1VET_24-25_ethiekindezorg_2_zin in zorg.pptx

# Zingeving, levensbeschouwing en spiritualiteit in de zorg Dit onderwerp verkent de cruciale rol van zingeving, levensbeschouwing en spiritualiteit in de zorgcontext, en hoe zorgverleners hier adequaat mee kunnen omgaan. ## 1. Zingeving, levensbeschouwing en spiritualiteit in de zorg ### 1.1 Kernconcepten Zingeving, levensbeschouwing en spiritualiteit zijn onderliggende krachten die de waarden, normen en overtuigingen van een persoon vormgeven. Ze beïnvloeden hoe iemand in het leven staat en wat hij of zij belangrijk vindt. * **Zingeving (betekenisgeving):** Het proces van het vinden van betekenis in het leven. Dit kan variëren van een score van nul ("leven is zinloos") tot een diep gevoel van doel en betekenis. * **Levensbeschouwing:** De fundamentele manier waarop iemand in het leven staat en de wereld waarneemt. Iedereen heeft een levensbeschouwing, ongeacht of deze religieus van aard is of niet. * **Profane (niet-religieuze) levensbeschouwing:** Een levensvisie die geen verband houdt met religieuze doctrines. * **Religieuze levensbeschouwing:** Een levensvisie die gebaseerd is op religieuze overtuigingen en praktijken. * **Spiritualiteit:** Een breed concept dat kan verwijzen naar het vinden van betekenis, verbinding en transcendente ervaringen. Het wordt vaak geassocieerd met een zoektocht naar het diepere doel van het leven. ### 1.2 Holistische zorg Holistische zorg houdt in dat in elke handeling binnen de zorg rekening wordt gehouden met zingeving, spiritualiteit en levensbeschouwing van de patiënt. Dit gaat verder dan de puur medische aspecten en omvat de hele persoon. * **Spirituele zorg:** Zorg die gericht is op het versterken van de innerlijke krachtbronnen van een persoon, waaronder hun levensbeschouwing. * **Levensbeschouwelijke zorg:** Zorg die specifiek is afgestemd op de levensovertuiging van de patiënt, inclusief hun waarden, visies, gebruiken en emotionele reacties. ### 1.3 Zorg op maat Zorg op maat betekent het afstemmen van de zorg op de unieke behoeften en waarden van de patiënt. Dit vereist een actieve inspanning van de zorgverlener om te achterhalen wat voor de patiënt belangrijk is. * **Casus privacy:** Een student observeerde dat patiënten bij naam werden afgeroepen in de wachtkamer, wat in strijd is met het recht op privacy. Echter, uit een bevraging bleek dat de meeste patiënten dit niet erg vonden en juist herkenning en verbondenheid waarderen. Dit illustreert dat "zorg op maat" niet altijd overeenkomt met strikte regels, maar met wat de patiënt daadwerkelijk ervaart als goede zorg. * **Gelijke aandacht voor unieke patiënt:** Zorg op maat betekent niet dat iedereen dezelfde zorg krijgt, maar dat de zorg gelijkwaardig is en is afgestemd op de individuele patiënt. Dit impliceert dat zorgverleners bereid moeten zijn om hun aanpak aan te passen. > **Tip:** Het is essentieel om de patiënt te benaderen als een mens met zijn eigen achtergrond, waarden en behoeften, in plaats van enkel een medisch geval. ## 2. Draagkracht en draaglast De balans tussen draagkracht en draaglast is cruciaal voor het welzijn van een persoon, zowel in het algemeen als in de zorgcontext. * **Draagkracht:** Alles wat iemand de nodige energie en veerkracht geeft in het leven, zoals goede relaties, hobby's of een goed gevoel voor humor. * **Draaglast:** Alles wat het leven op een bepaald moment moeilijk maakt, zoals conflicten op het werk, ziekte in de familie of moeite met assertiviteit. De zorgverlener kan bijdragen aan de balans door de draagkracht te verhogen (bv. door steun te bieden, herstel te bevorderen), de draaglast te verlagen (bv. door praktische hulp te bieden, pijn te verlichten) of te helpen bij het omgaan met stress en moeilijke situaties. > **Tip:** Het welzijn van de patiënt wordt sterk beïnvloed door deze balans. Door hier aandacht aan te besteden, kan de zorgverlener een significante positieve impact hebben. ## 3. Spiritualiteit als zorgtaak Spiritualiteit kan worden gezien als een integraal onderdeel van de zorgtaak, met verschillende niveaus van diepgang. * **Alledaagse spiritualiteit:** De spirituele aspecten die in het dagelijks leven aanwezig zijn, zoals muziek luisteren, verbinding met familie, gebed of specifieke eetgewoonten. * **Spiritualiteit van de ziekte (veranderd perspectief):** Wanneer ziekte leidt tot een doorbraak van vanzelfsprekendheden en een ander perspectief op het leven ontstaat. Dit kan bijvoorbeeld het besef zijn dat men niet meer de gebruikelijke zorgtaken kan uitvoeren. * **Verstoorde spiritualiteit:** Een existentieel probleem dat kan leiden tot een verlies van vertrouwen, zorgweigering of een gevoel van zinloosheid. ### 3.1 Zorgverlener en spiritualiteit Zorgverleners die hun eigen spiritualiteit integreren in hun werk, hebben meer oog voor hun eigen krachtbronnen en kwetsbaarheden. Het is belangrijk om meerdere perspectieven te hanteren: zorg voor de patiënt, zorg voor jezelf en zorg voor het team. Dit concept van "meervoudig denken" helpt om een gebalanceerde en effectieve zorgverlening te garanderen. ## 4. Levensbeschouwelijke diversiteit in de zorg Er is een breed spectrum aan levensbeschouwingen die zorgverleners kunnen tegenkomen. Het is essentieel om hier kennis van te hebben om passende zorg te kunnen bieden. * **Religieuze levensbeschouwingen:** Dit omvat diverse religies met hun specifieke rituelen, waarden en normen. Voorbeelden zijn het Jodendom (kosher eten), de Islam (halal eten) en het Christendom. * **Profane (niet-religieuze) levensbeschouwingen:** Stromingen zoals het humanisme, die ook specifieke waarden en een visie op het leven hebben. ### 4.1 Concrete aandachtspunten in de zorg Bij het bieden van zorg aan patiënten met verschillende levensbeschouwingen, zijn er specifieke aandachtspunten: * **Geboorterituelen:** Verschillende culturele en religieuze groepen hebben specifieke rituelen rondom de geboorte. * **Maaltijdzorg:** Patiënten kunnen bepaalde voedingsvoorschriften hebben (bv. kosher, halal, vegetarisch/veganistisch) die gerespecteerd moeten worden. * **Aanwezige symbolen:** Religieuze of spirituele symbolen kunnen belangrijk zijn voor patiënten. * **Zorgweigering:** Patiënten kunnen zorg weigeren (bv. medicatie, behandeling) vanuit hun overtuiging. > **Voorbeeld:** De casus waarin een patiënt met Turkse roots vegetarisch eten kreeg uit veronderstelling van islamitische achtergrond, terwijl hij katholiek was en juist andere voedingsvoorkeuren had, onderstreept het belang van navraag en het vermijden van aannames. > **Tip:** Wees zorgvuldig in je formulering bij het bespreken van levensbeschouwing en geloof. Zeggen "vanuit haar geloof mag ze dat niet eten" suggereert dat het geloof iets externs oplegt, terwijl "gezien haar geloof..." of "vanuit haar geloof..." aangeeft dat de keuze geïnspireerd is door de eigen identiteit en geloofspraktijken. Dit benadrukt dat de overtuiging deel uitmaakt van de persoon. Door aandacht te besteden aan zingeving, levensbeschouwing en spiritualiteit, kunnen zorgverleners een diepere, meer mensgerichte en effectievere zorg bieden die aansluit bij de unieke behoeften van elke patiënt. --- # Holistische en op maat gemaakte zorg Dit deel behandelt holistische zorg, waarbij zingeving, spiritualiteit en levensbeschouwing centraal staan, en de noodzaak van zorg op maat, afgestemd op de individuele patiënt. ## 2. Holistische en op maat gemaakte zorg ### 2.1 Zingeving, levensbeschouwing en spiritualiteit in zorg #### 2.1.1 Het belang van zingeving en levensbeschouwing Zingeving, ook wel betekenisgeving genoemd, verwijst naar hoe iemand in het leven staat en de verantwoordelijkheid die deze persoon voelt in het grotere geheel. Dit concept is onlosmakelijk verbonden met iemands waarden, normen en levensbeschouwing. Iedereen heeft een levensbeschouwing, die ofwel profaan (niet-religieus) of religieus kan zijn. * **Profane levensbeschouwing:** Dit omvat overtuigingen en waarden die niet gebonden zijn aan religie. * **Religieuze levensbeschouwing:** Dit betreft overtuigingen en waarden die voortkomen uit een religie. Het begrijpen van iemands levensbeschouwing is cruciaal voor het bieden van adequate zorg. Soms kunnen aannames over iemands achtergrond leiden tot verkeerde zorgverlening, zoals geïllustreerd door de casus van de Turkse patiënt die katholiek bleek te zijn en hierdoor onbedoeld een niet-halal dieet kreeg. #### 2.1.2 Holistische, spirituele en levensbeschouwelijke zorg Holistische zorg houdt in dat bij elke zorgverlening rekening wordt gehouden met zingeving, spiritualiteit en levensbeschouwing van de patiënt. * **Holistische zorg:** Een benadering waarbij in elke handeling oog is voor zingeving, spiritualiteit en levensbeschouwing. * **Spirituele zorg:** Zorg die specifiek gericht is op de krachtbronnen van een persoon, waaronder diens levensbeschouwing. * **Levensbeschouwelijke zorg:** Zorg die is afgestemd op de specifieke levensovertuiging, inclusief waarden, visies, gebruiken en affectieve reacties. Het is belangrijk om zorgvuldig te formuleren wanneer men spreekt over iemands geloof en de impact daarvan op keuzes. De formulering "vanuit haar geloof mag ze dat niet eten" suggereert bijvoorbeeld dat de geloofsovertuiging een integrale rol speelt in de besluitvorming van de persoon, in tegenstelling tot een externe regel. #### 2.1.3 Niveaus van spiritualiteit Spiritualiteit kan op verschillende niveaus worden onderkend in zorg: * **Alledaagse spiritualiteit:** Dit omvat activiteiten zoals muziek luisteren, familiebanden koesteren, bidden of aangepaste maaltijden kiezen. * **Spiritualiteit van de ziekte:** Wanneer ziekte leidt tot een veranderd perspectief op het leven. * **Verstoorde spiritualiteit:** Dit uit zich in existentiële problemen, zoals een gebrek aan vertrouwen in mensen of het weigeren van zorg. Het ondersteunen van de spiritualiteit van patiënten kan patiënten helpen bij het vinden van krachtbronnen. Ook de eigen spiritualiteit van de zorgverlener speelt een rol; men dient zich bewust te zijn van eigen krachtbronnen en eventuele verstoringen. Meervoudig denken, waarbij zorg voor de ander, voor de zorgverlener zelf en voor het team centraal staat, is hierbij van belang. #### 2.1.4 Diversiteit in levensbeschouwing en zorgpraktijken Er is een grote diversiteit in religieuze en profane levensbeschouwingen. Dit uit zich in diverse gebruiken, zoals rituelen rond geboorte, maaltijden (kosher, halal, vegetarisch/veganistisch), de aanwezigheid van symbolen en specifieke zorgweigeringen. Het is essentieel om achtergrondkennis te hebben van de belangrijkste levensbeschouwelijke stromingen om adequaat te kunnen inspelen op de behoeften van patiënten. > **Tip:** Het Caritas Cahier kan nuttige achtergrondinformatie bieden over verschillende levensovertuigingen en hoe deze de zorg kleuren, inclusief de omgang met lijden en sterven. ### 2.2 Zorg op maat #### 2.2.1 Het principe van zorg op maat Zorg op maat betekent dat de zorg wordt afgestemd op de unieke patiënt. Dit vereist een actieve toetsing van wat voor de patiënt belangrijk is, in plaats van het toepassen van een eenheidsworst. #### 2.2.2 Privacy en verbondenheid Een veelvoorkomend dilemma betreft de privacy van patiënten, zoals het afroepen van namen in wachtkamers. Hoewel dit strikt genomen een schending van de privacy kan zijn, blijkt uit onderzoek dat veel patiënten dit niet als problematisch ervaren. Ze waarderen juist de persoonlijke benadering en het gevoel van herkenning en verbondenheid, zeker bij chronische aandoeningen. Zorg op maat balanceert respect voor privacy met het bevorderen van verbondenheid. > **Tip:** Zorg op maat betekent niet "dezelfde zorg", maar wel gelijke aandacht voor de unieke patiënt, wat kan inhouden dat de zorgverlener bereid is om anders te zorgen. #### 2.2.3 Draagkracht en draaglast Een belangrijk aspect van zorg op maat is het rekening houden met de draagkracht en draaglast van de patiënt. * **Draagkracht:** Alles wat iemand energie geeft in het leven, zoals goede relaties, hobby's en een goed gevoel voor humor. * **Draaglast:** Alles wat iemands leven op een bepaald moment moeilijk maakt, zoals conflicten op het werk, een zieke partner of moeite met assertiviteit. Het bewaken van de balans tussen draagkracht en draaglast is cruciaal voor het welzijn van de patiënt. Zorgverleners kunnen de draagkracht verhogen, de draaglast verlagen, of de patiënt helpen omgaan met stress om deze balans te verbeteren. > **Tip:** Reflecteer op momenten in je eigen leven die "top" of juist een "dieptepunt" waren, en hoe deze de balans tussen draagkracht en draaglast beïnvloedden. Dit kan inzicht geven in hoe je de balans bij anderen kunt ondersteunen. #### 2.2.4 Het belang van de unieke patiënt De casus van de student die na een auto-ongeval niet meer kan sporten, illustreert hoe ingrijpend veranderingen kunnen zijn voor iemands identiteit en toekomstperspectief. De droom van een specifieke carrière kan wegvallen, wat kan leiden tot gevoelens van zinloosheid. Het is essentieel om deze existentiële uitdagingen te erkennen en hierop afgestemde zorg te bieden. Zorg op maat houdt in dat men bereid is om de zorg aan te passen aan de specifieke situatie en behoeften van de patiënt, waarbij de patiënt als een uniek individu wordt benaderd. --- # Draagkracht en draaglastbalans in het leven van de patiënt Dit onderwerp onderzoekt de cruciale balans tussen draagkracht en draaglast en hoe deze de levenskwaliteit en het welzijn van een patiënt beïnvloedt. ### 3.1 Conceptuele kaders Het begrijpen van de draagkracht-draaglastbalans vereist een holistische benadering van zorg, waarbij niet alleen medische aspecten, maar ook zingeving, levensbeschouwing en spiritualiteit van de patiënt worden meegenomen. #### 3.1.1 Holistische zorg en de componenten daarvan Holistische zorg streeft ernaar om in elke handeling oog te hebben voor de patiënt als een compleet persoon, inclusief diens spirituele en levensbeschouwelijke behoeften. * **Spiritualiteit:** Verwijst naar de bronnen van kracht in het leven van een persoon, vaak gerelateerd aan zingeving en levensbeschouwing. Dit kan geuit worden in gebed, rituelen, of een diep gevoel van verbondenheid. * **Levensbeschouwelijke zorg:** Is specifiek gericht op de overtuigingen, waarden, gebruiken en visies die het leven van een persoon sturen. Dit kan zowel religieus als profaan (niet-religieus) van aard zijn. #### 3.1.2 Zingeving, levensbeschouwing en religie Er is een duidelijk onderscheid tussen algemene levensbeschouwing en specifieke religieuze overtuigingen, hoewel beide diepgaande invloed hebben op hoe iemand het leven ervaart en keuzes maakt. * **Levensbeschouwing:** Een overkoepelend concept dat aangeeft hoe iemand in het leven staat, inclusief waarden, normen en overtuigingen. Dit is universeel aanwezig, ongeacht religieuze affiliatie. * **Profane levensbeschouwing:** Een levensbeschouwing die niet gebonden is aan een specifieke religie. * **Religieuze levensbeschouwing:** Een levensbeschouwing die gebaseerd is op de leer en praktijken van een specifieke religie. > **Tip:** De manier waarop zorgverleners communiceren over de levensbeschouwing van een patiënt is belangrijk. Formules zoals "vanuit haar geloof mag ze dat niet eten" suggereren dat de overtuiging een integraal onderdeel is van de identiteit van de persoon en van daaruit keuzes worden gemaakt. Dit is respectvoller dan te zeggen "van haar geloof mag ze dat niet eten," wat impliceert dat het geloof een externe opgelegde regel is. ### 3.2 De draagkracht-draaglastbalans De balans tussen wat iemand kan dragen (draagkracht) en wat er op hen afkomt (draaglast) is een fundamentele factor in het welzijn van een patiënt. #### 3.2.1 Definitie van draagkracht Draagkracht omvat alles wat iemand de nodige energie en veerkracht geeft in het leven. Dit kan variëren van sterke sociale banden en hobby's tot een goed gevoel voor humor en innerlijke rust. #### 3.2.2 Definitie van draaglast Draaglast verwijst naar alle factoren die het leven van een persoon op een bepaald moment moeilijk maken. Dit kunnen relationele conflicten, gezondheidsproblemen van naasten, professionele uitdagingen of persoonlijke beperkingen zijn. > **Voorbeeld:** Een student die na een auto-ongeval niet meer kan sporten, ervaart een aanzienlijke toename van de draaglast door het verlies van zijn droomjob en dagelijkse routine. Zijn draagkracht wordt echter mogelijk versterkt door de steun van vrienden en de mogelijkheid om ondanks zijn beperkingen te herstellen. De balans verschuift hierdoor continu. #### 3.2.3 Het belang van de balans Een positieve balans, waarbij de draagkracht groter is dan of gelijk is aan de draaglast, draagt bij aan een betere levenskwaliteit en veerkracht. Wanneer de draaglast de draagkracht overstijgt, kan dit leiden tot stress, depressie en andere psychische problemen. > **Tip:** Zorgverleners kunnen de balans beïnvloeden door de draagkracht van de patiënt te vergroten (bv. door ondersteuning te bieden, autonomie te bevorderen), de draaglast te verkleinen (bv. door praktische hulp te bieden, lasten weg te nemen) of de patiënt te helpen omgaan met de bestaande lasten (bv. door stressmanagementtechnieken aan te leren). ### 3.3 Toepassing in de patiëntenzorg Het concept van de draagkracht-draaglastbalans is essentieel voor het bieden van zorg op maat, waarbij de unieke behoeften en levensomstandigheden van elke patiënt centraal staan. #### 3.3.1 Zorg op maat Zorg op maat betekent dat de zorg wordt afgestemd op de specifieke patiënt, waarbij wordt getoetst wat voor hem of haar belangrijk is. Dit impliceert de bereidheid om anders te zorgen dan de standaard, om zo aan te sluiten bij de individuele patiënt. > **Voorbeeld:** Een patiënt die na een ongeval niet meer kan sporten, heeft een andere "zorg op maat" nodig dan iemand zonder dergelijke beperkingen. Hierbij wordt rekening gehouden met diens dromen, sociale contacten en de manier waarop hij of zij omgaat met tegenslag. #### 3.3.2 Spiritualiteit als zorgtaak Het ondersteunen van de spiritualiteit van een patiënt is een belangrijk onderdeel van de zorg. Dit kan op verschillende niveaus: * **Alledaagse spiritualiteit:** Ondersteuning bieden bij spirituele praktijken zoals muziek luisteren, familiecontact, gebed of aangepaste maaltijden. * **Spiritualiteit van de ziekte:** Helpen bij het verwerken van een veranderd perspectief op het leven als gevolg van ziekte. Dit kan gaan over het doorbreken van vanzelfsprekendheden, zoals het wegvallen van de dagelijkse zorg voor kinderen. * **Verstoorde spiritualiteit:** Aandacht hebben voor existentiële problemen die kunnen leiden tot een gebrek aan vertrouwen, zorgweigering of isolement. #### 3.3.3 Erkennen en benaderen van levensbeschouwingen Het is van cruciaal belang dat zorgverleners de diversiteit aan levensbeschouwingen erkennen en hier respectvol mee omgaan. Dit omvat: * **Kennis van levensbeschouwingen:** Zich informeren over de basisprincipes van verschillende religieuze en profaande levensbeschouwingen om patiënten beter te begrijpen. * **Maaltijdzorg:** Rekening houden met dieetvoorschriften gebaseerd op levensbeschouwingen, zoals koosjer of halal, of vegetarische/veganistische voorkeuren. * **Symbolen en gebruiken:** Bewust zijn van de betekenis van religieuze of levensbeschouwelijke symbolen en gebruiken. * **Zorgweigering:** Begrijpen dat zorgweigering (bv. weigeren van eten, drinken of behandeling) voort kan komen uit diepgewortelde levensbeschouwelijke overtuigingen. #### 3.3.4 Zelfzorg voor zorgverleners Zorgverleners dienen ook oog te hebben voor hun eigen draagkracht-draaglastbalans en eigen krachtbronnen. Meervoudig denken – zorg dragen voor de ander én voor zichzelf en het team – is hierbij essentieel. Het erkennen van de eigen spiritualiteit en mogelijke verstoringen helpt bij het bieden van empathische en effectieve zorg. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Solidariteit | Het principe van wederzijdse steun en verantwoordelijkheid binnen een groep of gemeenschap, waarbij men elkaar helpt in tijden van nood, zowel moreel als financieel. | | Zingeving | Het proces van het vinden van betekenis en doel in het leven, het subjectieve gevoel dat het bestaan de moeite waard is en dat men een bijdrage levert aan iets groters dan zichzelf. | | Levensbeschouwing | Een persoonlijk of groepsgebonden systeem van ideeën, waarden en overtuigingen over de zin van het leven, de menselijke conditie en de plaats van de mens in het universum. | | Religie | Een georganiseerd systeem van geloof en aanbidding, vaak met specifieke dogma's, rituelen en morele codes, die de relatie tussen de mens en het goddelijke of transcendente reguleert. | | Spiritualiteit | Een breder concept dan religie, dat verwijst naar het vinden van betekenis, doel en verbinding met iets dat groter is dan het zelf, vaak door middel van innerlijke ervaringen, reflectie en creatieve expressie. | | Profane levensovertuiging | Een niet-religieuze overtuiging of levensvisie die zich richt op menselijke waarden, rede, ethiek en zelfontplooiing, zonder de betrokkenheid van goddelijke entiteiten of bovennatuurlijke krachten. | | Religieuze levensovertuiging | Een levensovertuiging die gebaseerd is op religieuze principes, goddelijke openbaringen, heilige geschriften en rituelen, en die een kader biedt voor het begrijpen van het leven en het navigeren door existentiële vraagstukken. | | Holistische zorg | Een benadering van zorg die de patiënt als een geheel beschouwt, waarbij niet alleen fysieke gezondheid, maar ook psychologische, sociale, emotionele, spirituele en levensbeschouwelijke behoeften worden meegenomen in de behandeling. | | Spirituele zorg | Zorg die gericht is op het ondersteunen van de spirituele behoeften van een persoon, het verkennen van hun krachtbronnen en het helpen bij het vinden van betekenis en hoop, vaak door middel van gesprekken, reflectie en het integreren van spirituele praktijken. | | Levensbeschouwelijke zorg | Zorg die specifiek is afgestemd op de levensovertuiging van een patiënt, inclusief hun waarden, visies, gebruiken en emotionele reacties, om een gepersonaliseerde en respectvolle benadering te garanderen. | | Zorg op maat | Zorg die individueel wordt aangepast aan de specifieke behoeften, voorkeuren, waarden en levensbeschouwing van elke patiënt, in plaats van een standaardbehandeling te bieden. | | Patiëntenrechten | De wettelijk vastgelegde rechten die patiënten hebben met betrekking tot hun gezondheidszorg, zoals het recht op privacy, informatie, toestemming en respectvolle behandeling. | | Draagkracht | Datgene wat een persoon de nodige energie en veerkracht geeft in het leven, zoals positieve relaties, hobby's, humor en een gevoel van eigenwaarde, wat hen helpt om met uitdagingen om te gaan. | | Draaglast | Alles wat het leven van een persoon op een bepaald moment moeilijk maakt, zoals conflicten, ziekte van dierbaren, financiële problemen of moeite met assertiviteit, wat extra druk en stress kan veroorzaken. | | Alledaagse spiritualiteit | De spirituele beleving die geïntegreerd is in de dagelijkse routines en activiteiten van een persoon, zoals het genieten van muziek, contact met familie, gebed of het ervaren van verbondenheid met de natuur. | | Spiritualiteit van de ziekte | De unieke spirituele ervaringen en uitdagingen die voortkomen uit het omgaan met ziekte, waarbij bestaande zelf-evidenties worden doorbroken en men gedwongen wordt tot reflectie op betekenis en mortaliteit. | | Verstoorde spiritualiteit | Een staat van spirituele disharmonie of crises, die kan leiden tot existentiële twijfel, een verlies van vertrouwen in mensen of de wereld, en mogelijk zelfs tot zorgweigering, als gevolg van overweldigende tegenslagen of verlies. |