klimaatverandering 2025.pptx

# Wat is klimaatverandering en planetaire grenzen? Dit deel introduceert het concept van klimaatverandering en de overschrijding van planetaire grenzen, inclusief de definities van kantelpunten, het Holoceen en het Antropoceen. ## 1\. Inleiding: wat is klimaatverandering? Klimaatverandering verwijst naar de langdurige en significante veranderingen in het mondiale klimaatsysteem. Deze veranderingen worden voornamelijk gedreven door menselijke activiteiten sinds de industriële revolutie, wat leidt tot een overschrijding van verschillende planetaire grenzen. ### 1.1 Planetaire grenzen Planetaire grenzen zijn kritieke drempels die de stabiliteit van de aarde's leefomgeving waarborgen. De overschrijding van deze grenzen kan leiden tot abrupte en potentieel onomkeerbare veranderingen in het systeem. Uit een geactualiseerde publicatie van negen planetaire grenzen bleek dat vier daarvan al zijn overschreden: klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, gewijzigde landsystemen en gewijzigde biochemische cycli (fosfor en stikstof). ### 1.2 Kantelpunten in het klimaat Kantelpunten in het klimaat zijn kritieke drempels. Wanneer deze worden overschreden, veroorzaken ze grote, versnellende en onomkeerbare veranderingen in het klimaatsysteem. ### 1.3 Holoceen versus Antropoceen * **Holoceen:** Dit was een periode van ongeveer 11.000 jaar die voorafging aan de industriële revolutie. Kenmerkend was een relatief stabiel klimaat, wat de grootschalige ontwikkeling van menselijke beschaving mogelijk maakte. * **Antropoceen:** Deze periode begint met de industriële revolutie. Kenmerkend is dat menselijke activiteit in een hoog tempo klimaatverandering teweegbrengt. Sinds 1980 is de gemiddelde temperatuurstijging wereldwijd ongeveer $0.19$ graden Celsius per decennium. ## 2\. Groene groei en ontkoppeling Het concept van "groene groei" stelt dat economische groei, gemeten aan het Bruto Binnenlands Product (BBP), kan worden losgekoppeld van vervuiling en het verbruik van grondstoffen. Dit wordt ook wel "ontkoppeling" (decoupling) genoemd. Het idee is om te blijven groeien zonder meer te verbruiken. > **Tip:** De haalbaarheid en het bestaan van economische groei zonder toename van vervuiling en grondstofverbruik is een centraal punt van discussie. ### 2.1 De realiteit van ontkoppeling Onderzoek en analyses suggereren dat er geen empirisch bewijs is voor ontkoppeling van economische groei en milieudruk op een schaal die voldoende is om milieu-ineenstorting aan te pakken. Integendeel, er is een voortdurende toename van de druk op de natuur. * Een systematische review van de ontkoppelingsliteratuur (835 artikelen) toonde aan dat, hoewel er bij gebruik van productie-indicatoren een minuscuul absolute ontkoppeling van uitstoot ten opzichte van het BBP te zien is (met 1 extra punt BBP komt $-0.04$ punt uitstoot), deze ontkoppeling verdwijnt bij gebruik van consumptie-indicatoren (1 extra punt BBP brengt $+0.22$ punt uitstoot met zich mee). > **Conclusie van deze studies:** Grote, snelle absolute reducties in het gebruik van hulpbronnen en uitstoot van broeikasgassen kunnen niet worden bereikt met de waargenomen ontkoppelingspercentages. Ontkoppeling moet aangevuld worden met strategieën gericht op toereikendheid en strikte handhaving van absolute reductiedoelstellingen. Het idee van ontkoppeling wordt vaak gezien als een "verleiding", een fantasie die de noodzaak verdoezelt om over te stappen naar een economie die niet gebaseerd is op voortdurende groei, maar op herverdeling en het aanpakken van sociale ongelijkheid. #### 2.1.1 Ontkoppeling en emissiereducties De emissiereducties die hoge-inkomenslanden hebben bereikt door middel van ontkoppeling, blijven ver achter bij de percentages die nodig zijn om de doelstellingen van het Akkoord van Parijs te halen. Bij de huidige snelheden zouden deze landen honderden jaren nodig hebben om hun emissies significant te verminderen, en ze zouden daarbij hun "fair-share" aan uitstoot voor 1,5°C vele malen overschrijden. Om te voldoen aan hun eerlijke aandelen voor 1,5°C, terwijl de economische groei wordt gehandhaafd, zouden de ontkoppelingspercentages tegen 2025 gemiddeld een factor tien moeten stijgen. > **Belangrijk inzicht:** De kern van het probleem is dat het economisch systeem gericht is op permanente groei, wat inherent leidt tot ecologische roofbouw. Dit systeem kan niet duurzaam zijn. ### 2.2 Duurzame groei? Er is geen bewijs voor permanente ontkoppeling van economische groei en grondstofgebruik op een schaal die ecologische duurzaamheid garandeert. Efficiëntiewinsten worden uiteindelijk beperkt door fysieke grenzen. Zelfs de inzet op alternatieve energie wordt volledig tenietgedaan door de uitstoot van broeikasgassen die gepaard gaat met de onderliggende extractieve economie. De huidige levensstijl in welvarende landen wordt deels gefinancierd door het betalen van een enorme ecologische en sociale prijs elders. #### 2.2.1 Groene groei en greenwashing Veel bedrijven profileren zich met "net zero" doelstellingen, maar hun daadwerkelijke klimaatbeleid schiet vaak tekort. Uit onderzoek blijkt dat slechts een klein percentage van de grote bedrijven die "net zero by 2050" claimen, daadwerkelijk beleid voert dat in lijn ligt met de Parijse akkoorden. > **Tip:** Wees kritisch op claims van "groene groei" en "net zero". Controleer het daadwerkelijke beleid en de resultaten achter deze claims. Het concept van koolstofkredieten, waarbij emissies worden gecompenseerd door projecten elders, heeft aangetoond dat slechts een klein percentage van deze projecten daadwerkelijk bijdraagt aan emissiereductie. ### 2.3 Conclusie: groei en vooruitgang? Binnen het huidige economische systeem, dat gericht is op groei van het BBP, is groei niet duurzaam. Deze focus negeert de ecologische draagkracht en sociaal welzijn. "Groene groei" binnen dit systeem wordt gezien als ecologische zelfmoord, wat de noodzaak van een ander economisch model onderstreept. Er is een behoefte aan een post-groei model dat nadenkt over welke groei wenselijk is en met welk doel. Ongelijkheid speelt hierbij een grote rol, aangezien een groot deel van de huidige economische groei niet terechtkomt bij degenen die het het meest nodig hebben. ## 3\. Degrowth (krimp) als alternatief Degrowth is een beweging die kritiek levert op het mondiale kapitalistische systeem, dat ten koste van alles groei nastreeft, wat leidt tot menselijke uitbuiting en milieuvernietiging. De degrowth-beweging pleit voor samenlevingen die prioriteit geven aan sociaal en ecologisch welzijn boven bedrijfswinsten, overproductie en overmatige consumptie. ### 3.1 Wat is degrowth? Degrowth vereist radicale herverdeling, een vermindering van de materiële omvang van de wereldeconomie en een verschuiving van waarden naar zorg, solidariteit en autonomie. Het doel is het transformeren van samenlevingen om ecologische rechtvaardigheid en een goed leven voor iedereen te waarborgen binnen de planetaire grenzen. > **Kernidee van Degrowth:** Het gaat niet om individueel "minder consumeren", maar om het hertekenen van consumptiepatronen en productie op maatschappelijk en planetair niveau, met een focus op herverdeling, solidariteit en democratie. Degrowth is een geplande en gefaseerde inkrimping van energie- en grondstoffenverbruik, bedoeld om ongelijkheid te verminderen en het welzijn van mensen te verhogen. #### 3.1.1 Degrowth versus groei Groei wordt binnen het kapitalistische systeem gebruikt als propagandaterm om processen van extractie, commodificatie en elite-accumulatie te rechtvaardigen. Het idee van "groei" is fundamenteel voor de culturele hegemonie van het kapitalisme. Degrowth stelt dat groei loslaten niet betekent kiezen voor vrijwillige verarming, maar voor het verbeteren van levens door een eerlijkere verdeling van middelen, zonder de aarde verder uit te putten. ### 3.2 Degrowth als systemische verandering Dit omvat het volgende: * **Geplande inkrimping:** Gerichte afbouw van ecologisch destructieve sectoren en overbodige productie. * **Herverdeling en solidariteit:** Een eerlijkere verdeling van bestaande middelen op planetair niveau. * **Meer democratie:** Verschuiving van macht van kapitaal naar participatorische structuren en meer democratische controle over de economie. * **Minder werken:** Potentieel een kortere werkweek om werk te delen en welzijn te vergroten. #### 3.2.1 Degrowth in de praktijk en welvaart Onderzoek suggereert dat het mogelijk is om wereldwijde armoede te beëindigen en een goed leven te garanderen voor iedereen met aanzienlijk minder energie en grondstoffenverbruik dan momenteel. Landen met een hoog inkomen kunnen voldoen aan de materiële behoeften van hun burgers met veel minder grondstoffen, waardoor ze binnen duurzame drempels komen. > **Voorbeeld:** Portugal heeft aanzienlijk betere sociale resultaten dan de Verenigde Staten, met 65% minder BBP per hoofd van de bevolking. Dit suggereert dat een groot deel van het inkomen in rijke landen "verspild" wordt aan zaken die niet direct bijdragen aan welzijn. Het kapitalisme is inefficiënt in het voldoen aan menselijke behoeften, aangezien veel productie niet relevant is voor basisbehoeften. Het vervangen van alle auto's met verbrandingsmotor door elektrische auto's of het isoleren van woningen zijn voorbeelden van 'groene' initiatieven, maar een degrowth-aanpak zou ook het afbouwen van infrastructuur voor auto's en het investeren in openbaar vervoer omvatten, evenals een ingrijpende reductie van energieconsumptie. ### 3.3 Wetenschappelijke consensus Onderzoek onder klimaatbeleidsmedewerkers wereldwijd, en specifiek in de EU, toont een sterke voorkeur voor post-groei posities (inclusief degrowth en agrowth). Het huidige beleid van "groene groei" wordt vanuit wetenschappelijk oogpunt steeds meer als onhoudbaar beschouwd. ## 4\. Een systemische blik op klimaatverandering De ecologische crisis is geen toekomstig probleem, maar een realiteit waarmee miljoenen mensen wereldwijd nu al te maken hebben. Klimaatverandering treft vooral armere en minder machtige bevolkingsgroepen. De crisis wordt gezien als een gevolg van ongelijkheid en een economisch systeem gebaseerd op exploitatie en extractie, met het kapitalisme als onderliggende oorzaak. ### 4.1 Het probleem is het systeem, niet alleen CO2 De focus op uitstoot (CO2) als het primaire probleem van klimaatverandering is een "verdinglijking". Het verhult de diepere sociaal-economische oorzaken. Klimaatverandering is een symptoom van een economisch systeem dat gericht is op oneindige groei en gigantische ongelijkheid creëert. Het probleem is dus niet klimaatverandering zelf, maar het systeem dat deze veroorzaakt: het kapitalisme. > **Belangrijk inzicht:** Het heersende klimaatdiscours richt zich vaak op "het aanpakken van het ding" (uitstoot) in naam van de mensheid, zonder de onderliggende sociaal-economische structuren aan te pakken. Dit is een behoudsgezinde boodschap die niet noodzakelijk leidt tot een sociale, inclusieve of duurzame samenleving. ### 4.2 Systemische oorzaken en de rol van kapitalisme Kapitalisme is een sociaal-economisch systeem gebaseerd op groei. Voortdurende groei is een voorwaarde voor sociale cohesie en stabiliteit binnen dit systeem. Wanneer groei hapert, ontstaan er spanningen. De schijn van duurzaamheid in welvarende landen (immateriële economie, digitalisering, groenere steden) maskeert de realiteit van toenemende grondstofconsumptie en uitstoot, met name in economieën die nog steeds aanzienlijke groei doormaken. De uitstoot van het internet is bijvoorbeeld vergelijkbaar met die van vliegverkeer. Het kapitalisme is in essentie een systeem van surplusextractie, elite-accumulatie en herinvestering voor expansie, niet primair gericht op het voldoen aan menselijke behoeften. ### 4.3 De weg vooruit: politieke keuzes Klimaatverandering is een politieke en economische vraag: hoe verdelen we macht en middelen, welke systemen en spelregels hanteren we? Het zal zichzelf niet oplossen via technologie of initiatieven van individuele bedrijven. Er zijn fundamentele "politieke" keuzes nodig, die ideologische keuzes weerspiegelen en worden omgezet in collectief beleid. De hefbomen van de economie moeten terug in handen worden genomen. Enquêtes tonen aan dat een meerderheid van de burgers in veel Europese landen en wereldwijd vindt dat milieubescherming prioriteit moet krijgen, zelfs ten koste van economische groei. Grote meerderheden zien het kapitalisme als een systeem dat meer kwaad dan goed doet, en de oorzaak van de klimaat- en ecologische crisis wordt vaak geïdentificeerd als "een systeem dat winst boven mens en planeet stelt". * * * # Kritiek op groene groei en ontkoppeling Het idee van groene groei, dat economische expansie nastreeft zonder een proportionele toename van de milieu-impact door middel van ontkoppeling, wordt kritisch onderzocht. ## 2\. Groene groei en ontkoppeling Het concept van groene groei stelt dat het mogelijk is om de economische groei, gemeten aan het bruto binnenlands product (bbp), los te koppelen van de vervuiling en het grondstoffengebruik (ontkoppeling). Het idee is om te blijven groeien, maar dan zonder meer middelen te verbruiken of meer vervuiling te produceren. Dit roept de vraag op of economische groei zonder toename van vervuiling en grondstoffengebruik momenteel haalbaar is en of dit de weg is naar duurzaamheid. ### 2.1 Decoupling ontkracht: bewijs en argumenten tegen groene groei als enige strategie voor duurzaamheid De vraag of economische groei en ecologische duurzaamheid hand in hand kunnen gaan, is onderwerp van een fel politiek debat tussen voorstanders van groene groei en voorstanders van post-groei strategieën. Een grondige evaluatie is noodzakelijk om de wetenschappelijke basis van de ontkoppelingshypothese te beoordelen. De conclusie uit diverse onderzoeken is overweldigend en ontnuchterend: er is geen empirisch bewijs voor ontkoppeling van economische groei en milieudruk op de schaal die nodig is om milieucrisis aan te pakken. Bovendien is het onwaarschijnlijk dat een dergelijke ontkoppeling in de toekomst zal plaatsvinden. #### 2.1.1 Empirisch bewijs en theoretische beperkingen De kern van de kritiek op groene groei is dat het bestaande economische systeem gericht is op permanente groei, wat onvermijdelijk leidt tot ecologische uitputting. De belangrijkste voorstanders van het concept erkennen paradoxaal genoeg dat er nauwelijks bewijs is dat ontkoppeling werkt, de conceptuele basis zwak is, en dat het politiek niet haalbaar is. Ontkoppeling wordt daarom beschouwd als een gevaarlijke fantasie die in stand wordt gehouden door een gelijktijdige erkenning en ontkenning van de onmogelijkheid ervan in de praktijk. Een systematische review van de literatuur over ontkoppeling, waarin 835 artikelen werden samengevat, onderzocht de ontkoppelingspercentages van het bbp ten opzichte van broeikasgasemissies in landen met een hoog inkomen over het afgelopen decennium. Op basis van productie-indicatoren is er sprake van een minuscuul absolute ontkoppeling: een toename van 1 punt bbp leidt tot een afname van 0,04 punt uitstoot. Echter, bij gebruik van consumptie-indicatoren verdwijnt deze absolute ontkoppeling volledig; een toename van 1 punt bbp brengt dan 0,22 punt uitstoot met zich mee. #### 2.1.2 De mythe van oneindige economische expansie Ontkoppeling biedt de verleidelijke fantasie van economische expansie zonder einde. Deze fantasie wordt echter ondersteund door ontkenning, waarbij zelfs de meest enthousiaste aanhangers bijna erkennen dat de kans op succes nihil is. Het grote gevaar van deze fantasie is dat het de noodzaak om over te stappen van een economie gebaseerd op continue groei naar een economie die wijdverbreide herverdeling bevordert, maskeert. De emissiereducties die landen met een hoog inkomen hebben bereikt via ontkoppeling, blijven ver achter bij de doelen van het Parijsakkoord. Bij de huidige snelheden zouden deze landen er meer dan 220 jaar over doen om hun emissies met 95% te verminderen, waarbij ze 27 keer hun eerlijke aandeel van de resterende 1,5°C-budget uitstoten. Om te voldoen aan hun eerlijke aandeel voor 1,5°C en tegelijkertijd de huidige economische groei te handhaven, zouden de ontkoppelingspercentages tegen 2025 gemiddeld vertienvoudigd moeten worden. De realiteit is dat de bijdrage van alternatieve energiebronnen vaak volledig wordt tenietgedaan door de uitstoot van broeikasgassen. De basis van onze samenleving is een extractieve economie. Het idee van een "groene economie" wordt vaak gekocht door elders een enorme ecologische en sociale prijs te betalen. #### 2.1.3 De beperkingen van duurzame groei Onderzoek suggereert dat ontkoppeling van de bbp-groei van het grondstoffengebruik, relatief of absoluut, hooguit tijdelijk is. Permanente ontkoppeling (absoluut of relatief) is onmogelijk, aangezien efficiëntiewinsten uiteindelijk worden beperkt door fysieke grenzen. Meta-analyses tonen aan dat er geen bewijs is voor absolute ontkoppeling van hulpbronnen op nationale of internationale schaal, noch voor het soort ontkoppeling dat nodig is voor ecologische duurzaamheid. #### 2.1.4 Greenwashing en de realiteit van "net zero" Veel grote bedrijven profileren zich als "net zero by 2050", maar slechts een klein percentage van hen heeft effectief klimaatbeleid dat binnen de grenzen van het Parijsakkoord valt. Rapporten tonen aan dat koolstofkredieten, die bedrijven gebruiken om hun uitstoot te compenseren, slechts in minimale mate bijdragen aan het daadwerkelijk verminderen van emissies. Slechts ongeveer twee procent van de wereldwijde projecten die met koolstofkredieten worden gefinancierd, dragen significant bij aan emissiereductie. #### 2.1.5 Groei en vooruitgang Gemiddeld 2% economische groei per jaar leidt tot een verdubbeling van de welvaart elke 35 jaar. Echter, vooruitgang hoeft geen eindeloze productie en consumptie te betekenen; dit is enkel het geval in een economisch systeem dat gericht is op winstgeneratie voor kapitaal, zoals in het kapitalisme. #### 2.1.6 Conclusie over duurzame groei Binnen de huidige status quo is economische groei niet duurzaam. De focus op bbp-groei negeert de ecologische draagkracht en sociaal welzijn. "Groene groei" binnen het kapitalisme wordt gezien als ecologische zelfmoord, wat noodzaakt tot een ander economisch model. Er is behoefte aan een post-groei model dat nadenkt over alternatieve vormen van "groei" en hun doel. Ongelijkheid speelt hierin een rol, aangezien een groot deel van de huidige groei niet terechtkomt bij degenen die het het meest nodig hebben. ## 3\. Degrowth: een alternatief model Degrowth is een idee dat kritiek levert op het wereldwijde kapitalistische systeem dat koste wat kost groei nastreeft, met menselijke uitbuiting en milieudestuctie als gevolg. De degrowth-beweging pleit voor samenlevingen die prioriteit geven aan sociaal en ecologisch welzijn boven bedrijfswinsten, overproductie en overmatige consumptie. Dit vereist radicale herverdeling, een vermindering van de materiële omvang van de wereldeconomie, en een verschuiving van gemeenschappelijke waarden richting zorg, solidariteit en autonomie. Degrowth streeft naar de transformatie van samenlevingen om ecologische rechtvaardigheid en een goed leven voor iedereen te waarborgen binnen de planetaire grenzen. ### 3.1 Wat is degrowth? Groei wordt gezien als een propagandaterm die processen van extractie, commodificatie en elite-accumulatie, die vaak destructief zijn voor menselijke gemeenschappen en de ecologie, presenteert als natuurlijk en vanzelfsprekend. De taal van groei vormt het fundament van de culturele hegemonie van het kapitalisme. ### 3.2 Voorbij de focus op "groei" Degrowth impliceert geen individueel "consuminderen", maar het hertekenen van consumptiepatronen en productie op maatschappelijk en planetaire schaal. Het benadrukt herverdeling en solidariteit op een planetair niveau, en meer democratie door een verschuiving van macht van kapitaal naar participatorische structuren. ### 3.3 Degrowth als systemische verandering Degrowth wordt gedefinieerd als een geplande en gefaseerde inkrimping van energie- en grondstoffenverbruik, gericht op het gelijktrekken van ongelijkheid en het verhogen van het welzijn van mensen. Het loslaten van groei betekent niet kiezen voor vrijwillige verarming, maar voor het verbeteren van levens door eerlijkere verdeling, zonder de aarde verder uit te putten. Dit omvat de inkrimping van ecologisch destructieve sectoren en overbodige productie. #### 3.3.1 Degrowth in de praktijk Recent onderzoek suggereert dat het mogelijk is om wereldwijde armoede te beëindigen en een goed leven te garanderen voor iedereen, met 60% minder energie dan momenteel wordt gebruikt, wat ruim binnen de grenzen van 1,5°C opwarming valt. Landen met een hoog inkomen zouden hun burgers een hoog niveau van materiële behoeften kunnen bieden met tot 80% minder grondstoffengebruik, waardoor ze weer binnen duurzame drempels vallen. ### 3.4 Degrowth en welvaart Kapitalisme is zeer inefficiënt in het voldoen aan menselijke behoeften. Een groot deel van de grondstoffenproductie is niet relevant voor menselijk welzijn. Portugal, met 65% minder bbp per hoofd van de bevolking dan de Verenigde Staten, behaalt aanzienlijk betere sociale resultaten, wat aangeeft dat een aanzienlijk deel van het inkomen in welvarende landen feitelijk "verspild" wordt. Voorbeelden van maatregelen binnen degrowth zijn: * Het afbouwen van autoinfrastructuur en autobezit ten gunste van herinvestering in openbaar vervoer. * Een betonstop en afbouw van lintbebouwing. * Een ingrijpende reductie van energieconsumptie. ### 3.5 Groene groei versus degrowth Recent onderzoek toont aan dat een aanzienlijk deel van klimaatbeleidsonderzoekers, met name in de EU, post-groei posities ondersteunt. Het huidige beleid van "groene groei" wordt vanuit wetenschappelijk oogpunt steeds meer als een onhoudbare positie beschouwd. ## 4\. Een systemische blik op klimaatverandering De ecologische crisis is geen toekomstverhaal, maar een realiteit die nu al miljoenen mensen wereldwijd treft. Klimaatverandering bedreigt vooral armere en minder machtige bevolkingsgroepen. De ecologische crisis is een gevolg van ongelijkheid en wordt veroorzaakt door een economisch systeem gebaseerd op uitbuiting en extractie dat extreme ongelijkheid creëert, zoals het kapitalisme. ### 4.1 De ecologische problematiek systemisch bekeken Het heersende klimaatdiscours, gericht op het aanpakken van "het ding" (uitstoot) in naam van de mensheid, is fundamenteel behoudsgezind. Een reductie naar uitstootniveaus van vóór 1989 leidt niet noodzakelijk tot een sociale, inclusieve of duurzame samenleving. Deze focus op uitstoot leidt tot een verdinglijking, waarbij de werkelijke oorzaak – een sociaal-economisch proces of systeem – wordt genegeerd en vervangen door een effect dat wordt verengd tot een "ding" dat aangepakt moet worden. Dit fenomeen, vergelijkbaar met "Je sais bien, mais quand-même" (Ik weet het, maar toch), leidt tot het afleiden van het probleem naar deelproblemen, in plaats van het aanpakken van de kern: het economisch systeem en de sociaal-ecologische verhoudingen. ### 4.2 De kern van het probleem ontwijken Kapitalisme is essentieel gebaseerd op groei, een systeem dat zichzelf niet duurzaam in stand kan houden zonder deze groei. Wanneer groei hapert, ontstaan er enorme spanningen. De illusie van een duurzaam kapitalisme, met immateriële taken, fietsen en meer groen in steden, staat haaks op de realiteit van een extractieve economie. ### 4.3 Systemische oorzaken Landen als China en India laten een duidelijke correlatie zien tussen economische groei en uitstoot. De opkomst van digitalisering, hoewel toegejuicht, heeft een wereldwijde uitstoot die vergelijkbaar is met die van de luchtvaart. De focus op uitstoot als de vijand verhult de diepere oorzaak: een extractief economisch systeem dat oneindige groei eist en gigantische ongelijkheid veroorzaakt. Het probleem is niet zozeer klimaatverandering, maar het kapitalisme zelf. ### 4.4 Conclusie Klimaatverandering is een politieke en economische vraag die vraagt om een herverdeling van macht en middelen, en om collectief beleid in plaats van marktgebaseerde oplossingen of ad hoc privé-initiatieven. Het kapitalisme, met zijn imperatief voor oneindige groei en de creatie van diepe ongelijkheid, maakt een adequate aanpak van klimaatverandering onmogelijk. Uit onderzoek blijkt dat aanzienlijke meerderheden van mensen in veel landen geloven dat het beschermen van het milieu prioriteit moet krijgen, zelfs ten koste van economische groei, en dat het kapitalistische systeem meer kwaad dan goed doet. * * * # Degrowth als alternatief economisch model Degrowth wordt gepresenteerd als een antwoord op de klimaatcrisis, waarbij sociaal en ecologisch welzijn boven winst wordt geplaatst en een transformatie van samenlevingen wordt nagestreefd. ### 4.1 Wat is degrowth? Degrowth is een denkwijze die kritiek uit op het wereldwijde kapitalistische systeem dat ten koste van alles groei nastreeft, wat leidt tot menselijke uitbuiting en milieudegradatie. De degrowth-beweging, bestaande uit activisten en onderzoekers, pleit voor samenlevingen die prioriteit geven aan sociaal en ecologisch welzijn boven bedrijfswinsten, overproductie en overmatige consumptie. Dit vereist radicale herverdeling, een vermindering van de materiële omvang van de wereldeconomie en een verschuiving van waarden naar zorg, solidariteit en autonomie. Degrowth betekent het transformeren van samenlevingen om ecologische rechtvaardigheid en een goed leven voor iedereen te waarborgen binnen de planetaire grenzen. Het concept "groei" wordt bekritiseerd als een propagandaterm die processen van extractie, commodificatie en elite-accumulatie maskeert, terwijl deze destructief zijn voor menselijke gemeenschappen en ecologie. De taal van groei wordt gezien als het fundament van de culturele hegemonie van het kapitalisme. ### 4.2 Voorbij de focus op "groei" Degrowth is niet gericht op individuele consuminderen, maar op het hertekenen van consumptiepatronen en productie op maatschappelijk en planetaire schaal. Belangrijke pijlers zijn: * **Herverdeling en solidariteit:** Op een planetair niveau, om ongelijkheid aan te pakken. * **Meer democratie:** Een verschuiving van macht van kapitaal naar participatorische structuren. ### 4.3 Degrowth als systemische verandering Degrowth wordt gedefinieerd als een geplande en gefaseerde inkrimping van energie- en grondstoffenverbruik. Het doel is het uitvlakken van ongelijkheid en het verhogen van het welzijn van mensen, zonder te kiezen voor vrijwillige verarming. Dit houdt in: * **Krimpen van ecologisch destructieve sectoren:** En overbodige productie. * **Stimuleren van sociale consumptie:** In plaats van private consumptie. * **Minder werken:** Potentieel leidt dit tot meer vrije tijd. * **Meer directe participatie in democratie:** En democratische controle over de economie. Het idee is niet minder hebben voor gewone mensen, maar het verbeteren van hun levens door een eerlijkere verdeling van bestaande middelen, zodat de aarde niet langer uitgebuit hoeft te worden voor meer. ### 4.4 Degrowth in de praktijk Recent onderzoek suggereert dat het mogelijk is om wereldwijde armoede te beëindigen en een goed leven te garanderen voor tien miljard mensen tegen het midden van de eeuw, inclusief universele gezondheidszorg en onderwijs, met 60% minder energie dan momenteel wordt gebruikt (ongeveer 150 EJ, wat binnen de grenzen voor 1.5°C ligt). Wat grondstoffen betreft, kunnen landen met een hoog inkomen aan de materiële behoeften van hun burgers voldoen met tot 80% minder grondstofgebruik, waardoor ze binnen de duurzame drempel blijven. ### 4.5 Degrowth en welvaart Kapitalisme wordt bekritiseerd als inefficiënt in het voldoen aan menselijke behoeften. Ondanks de enorme productie, heeft een significant deel van de wereldbevolking geen toegang tot elementaire goederen. Dit komt doordat een groot deel van de productie niet relevant is voor menselijk welzijn. > **Voorbeeld:** Portugal behaalt aanzienlijk betere sociale resultaten dan de Verenigde Staten, met 65% minder Bruto Product per hoofd van de bevolking. Dit suggereert dat een aanzienlijk deel van het inkomen in welvarende landen 'verspild' wordt aan zaken die niet direct bijdragen aan welzijn. Degrowth stelt voor om strategieën zoals het vervangen van auto's met verbrandingsmotoren door elektrische auto's, het isoleren van woningen en het bouwen van windmolenparken kritisch te bekijken. De focus zou moeten liggen op: * Afbouw van auto-infrastructuur en -bezit, met herinvestering in openbaar vervoer. * Een betonstop en afbouw van lintbebouwing. * Een ingrijpende reductie van energieconsumptie. ### 4.6 Groene groei versus degrowth Wetenschappelijk onderzoek, waaronder een peiling onder klimaatbeleidsonderzoekers wereldwijd, toont aan dat een meerderheid (73% wereldwijd, 86% in de EU) voorstander is van post-groei concepten (agrowth en degrowth). Dit suggereert dat het huidige beleid van "groene groei" vanuit wetenschappelijk oogpunt steeds meer een onhoudbare positie wordt. ### 4.7 Toepassing in de praktijk De principes van degrowth kunnen worden toegepast door: * **Afbouw van ecologisch destructieve sectoren:** Bijvoorbeeld fossiele brandstoffen, grootschalige industriële landbouw en fast fashion. * **Focus op lokale en circulaire economieën:** Vermindering van transport en verspilling. * **Prioriteren van publieke diensten en zorg:** Gezondheidszorg, onderwijs en publiek transport. * **Stimuleren van gemeenschapsinitiatieven:** Zoals ruilbeurzen, deelinitiatieven en lokale voedselproductie. * **Kortere werkweken:** Om werkgelegenheid te behouden en meer vrije tijd te creëren. **Tip:** Degrowth betekent niet automatisch armoede. Het gaat om een meer rechtvaardige verdeling van middelen en het herdefiniëren van welvaart, weg van enkel materiële consumptie. **Tip:** De focus ligt op het verminderen van de negatieve ecologische en sociale impact van de economie, niet op het elimineren van productie of consumptie die bijdragen aan welzijn en duurzaamheid. * * * # Systemische oorzaken van klimaatverandering Klimaatverandering wordt vanuit een systemisch perspectief geanalyseerd, waarbij de nadruk ligt op de rol van het kapitalisme, ongelijkheid en de beperkingen van een te eenzijdige focus op CO2-uitstoot. ### 5.1 De ecologische problematiek systemisch bekeken De ecologische crisis is geen toekomstig scenario, maar een huidige realiteit die reeds miljoenen slachtoffers eist. Het is een crisis die niet iedereen in gelijke mate treft; armere en minder machtige bevolkingsgroepen zijn disproportioneel kwetsbaar. De analyse stelt dat de ecologische crisis niet zozeer een technisch probleem met CO2 als oorzaak heeft, maar een gevolg is van een economisch systeem gebaseerd op uitbuiting en extractie, wat leidt tot extreme ongelijkheid. Dit economische systeem, het kapitalisme, vereist constante groei, wat inherent ecologische roofbouw met zich meebrengt. De heersende klimaatcommunicatie richt zich vaak op het "ding" van uitstoot, wat leidt tot een verdinglijking van het probleem. In plaats van de sociaal-economische processen die ten grondslag liggen aan klimaatverandering te adresseren, wordt de focus gelegd op een effect (uitstoot) dat vervolgens als een geïsoleerd probleem wordt behandeld. Dit verdringt de werkelijke oorzaak en leidt tot behoudsgezinde oplossingen die geen structurele verandering teweegbrengen. > **Tip:** De term "verdinglijking" verwijst naar het reduceren van complexe sociaal-economische problemen tot enkelvoudige, tastbare elementen die vervolgens geïsoleerd aangepakt worden, zonder aandacht voor de onderliggende systemische oorzaken. De klimaatbeweging vertoont soms een vorm van verdringing, waarbij men handelt alsof men het ware probleem niet kent, of zich richt op deelproblemen omdat de omvang van het werkelijke probleem (het economisch systeem) te overweldigend lijkt. Dit leidt tot een afleiding van het economisch systeem en de sociaal-ecologische verhoudingen naar effecten zoals CO2-uitstoot. ### 5.2 Erik Swyngedouw: we ontwijken de kern van het probleem Volgens Erik Swyngedouw is kapitalisme een sociaal-economisch systeem dat intrinsiek gebaseerd is op groei. Zonder deze groei kan het systeem zichzelf niet duurzaam in stand houden; stagnatie leidt snel tot spanningen. De perceptie dat kapitalisme verzoend kan worden met duurzaamheid, bijvoorbeeld door de opkomst van immateriële diensteneconomieën, deelfietsen en groenere steden, strookt niet met de realiteit. Deze ontwikkelingen maskeren de fundamentele ecologische druk. #### 5.2.1 Systemische oorzaken De correlatie tussen economische groei en uitstoot is duidelijk zichtbaar in snelgroeiende economieën zoals China en India, waar miljarden euro's worden geïnvesteerd in cementproductie en de productie van consumptiegoederen, wat leidt tot een stijgende uitstoot. Zelfs de ogenschijnlijk immateriële digitale economie, zoals het internet, genereert een significante mondiale uitstoot die vergelijkbaar is met die van vliegverkeer. De focus op CO2-uitstoot als de primaire vijand is een fetisjering die de diepere oorzaken verhult. Klimaatverandering wordt gezien als een symptoom van een extractief economisch systeem dat oneindige groei nastreeft en gigantische ongelijkheid genereert. In deze visie is het ware probleem niet de klimaatverandering zelf, maar het kapitalisme dat deze veroorzaakt. ### 5.3 Conclusie van de systemische blik De kern van het ecologische probleem ligt in het kapitalisme, dat gedreven wordt door het winstmotief en streeft naar oneindige groei van kapitaal. Dit proces creëert tegelijkertijd diepe ongelijkheid. Deze fundamentele drijfveer maakt het onmogelijk om klimaatverandering op de benodigde schaal aan te pakken. De focus op individuele acties of technologische oplossingen volstaat niet; er is een politieke keuze nodig voor een ander economisch model. > **Tip:** Een systemische benadering vereist dat we verder kijken dan symptomen en de onderliggende structuren en relaties analyseren die bijdragen aan een probleem. In het geval van klimaatverandering betekent dit het analyseren van het kapitalistische economische systeem. ### 5.4 Welke toekomst? Klimaatverandering is fundamenteel een politieke en economische vraag: hoe verdelen we macht en middelen, welke systemen en spelregels hanteren we, en welke maatschappij willen we creëren? Grote veranderingen zijn noodzakelijk, en het probleem zal zichzelf niet oplossen via technologie of individuele initiatieven. De "markt" zal de oplossing niet bieden. Het aanpakken van klimaatverandering vereist ideologische keuzes die worden omgezet in collectief beleid, waarbij de controle over de economische hefbomen opnieuw in handen moet worden genomen. Het huidige beleid van "groene groei" wordt vanuit wetenschappelijke hoek steeds vaker als onhoudbaar beschouwd, mede door de groeiende steun voor post-groei en degrowth concepten onder klimaatbeleidsonderzoekers. > **Example:** Wetenschappelijke studies tonen aan dat de meerderheid van de klimaatbeleidsonderzoekers in Europa de voorkeur geeft aan post-groei strategieën boven het concept van groene groei. Dit duidt op een groeiend wetenschappelijk besef dat de huidige economische modellen ontoereikend zijn om de klimaatcrisis effectief aan te pakken. De consensus groeit dat het kapitalistische systeem, gericht op surplusextractie en elite-accumulatie in plaats van het voldoen aan menselijke behoeften, inherent conflicteert met ecologische duurzaamheid. Het voldoen aan menselijke behoeften binnen dit systeem is vaak het resultaat van politieke interventies (zoals vakbonden, arbeidsrechten, publieke voorzieningen). Surveys onder de bevolking in diverse Europese landen laten zien dat een aanzienlijke meerderheid de prioriteit geeft aan milieubescherming boven economische groei. Ook binnen de jeugd-klimaatbeweging wordt het kapitalisme vaak geïdentificeerd als de hoofdoorzaak van de klimaat- en ecologische crisis. Een groeiend aantal mensen wereldwijd is van mening dat kapitalisme meer kwaad dan goed doet. > **Tip:** Het is cruciaal om te erkennen dat het huidige economische systeem, met zijn focus op constante groei en winstmaximalisatie, de fundamentele oorzaak is van de klimaatcrisis, in plaats van louter een symptoom ervan aan te pakken. * * * # Toekomstvisies: Welke samenleving en economie willen we? Dit deel van de studie behandelt de noodzaak van systeemverandering en politieke keuzes om klimaatverandering aan te pakken, met een focus op de wenselijke samenleving en economie. ## 5\. Toekomstvisies: welke samenleving en economie willen we? Klimaatverandering is een intrinsiek politieke en economische kwestie die fundamentele keuzes vereist over de verdeling van macht en middelen, en over de systemen en spelregels die we willen hanteren. De urgentie van de ecologische crisis vereist meer dan marginale aanpassingen; technologische innovaties en ad hoc privé-initiatieven volstaan niet. Een serieuze aanpak van klimaatverandering vereist bewuste politieke beslissingen en het herwinnen van controle over de economische hefbomen. ### 5.1 De kern van het probleem: kapitalisme en oneindige groei De analyse van de ecologische problematiek vanuit een systemisch perspectief plaatst het kapitalisme, met zijn ingebouwde imperatief van oneindige groei, centraal. Dit systeem, gebaseerd op exploitatie en extractie, genereert diepe ongelijkheid en maakt een adequate aanpak van klimaatverandering onmogelijk. Het huidige beleid van "groene groei" wordt steeds vaker als onhoudbaar beschouwd vanuit wetenschappelijk oogpunt. * **Groene groei als strategie:** Het idee van groene groei stelt dat economische groei (gemeten in Bruto Binnenlands Product - BBP) losgekoppeld kan worden van vervuiling en grondstofverbruik (decoupling). De aanname is dat we kunnen blijven groeien zonder meer te verbruiken. * **Decoupling ontkracht:** Empirisch onderzoek toont aan dat er geen bewijs is voor ontkoppeling van economische groei en milieudruk op een schaal die nodig is om de ecologische crisis aan te pakken. Zelfs als ontkoppeling mogelijk zou zijn, lijkt het politiek onhaalbaar en wordt het gevaarlijk geacht omdat het de noodzaak van directe krimp in productie en consumptie in welvarende landen maskeert. Studies, zoals een meta-analyse van 835 artikelen, concluderen dat grote, snelle absolute reducties in grondstoffengebruik en broeikasgasemissies niet bereikt kunnen worden met de waargenomen ontkoppelingspercentages. Om de 1,5°C-doelstelling van het Parijsakkoord te halen, zouden landen met een hoog inkomen hun emissies met 95% moeten verminderen, wat met de huidige trends honderden jaren zou duren. * **Greenwashing:** Bedrijven profileren zich vaak als "net zero by 2050", maar hun daadwerkelijke klimaatbeleid schiet tekort. Slechts een klein percentage van de grote bedrijven bevindt zich met hun beleid binnen de grenzen van de Parijsakkoorden. Koolstofkredieten, een veelgebruikte methode om emissies te compenseren, blijken in de praktijk slechts in een zeer klein percentage van de gevallen daadwerkelijk bij te dragen aan emissiereductie. > **Tip:** De focus op BBP-groei negeert de ecologische draagkracht en sociaal welzijn volledig. "Groene groei" binnen het huidige kapitalistische systeem wordt gezien als ecologische zelfmoord, wat de noodzaak van een ander economisch model benadrukt. ### 5.2 De strategie van degrowth Degrowth (krimp) is een tegenbeweging die kritiek levert op het mondiale kapitalistische systeem dat ten koste van alles groei nastreeft, met menselijke uitbuiting en milieuvernietiging tot gevolg. Het pleit voor samenlevingen die sociaal en ecologisch welzijn prioriteren boven bedrijfswinsten, overproductie en overmatige consumptie. * **Wat is degrowth?** Degrowth is een geplande en gefaseerde inkrimping van energie- en grondstoffenverbruik, met als doel ongelijkheid te verminderen en het welzijn van mensen te verhogen. Het gaat niet om vrijwillige verarming, maar om een eerlijkere verdeling van bestaande middelen om de planeet niet verder uit te putten. Dit impliceert het krimpen van ecologisch destructieve sectoren en overbodige productie. * **Voorbij de focus op "groei":** De term "groei" wordt in het kapitalisme gebruikt om extractie, commercialisering en elite-accumulatie te rechtvaardigen, wat vaak destructief is voor menselijke gemeenschappen en de ecologie. Degrowth streeft ernaar dit te doorbreken door consumptiepatronen en productie op maatschappelijk en planetaire schaal te hertekenen, met herverdeling, solidariteit en meer democratie als kernprincipes. * **Degrowth in de praktijk:** Recent onderzoek suggereert dat het mogelijk is om wereldwijde armoede te beëindigen en een goed leven te garanderen voor 10 miljard mensen met aanzienlijk minder energieverbruik (60% minder dan momenteel gebruikt), wat binnen de planetaire grenzen past. Landen met een hoog inkomen kunnen aan de materiële behoeften van hun burgers voldoen met tot 80% minder grondstofgebruik. * **Degrowth en welvaart:** Het kapitalisme is inefficiënt in het voldoen aan menselijke behoeften; een groot deel van de productie is niet relevant voor welzijn. Portugal, met 65% minder BBP per hoofd van de bevolking dan de Verenigde Staten, laat aanzienlijk betere sociale resultaten zien, wat suggereert dat veel inkomen in welvarende landen "verspild" wordt. Dit illustreert dat vooruitgang niet noodzakelijk eindeloze productie en consumptie betekent. * **Verandering van infrastructuur en consumptie:** Degrowth vraagt om een afbouw van bijvoorbeeld auto-infrastructuur en -bezit ten gunste van openbaar vervoer, en een "betonstop" met afbouw van lintbebouwing in plaats van het vervangen van verbrandingsmotoren door elektrische auto's. Het gaat om ingrijpende reductie van energieconsumptie, niet alleen om technologische vervanging. * **Wetenschappelijke consensus:** Enquêtes onder klimaatbeleidsonderzoekers in Europa tonen een sterke steun voor post-groei posities (agrowth en degrowth). De meeste milieu-beschermingsspecialisten in Duitsland geven ook de voorkeur aan groeikritische concepten. Dit duidt erop dat "groene groei" vanuit een wetenschappelijk oogpunt een onhoudbare positie wordt. ### 5.3 Een systemische blik op klimaatverandering De ecologische crisis wordt niet als een toekomstig probleem beschouwd, maar als een huidige realiteit met miljoenen slachtoffers wereldwijd, die vooral armere en minder machtige bevolkingsgroepen treft. De crisis is een gevolg van een economisch systeem gebaseerd op uitbuiting en extractie dat extreme ongelijkheid veroorzaakt. * **Verdringing van de kern:** Binnen de klimaatbeweging vindt verdringing van het eigenlijke probleem plaats. In plaats van het economisch systeem als oorzaak te zien, wordt de focus gelegd op uitstoot, wat slechts een effect is van dit systeem. Dit leidt tot een verdinglijking van het probleem, waarbij de aandacht verschuift van sociaal-ecologische verhoudingen naar technologische oplossingen. * **De aard van het kapitalisme:** Kapitalisme is een sociaal-economisch systeem dat gebaseerd is op groei, en zonder deze groei niet duurzaam kan voortbestaan. Zelfs schijnbare immateriële en groene ontwikkelingen, zoals digitalisering, gaan gepaard met aanzienlijke uitstoot en grondstofgebruik. De correlatie tussen groei en uitstoot is duidelijk zichtbaar in snelgroeiende economieën als China en India. * **Fetisjering van CO2:** De nadruk op CO2 en klimaatverandering als de "vijand" verhult de diepere oorzaak: het extractieve economische systeem dat oneindige groei eist en gigantische ongelijkheid veroorzaakt. Het probleem is dus niet klimaatverandering zelf, maar het kapitalistische systeem dat eraan ten grondslag ligt. > **Tip:** Het aanpakken van klimaatverandering vereist politieke keuzes en een heroverweging van de hefbomen van de economie, aangezien de "markt" het probleem niet zal oplossen. ### 5.4 Welke samenleving en economie willen we? De keuze voor een toekomstige samenleving en economie is een politieke keuze. De klimaatcrisis vraagt om grote veranderingen en een systeemverandering, met herverdeling van macht en middelen als cruciaal element. De imperatief van winstgeneratie binnen het kapitalisme maakt het onmogelijk om de klimaatverandering op voldoende wijze aan te pakken. Onderzoek toont aan dat een meerderheid van de mensen in diverse landen het kapitalisme als schadelijk beschouwt, en dat het beschermen van het milieu prioriteit verdient, zelfs ten koste van economische groei. De jeugd klimaatbeweging wijst expliciet het kapitalisme aan als de worteloorzaak van de ecologische crisis. * * * ## Veelgemaakte fouten om te vermijden * Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens * Let op formules en belangrijke definities * Oefen met de voorbeelden in elke sectie * Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Klimaatverandering | Een langdurige verschuiving in de statistische verdeling van het weerpatroon over langere perioden. Dit kan worden gemeten als veranderingen in het gemiddelde weer en in de variabiliteit van het weer over decennia of langer. | | Planetaire grenzen | Een raamwerk dat negen ecologische processen identificeert die de stabiliteit van het aardse systeem bepalen. Overschrijding van deze grenzen kan leiden tot onomkeerbare en potentieel catastrofale veranderingen voor mens en milieu. | | Biosfeer | Het deel van de aarde en haar atmosfeer dat bewoond wordt door levende organismen, inclusief alle ecosystemen en organismen. | | Gewijzigde landsystemen | Verwijst naar de transformatie van natuurlijke ecosystemen naar landbouwgrond, stedelijke gebieden, of andere menselijke gebruiksdoeleinden, wat significante ecologische gevolgen heeft. | | Gewijzigde biochemische cycli | Verstoorde cycli van essentiële chemische elementen zoals stikstof en fosfor, voornamelijk veroorzaakt door menselijke activiteiten zoals industrieel gebruik van meststoffen, wat leidt tot milieuproblemen zoals eutrofiëring. | | Kantelpunten | Kritische drempels in het klimaatsysteem die, wanneer overschreden, kunnen leiden tot grote, versnellende en onomkeerbare veranderingen in het klimaatsysteem. | | Holoceen | Een geologische periode die ongeveer 11.700 jaar geleden begon na de laatste ijstijd, gekenmerkt door een relatief stabiel klimaat dat de ontwikkeling van menselijke beschaving op grote schaal mogelijk maakte. | | Antropoceen | Een voorgestelde nieuwe geologische periode die wordt gekenmerkt door de significante en wereldwijde invloed van menselijke activiteiten op de geologie en de ecosystemen van de aarde, beginnend rond de industriële revolutie. | | Groene groei | Het idee dat economische groei kan worden losgekoppeld van de uitputting van natuurlijke hulpbronnen en milieuvervuiling, met als doel economische ontwikkeling te realiseren zonder de ecologische duurzaamheid in gevaar te brengen. | | Ontkoppeling (decoupling) | Het proces waarbij de economische groei van een land of regio wordt gescheiden van de consumptie van hulpbronnen en de uitstoot van broeikasgassen. Dit kan relatief (uitstoot groeit langzamer dan BBP) of absoluut (uitstoot daalt terwijl BBP groeit) zijn. | | Degrowth | Een sociaal-politieke beweging en kritiek op het kapitalistische systeem die pleit voor een geplande en gefaseerde inkrimping van de productie en consumptie in welvarende landen, om ecologische duurzaamheid en sociaal welzijn te bevorderen. | | Sustainable Development Goals (SDG's) | Een verzameling van 17 onderling verbonden doelen die door de Verenigde Naties zijn opgesteld als een universeel oproep tot actie om armoede te beëindigen, de planeet te beschermen en ervoor te zorgen dat alle mensen in 2030 vrede en welvaart ervaren. | | Toereikendheid (sufficiency) | Een strategie die gericht is op het verminderen van de vraag naar hulpbronnen en energie door middel van bewuste consumptiekeuzes en veranderingen in levensstijl, in plaats van alleen te focussen op efficiëntie of technologische oplossingen. | | Greenwashing | De praktijk waarbij een bedrijf of organisatie zich milieu-vriendelijker voordoet dan het in werkelijkheid is, vaak door misleidende marketing of valse claims over hun producten of beleid. | | Post-groei | Een breder concept dat, vergelijkbaar met degrowth, kritiek uit op de nadruk op economische groei en pleit voor alternatieve economische en sociale modellen die welzijn, duurzaamheid en rechtvaardigheid prioriteren. | | Kapitalisme | Een economisch systeem dat gebaseerd is op privé-eigendom van productiemiddelen, vrije markten en het nastreven van winst, wat vaak leidt tot een focus op voortdurende groei en accumulatie. | | Extractieve economie | Een economisch systeem dat sterk afhankelijk is van het winnen van natuurlijke hulpbronnen uit de aarde, wat kan leiden tot uitputting, milieuvervuiling en sociale ongelijkheid. | | Participatorische structuren | Organisatorische of politieke systemen die actieve deelname en inspraak van burgers en belanghebbenden mogelijk maken in besluitvormingsprocessen. | | Commodificatie | Het proces waarbij goederen, diensten, ideeën of zelfs sociale relaties worden behandeld als handelswaar die op de markt gekocht en verkocht kan worden, vaak ten koste van hun intrinsieke waarde of sociale betekenis. | | Participatorische democratie | Een vorm van democratie waarin burgers direct betrokken zijn bij het nemen van beslissingen, vaak via burgervergaderingen, referenda of andere vormen van directe participatie, naast of in plaats van vertegenwoordigende democratie. | | Welvaart | Een staat van welzijn en geluk die niet alleen gebaseerd is op materiële rijkdom, maar ook op sociale verbindingen, gezondheid, zingeving en ecologische duurzaamheid. | | IJzeren ring (de ijzeren wet van de arbeidskosten) | Een concept dat stelt dat als de productiviteit toeneemt, de lonen in een kapitalistisch systeem niet proportioneel stijgen, wat resulteert in een groter aandeel van de winst voor de eigenaren van kapitaal ten koste van de arbeiders. | | Verdinglijking (reification) | Een sociaal-theoretisch concept, voornamelijk geassocieerd met Karl Marx, dat verwijst naar het proces waarbij sociale relaties en menselijke eigenschappen worden gereduceerd tot de status van dingen of objecten, waardoor ze buiten menselijke controle komen te staan. | | Sociaal-ecologische verhoudingen | De complexe interacties en wederzijdse beïnvloeding tussen sociale systemen (maatschappijen, economieën, culturen) en natuurlijke ecosystemen, en hoe deze relaties duurzaamheid en rechtvaardigheid beïnvloeden. | | Ongelijkheid | Het oneerlijke verschil in de verdeling van middelen, kansen en macht binnen een samenleving of tussen verschillende groepen mensen. | | Ecologische rechtvaardigheid | Het principe dat iedereen recht heeft op een gezonde en veilige omgeving, en dat de kosten en baten van milieubeleid eerlijk worden verdeeld, met speciale aandacht voor gemarginaliseerde gemeenschappen die onevenredig worden getroffen door milieuvervuiling en -degradatie. |