7.pdf

# Controlerende instellingen in de politieke structuur Dit topic behandelt de rol van controlerende instellingen zoals de Raad van State, het Grondwettelijk Hof en het Rekenhof bij het voorkomen en oplossen van bevoegdheidsoverschrijdingen en conflicten binnen de complexe politieke structuur [1](#page=1). ### 1.1 De noodzaak van controlerende instellingen De complexiteit van de politieke structuur, met verschillende niveaus en ingewikkelde bevoegdheidsafbakeningen, kan leiden tot bevoegdheidsoverschrijdingen en -conflicten. Controlerende instellingen, die meestal de vorm van een rechtscollege aannemen, zijn essentieel om dergelijke conflicten te voorkomen of op te lossen. Naast deze rechtscolleges oefenen hogere administratieve overheden ook administratief toezicht uit op lagere, meer lokale overheden. Dit toezicht, geregeld in het Vlaams Provincie- en Gemeentedecreet, waarborgt dat gedecentraliseerde besturen binnen hun bevoegdheden blijven en geen onwettige beslissingen nemen die in strijd zijn met het federale of regionale belang. Het kan resulteren in schorsing of vernietiging van beslissingen van lagere overheden [1](#page=1). ### 1.2 De Raad van State De Raad van State bestaat uit twee afdelingen: de afdeling Wetgeving en de afdeling Bestuursrechtspraak [1](#page=1). #### 1.2.1 De afdeling Wetgeving De afdeling Wetgeving heeft een preventieve functie en speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van federale en regionale wetgeving. Zij geeft advies over de tekst van wets- of decreetsontwerpen, voorstellen en amendementen. Dit advies kan worden gevraagd door de voorzitters van het Parlement, de Senaat of het Vlaams Parlement, en door nationale of gemeenschapsministers. Ministers zijn verplicht advies te vragen voor voorontwerpen van wet of decreet alvorens deze worden ingediend (behalve bij hoogdringendheid) en voor alle reglementaire besluiten. Voorzitters van de wetgevende vergaderingen zijn verplicht advies te vragen indien een derde van de leden of, in het federale parlement, de meerderheid van een taalgroep erom verzoekt. Hoewel de adviezen niet bindend zijn, hebben ze in de praktijk groot gezag en worden ze doorgaans gevolgd [1](#page=1). #### 1.2.2 De afdeling Bestuursrechtspraak De afdeling Bestuursrechtspraak is het hoogste administratieve rechtscollege in België. Ze heeft drie hoofdbevoegdheden [2](#page=2): 1. **Annulatierechter** voor administratieve rechtshandelingen [2](#page=2). 2. **Cassatierechter** voor beslissingen van lagere administratieve rechtscolleges zoals de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, de Raad voor Vergunningsbetwistingen, het Milieuhandhavingscollege en de Raad voor betwistingen inzake studievoortgangsbeslissingen en examenbetwistingen [2](#page=2). 3. **Rechter in hoger beroep** voor een aantal bij wet bepaalde gevallen, zoals gemeenteraadsverkiezingen [2](#page=2). Elke burger of rechtspersoon kan de vernietiging eisen van een akte of reglement van een administratieve overheid die strijdig is met de wet of de Grondwet, mits zij hier belang bij hebben. De Raad van State interpreteert het begrip 'belang' ruim, waarbij ook collectieve belangen worden aanvaard. De afdeling kan echter geen wetsbepalingen vernietigen wegens strijdigheid met de Grondwet. Administratieve overheden omvatten onder andere de Koning, regeringen, provincieraden, gemeenteraden en examencommissies. De Raad van State kan geen nieuwe beslissingen in de plaats stellen van vernietigde beslissingen; de bevoegde overheid moet een nieuwe beslissing nemen. Wel kan de Raad van State bepaalde of alle gevolgen van een vernietigde regel of bestuurshandeling tijdelijk of definitief handhaven [2](#page=2). ### 1.3 Het Grondwettelijk Hof Het Grondwettelijk Hof, voorheen het Arbitragehof (opgericht in 1983 en naamswijziging in 2007), regelt conflicten en toetst wetgeving aan de Grondwet [2](#page=2) [3](#page=3). #### 1.3.1 Bevoegdheden van het Grondwettelijk Hof De bevoegdheden van het Hof omvatten: 1. **Regelen van conflicten** tussen wetten en decreten onderling, en tussen decreten onderling. Wetten en decreten staan op gelijke voet, en het Hof beslecht geschillen waarbij de bevoegdheid van een wetgever mogelijk is overschreden [2](#page=2). 2. **Toetsing van wetten en decreten aan specifieke artikelen van de Grondwet**: * Artikelen 8 tot 32 Grondwet (fundamentele rechten) [2](#page=2) [3](#page=3). * Artikelen 170 en 172 Grondwet (legaliteit en gelijkheid in fiscale zaken) [3](#page=3). * Artikel 191 Grondwet (niet-discriminatie van vreemdelingen) [3](#page=3). Deze algemene beginselen geven het Hof een brede toetsingsbevoegdheid [3](#page=3). 3. **Uitbreiding van toetsingsbevoegdheid** door bijzondere wetten tot andere artikelen van de Grondwet [3](#page=3). Het Grondwettelijk Hof kan wetten en decreten geheel of gedeeltelijk vernietigen of schorsen. Een rechtsregel die aldus wordt vernietigd, houdt op te bestaan. Vernietiging kan worden gevraagd door de ministerraad, gemeenschaps- of gewestregeringen, de voorzitters van de wetgevende vergaderingen (op verzoek van tweederde van hun leden), of elke natuurlijke of rechtspersoon die een belang aantoont [3](#page=3). #### 1.3.2 Prejudiciële Vragen Indien tijdens een proces voor een rechtbank of hof een betwisting ontstaat die onder de bevoegdheid van het Grondwettelijk Hof valt, moet de betrokken rechter een prejudiciële vraag stellen aan het Hof. De procedure bij de lagere rechter wordt intussen stilgelegd. Het arrest van het Grondwettelijk Hof met de prejudiciële beslissing is bindend voor alle rechtsmachten die in het proces uitspraak doen, ook voor hogere gerechten [3](#page=3). #### 1.3.3 Tijdelijke Handhaving Zowel in vernietigingsarresten als in prejudiciële beslissingen kan het Grondwettelijk Hof ongrondwettige bepalingen tijdelijk of definitief handhaven om ernstige schade of moeilijk oplosbare problemen te vermijden [3](#page=3). ### 1.4 Het Rekenhof (In de verstrekte documentatie worden de specifieke bevoegdheden van het Rekenhof niet gedetailleerd beschreven, enkel de vermelding als een van de voornaamste controlerende instellingen.) [1](#page=1). --- # Adviesfunctie van de afdeling Wetgeving van de Raad van State De afdeling Wetgeving van de Raad van State vervult een cruciale preventieve rol bij de totstandkoming van federale en regionale wetgeving door het verstrekken van juridische adviezen [1](#page=1). ### 2.1 De rol van de afdeling Wetgeving De afdeling Wetgeving van de Raad van State is verantwoordelijk voor het geven van advies over de tekst van ontwerpen of voorstellen van wet of decreet, alsmede over amendementen hierop. Deze adviesfunctie is primair gericht op de totstandkoming van federale en regionale wetgeving in ruime zin [1](#page=1). #### 2.1.1 Procedure voor het vragen van advies Advies kan steeds worden gevraagd door: * De voorzitter van de Kamer [1](#page=1). * De voorzitter van de Senaat [1](#page=1). * De voorzitter van het Vlaams Parlement [1](#page=1). * De nationale ministers [1](#page=1). * De gemeenschapsministers [1](#page=1). #### 2.1.2 Verplicht advies Onder bepaalde omstandigheden is het advies van de afdeling Wetgeving verplicht: * **Voorontwerpen van wet of decreet:** Alle voorontwerpen van wet of decreet moeten worden voorgelegd aan de afdeling Wetgeving voor advies, voordat ze bij het betrokken parlement worden ingediend. Dit geldt niet in geval van hoogdringendheid [1](#page=1). * **Reglementaire besluiten:** Alle reglementaire besluiten, gedefinieerd als besluiten die een rechtsregel formuleren met een algemene draagwijdte, moeten worden voorgelegd voor advies voordat ze worden uitgevaardigd. Dit omvat onder andere koninklijke besluiten en ministeriële besluiten [1](#page=1). * **Verplicht advies op verzoek:** De voorzitters van de Kamer, Senaat of Vlaams Parlement zijn verplicht het advies van de Raad van State te vragen indien een derde van de leden van de betreffende vergadering hierom vraagt. In het federale parlement geldt deze verplichting tevens indien de meerderheid van de leden van een taalgroep erom vraagt. Dit is van toepassing op voorstellen van wet, decreet, respectievelijk amendementen op ontwerpen of voorstellen van wet, respectievelijk decreet [1](#page=1). > **Tip:** De preventieve adviesrol van de afdeling Wetgeving is gericht op het voorkomen van juridische problemen en het waarborgen van de correctheid en de consistentie van wetgeving voordat deze definitief wordt aangenomen. #### 2.1.3 Gezag van de adviezen De adviezen die door de Raad van State worden verstrekt, zijn niet bindend. In de praktijk genieten deze adviezen echter een groot gezag en worden ze doorgaans gevolgd door de wetgevende en uitvoerende macht. Dit benadrukt de invloed van de afdeling Wetgeving ondanks het niet-bindende karakter van haar adviezen [1](#page=1). --- # Bevoegdheden van de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State Dit onderwerp behandelt de rol van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State als hoogste administratieve rechtscollege en haar bevoegdheid als annulatierechter voor administratieve rechtshandelingen [2](#page=2). ### 3.1 Algemene bevoegdheden De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State is het hoogste administratieve rechtscollege in Nederland. Zij beschikt over drie belangrijke bevoegdheden [2](#page=2): 1. **Annulatierechter** voor administratieve rechtshandelingen [2](#page=2). 2. **Cassatierechter** voor beslissingen van lagere administratieve rechtscolleges, zoals de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, de Raad voor Vergunningsbetwistingen, het Milieuhandhavingscollege en de Raad voor betwistingen inzake studievoortgangsbeslissingen en examenbetwistingen [2](#page=2). 3. **Rechter in hoger beroep** voor specifieke, bij wet bepaalde gevallen, zoals gemeenteraadsverkiezingen [2](#page=2). Dit werk beperkt zich, gezien de inleidende aard, tot de eerste en belangrijkste bevoegdheid: die van annulatierechter [2](#page=2). #### 3.1.1 De rol als annulatierechter Elke burger of rechtspersoon kan bij de Afdeling Bestuursrechtspraak eisen dat een akte of reglement van een administratieve overheid wordt vernietigd, indien deze strijdig is met de wet of de Grondwet en de indiener daar belang bij heeft. Het begrip 'belang' wordt door de Raad van State ruimer geïnterpreteerd dan voor de procesbevoegdheid van gewone rechtbanken, waarbij ook een collectief belang wordt erkend, bijvoorbeeld van een milieuvereniging voor beslissingen inzake ruimtelijke ordening [2](#page=2). De Afdeling Bestuursrechtspraak kan uitsluitend akten en reglementen van administratieve overheden vernietigen. Zij kan geen wetsbepalingen vernietigen wegens strijdigheid met de Grondwet [2](#page=2). ##### 3.1.1.1 Wie zijn administratieve overheden? Tot de administratieve overheden behoren onder andere [2](#page=2): * De Koning * De federale regering * De deelstaatregeringen * Provincieraden * Gouverneurs * Bestendige deputaties * Gemeenteraden * Colleges van burgemeester en schepenen * Burgemeesters * Raden van bestuur van publieke instellingen (zoals de Universiteit Gent) * Examencommissies ##### 3.1.1.2 Gevolgen van vernietiging De Afdeling Bestuursrechtspraak kan geen nieuwe beslissing in de plaats stellen van de vernietigde beslissing. Wanneer bijvoorbeeld een onwettig benoemingsbesluit wordt vernietigd, wordt de benoeming van de betrokkene ongedaan gemaakt, maar wordt de benadeelde kandidaat niet automatisch benoemd. De bevoegde overheid zal een nieuwe beslissing moeten nemen [2](#page=2). De Raad van State kan echter wel bepalen dat bepaalde, of alle, gevolgen van een vernietigde regel of bestuurshandeling tijdelijk of definitief worden gehandhaafd, conform artikel 14ter van de RvS-wet [2](#page=2). --- # Rol en bevoegdheden van het Grondwettelijk Hof Dit topic behandelt de bevoegdheden van het Grondwettelijk Hof, voornamelijk gericht op het controleren van de grondwettelijkheid van wetten en decreten en het beslechten van conflicten tussen deze rechtsnormen. ### 4.1 Introductie tot het Grondwettelijk Hof Het Grondwettelijk Hof, voorheen bekend als het Arbitragehof (opgericht in 1983 en hernoemd in 2007 na een uitbreiding van bevoegdheden), is het hoogste rechtscollege in België dat waakt over de naleving van de Grondwet. De afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State kan geen wetsbepalingen vernietigen wegens strijdigheid met de Grondwet; die bevoegdheid berust uitsluitend bij het Grondwettelijk Hof [2](#page=2). ### 4.2 Kernbevoegdheden van het Grondwettelijk Hof Het Grondwettelijk Hof beschikt over een reeks specifieke bevoegdheden, die cruciaal zijn voor het handhaven van de constitutionele orde [2](#page=2) [3](#page=3). #### 4.2.1 Regelen van conflicten tussen wetten en decreten Een van de kerntaken van het Hof is het beslechten van conflicten tussen wetten (uitgevaardigd door het federale parlement) en decreten (uitgevaardigd door gemeenschaps- en gewestparlementen). Aangezien wetten en decreten op gelijke voet staan, kan een conflict niet zomaar worden opgelost door de wet voorrang te geven boven het decreet. Het Hof treedt op als onafhankelijk orgaan wanneer deze normen strijdig zijn of wanneer een wetgever zijn bevoegdheden overschrijdt [2](#page=2). #### 4.2.2 Toetsing aan grondwettelijke beginselen Het Hof heeft de bevoegdheid om wetten en decreten te toetsen aan specifieke artikelen van de Grondwet [2](#page=2) [3](#page=3): * **Artikelen 8 tot 32 GW:** Deze omvatten de fundamentele rechten [3](#page=3). * **Artikelen 170 en 172 GW:** Deze betreffen de beginselen van legaliteit en gelijkheid in fiscale zaken [3](#page=3). * **Artikel 191 GW:** Dit artikel garandeert de niet-discriminatie van vreemdelingen [3](#page=3). Gezien de algemene aard van deze beginselen, geniet het Hof een zeer brede toetsingsbevoegdheid [3](#page=3). #### 4.2.3 Uitbreiding van toetsingsbevoegdheid door bijzondere wet Een bijzondere wet kan de toetsingsbevoegdheid van het Grondwettelijk Hof uitbreiden tot andere artikelen van de Grondwet [3](#page=3). ### 4.3 Gevolgen van de arresten van het Grondwettelijk Hof Het Grondwettelijk Hof kan wetten en decreten, geheel of gedeeltelijk, vernietigen of schorsen middels arresten. Een rechtsregel die aldus wordt vernietigd, houdt op te bestaan in de Belgische rechtsorde [3](#page=3). #### 4.3.1 Mogelijkheid tot schorsing of vernietiging Het Hof kan overgaan tot vernietiging of schorsing op verzoek van: * De ministerraad of een gemeenschaps- of gewestregering [3](#page=3). * De voorzitters van de wetgevende vergaderingen (federaal, regionaal), mits tweederde van hun leden daarom verzoekt [3](#page=3). * Elke natuurlijke of rechtspersoon die een belang kan aantonen [3](#page=3). #### 4.3.2 Prejudiciële vragen Wanneer er tijdens een procedure voor een rechtbank of hof een betwisting ontstaat die onder de bevoegdheid van het Grondwettelijk Hof valt, is de betrokken rechter verplicht een prejudiciële vraag te stellen aan het Grondwettelijk Hof. De procedure voor de betreffende rechtbank wordt intussen tijdelijk stilgelegd. Het arrest van het Grondwettelijk Hof inzake de prejudiciële beslissing is bindend voor alle rechtsmachten die in het proces uitspraak moeten doen, inclusief hogere beroepsinstanties zoals het Hof van Cassatie [3](#page=3). #### 4.3.3 Tijdelijke of definitieve handhaving Zowel in vernietigingsarresten als in prejudiciële beslissingen kan het Grondwettelijk Hof ongrondwettige bepalingen toch tijdelijk of definitief handhaven. Dit mechanisme dient om ernstige schade of moeilijk oplosbare problemen te voorkomen [3](#page=3). > **Tip:** Begrijp het verschil tussen de bevoegdheden van de Raad van State (administratieve rechtshandelingen) en het Grondwettelijk Hof (wetten en decreten). Beide kunnen wel een belang eisen voor beroep. > **Voorbeeld:** Een milieuvereniging kan een belang hebben bij de vernietiging van een ruimtelijke ordeningsbeslissing door de Raad van State, omdat dit collectieve milieu-interesses kan raken. Een burger kan een prejudiciële vraag stellen aan het Grondwettelijk Hof wanneer een wet in een lopende rechtszaak strijdig lijkt met de Grondwet [2](#page=2) [3](#page=3). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Bevoegdheidsafbakening | Het proces waarbij de grenzen van de bevoegdheden van verschillende overheidsinstanties worden vastgesteld en gedefinieerd, om conflicten en overschrijdingen te voorkomen. | | Bevoegdheidsoverschrijding | Situatie waarin een overheidsinstantie handelt buiten de grenzen van haar toegewezen bevoegdheden, wat kan leiden tot juridische geschillen of ongeldige beslissingen. | | Bestuursrechtspraak | Het rechtsgebied dat zich bezighoudt met geschillen tussen burgers of rechtspersonen en de overheid, en de beoordeling van de wettigheid van beslissingen van bestuursorganen. | | Annulatierechter | Een rechter die de bevoegdheid heeft om beslissingen of akten van bestuursorganen te vernietigen (annuleren) indien deze onwettig zijn verklaard. | | Cassatierechter | Een rechter die beslissingen van lagere rechtscolleges beoordeelt op rechtmatigheid, zonder de feiten opnieuw te onderzoeken, en een uitspraak doet over de toepassing van het recht. | | Prejudiciële vraag | Een vraag die een rechtbank stelt aan een hogere rechtbank of een gespecialiseerd hof, om een juridische kwestie op te helderen die van belang is voor de beslissing in een lopende zaak. | | Grondwet | De fundamentele wet van een staat, die de organisatie van de overheid, de grondrechten van burgers en de basisprincipes van het rechtssysteem vastlegt. | | Rechtsregel | Een algemene en abstracte norm die het gedrag van burgers en instanties regelt en die, bij overtreding, kan leiden tot een sanctie. | | Reglementaire besluiten | Besluiten die een algemene rechtsregel formuleren met een brede toepasbaarheid, uitgevaardigd door bestuursorganen met wettelijke bevoegdheid daartoe. | | Administratief toezicht | Het proces waarbij hogere overheden de wettigheid en het belang van beslissingen van lagere lokale overheden controleren om naleving van de wet en het algemeen belang te waarborgen. | | Bijzonder toezicht | Een specifieke vorm van administratief toezicht waarbij bepaalde beslissingen van lagere overheden expliciet goedkeuring behoeven van hogere autoriteiten, afhankelijk van de bevoegdheid. | | Vernietiging | De juridische actie waarbij een beslissing of akte ongedaan wordt gemaakt, waardoor deze geacht wordt nooit te hebben bestaan. | | Schorsing | De tijdelijke opschorting van een beslissing of akte, in afwachting van een definitieve uitspraak of beslissing. |