlijk vonnis) kunnen beperkt handelingsbekwaam zijn. * **Beperkingen:** Minderjarigen kunnen geen juridische handelingen stellen zoals kopen, verkopen of huren, en geen rechtszaken starten. * **Vertegenwoordiging:** Ouders of voogden oefenen het ouderlijk gezag uit en vertegenwoordigen de minderjarige. * **Dagelijkse handelingen:** Jongeren mogen wel dagelijkse handelingen stellen, zoals kledij of een gsm kopen. * **Arbeidsovereenkomst:** Vanaf 16 jaar kunnen zij een arbeidsovereenkomst aangaan (bv. een vakantiejob). * **Medische handelingen:** Toestemming voor medische behandelingen kan gegeven worden indien de minderjarige daarvoor voldoende bekwaam is, conform de Wet op de Patiëntenrechten (WPR). * **Testament:** Het opmaken van een testament is een hoogstpersoonlijk recht dat niet door een vertegenwoordiger kan worden uitgeoefend. * **Bijzondere wetgeving:** De WPR hanteert een trapsysteem voor bekwaamheid, rekening houdend met maturiteit en beoordelingsvermogen. Voor abortus is er geen aparte regeling voor minderjarigen. Voor euthanasie geldt dat een "oordeelkundige minderjarige" hiervoor toestemming kan geven. * **Recht om gehoord te worden:** Vanaf 12 jaar hebben minderjarigen het recht om gehoord te worden door de familierechtbank in procedures die hen aangaan, zoals bezoekregelingen na echtscheiding. ### 2.2 Vertegenwoordigers en ouderlijk gezag #### 2.2.1 Wie oefent ouderlijk gezag uit? In beginsel oefenen beide ouders (moeder en vader) het ouderlijk gezag uit, zelfs na een echtscheiding. Een rechter kan hiervan afwijken en het gezag toekennen aan één ouder of een voogd. * **Gezamenlijk uitoefenen:** Dit betekent niet dat de ouders altijd samen moeten optreden. Er is een vermoeden van akkoord. * **Onenigheid:** Bij blijvende onenigheid tussen ouders, bijvoorbeeld in geval van een vechtscheiding, kan een rechter (JRB) tussenkomen. * **Geen ouders:** Indien er geen ouders zijn, stelt de vrederechter een voogd aan voor zowel de goederen als de opvoeding. #### 2.2.2 Plichten van de ouders De ouders hebben diverse plichten ten aanzien van hun kind: * Levensonderhoud * Opvoeding * Opleiding * Bevorderen van wederzijds respect * Toezicht houden en burgerlijk aansprakelijk zijn #### 2.2.3 Rechten van de ouders Ouders genieten ook bepaalde rechten: * Recht op respect * Recht op persoonlijk contact * Recht op opvoeding * Recht op genot van de goederen van het kind (opbrengst en gebruik) * Recht van beheer (in stand houden van het vermogen en zorgen voor opbrengst) Het recht van beschikking over de goederen van het kind hebben ouders echter niet. #### 2.2.4 Problemen bij het uitoefenen van ouderlijk gezag Indien ouders hun plichten niet nakomen of hun rechten misbruiken, kan de rechter hen ontzetten uit het ouderlijk gezag. Dit is een burgerrechtelijke maatregel waarbij alle of sommige rechten (tijdelijk) worden ontnomen. De rechter kan ook toezicht bevelen op sociale uitkeringen indien deze voor verkeerde doeleinden worden gebruikt. In geval van een verontrustende opvoedingssituatie (VOS) kan er via het decreet integrale jeugdhulp een buitengerechtelijk of gerechtelijk luik worden opgestart met als doel begeleiding en bescherming van het minderjarige kind en zijn gezin of context. ### 2.3 Wilsbekwaamheid in de zorgcontext Wilsbekwaamheid, ook wel feitelijke bekwaamheid genoemd, slaat op het vermogen van een persoon om op een bepaald moment zijn rechten uit te oefenen en beslissingen te nemen. Het is geen juridische beslissing, maar een weergave van de actuele situatie. * **Vaststelling:** In de gezondheidszorg wordt de wilsbekwaamheid vastgesteld door een arts en/of een multidisciplinair team. * **Toepassing:** Dit is vaak relevant bij het opstellen van een zorgvolmacht of vroegtijdige zorgplanning. * **Toestemming:** De vaststelling van wilsbekwaamheid mag enkel gebeuren op vraag van en met toestemming van de patiënt. Het kan niet op vraag van een notaris gebeuren wegens het beroepsgeheim. * **Gevolgen van wilsonbekwaamheid:** Een wilsonbekwame patiënt is niet in staat om zijn wil uit te drukken of beslissingen te nemen rond zijn persoon, gezondheid, behandeling, kwaliteit van leven, of waardig sterven. Dit creëert de nood aan een vertrouwenspersoon en/of vertegenwoordiger. #### 2.3.1 Wie is wie? * **Vertrouwenspersoon:** Ontvangt op vraag van de patiënt informatie, alleen of samen met de patiënt, en staat de patiënt bij. De rol van de vertrouwenspersoon wordt uitgebreid door recente updates van de WPR. * **Vertegenwoordiger:** Neemt beslissingen in het belang van de patiënt in zijn plaats. De vertegenwoordiger kan aangeduid zijn door de patiënt (bv. via zorgvolmacht) of een bewindvoerder zijn, aangeduid door de vrederechter (cascade WPR). #### 2.3.2 Gevolgen voor hoogstpersoonlijke rechten Hoogstpersoonlijke rechten zijn rechten die enkel door de persoon zelf kunnen worden uitgeoefend. Bij wilsonbekwame of handelingsonbekwame personen vervallen deze rechten en kunnen ze niet door een vertegenwoordiger of bewindvoerder worden uitgeoefend. Voorbeelden van hoogstpersoonlijke rechten die vervallen bij wilsonbekwaamheid zijn: * Het geven van toestemming tot huwen. * Het instellen van een vordering tot echtscheiding of nietigverklaring van een huwelijk. * De uitoefening van het ouderlijk gezag. * Het erkennen van een kind. * Het verlenen van toestemming tot sterilisatie, adoptie of fertiliteitsbehandelingen. * Het verzoek tot euthanasie. * Het verlenen van toestemming tot afnemen van bloed. * Het maken of herroepen van een uiterste wilsbeschikking of testament. * Het verzoek tot abortus. #### 2.3.3 Beoordeling van wilsbekwaamheid De beoordeling van wilsbekwaamheid is een medische of multidisciplinaire beoordeling en vereist geen vonnis van een rechter. De kernvraag is: "Is de patiënt in staat tot een redelijke beoordeling van zijn belangen?". Vereiste vaardigheden voor wilsbekwaamheid omvatten: * Informatieverwerking (ontvangen, begrijpen, onthouden, geloven). * Het maken en uiten van een keuze. * Het kunnen afwegen van voor- en nadelen. * Het vrijwillig en autonoom kunnen communiceren van een beslissing naar de arts. Er ligt een nadruk op het besluitvormingsproces. De kwaliteit van dit proces is belangrijker dan het resultaat zelf. De beoordeling mag niet uitkomstgerelateerd zijn. > **Tip:** Taakspecificiteit is belangrijk: afhankelijk van de context en/of taak kunnen hogere eisen gesteld worden aan de maturiteit van de persoon. #### 2.3.4 Vermoeden van wilsbekwaamheid en beoordeling bij minderjarigen * **Volwassenen:** Er geldt een vermoeden van wilsbekwaamheid bij volwassenen. De wilsbekwaamheid mag enkel in twijfel getrokken worden bij gegronde redenen. De bewijslast ligt bij degene die het tegendeel beweert. * **Minderjarigen:** Bij minderjarigen geldt een vermoeden van wilsonbekwaamheid. Hun bekwaamheid dient beoordeeld te worden. * **Leeftijd:** Leeftijd is niet arbitrair en er zijn geen vaste leeftijdsgrenzen. De beoordeling is individueel en op maat. * **Beoordeling:** Een totaalbeeld met verschillende facetten wordt geëvalueerd, waaronder de emotionele en intellectuele ontwikkeling, de psycho-sociale context, het opleidingsniveau, het bevattingsvermogen en de maturiteit. --- # Beoordeling van wilsbekwaamheid De beoordeling van wilsbekwaamheid, ook wel feitelijke bekwaamheid genoemd, richt zich op de actuele situatie en omstandigheden van een persoon om te bepalen of deze in staat is zijn rechten uit te oefenen en beslissingen te nemen. ### 3.1 Juridische concepten gerelateerd aan bekwaamheid * **Rechtsbekwaamheid**: Het bezitten van rechten en plichten. Dit geldt voor elke natuurlijke persoon. * **Handelingsbekwaamheid**: De mogelijkheid om de rechten die men bezit ook effectief uit te oefenen. In principe vanaf 18 jaar, tenzij er sprake is van ontvoogding. * **Wilsbekwaamheid (feitelijke bekwaamheid)**: De feitelijke bekwaamheid om beslissingen te nemen of handelingen te verrichten, met name in de context van medische beslissingen. Dit is een tijdelijke of permanente toestand die losstaat van leeftijd. ### 3.2 Handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen Bij meerderjarigen kan er sprake zijn van handelingsonbekwaamheid wanneer zij niet (meer) in staat zijn hun (een deel van hun) rechten uit te oefenen. Dit kan diverse oorzaken hebben: * **Psychische problemen**: zoals psychoses of stemmingsstoornissen. * **Fysieke problemen**: zoals coma of CVA met afasie. * **Sociale problemen**: zoals verkwisting van vermogen door onverantwoorde uitgaven. De vaststelling van handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen kan leiden tot beschermingsmaatregelen: * **Beschermingsmaatregel van bewind**: Een juridische beslissing die kan worden ingesteld door een vrederechter. * **Lastgeving**: Een buitengerechtelijke regeling via een notaris, bijvoorbeeld voor goederenbeheer. * **Zorgvolmacht**: Een notariële akte waarbij een persoon een ander machtigt om beslissingen te nemen inzake persoon en/of goederen. Bij deze maatregelen is het essentieel om maatwerk te leveren en af te wegen welke beslissingen de persoon zelf nog kan nemen. ### 3.3 Handelingsonbekwaamheid bij minderjarigen * **Algemene regel**: Volgens het burgerlijk wetboek zijn minderjarigen in principe juridisch handelingsonbekwaam en is er een wettelijke beschermende maatregel tot 18 jaar, tenzij ze ontvoogd zijn. * **Ontvoogde minderjarige**: Kan vanaf 15 jaar verkregen worden door huwelijk of een gerechtelijk vonnis. * **Beperkingen**: Een handelingsonbekwame minderjarige kan niet kopen, verkopen, huren of een rechtszaak starten. * **Vertegenwoordiging**: Ouders of voogden oefenen het ouderlijk gezag uit en vertegenwoordigen de minderjarige. * **Uitzonderingen en nuances**: * Dagelijkse handelingen, zoals het kopen van kleding of een mobiele telefoon, zijn wel toegestaan. * Vanaf 16 jaar kan toestemming gegeven worden voor een arbeidsovereenkomst (bv. een vakantiejob). * **Wet Patiëntenrechten (WPR)**: Stelt een trapsysteem voor bekwaamheid op waarbij maturiteit en het vermogen tot redelijke beoordeling van belang zijn voor het toestemmen met medische behandelingen. * **Abortuswet en euthanasiewet**: Kennen specifieke regelingen voor minderjarigen waarbij hun wilsbekwaamheid wordt beoordeeld. * **Recht om gehoord te worden**: Vanaf 12 jaar kunnen minderjarigen door de familierechtbank gehoord worden in procedures die hen aanbelangen. #### 3.3.1 Ouderlijk gezag * **Uitoefening**: In principe door beide ouders, ook na echtscheiding. De rechter kan hier uitzonderingen op maken. * **Gezamenlijke uitoefening**: Wil niet zeggen dat ouders altijd samen moeten optreden; er geldt een vermoeden van akkoord. Bij onenigheid kan de rechter tussenkomst verlenen. * **Plichten van ouders**: Levensonderhoud, opvoeding, opleiding, wederzijds respect, toezicht en burgerlijke aansprakelijkheid. * **Rechten van ouders**: Recht op respect, persoonlijk contact, opvoeding, genot van goederen (opbrengst en gebruik), en beheer van het vermogen. Er is **geen** recht van beschikking over de goederen van het kind. * **Gevolgen bij problemen**: Bij het niet nakomen van plichten of misbruiken van rechten kan de rechter de ouders ontzetten uit het ouderlijk gezag. Ook kan toezicht op sociale uitkeringen bevolen worden. * **Verontrustende opvoedingssituatie (VOS)**: Geregeld via de integrale jeugdhulp, zowel buitengerechtelijk als gerechtelijk. ### 3.4 Wilsbekwaamheid in de gezondheidszorg * **Definitie**: De feitelijke bekwaamheid om op dit moment in staat te zijn rechten uit te oefenen en beslissingen te nemen, specifiek in de context van gezondheidszorg. * **Vaststelling**: Door een arts en/of een multidisciplinair team. * **Toestemming**: De beoordeling mag enkel gebeuren op vraag van en met toestemming van de patiënt. Een notaris kan dit niet afdwingen vanwege het beroepsgeheim. * **Gevolgen van wilsonbekwaamheid**: Een wilsonbekwame patiënt is niet in staat beslissingen te nemen over zijn gezondheid, levenskwaliteit of waardig sterven. Dit leidt tot de noodzaak van een vertrouwenspersoon en/of vertegenwoordiger. #### 3.4.1 Vertrouwenspersoon en vertegenwoordiger * **Vertrouwenspersoon**: Ontvangt op vraag van de patiënt informatie en staat de patiënt bij, al dan niet samen met de patiënt. De rol hiervan is recent uitgebreid (update WPR najaar 2023). * **Vertegenwoordiger**: Neemt beslissingen in het belang van de patiënt in zijn/haar plaats. Kan aangeduid zijn door de patiënt (bv. via zorgvolmacht) of een bewindvoerder zijn aangesteld door de vrederechter. * **Cascade**: De Wet Patiëntenrechten (WPR) voorziet in een specifieke cascade voor vertegenwoordiging. #### 3.4.2 Gevolgen voor hoogstpersoonlijke rechten * **Definitie**: Rechten die enkel door de persoon zelf uitgeoefend kunnen worden. * **Vervallen bij onbekwaamheid**: Bij wilsonbekwame of handelingsonbekwame personen vervallen deze rechten en kunnen ze **niet** door een vertegenwoordiger of bewindvoerder worden uitgeoefend. * **Voorbeelden van hoogstpersoonlijke rechten**: * Toestemming geven tot huwen. * Instellen van een vordering tot echtscheiding of nietigverklaring huwelijk. * Uitoefening van ouderlijk gezag. * Erkennen van een kind. * Verlenen van toestemming voor sterilisatie, adoptie, fertiliteitsbehandelingen. * Verzoek tot euthanasie. * Verlenen van toestemming tot bloedafname. * Maken of herroepen van een uiterste wilsbeschikking of testament. * Verzoek tot abortus. ### 3.5 Beoordeling van wilsbekwaamheid De beoordeling is een **medische of multidisciplinaire beoordeling** en vereist geen rechterlijk vonnis. #### 3.5.1 Kernvraag en vaardigheden * **Kernvraag**: Is de patiënt in staat tot een redelijke beoordeling van zijn belangen? * **Vereiste vaardigheden**: * **Informatieverwerking**: Informatie kunnen ontvangen, begrijpen, onthouden en geloven. * **Keuze maken en uitdrukken**: Voor- en nadelen kunnen afwegen en een vrijwillige en autonome beslissing communiceren naar de arts. #### 3.5.2 Nadruk op het besluitvormingsproces * **Belang van het proces**: De kwaliteit van het besluitvormingsproces (wilsvorming) is belangrijker dan het resultaat. Het gaat om de wijze waarop de zorgvrager tot een bepaald besluit is gekomen. * **Taakspecificiteit**: De eisen aan maturiteit kunnen variëren afhankelijk van de context en/of taak. #### 3.5.3 Vermoedens en bewijslast * **Volwassenen**: Er geldt een vermoeden van wilsbekwaamheid. Dit vermoeden kan enkel in twijfel getrokken worden bij gegronde redenen. De bewijslast ligt bij degene die het tegendeel beweert. * **Minderjarigen**: Er geldt een vermoeden van wilsonbekwaamheid, waarbij de bekwaamheid individueel beoordeeld moet worden. #### 3.5.4 Beoordeling van wilsbekwaamheid bij minderjarigen De beoordeling is: * **Niet arbitrair**: Er zijn geen vaste leeftijdsgrenzen. * **Individueel en op maat**: Het is een totaalbeeld dat rekening houdt met verschillende facetten zoals emotionele en intellectuele ontwikkeling, psycho-sociale context, opleidingsniveau, bevattingsvermogen en maturiteit. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Bekwaamheid | De algemene capaciteit om iets te beslissen, te beoordelen, te doen, te mogen of te kunnen. Dit concept omvat meerdere juridische en feitelijke dimensies relevant voor het uitoefenen van rechten en plichten. | | Rechtsbekwaamheid | Het juridisch bezitten van rechten en plichten. Iedere natuurlijke persoon in België is van nature rechtsbekwaam vanaf de geboorte tot het overlijden. | | Handelingsbekwaamheid | De mogelijkheid om de rechten die men bezit daadwerkelijk zelfstandig uit te oefenen. In principe begint dit vanaf 18 jaar, tenzij er specifieke wettelijke uitzonderingen van toepassing zijn. | | Wilsbekwaamheid (feitelijke bekwaamheid) | De actuele, feitelijke toestand waarbij een persoon in staat is om beslissingen te nemen of handelingen te verrichten, met name in medische context. Dit kan tijdelijk zijn door omstandigheden. | | Burgerlijk Wetboek (BW) | De verzameling wetten die de private rechtsbetrekkingen tussen burgers regelen, zoals afstamming, huwelijk, eigendom en contracten. Het bevat regels omtrent bekwaamheid en meerderjarigheid. | | Ontvoogde minderjarige | Een minderjarige die door een rechterlijke beslissing of door huwelijk, handelingsbekwaam wordt verklaard voor bepaalde rechtshandelingen, vaak vanaf 15 jaar. | | Zorgvolmacht | Een akte, meestal opgemaakt bij een notaris, waarbij een persoon (de mandant) een andere persoon (de lasthebber) aanstelt om beslissingen te nemen over zowel persoonlijke als vermogensrechtelijke zaken indien de mandant zelf onbekwaam wordt. | | Bewindvoerder | Een persoon die door de rechter wordt aangesteld om de goederen van een handelingsonbekwame meerderjarige te beheren en te vertegenwoordigen, na een gerechtelijk vonnis. | | Ouderlijk gezag | Het geheel van rechten en plichten dat ouders hebben ten aanzien van hun minderjarige kinderen, waaronder levensonderhoud, opvoeding en opleiding, en het beheer van hun goederen. | | Hoogstpersoonlijke rechten | Rechten die uitsluitend door de persoon zelf uitgeoefend kunnen worden en niet gedelegeerd kunnen worden aan een vertegenwoordiger of bewindvoerder, zoals het geven van toestemming tot huwen of het verzoek tot euthanasie. | | Taakspecificiteit | Het principe dat de vereisten voor bekwaamheid kunnen variëren afhankelijk van de complexiteit en context van de specifieke taak of beslissing die genomen moet worden. | | Multi-disciplinair team | Een groep van zorgprofessionals uit verschillende disciplines die samenwerken om een patiënt te beoordelen, te behandelen of te ondersteunen, bijvoorbeeld bij het vaststellen van wilsbekwaamheid. |