Uluburun Samenvatting.pdf

# Het scheepswrak van Uluburun: ontdekking, datering en belang Het scheepswrak van Uluburun is een archeologische vondst van immense betekenis die een ongekend inkijkje biedt in de maritieme handel en culturele contacten van de Late Bronstijd [3](#page=3). ### 1.1 Algemene situatieschets van het wrak Het scheepswrak van Uluburun was een vrachtschip dat dateert uit de Late Bronstijd, over het algemeen gedateerd rond 1320 v.o.t. Hoewel het vaak wordt aangeduid als "het oudste scheepswrak ter wereld", is dit niet correct; het Dokos-wrak in Griekenland is ouder (ca. 2700–2200 v.o.t.), en de oudste intacte schepen zijn de Egyptische Khufu-boten (ca. 2500 v.o.t.) [3](#page=3). Het schip zonk voor de zuidwestkust van Turkije, nabij de landtong Uluburun (wat "Grote Kaap/Neus" betekent), op ongeveer 8,5 kilometer ten zuidoosten van Kaş. De vindplaats bevindt zich 50 meter uit de kust, op een helling tussen de 40 en 60 meter diepte, en is onderzocht over een oppervlakte van 180 vierkante meter. Het schip zelf was naar schatting 15 meter lang en 5 meter breed, met een vermoedelijk laadvermogen van 30 ton. De aangetroffen lading woog ongeveer 20 ton [3](#page=3). Vergelijkbare schepen zijn gerepresenteerd in een modern museummodel in het Deutsches Bergbaumuseum Bochum en op een muurschildering uit de tombe van Kenamun in Thebe, die dateert uit de tijd van Amenhotep III (1388–1351 v.o.t.) [3](#page=3). ### 1.2 Ontdekking en opgravingsmethoden De ontdekking van Uluburun was toevallig en vond plaats in 1982 door de lokale sponsduiker Mehmed Çakir. Het Institute for Nautical Archaeology (INA) werd ingeschakeld, waarbij Ogüz Alpözen (destijds directeur van het Bodrum Museum of Underwater Archaeology) betrokken raakte. In 1984 werd George Bass, oprichter van het INA en professor aan de A&M University Texas, bij de opgravingen betrokken. Vanaf 1985 nam Cemal Pulak de rol van hoofdverantwoordelijke op zich. George Bass bleef tot zijn overlijden in 2021 nauw verbonden met het Uluburun-project [3](#page=3). Tussen 1984 en 1994 werden er elf opeenvolgende opgravingscampagnes uitgevoerd, waarbij in totaal ongeveer 22.500 duiken werden geregistreerd. De onderwatersite werd uiterst nauwkeurig ingemeten, grids werden aangelegd en elke laag werd systematisch afgegraven en minutieus gedocumenteerd [3](#page=3). ### 1.3 Datering van het wrak De algemene datering van het Uluburun-scheepswrak is rond 1320 v.o.t. Deze datering is gebaseerd op wetenschappelijke methoden die een zekere mate van onzekerheid met zich meebrengen: met een standaarddeviatie van 15 jaar is er 68% zekerheid, en met een standaarddeviatie van 20 jaar is er 95% zekerheid, volgens de analyse van Pulak. De vondst van het zegel van Nefertiti biedt een mogelijke datering *terminus post quem* [3](#page=3) [4](#page=4). ### 1.4 Het belang van de vondst Het Uluburun-scheepswrak is van uitzonderlijk belang voor de archeologie, voornamelijk vanwege de ouderdom en de buitengewone rijkdom van de aangetroffen goederen. In de database van Strauss worden slechts drie scheepswrakken uit de Late Bronstijd vermeld, waaronder Uluburun, Point Iria (Griekenland, 1250–1200 v.o.t.) en Newe Yam (Israël, 1200–900 v.o.t.) [3](#page=3). De lading bestond uit een diversiteit aan ruwe materialen, halffabricaten, afgewerkte producten en luxegoederen, afkomstig uit diverse regio's. Dit wijst op intensieve interregionale contacten en mogelijk zelfs op *gift exchange* tussen de grote rijken van die tijd. De economische waarde van de lading wordt geïllustreerd door Pulak: het metaal uit de cargo vertegenwoordigde een waarde van circa 390 runderen of 5250 schapen. De lading was eveneens goed voor ongeveer 2,5 keer het jaarlijkse tribuut dat koning Niqmaddu II van Ugarit aan de Hettitische koning Šuppiluliuma betaalde [3](#page=3). #### 1.4.1 De cargo van Uluburun De totale geschatte lading van het schip bedroeg 20 ton. De hoofdcargo, goed voor ongeveer 10 ton, bestond uit koperen ingots. Deze ingots kwamen in verschillende vormen voor, zoals de "ossenhuid"-vorm, eivormige en tweedelig hoekige vormen. De variatie in vormen was waarschijnlijk gericht op gebruiksgemak: de vierhoekige "ossenhuid" ingots waren makkelijker te dragen op de schouder, terwijl tweedelig hoekige ingots geschikt waren om op lastdieren te bevestigen. Het gewicht van de ingots varieerde tussen 20 en 30 kilogram. Loodisotopenanalyse suggereert dat deze koperen ingots afkomstig waren uit Cyprus [3](#page=3). Ongeveer 1 ton van de lading bestond uit 117 tinnen ingots. Dit staat in een interessante verhouding tot het koper, aangezien brons een legering is van ongeveer 10 delen koper op 1 deel tin. De tinnen ingots hadden geen standaardgewicht. Analyse van 105 ingots wees uit dat tweederde afkomstig was uit het Taurusgebergte in Turkije, terwijl de overige ingots hun oorsprong vonden in Centraal-Azië, waaronder Tadzjikistan, Oezbekistan en mogelijk Afghanistan [4](#page=4). Er werden ook 175 glazen ingots aangetroffen. Deze halffabricaten worden vermoedelijk uit Egypte te komen. Glas werd wel de "mekku-stone" genoemd, een term die voorkomt in teksten uit Tell el-Amarna. De herkomst werd bepaald door testen op het bestanddeel alkalise in het glas en een aardewerkscherf die in een ingot stak. Deze scherf kon worden gelinkt aan mallen die gebruikt werden voor de vormgeving van glas ingots, waarvan vergelijkbare exemplaren zijn gevonden in de Nijldelta in Egypte. De kleuren van de glazen ingots varieerden van diverse tinten blauw tot paars en geel, en dienden mogelijk als imitaties voor lapis lazuli, amethist en amber [4](#page=4). Een bijzonder waardevolle vondst was het zegel van Nefertiti, gemaakt van goud en slechts 1,4 cm hoog. Nefertiti was een Egyptische koningin uit de 18e Dynastie (ca. 1370-1330 v.Chr.), echtgenote van Akhenaton en vermoedelijke stiefmoeder van Toetanchamon. Het gouden zegel toont aan de ene zijde een scarabee en aan de andere zijde een inscriptie met haar naam. Dit zegel fungeert als een belangrijke *terminus post quem* voor de datering en is een zeldzaam overblijfsel uit een periode waarin veel gerelateerd aan Akhenaton en zijn Atoncultus werd vernietigd [4](#page=4). Er werden ook negen rolzegels aangetroffen, waarvan zes tentoongesteld worden in het museum van Bodrum. Een van deze zegels, gemaakt van hematiet, dateert uit de 18e eeuw v.Chr. en is waarschijnlijk afkomstig uit de regio Babylon. Deze zegel is tweemaal bewerkt, de eerste keer in de 14e eeuw v.Chr. De oorspronkelijke gravure bevatte een inscriptie in plaats van de nu aanwezige griffioen-demon, een fabeldier met twee paar vleugels dat geassocieerd wordt met aarde, lucht, bescherming en het bewaken van het goddelijke. Andere figuren op de zegel worden door onderzoekers geïnterpreteerd als goden, mogelijk inclusief een koning, met een vis die zou verwijzen naar de watergod en sterren die duiden op bescherming en vruchtbaarheid. Tussen de 14e eeuw v.Chr. en het moment van zinken werd de zegel nogmaals bewerkt. Pulak suggereert dat deze zegel, net als de andere, door de twee Myceense handelaren aan boord als juweel werd gedragen, terwijl Bass opperde dat het ook deel kon uitmaken van gift exchange tussen elites [4](#page=4). Rituele objecten aan boord omvatten vier rython-bekers in de vorm van een ram en een losstaande beker in de vorm van een vrouw, alle gemaakt van faience. Deze objecten, vergelijkbaar met vondsten uit tempel- en grafcontexten in Cyprus en Syrië, worden geassocieerd met gietrituelen, mogelijk uitgevoerd bij aankomst in de haven voor een veilige reis. Daarnaast werd een bijzonder beeldje gevonden van een circa 16,4 cm hoge vrouwelijke figuur, deels bekleed met goud. De houding met een gesloten rechtervuist en een open linkerhand, met de palm naar beneden, duidt op een zegenend gebaar, typisch voor godheden. Onderzoekers zoals Bass vermoeden op basis van iconografie, naaktheid en status dat het de Kanaïtische moedergodin Asherah betreft. Het beeldje diende waarschijnlijk ter bescherming van het schip en de bemanning, of om voorspoed in de handel te verzekeren [5](#page=5). Andere opvallende ladingcomponenten omvatten 24 stenen gewichtsankers, 150 Kanaänitische kruiken (met inhoud als koriander, vijgen, druiven, amandelen, olijven, granen en terebinthhars) afkomstig uit regio's rond Haifa, Libanon en Ugarit, en 3 doorboorde struisvogeleieren die als sierlijke vazen dienden. De herkomstanalyses voor deze objecten wijzen op Cyprus, Israël en Palestina. Daarnaast werden materialen als ebbenhout, nijlpaardtanden, olifantenslagtanden, schildpadschilden, murex-opercula, glas, Cypriotisch aardewerk, bronzen en tinnen vaatwerk, voedselvoorraden en vissersmateriaal aangetroffen [5](#page=5). Luxegoederen waren eveneens onderdeel van de lading, zoals een gouden medaillon van circa 9 cm, mogelijk gerelateerd aan bescherming en vruchtbaarheid, toegeschreven aan Kanaänitische godinnen als Asherah, Anat of Astarte. Er werd ook een fijn bewerkt ivoren cosmetica-doosje in de vorm van een eend gevonden. De enorme variëteit aan goederen, van grondstoffen tot luxeobjecten, onderstreept de intensiteit, complexiteit en reikwijdte van de handel in deze periode [5](#page=5). #### 1.4.2 Mogelijke vaarroutes Cemal Pulak stelt dat het schip waarschijnlijk begon in de baai van Haifa (Tell Abu Hawan), voer noordwaarts langs onder andere Byblos en Ugarit (waarvan de aanwezigheid is aangetoond door onderzoek aan een muizenkies door T. Cucchi), en vervolgens via Kaap Gelidonya zonk nabij Kaap Uluburun. De route ging vermoedelijk verder naar Mykene (haven Nauplion), om via de kust van Noord-Afrika en de Nijldelta terug te keren naar Haifa. Uluburun zou in havens gestopt hebben voor vers water en voedsel, en mogelijk om systematisch goederen op te halen. Een alternatieve hypothese is dat het schip het grootste deel van de vracht al in een eerdere haven had ingeladen [5](#page=5). Cline en Yasur-Landau stellen een alternatieve route voor, waarbij Uluburun de kustlijn van Anatolië volgde en nabij Kaap Uluburun zonk, op weg naar een bestemming in het Egeïsche gebied. Het schip zou onderweg gestopt hebben voor vers water en voedsel, maar minder systematisch goederen hebben ingeladen, hoewel beperkte transacties mogelijk waren. Deze auteurs achten een haven in Noord-Syrië (Ugarit/Minet el-Beida) of Egypte als vertrekpunt waarschijnlijker dan Cyprus, omdat deze regio's over de benodigde grondstoffen beschikten en een centraal verzamelpunt logistiek efficiënter en veiliger zou maken. Vanuit zo'n grote verzamelhaven kon het schip rechtstreeks westwaarts richting de Egeïsche wereld varen [6](#page=6). Cline en Yasur-Landau analyseren acht mogelijke bestemmingen in het Egeïsche gebied: Knossos, Khania, Phaistos, Kommos, Pylos, Mykene, Thebe en Tiryns. Kommos wordt genoemd vanwege de uitzonderlijke concentratie van Egyptische en Levantijnse importen, terwijl Tiryns zowel chronologisch als archeologisch past vanwege de aanwezigheid van ateliers en oosterse importen. Mykene blijft ook een mogelijkheid. De auteurs concluderen dat de lading van Uluburun waarschijnlijk was besteld en vooraf betaald door een Egeïsche staat, met Kommos en Tiryns als de meest waarschijnlijke bestemmingen [6](#page=6). #### 1.4.3 De bemanning De bemanning van het schip wordt onderzocht aan de hand van gebruiksgoederen zoals eetgerei en scheermessen. Er wordt aangenomen dat er twee Myceense diplomaten aan boord waren, mede door de aanwezigheid van een schrijftafel die vermoedelijk de cargolijst en haven van aankomst bevatte, wat op geletterdheid duidt. Daarnaast waren er naar schatting 3 tot 4 Kanaänitische handelaren, waaronder de kapitein. Dit wordt onderbouwd door de ongeveer 170 gevonden weeggewichten, die gebruikt werden voor het wegen van goederen of juwelen tijdens transacties. Pulak speculeert over de mogelijke aanwezigheid van een extra opvarende, een "messenger", die onder de Myceense diplomaten zou hebben gewerkt [6](#page=6). #### 1.4.4 Oorzaak van het zinken De precieze oorzaak van het zinken van het schip kan nog niet definitief worden vastgesteld, maar verschillende hypothesen zijn geopperd. Deze variëren van piraterij, varen buiten het seizoen, verraderlijke zeeomstandigheden met plotselinge windvlagen en stormen, tot verkeerde of overmatige belading [6](#page=6). ### 1.5 Tentoonstelling en reconstructie Een deel van de cargo, eigendom van Turkije, is momenteel te bezichtigen in het Museum of Underwater Archaeology in Bodrum. Er zijn twee reconstructies van het schip gebouwd: Uluburun II, ontworpen om mee te varen maar met te veel moderne toevoegingen, en Uluburun III, ontworpen om gecontroleerd te laten zinken. De laatste reconstructie bleek echter binnen twee jaar te zijn vergaan, mede door besmetting met een moderne, invasieve houtwormsoort die niet van invloed was op het oorspronkelijke wrak. Digitale reconstructies complementeren de huidige presentatie van het schip. De Uluburun-cargo blijft tot de verbeelding spreken, zoals bleek uit de tentoonstelling "Das Schiff von Uluburun – Welthandel vor 3000 Jahren" in Bochum (2005–2006), waar meer dan 180 originele objecten, inclusief koper- en tinbaren en een volledige scheepsreconstructie, werden tentoongesteld [6](#page=6). --- # De lading van het Uluburun-scheepswrak: grondstoffen, luxe goederen en specifieke vondsten Dit topic behandelt de uitzonderlijk rijke en diverse lading van het Uluburun-scheepswrak, met een focus op de aard van de goederen, hun mogelijke herkomst en hun betekenis voor de interregionale handel in de Late Bronstijd [3](#page=3). ### 2.1 Algemene kenmerken van de lading Het Uluburun-scheepswrak, dat rond 1320 v.o.t. zonk bevatte een lading van ongeveer 20 ton. Deze lading was opmerkelijk rijk en divers, bestaande uit ruwe materialen, halffabricaten, afgewerkte goederen en luxueuze objecten. De herkomst van deze goederen uit verschillende regio's wijst op intensieve interregionale contacten en mogelijk gift exchange tussen belangrijke staten. De waarde van de lading wordt geïllustreerd door de schatting dat het metaal alleen al vergelijkbaar was met de waarde van circa 390 runderen of 5250 schapen [3](#page=3). ### 2.2 Grondstoffen en halffabricaten #### 2.2.1 Koperen ingots De hoofdcargo van het schip bestond uit ongeveer 10 ton koperen ingots. Deze ingots kwamen in diverse vormen voor, waaronder de ossenhuid-, eivormige en tweehokkige varianten, waarschijnlijk aangepast aan gebruiksgemak voor transport. De gewichten varieerden van 20 tot 30 kilogram per ingot. Loodisotopenanalyse suggereert een herkomst uit Cyprus [3](#page=3). #### 2.2.2 Tinnen ingots Er werden 117 tinnen ingots aangetroffen, wat neerkomt op ongeveer 1 ton. De verhouding van 10 ton koper op 1 ton tin aan boord is in lijn met de samenstelling van brons. De tinnen ingots hadden geen standaardgewicht. Analyse van 105 ingots wees uit dat tweederde afkomstig was uit het Taurusgebergte in Turkije, terwijl de overige ingots uit Centraal-Azië kwamen, specifiek uit Tajikistan, Uzbekistan en mogelijk Afghanistan [4](#page=4). #### 2.2.3 Glazen ingots Er werden 175 glazen ingots gevonden, die dienden als halffabricaten. De vermoedelijke herkomst hiervan is Egypte. Tests op alkalise en een aardewerkscherf die in het glas stak, welke overeenkwamen met moules gevonden in de Nijldelta, ondersteunen deze theorie. De kleuren van de glazen ingots varieerden van blauw tot paars en geel, en ze werden waarschijnlijk gebruikt om luxere materialen zoals lapis lazuli, amethist en amber te imiteren [4](#page=4). ### 2.3 Specifieke vondsten en luxe goederen #### 2.3.1 Zegel van Nefertiti Een opvallende vondst was een gouden zegel van Nefertiti, een Egyptische koningin uit de 18de Dynastie (ca. 1370-1330 v.o.t.). De zegel, 1,4 cm hoog, 1 cm breed en 0,5 cm dik, toont aan de ene zijde een scarabee en aan de andere zijde een inscriptie met de naam Nefertiti. Deze zegel biedt een mogelijke *terminus post quem* datering en is van bijzondere waarde omdat deze afkomstig is uit een periode waarin veel gerelateerd aan Akhenaton en zijn Atoncultus is vernietigd [4](#page=4). #### 2.3.2 Rolzegels In totaal werden er 9 rolzegels gevonden, waarvan 6 tentoongesteld worden in het Bodrum Museum. De afgebeelde rolzegel is gemaakt van hematiet, 2,9 cm hoog en 1,2 cm in diameter. Deze zegel dateert uit de 18de eeuw v.o.t. en heeft een vermoedelijke herkomst uit de regio Babylon. De zegel is tweemaal herwerkt: oorspronkelijk stond er een inscriptie op, later vervangen door een griffioen-demon met twee paar vleugels, die symbool staat voor bescherming en het bewaken van het goddelijke. Andere figuren op de zegel worden geïnterpreteerd als goden en mogelijk een koning, met symboliek verwijzend naar water, de zonnegod en bescherming/vruchtbaarheid. Volgens Pulak werden deze zegels als juweel gedragen door de twee Myceense handelaren aan boord, terwijl Bass ook de mogelijkheid van gift exchange tussen elites opperde [4](#page=4). #### 2.3.3 Rituele objecten De rituele objecten omvatten vier *rython*-bekers in de vorm van een ram (ca. 20 cm lang, 8 cm diameter) en een vrijstaande beker in de vorm van een vrouw, allen vervaardigd uit faience. Soortgelijke rituele bekers, geassocieerd met gietrituelen, zijn bekend uit tempel- en grafcontexten in Cyprus en Syrië. Een bijzonder beeldje van een circa 16,4 cm hoge vrouwelijke figuur, gedeeltelijk bekleed met goud, werd ook gevonden. De houding van het beeldje, met een gesloten rechtervuist en een open linkerhand, duidt op een zegenend gebaar, typisch voor godheden. Onderzoekers vermoeden op basis van iconografie, naaktheid en haarstatus dat het de Kanaïtische moedergodin Asherah betreft. Het beeldje werd waarschijnlijk meegedragen ter bescherming op zee of om voorspoed in de handel te verzekeren [5](#page=5). #### 2.3.4 Overige lading en luxe goederen Andere opvallende vondsten waren onder meer 24 stenen gewichtsankers en 150 Kanaänitische kruiken uit regio's rond Haifa, Libanon en Ugarit. In de kruiken werden diverse inhoudsstoffen aangetroffen, zoals kruiden (koriander, nigella, sumac, salie), gedroogd fruit (vijgen, druiven), noten (amandelen, pijnboompitten), olijven, granen en vooral terebinthhars. De herkomst van deze goederen werd gelokaliseerd in Cyprus, Israël en Palestina. Verder werden materialen zoals ebbenhout, nijlpaardtanden, olifantenslagtanden, schildpadschilden, *murex*-opercula, glas, Cypriotisch aardewerk, bronzen en tinnen vaatwerk, voedselvoorraden en vissersmateriaal aangetroffen [5](#page=5). Luxe goederen maakten eveneens deel uit van de lading, waaronder een gouden medaillon van circa 9 cm, mogelijk verbonden met bescherming en vruchtbaarheid en toe te schrijven aan een Kanaïtische godin zoals Asherah, Anat of Astarte. Ook olifantenslagtanden en een fijn bewerkt ivoren cosmetica-doosje in de vorm van een eend werden ontdekt. De enorme variatie aan goederen benadrukt de intensieve en complexe aard van de handel in die periode [5](#page=5). ### 2.4 Herkomst en mogelijke routes De goederen aan boord van het Uluburun-scheepswrak kwamen uit diverse regio's. Koper kende een vermoedelijke herkomst uit Cyprus terwijl tin voornamelijk uit het Taurusgebergte in Turkije kwam, met aanvullingen uit Centraal-Azië. Het glas werd waarschijnlijk uit Egypte geïmporteerd. De kruiken met inhoud waren afkomstig uit Israël, Palestina, Libanon en Ugarit [3](#page=3) [4](#page=4) [5](#page=5). Er zijn verschillende hypothesen over de route van het schip. Pulak suggereert een oorsprong in de baai van Haifa, vervolgens noordwaarts langs onder andere Byblos en Ugarit, om dan aan te meren in het Egeïsche gebied (mogelijk Mykene) en daarna via Noord-Afrika en de Nijldelta terug te keren naar Haifa. Het schip zou stoppen voor vers water en voedsel, en mogelijk systematisch goederen verzamelen [5](#page=5). Een alternatief scenario door Cline en Yasur-Landau stelt dat het schip de kustlijn van Anatolië volgde naar het Egeïsche gebied, mogelijk met beperkte transacties onderweg. Zij achten een haven in Noord-Syrië (Ugarit/Minet el-Beida) of Egypte als vertrekpunt waarschijnlijker, aangezien deze regio's alle benodigde grondstoffen konden leveren. Ze analyseren acht mogelijke bestemmingen in de Egeïsche wereld, waaronder Kommos en Tiryns, met de conclusie dat de lading waarschijnlijk besteld en vooraf betaald was door een Egeïsche staat [6](#page=6). > **Tip:** Het is cruciaal om de verschillende routes en de argumentatie van de archeologen te kennen, evenals de mogelijke vertrekpunten, tussenstops en eindbestemmingen van het schip. ### 2.5 Bemanning en ondergang De bemanning werd onderzocht aan de hand van gebruiksgoederen, waaronder eetservies en scheermessen. Men stelt dat er twee Myceense diplomaten aan boord waren, herkenbaar aan de aanwezigheid van een schrijftabel, wat wijst op geletterdheid. Daarnaast waren er vermoedelijk drie tot vier Kanaänitische handelaren, inclusief de kapitein, wat wordt onderbouwd door de aanwezigheid van ongeveer 170 weeggewichten. Een hypothese van Pulak suggereert een extra opvarende, een "messenger", die onder de diplomaten werkte [6](#page=6). De exacte oorzaak van de ondergang van het schip is onzeker, met hypothesen variërend van piraterij, varen buiten het seizoen, verraderlijke zee, plotselinge windvlagen en stormen, tot verkeerde of overmatige belading [6](#page=6). > **Tip:** Begrijp de bewijsvoering achter de identificatie van de bemanning, met name de rol van de weeggewichten en de schrijftabel. --- # Mogelijke routes en bemanning van het Uluburun-schip Dit topic verkent de verschillende hypothesen over de vaarroute van het schip en de identiteit en samenstelling van de bemanning, inclusief de rol van Myceense diplomaten en Kanaänitische handelaren. ### 3.1 Mogelijke vaarroutes Er zijn diverse hypothesen opgesteld over de precieze vaarroute van het Uluburun-schip, gebaseerd op de herkomst van de lading en archeologische vondsten. #### 3.1.1 Route volgens Pulak . Een voorgestelde route door Pulak begint in de baai van Haifa (Tell Abu Hawan). Van daaruit zeilde het schip noordwaarts langs plaatsen als Byblos tot aan Ugarit, waarvan de herkomst is aangetoond door onderzoek op een muizenkies. Verder langs de kust, via kaap Gelidonya, zonk het schip uiteindelijk bij kaap Uluburun. Pulak vermoedt dat het schip mogelijk doorvoer naar Mykene (haven Nauplion), om vervolgens via de Noord-Afrikaanse kust en de Nijldelta terug te keren naar Haifa. De stops waren waarschijnlijk bedoeld voor het aanvullen van vers water en voedsel, en mogelijk ook voor het systematisch verzamelen van goederen. Een alternatieve interpretatie binnen deze hypothese is dat een groot deel van de vracht al in een van de eerdere havens was ingeladen [5](#page=5). #### 3.1.2 Alternatieve route volgens Cline en Yasur-Landau . Cline en Yasur-Landau stellen een alternatieve route voor waarbij het schip de kustlijn van Anatolië volgde alvorens te zinken nabij kaap Uluburun. Het schip zou onderweg zijn naar een bestemming in het Egeïsche gebied. Net als bij Pulak's hypothese, zouden stops voor vers water en voedsel hebben plaatsgevonden, maar zonder de nadruk op systematische goederenverzameling, hoewel beperkte transacties wel mogelijk waren [6](#page=6). Deze auteurs achten een haven in Noord-Syrië (Ugarit/Minet el-Beida) of Egypte als vertrekpunt waarschijnlijker dan Cyprus, omdat deze locaties over de benodigde grondstoffen beschikten die in de lading aanwezig zijn. Een groot verzamelpunt zou logistiek efficiënter en veiliger zijn geweest. Vanuit zo'n centraal punt kon het schip rechtstreeks westwaarts richting de Egeïsche wereld varen [6](#page=6). Cline en Yasur-Landau identificeren acht mogelijke bestemmingen in het Egeïsche gebied: Knossos, Khania, Phaistos, Kommos, Pylos, Mycene, Thebe en Tiryns. Kommos wordt als een waarschijnlijke bestemming beschouwd vanwege de haven en de uitzonderlijke concentratie van Egyptische en Levantijnse importen. Tiryns past zowel chronologisch als archeologisch, met bestaande ateliers en talrijke oosterse importen. Mycene blijft ook een mogelijkheid. De auteurs concluderen dat de lading waarschijnlijk besteld en vooraf betaald was door een Egeïsche staat, met Kommos en Tiryns als de meest waarschijnlijke eindbestemmingen [6](#page=6). > **Tip:** Het is belangrijk om te beseffen dat dit hypothesen zijn, gebaseerd op interpretaties van archeologisch bewijs. Verschillende onderzoekers kunnen tot uiteenlopende conclusies komen. ### 3.2 Samenstelling en identiteit van de bemanning De samenstelling van de bemanning van het Uluburun-schip wordt onderzocht aan de hand van gebruiksvoorwerpen zoals eetgerei en scheermessen [6](#page=6). #### 3.2.1 Myceense diplomaten Er wordt gesteld dat er twee Myceense diplomaten aan boord waren. Hun aanwezigheid wordt gesuggereerd door de vondst van een schrijftafel, vermoedelijk gebruikt voor het noteren van de cargolijst en de haven van aankomst, wat wijst op geletterdheid. Een hypothese van Pulak suggereert dat er mogelijk een extra opvarende was, een 'messenger', die onder de Myceense diplomaten werkte [6](#page=6). #### 3.2.2 Kanaänitische handelaren Naast de diplomaten, waren er waarschijnlijk drie tot vier Kanaänitische handelaren aan boord, waaronder de kapitein. Als argument hiervoor worden de gevonden 170 weeggewichten aangehaald, die gebruikt werden voor het wegen van goederen of kostbare zaken zoals juwelen tijdens aan- en verkooptransacties [12](#page=12) [6](#page=6). #### 3.2.3 De rol van de kapitein en andere opvarenden De kapitein behoorde waarschijnlijk tot de Kanaänitische groep. Het is mogelijk dat de bemanning verder werd aangevuld met zeevarenden die niet direct betrokken waren bij de handelsonderhandelingen [6](#page=6). > **Tip:** Let op de argumenten die gebruikt worden om de identiteit van de bemanning te onderbouwen, zoals de schrijftafel en de weeggewichten. ### 3.3 Oorzaken van het zinken Hoewel de precieze oorzaak van het zinken van het Uluburun-schip niet definitief bewezen is, zijn er diverse hypothesen geopperd. Deze variëren van piraterij, het varen buiten het seizoen, verraderlijke zeeomstandigheden met plotselinge windvlagen en stormen, tot verkeerde en/of overbelading van het schip [6](#page=6). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Late Bronstijd | Periode in de prehistorie die, afhankelijk van de regio, ongeveer loopt van 1600 v.Chr. tot 1200 v.Chr. Kenmerkend is het wijdverbreide gebruik van brons voor gereedschappen en wapens. | | Scheepswrak | De resten van een schip die gezonken is en op de bodem van de zee, een meer of rivier ligt. Scheepswrakken zijn belangrijke archeologische vindplaatsen die informatie verschaffen over maritieme geschiedenis, handel en technologie. | | Vrachtschip | Een schip dat ontworpen is voor het vervoeren van grote hoeveelheden goederen over zee. Deze schepen speelden een cruciale rol in de handel tussen verschillende culturen en regio's in de oudheid. | | Ingot | Een gestandaardiseerde, blokvormige vorm van gesmolten metaal, zoals koper of tin. Deze ingots werden vaak als ruwe grondstof verhandeld en konden later worden omgesmolten en verwerkt tot diverse producten. | | Loodisotopenanalyse | Een wetenschappelijke methode die gebruikt wordt om de oorsprong van metalen, zoals koper en tin, te bepalen. Door de verhoudingen van verschillende loodisotopen in het metaal te analyseren, kunnen archeologen de vindplaats van de grondstoffen traceren. | | Brons | Een legering van koper met meestal tin als primair bestanddeel, hoewel ook andere elementen zoals arsenicum, mangaan, nikkel of zink kunnen worden toegevoegd. Brons is harder en duurzamer dan koper. | | Halffabricaten | Producten die nog niet volledig zijn afgewerkt en verder verwerkt moeten worden tot een eindproduct. In de context van het Uluburun-wrak verwijst dit naar materialen zoals glas-ingots die nog bewerkt moesten worden. | | Glas-ingots | Blokken van gestold glas die dienden als halffabricaat voor de productie van glazen voorwerpen. Deze ingots konden worden omgesmolten en gevormd tot diverse objecten, van sieraden tot vazen. | | Scarabee | Een amulet of zegel in de vorm van een mestkever, veelvoorkomend in het oude Egypte. De scarabee symboliseerde wedergeboorte en bescherming en werd vaak gedragen als sieraad of gebruikt voor het afdrukken van zegels. | | Cartouche | Een ovalen vorm waarin de namen van farao’s of koninklijke personen in hiërogliefen werden geschreven in het oude Egypte. Het diende ter bescherming en als aanduiding van koninklijke status. | | Rolzegel | Een cilinder of kleine rol met inscripties of afbeeldingen, die werd gebruikt om documenten of voorwerpen te verzegelen door er met klei of was overheen te rollen. Rolzegels waren in veel oude culturen van belang voor administratie en communicatie. | | Faience | Een geglazuurde aardewerk dat werd gebruikt voor het vervaardigen van sieraden, tegels en beeldjes in het oude Egypte en het Nabije Oosten. Het kenmerkende blauwgroene glazuur was erg populair. | | Rython | Een ceremoniële drinkbeker, vaak in de vorm van een dierengezicht of -lichaam, gebruikt in het oude Griekenland en het Nabije Oosten. Ze werden gebruikt bij rituelen en banketten. | | Kanaänitische godheid | Godheden vereerd in de Kanaänitische mythologie, die in de Levant (het huidige Israël, Palestina, Libanon, Syrië en Jordanië) centraal stonden. Voorbeelden zijn El, Baäl, Asherah en Astarte. | | Gift exchange | Een systeem van geschenkenuitwisseling tussen individuen, gemeenschappen of staten, vaak met sociale, politieke of economische implicaties. Het kan variëren van persoonlijke gunsten tot omvangrijke diplomatieke geschenken. | | Isotopenanalyse | Een analytische techniek waarbij de relatieve abundantie van isotopen in een monster wordt bepaald. Dit wordt gebruikt om de oorsprong van materialen te traceren, zoals metalen, voedsel of zelfs biologische monsters. | | Myceense diplomaten | Vertegenwoordigers van de Myceense beschaving die aan boord van het Uluburun-schip werden vermoed. Hun aanwezigheid duidt op diplomatieke relaties en mogelijke politieke of economische belangen in de regio. | | Weighing weights (weeggewichten) | Objecten met een bekend gewicht die werden gebruikt in combinatie met een balansweegschaal om de massa van goederen, zoals metalen, juwelen of voedsel, te bepalen tijdens handelstransacties. |