Basisbegrippen_Burgerlijk Procesrecht_Hoofdstuk_I-II - v. Ufora.pdf

# Inleiding tot het burgerlijk procesrecht Dit deel introduceert de basisprincipes van het burgerlijk procesrecht, de noodzaak ervan vanuit het verbod op eigenrichting, en het belang van het beroep op de overheidsrechter, met aandacht voor de rol van rechtspraak en diverse rechtscolleges [1](#page=1) [3](#page=3) [5](#page=5). ### 1.1 De noodzaak van burgerlijk procesrecht Het burgerlijk procesrecht is essentieel vanwege het fundamentele verbod op eigenrichting. Dit betekent dat niemand, zelfs niet bij een rechterlijke uitspraak, het recht heeft om zijn of haar eigen recht met eigen middelen af te dwingen. In plaats daarvan dient men zich te wenden tot de overheidsrechter om een rechtsgeschil, dat wil zeggen een geschil over een subjectief recht, te laten beslechten [9](#page=9). > **Tip:** Het verbod op eigenrichting is een hoeksteen van onze rechtsstaat en dient om willekeur te voorkomen en de rechtszekerheid te waarborgen. ### 1.2 Het beroep op de overheidsrechter Het procesrecht regelt de procedure die gevolgd moet worden wanneer men een beroep doet op de overheidsrechter om een geschil op te lossen. De partijen in een dergelijk proces kunnen natuurlijke personen of rechtspersonen zijn [9](#page=9). #### 1.2.1 De rol van rechtspraak Rechtspraak kent twee betekenissen: enerzijds de rechtsprekende handeling en anderzijds het resultaat daarvan, de rechterlijke uitspraken. Afhankelijk van de instantie die de uitspraak doet, spreekt men van een vonnis of een arrest [9](#page=9). > **Voorbeeld 1:** Een distributiebedrijf dat een schadeclaim indient bij de ondernemingsrechtbank omdat Average Rob de samenwerking met een biermerk beëindigt, illustreert een typisch burgerlijk proces [6](#page=6). > **Voorbeeld 2:** Een stagiair die na een ongeval schadevergoeding eist voor blijvende invaliditeit, waarbij een gerechtsdeskundige wordt ingeschakeld door de politierechtbank, toont de samenhang tussen strafrechtelijke en civielrechtelijke aspecten [7](#page=7). > **Voorbeeld 3:** Een stad die een architect en consortium voor de rechtbank daagt voor een geldelijke schadevergoeding, toont een ander civielrechtelijk geschil [8](#page=8). ### 1.3 De rechterlijke macht #### 1.3.1 Organieke en functionele betekenis De rechterlijke macht kan zowel in organieke als in functionele zin worden bekeken. In organieke zin verwijst dit naar de Derde Staatsmacht zoals vastgelegd in de grondwet. De rechtelijke macht gaat, net als de uitvoerende en wetgevende macht, uit van de natie, wat past binnen een systeem van "checks and balances". De tenuitvoerlegging van rechterlijke uitspraken gebeurt in naam van de Koning [11](#page=11). In functionele zin wordt de rechterlijke bevoegdheid uitgeoefend door diverse instanties, waaronder de gewone hoven en rechtbanken, het Grondwettelijk Hof (voorheen Arbitragehof) en de Raad van State met zijn afdeling bestuursrechtspraak. Deze instanties worden ingericht bij wet en hebben specifieke bevoegdheden [11](#page=11). #### 1.3.2 Het Grondwettelijk Hof Het Grondwettelijk Hof toetst wetten, decreten en ordonnanties aan de grondwet en bepaalde internationale en supranationale normen. Dit kan via een vernietigingsprocedure, die binnen zes maanden na publicatie ingesteld moet worden, mits men belang aantoont. Bestuursrechtspraak, via kortere procedures, valt ook onder dit functionele aspect [12](#page=12). #### 1.3.3 Europese rechtscolleges Naast de Belgische rechterlijke macht, is er ook een meergelaagde rechtsorde met supranationale rechtscolleges die impact hebben op de rechtspraak. Hiertoe behoren het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHVR) in Straatsburg, dat waakt over het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, met name artikel 6 dat het recht op een eerlijk proces garandeert. Ook het Hof van Justitie van de Europese Unie in Luxemburg, dat in laatste instantie beslist over de toepassing van het EU-recht, en het Benelux-gerechtshof, dat samenwerking tussen België, Nederland en Luxemburg regelt, zijn van belang [13](#page=13). #### 1.3.4 Druk op de overheidsrechtspraak De overheidsrechtspraak staat onder druk, wat blijkt uit de Justitiebarometer 2024. De Hoge Raad voor Justitie is een instantie die zich bezighoudt met de voordracht van rechters en de kwaliteit van de rechtspraak. De publieke perceptie van justitie is hierbij cruciaal [14](#page=14). > **Tip:** Begrijpen hoe de verschillende rechtscolleges en hun bevoegdheden samenwerken is essentieel voor het toepassen van procesrecht. ### 1.4 Definitie van burgerlijk procesrecht Het burgerlijk procesrecht is een deel van het formeel recht dat gericht is op de handhaving, afdwinging of bescherming van subjectieve rechten. Het is een onderdeel van het breder concept van procesrecht of gerechtelijk recht, dat ook strafprocesrecht en publiek procesrecht omvat. Artikel 2 van het Gerechtelijk Wetboek definieert de reikwijdte hiervan [27](#page=27). > **Terminologie:** 'Appel' is een synoniem voor 'hof van beroep' [15](#page=15). --- # De rechterlijke macht Dit onderwerp verkent de structuur en functie van de rechterlijke macht in België en op internationaal niveau, inclusief de rol bij rechtspreken, de relatie met andere staatsmachten en de invloed van supranationale rechtscolleges. ## 2.1 Organieke en functionele betekenis van de rechterlijke macht De rechterlijke macht kent een organieke en een functionele betekenis. Organiek wordt zij beschouwd als de derde staatsmacht, zoals vastgelegd in de grondwet (artikel 143 GW). Functioneel betekent het spreken van recht, hoewel deze functie niet exclusief is. De rechterlijke macht gaat, net als de uitvoerende en wetgevende macht, uit van de natie, wat past binnen een systeem van checks and balances. Uitspraken van de rechterlijke macht worden, indien nodig, ten uitvoer gelegd in naam van de koning [11](#page=11). ## 2.2 Instanties die recht spreken buiten de 'gewone' hoven en rechtbanken Anno 2025 wordt rechtspraak in functionele zin ook uitgeoefend door instanties die buiten de traditionele hoven en rechtbanken vallen. Dit betreft met name het Grondwettelijk Hof (voorheen Arbitragehof, opgericht in 1984) en de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State [11](#page=11). ### 2.2.1 Het Grondwettelijk Hof Het Grondwettelijk Hof is bevoegd om wetten, decreten en ordonnanties te toetsen aan de grondwet en aan een aantal internationale en supranationale normen. De wettigheidstoetsing kan op twee manieren gebeuren [12](#page=12): * **Vernietigingsprocedure:** Deze procedure moet snel verlopen. Indien een wet, decreet of ordonnantie gepubliceerd is en men meent dat deze in strijd is met de grondwet, moet de vernietigingsprocedure binnen zes maanden na publicatie worden ingesteld. Eenieder kan deze procedure starten, mits men een bepaald belang kan aantonen. Bijvoorbeeld, de vernietiging van de 'cerebro wet' (centraal register van beslissingen van de rechterlijke orde) die een databank met rechterlijke uitspraken voorzag, waarbij elke uitspraak geanonimiseerd publiek gemaakt moest worden. Na zes maanden werking van een wet is vernietiging niet meer mogelijk [12](#page=12). * **Prejudiciële vraagstelling:** Dit is een middel om de wettigheid van wetgevende akten te toetsen [11](#page=11). Het Grondwettelijk Hof heeft een algemene bevoegdheid met betrekking tot wetgevende akten [12](#page=12). ### 2.2.2 De Raad van State en administratieve rechtscolleges De Raad van State is opgesplitst in een afdeling wetgeving (die advies geeft over wetgeving en koninklijke besluiten) en een afdeling bestuursrechtspraak. De Afdeling Bestuursrechtspraak functioneert als het hoogste administratieve rechtscollege met een principieel algemene bevoegdheid voor alle burgerlijke rechten, tenzij er specifieke bevoegdheden zijn uitgesloten. Via een kortere procedure kan hier beroep worden ingesteld tegen beslissingen, wat soms 'buitengerechtelijk' wordt genoemd omdat het buiten de 'gewone' hoven en rechtbanken valt [11](#page=11) [12](#page=12). ## 2.3 De rechterlijke macht buiten België en de meergelaagde rechtsorde Naast de Belgische hoven en rechtbanken, bestaat er een meergelaagde rechtsorde met supranationale rechtscolleges die impact hebben op de rechtspraak binnen België. Het recht komt hierdoor niet enkel van de Belgische wetgever, maar vloeit ook voort uit verdragen en supranationale instellingen [13](#page=13). Belangrijke supranationale rechtscolleges zijn: * **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHVR):** Gevestigd in Straatsburg, doet uitspraak over het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Artikel 6 EVRM garandeert het recht op een eerlijk proces [13](#page=13). * **Hof van Justitie van de Europese Unie:** Gevestigd in Luxemburg, is het hoogste rechtscollege voor de interpretatie en toepassing van het EU-recht [13](#page=13). * **Benelux-gerechtshof:** Dit is een orgaan van intergouvernementele samenwerking tussen België, Nederland en Luxemburg, met bevoegdheden op bepaalde gebieden, zoals politionele samenwerking. Het is eveneens gevestigd in Luxemburg [13](#page=13). ## 2.4 Druk op de overheidsrechtspraak De overheidsrechtspraak in België staat onder druk, zoals blijkt uit de Justitiebarometer 2024 [14](#page=14). * **Hoge Raad voor Justitie:** Deze instantie heeft tot doel rechters voor te dragen en de kwaliteit van de rechtspraak te waarborgen [14](#page=14). * **Justitiebarometer:** Dit instrument peilt naar de perceptie van de bevolking over de werking van justitie. De meest recente barometer toont een afname van het vertrouwen, waarbij justitie op de derde plaats staat met een laag cijfer, na het vertrouwen in de politie [14](#page=14). > **Tip:** Het is belangrijk om de perceptie van de publieke opinie over justitie te onderscheiden van de feitelijke werking, maar beide aspecten zijn relevant voor de legitimiteit en effectiviteit van de rechterlijke macht. Een illustratie van mogelijke ontevredenheid bij burgers is wanneer een vordering van 160 000 euro wordt toegekend voor 80 000 euro wegens onvoldoende bewijs; beide partijen kunnen zich in dit scenario benadeeld voelen [14](#page=14). Het begrip "appel" is een synoniem voor "hof van beroep" [15](#page=15). --- # Alternatieve conflictbehandeling Dit gedeelte bespreekt diverse methoden voor het oplossen van conflicten buiten de traditionele rechterlijke procedures, met nadruk op de promotie van duurzame oplossingen boven louter beslechting [17](#page=17). ## 3. Alternatieve conflictbehandeling Het "oplossen" van conflicten krijgt steeds meer de voorkeur boven het "beslechten" ervan door de rechter, met als doel duurzamere oplossingen te bereiken. Alternatieve conflictbehandeling (ADR) wordt actief gepromoot, zowel binnen als buiten de rechtbank [17](#page=17). ### 3.1 Verzoening en kamers voor minnelijke schikking Verzoening brengt partijen in contact met rechtbanken of wordt buitengerechtelijk toegepast [18](#page=18). #### 3.1.1 Algemene verzoeningsopdracht van de rechter Volgens artikel 731 van het Gerechtelijk Wetboek [Ger.W.] probeert elke rechter, in elke stand van het geding, partijen aan te zetten tot verzoening. Dit kan op verzoek van een of beide partijen gebeuren, waarbij een oproeping via een gewone brief plaatsvindt. Bij akkoord resulteert dit in een minnelijke schikking [18](#page=18). #### 3.1.2 Voorafgaande verzoeningspoging Artikel 731/1 Ger.W. voorziet in een voorafgaande poging tot minnelijke schikking. Dit kan plaatsvinden voorafgaand aan een dagvaarding of na doorverwijzing door de rechter, en is volledig kosteloos. Het doel is om beide partijen samen te brengen om het probleem te bespreken en een oplossing te vinden, om zo een dagvaarding te voorkomen. Als dit lukt, sluiten partijen een minnelijke schikking af [18](#page=18). #### 3.1.3 Kamers voor minnelijke schikking (KMS) Bijna elke rechtbank heeft kamers die zich bezighouden met specifieke materies. Deze kamers zijn opgericht in de meeste hoven en rechtbanken, met uitzondering van het vredegerecht en de politierechtbank. De KMS vinden plaats in de raadkamer, wat in een burgerlijke procedure betekent dat het achter gesloten deuren gebeurt om vertrouwen te garanderen. Indien er geen oplossing wordt bereikt binnen de KMS, wordt de zaak terugverwezen naar een pleitkamer [18](#page=18) [19](#page=19). ### 3.2 Bemiddeling Bemiddeling is een vertrouwelijk en gestructureerd proces van vrijwillig overleg tussen conflicterende partijen, met de medewerking van een onafhankelijke, neutrale en onpartijdige derde die de communicatie faciliteert en partijen helpt om zelf een oplossing uit te werken. Dit proces is vrijwillig en kan niet worden opgelegd [20](#page=20). #### 3.2.1 Gerechtelijke versus buitengerechtelijke bemiddeling * **Buitengerechtelijke bemiddeling:** Partijen hebben nog geen procedure gestart bij de rechtbank (er is nog geen dagvaarding) en een van de partijen kan initiatief nemen om het conflict via bemiddeling op te lossen [20](#page=20). * **Gerechtelijke bemiddeling:** Er is reeds een procedure bij de rechtbank aanhangig. De rechter kan beslissen om het geschil naar een bemiddelaar te sturen, in plaats van zelf te bemiddelen of te verzoenen [20](#page=20). ### 3.3 Collaboratieve onderhandelingen Dit is een vrijwillige en vertrouwelijke procedure van geschillenoplossing door onderhandeling, waarbij conflicterende partijen en hun respectieve advocaten betrokken zijn. De advocaten treden op binnen een exclusief en beperkt mandaat van bijstand en adviesverlening om een minnelijke akkoord te bewerkstelligen [21](#page=21). Het verschil met gewone onderhandelingen is dat deze gevoerd worden door een advocaat die een gespecialiseerde opleiding heeft gevolgd en zich inzet voor een bemiddelende oplossing. Als de onderhandelingen mislukken, trekt de advocaat zich terug [21](#page=21). ### 3.4 Arbitrage Arbitrage wordt ook wel "private rechtspraak" genoemd en is geregeld in artikel 1676 Ger.W. [22](#page=22). * **Voorwaarde:** Arbitrage is enkel mogelijk bij overeenkomst, hetzij via een arbitragebeding in een contract, hetzij via een afzonderlijke arbitrageovereenkomst [22](#page=22). * **Beperking:** Een arbitrale uitspraak is niet automatisch uitvoerbaar. Om deze uitvoerbaar te maken, dient eerst een exequatur verkregen te worden bij de rechter [22](#page=22). Arbitrage wordt vaak gebruikt bij internationale overeenkomsten, bijvoorbeeld tussen een Belgisch en een Chinees bedrijf, om te vermijden dat men afhankelijk is van de rechterlijke macht van het buitenland [22](#page=22). #### 3.4.1 Ad hoc versus institutionele arbitrage * **Institutionele arbitrage:** Partijen spreken af om de procedurele regels van een bepaald instituut te volgen. In België is CEPANI een dergelijk arbitrage-instituut [23](#page=23). * **Ad hoc arbitrage:** Partijen kunnen alle aspecten van de arbitrage zelf afspreken [23](#page=23). > **Voorbeeld:** De discussie rond de miljarden dollars die in Euroclear in Brussel vaststaan van Russische banken en de mogelijke overdracht ervan aan Oekraïne, waarbij een investeringsverdrag tussen de SU, Luxemburg en België een arbitragebeding bevat dat aanleiding kan geven tot ad hoc arbitrage [23](#page=23). ### 3.5 Overige methoden Naast de eerder genoemde methoden, bestaan er nog andere vormen van conflictbehandeling: * **Kwijtschelding:** Het kwijtschelden van schulden, waardoor deze nooit meer kunnen worden toegerekend [24](#page=24). * **Dading:** Een contractuele overeenkomst tussen partijen die wederzijdse toegevingen doen [24](#page=24). * **Partijbeslissing en bindende derdenbeslissing:** Een deel van de overeenkomst of het geschil wordt beslist door een derde aan wie hiertoe macht wordt gegeven. Dit wordt vaak gebruikt in contractuele relaties. Een voorbeeld hiervan is MME (minnelijke medische expertise) [24](#page=24). > **Tip:** Zoals Abraham Lincoln benadrukte: "Discourage litigation. Persuade your neighbours to compromise whenever you can. Point out to them how the nominal winner is often a real loser – in fees, expenses and waste of time. As a peacemaker, the lawyer has a superior opportunity of being a good man. There will still be business enough." Dit onderstreept het belang van het streven naar vrede en consensus boven juridische strijd [25](#page=25). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Burgerlijk procesrecht | Het formeel recht dat gericht is op de handhaving, het afdwingen of beschermen van subjectieve rechten, en dat onderverdeeld is in burgerlijk procesrecht, strafprocesrecht en publiek procesrecht. Het omvat de regels en procedures die gevolgd worden in civiele geschillen. | | Eigenrichting | Het verbod op het zelfstandig uitvoeren van eigen recht, wat inhoudt dat men niet zonder tussenkomst van een overheidsrechter een recht mag opeisen of afdwingen. Dit principe is fundamenteel in het Belgische rechtssysteem. | | Overheidsrechter | Een door de staat ingestelde instantie die bevoegd is om rechtsgeschillen te beslechten. Burgers dienen zich tot de overheidsrechter te wenden om hun subjectieve rechten te doen waarmaken, in plaats van zelf actie te ondernemen. | | Rechtspraak | Omvat zowel de rechtsprekende handeling als het resultaat daarvan, namelijk de rechterlijke uitspraken. Afhankelijk van de instantie kunnen dit vonnissen of arresten zijn, die de beslissingen van rechters weergeven. | | Rechterlijke macht | Een van de drie staatsmachten, verantwoordelijk voor het spreken van recht. Deze macht omvat de hoven en rechtbanken, maar in functionele zin ook andere instanties zoals het Grondwettelijk Hof en de Raad van State. | | Vonnis | Een rechterlijke uitspraak die afkomstig is van rechtbanken van de eerste aanleg en de hoven van beroep in burgerlijke zaken. Het is de beslissing van de rechter in een specifiek geschil. | | Arrest | Een rechterlijke uitspraak die afkomstig is van de hoogste rechtscolleges, zoals het Hof van Cassatie. In het strafrecht worden alle uitspraken van rechtbanken en hoven arresten genoemd. | | Alternatieve conflicthantering (ADR) | Methoden voor het oplossen van conflicten buiten de traditionele gerechtelijke procedures, met als doel duurzamere oplossingen te bereiken. Voorbeelden zijn bemiddeling en arbitrage. | | Verzoening | Een proces waarbij een rechter of een andere neutrale partij probeert de conflicterende partijen ertoe te bewegen tot een minnelijke schikking te komen. Dit kan zowel binnen als buiten de rechtbank plaatsvinden. | | Bemiddeling | Een vertrouwelijk en gestructureerd proces van vrijwillig overleg tussen conflicterende partijen, met de medewerking van een onafhankelijke derde die de communicatie vergemakkelijkt en partijen helpt zelf een oplossing uit te werken. | | Arbitrage | Een vorm van privaatrechtelijke rechtspraak waarbij partijen een geschil voorleggen aan een of meerdere private rechters (arbiters) in plaats van aan de overheidsrechter. Dit vereist een overeenkomst tussen de partijen. |