Professional Practice In Architecture

# Wat zijn overheidsopdrachten en waarom zijn ze belangrijk Een overheidsopdracht is een overeenkomst onder bezwarende titel tussen een of meer ondernemers en een of meer aanbesteders voor het uitvoeren van werken, het leveren van producten of het verlenen van diensten. Deze opdrachten zijn van cruciaal belang omdat overheden, die taken van algemeen belang uitvoeren, vaak afhankelijk zijn van derden om deze te realiseren en omdat ze betaald worden met overheidsgeld, wat efficiëntie en transparantie vereist. Europees Unierecht speelt een significante rol door beginselen als vrije markt, mededinging en duurzaamheid te waarborgen, met specifieke aandacht voor gelijke behandeling, transparantie en proportionaliteit [15](#page=15) [16](#page=16) [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20) [3](#page=3). ### 1.1 Definitie van een overheidsopdracht Een overheidsopdracht vereist essentieel een overeenkomst, wat duidt op een rechtsverhouding tussen de overheid en een ondernemer met wederzijdse wilsovereenstemming. Deze overeenkomst moet onder bezwarende titel zijn, wat betekent dat elke partij verplicht is iets te geven of te doen. De aanbestedende overheid verbindt zich doorgaans tot een vergoeding, vaak een geldbedrag, maar ook andere directe of indirecte voordelen zijn mogelijk [4](#page=4) [5](#page=5). #### 1.1.1 Partijen bij een overheidsopdracht De overeenkomst wordt gesloten tussen één of meer ondernemers en één of meer aanbesteders. Een ondernemer kan een aannemer, leverancier of dienstverlener zijn en het begrip wordt breed geïnterpreteerd om alle soorten bedrijven, dochterondernemingen, verenigingen, universiteiten en andere entiteiten te omvatten, ongeacht of ze rechtspersonen zijn. Zelfs aanbestedende overheden kunnen als ondernemer optreden [6](#page=6). #### 1.1.2 Voorwerp van een overheidsopdracht Het voorwerp van een overheidsopdracht kan betrekking hebben op werken, leveringen of diensten. Overeenkomsten die geen van deze drie zaken tot doel hebben, vallen niet onder de definitie van overheidsopdrachten [7](#page=7). ### 1.2 Soorten overheidsopdrachten Overheidsopdrachten worden onderverdeeld in drie hoofdcategorieën: werken, leveringen en diensten [7](#page=7). #### 1.2.1 Overheidsopdrachten voor werken Een overheidsopdracht voor werken heeft betrekking op de uitvoering, of het ontwerp en de uitvoering, van bouwkundige of civieltechnische werkzaamheden die een economische of technische functie vervullen. Dit omvat het ontwerp en de uitvoering van een werk, of het laten uitvoeren van een werk dat voldoet aan de eisen van de aanbestedende overheid die de doorslaggevende invloed uitoefent op het soort of ontwerp van het werk [8](#page=8) [9](#page=9). #### 1.2.2 Overheidsopdrachten voor leveringen Overheidsopdrachten voor leveringen omvatten de aankoop, leasing, huur of huurkoop, al dan niet met koopoptie, van producten. Eigendomsoverdracht van de producten is hierbij niet vereist. Bijkomende plaatsings- en installatiewerkzaamheden die in ondergeschikte orde worden uitgevoerd, doen geen afbreuk aan de aard van de opdracht als overheidsopdracht voor leveringen [10](#page=10). #### 1.2.3 Overheidsopdrachten voor diensten Een overheidsopdracht voor diensten betreft het verlenen van diensten die niet onder de categorie 'werken' vallen. Net als bij leveringen, blijven bijkomende plaatsings- en installatiewerkzaamheden die in ondergeschikte orde worden uitgevoerd, de opdracht kwalificeren als een overheidsopdracht voor diensten [11](#page=11). #### 1.2.4 Gemengde opdrachten Gemengde opdrachten combineren verschillende soorten opdrachten (werk-dienst, werk-levering, levering-dienst) en worden geplaatst volgens de regels die van toepassing zijn op het hoofdonderwerp van de opdracht. Bij opdrachten die zowel diensten als leveringen omvatten, wordt het hoofdonderwerp bepaald door de hoogste geraamde waarde van de leveringen of diensten. Een voorbeeld is de aanschaf van apparatuur met bijhorend ontwerp en beheer, waarbij de waarde van elk deel wordt afgewogen [12](#page=12) [13](#page=13). > **Tip:** Het correct classificeren van een gemengde opdracht is cruciaal, aangezien dit de toepasselijke plaatsingsregels en bekendmakingseisen bepaalt [14](#page=14). ### 1.3 Belang van overheidsopdrachten De verschillende soorten overheidsopdrachten zijn belangrijk omdat ze de regels bepalen met betrekking tot de plaatsingswijzen, de bekendmaking en de uitvoering van de opdracht. Overheden doen een beroep op externe partijen om taken van algemeen belang te realiseren, aangezien ze niet alle taken zelf kunnen uitvoeren. Aangezien deze opdrachten met publiek geld worden gefinancierd, is een efficiënte en verantwoorde besteding essentieel [14](#page=14) [15](#page=15). ### 1.4 Invloed van Europees Unierecht en beginselen Europees Unierecht heeft een aanzienlijke impact op overheidsopdrachten, met als doelstellingen het realiseren van een vrije markt, effectieve mededinging en het respecteren van milieu-, sociale en arbeidsrechtelijke bepalingen. Dit bevordert ook efficiëntere en duurzamere opdrachten en vergroot de toegang voor KMO's [16](#page=16) [17](#page=17). #### 1.4.1 Europese beginselen De belangrijkste Europese beginselen die van toepassing zijn op overheidsopdrachten zijn: * **Gelijke behandeling:** Alle concurrenten moeten neutraal worden beoordeeld en de regels moeten uniform worden toegepast. Vergelijkbare situaties mogen niet ongelijk worden behandeld en onvergelijkbare situaties niet gelijk [18](#page=18). > **Voorbeeld:** Een overheid mag enkel offertes vergelijken die voldoen aan de minimumvereisten van het bestek en mag geen wijzigingen aan bestaande offertes vragen of aanvaarden [18](#page=18). * **Transparantie:** Overheidshandelen moet logisch, redelijk, traceerbaar en gemotiveerd zijn. Dit houdt in dat ondernemers voldoende en gelijke informatie moeten ontvangen (afdoende bekendmaking) en dat de plaatsing transparant verloopt door de vooraf bekendgemaakte criteria effectief te gebruiken voor de beoordeling. Kandidaten moeten ook inzicht krijgen in de redenen voor beslissingen (motiveringsplicht) [19](#page=19). * **Proportionaliteit:** De acties of sancties van de overheid moeten in verhouding staan tot het betrokken feit. Kleine onregelmatigheden leiden bijvoorbeeld niet zomaar tot uitsluiting, tenzij ze zich herhaaldelijk voordoen en de betrouwbaarheid van de ondernemer aantasten. Selectiecriteria moeten ook in verhouding staan tot het voorwerp van de opdracht [20](#page=20). #### 1.4.2 Bijkomende beginselen in het Belgisch recht Naast de Europese beginselen, hanteert het Belgisch recht ook specifieke principes: * **Mededinging:** Dit omvat het waarborgen van eerlijke concurrentie door fraude en favoritisme te vermijden, met maatregelen zoals de bekendmaking van opdrachten, objectiviteit van ambtenaren en het verbod op concurrentiebeperkende afspraken of technische voorschriften. Het doel is om de economisch meest voordelige offerte te verkrijgen, wat niet altijd de goedkoopste hoeft te zijn, maar gebaseerd is op prijs, kosten of de beste prijs-kwaliteitverhouding [21](#page=21). * **Forfaitair beginsel:** Overheidsopdrachten worden gesloten tegen een vaste prijs die gedurende de uitvoering niet wezenlijk mag wijzigen. Dit kan twee vormen aannemen [22](#page=22): * **Opdracht tegen globale prijs (GP, FH):** Een forfaitaire prijs dekt alle prestaties of alle posten van een inventaris. Dit is geschikt voor opdrachten waarbij de hoeveelheden niet variëren [23](#page=23). * **Opdracht tegen prijslijst (forfaitaire prijs per eenheid, EP, VH):** De eenheidsprijzen zijn forfaitair, terwijl de hoeveelheden vermoedelijk zijn of binnen een bepaalde vork vallen. Het totaalbedrag wordt berekend op basis van de werkelijk bestelde en gepresteerde hoeveelheden na uitvoering. Dit type is geschikt wanneer hoeveelheden wel kunnen variëren [24](#page=24) [25](#page=25). > **Opmerking:** Het forfaitaire beginsel belet niet dat prijzen tijdens de uitvoering kunnen worden herzien, bijvoorbeeld door economische of sociale factoren zoals schommelingen in loonkosten en materiaalprijzen, of bij onvoorzienbare omstandigheden. Artikel 38/9 KB Uitvoering 2017 verplicht een clausule in het bestek op te nemen die de gevolgen van onvoorzienbare omstandigheden opvangt [26](#page=26). * **Betaling:** Betaling vindt plaats nadat de prestaties zijn verstrekt en aanvaard. Voorschotten zijn slechts in uitzonderlijke gevallen toegestaan. Recentelijk zijn er initiatieven geïntroduceerd om de toegang voor KMO's te bevorderen, waaronder een verplichting tot het toekennen van voorschotten in bepaalde gevallen [27](#page=27). --- # Toepassingsgebied en wettelijk kader van overheidsopdrachten Dit deel van de studiehandleiding behandelt de entiteiten die als aanbestedende overheid worden beschouwd, wie overheidsopdrachten mag uitvoeren, de specifieke situaties waarin overheidsopdrachten zijn uitgesloten, en het Europese en Belgische wettelijke kader dat overheidsopdrachten reguleert [28](#page=28). ### 2.1 Wie is een aanbestedende overheid? Onder de noemer 'aanbestedende overheid' vallen verschillende categorieën entiteiten, zoals gedefinieerd in de Wet Overheidsopdrachten [28](#page=28): * **De Staat, Gewesten, Gemeenschappen en lokale overheden:** * Het begrip 'Staat' wordt functioneel geïnterpreteerd en omvat alle organen met wetgevende, uitvoerende of rechterlijke bevoegdheid. Dit geldt ook voor onderdelen zoals het Vlaams Parlement, de Vlaamse Regering, ministers en ministeries, inclusief hun wetenschappelijke instellingen en diensten met afzonderlijk beheer. Lokale overheden zoals provincies en gemeenten vallen hier ook onder [29](#page=29). * **Publiekrechtelijke instellingen en bepaalde personen:** * Publiekrechtelijke instellingen omvatten onder andere instellingen van openbaar nut, kerkfabrieken, instellingen belast met het beheer van de temporaliën van erkende erediensten, intergemeentelijke politiezones, autonome gemeentebedrijven, gewestelijke ontwikkelingsmaatschappijen en ruilverkavelingscomités [30](#page=30). * Andere personen worden als aanbestedende overheid beschouwd indien zij voldoen aan de volgende voorwaarden: * Opgericht zijn met het specifieke doel te voorzien in behoeften van algemeen belang die niet van industriële of commerciële aard zijn [31](#page=31). * Rechtspersoonlijkheid bezitten [31](#page=31). * Op een bepaalde wijze afhangen van de Staat, Gewesten, Gemeenschappen, lokale overheden, of andere publiekrechtelijke instellingen of personen [31](#page=31). * **Verenigingen bestaande uit een of meer aanbestedende overheden:** * Deze categorie omvat alle vormen van overheidssamenwerking die resulteren in lichamen zonder rechtspersoonlijkheid, die geen plaatselijke of territoriale lichamen zijn en ook niet onder het begrip publiekrechtelijke instelling vallen [32](#page=32). * **Privé-(rechts)personen:** * Privépersonen worden ook als aanbestedende overheid beschouwd indien voldaan wordt aan de volgende cumulatieve voorwaarden: * Het geraamde opdrachtbedrag is gelijk aan of hoger dan de drempel voor Europese bekendmaking [33](#page=33). * De opdracht wordt voor meer dan vijftig percent rechtstreeks gesubsidieerd door een aanbestedende overheid [33](#page=33). * De opdracht betreft specifieke werken (civieltechnisch, ziekenhuizen, sport-, recreatie-, vrijetijdsgebouwen, school-, universiteits-, en administratieve gebouwen) of daaraan verbonden diensten [33](#page=33). ### 2.2 Wie kan overheidsopdrachten uitvoeren? Om overheidsopdrachten, met name voor werken van een bepaalde aard en omvang, uit te voeren, moet een aannemer aan specifieke voorwaarden voldoen. Deze voorwaarden richten zich voornamelijk op [34](#page=34): * **Technische bekwaamheid** [34](#page=34). * **Financiële draagkracht** [34](#page=34). * **Professionele integriteit** [34](#page=34). Indien aan deze voorwaarden is voldaan, ontvangt de aannemer een erkenning, die fungeert als een kwaliteitslabel en noodzakelijk is voor het uitvoeren van overheidsopdrachten boven een bepaalde waarde. Erkende aannemers worden ingedeeld in klassen (naargelang de omvang van de werken) en categorieën/ondercategorieën (naargelang de specifieke aard van de werken) [34](#page=34) [35](#page=35). ### 2.3 Uitsluitingen van het toepassingsgebied Bepaalde opdrachten vallen buiten het toepassingsgebied van de algemene reglementering inzake overheidsopdrachten. Dit omvat [36](#page=36): * **Opdrachten in speciale sectoren:** Opdrachten geplaatst in de sectoren water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten vallen onder een specifieke regeling [36](#page=36). * **Specifieke uitsluitingen op het gebied van elektronische communicatie:** Dit omvat ook televisie-, radio-omroep- en kabeltelevisienetwerken [36](#page=36). * **Opdrachten geplaatst op grond van internationale voorschriften** [36](#page=36). Daarnaast zijn er specifieke uitsluitingen voor diensten [37](#page=37) [38](#page=38): * Diensten inzake koop of huur van onroerende goederen of rechten [37](#page=37). * Diensten inzake omroep en zendtijd [37](#page=37). * Arbitrage- en bemiddelingsdiensten [37](#page=37). * Bepaalde juridische diensten [37](#page=37). * Financiële diensten betreffende de uitgifte, aankoop, verkoop en overdracht van effecten of andere financiële instrumenten [37](#page=37). * Leningen [37](#page=37). * Arbeidsovereenkomsten [38](#page=38). * Overheidsopdrachten die betrekking hebben op bepaalde nooddiensten [38](#page=38). * Openbaar personenvervoer per trein of metro [38](#page=38). * Opdrachten voor diensten inzake politieke campagnes [38](#page=38). Andere uitsluitingen omvatten [39](#page=39): * Diensten op grond van een alleenrecht tussen aanbestedende overheden [39](#page=39). * Samenwerking met andere overheidsdiensten (in-house toezicht) [39](#page=39). * Niet-geïnstitutionaliseerde horizontale samenwerking [39](#page=39). * Onderzoeks- en ontwikkelingsdiensten [39](#page=39). * Overheidsopdrachten op defensie- en veiligheidsgebied [39](#page=39). > **Tip:** Vastgoedtransacties en verkopen zijn in beginsel niet onderworpen aan de reglementering inzake overheidsopdrachten. Dit geldt zolang de transactie niet verder gaat dan het stellen van algemene ambities en er geen aanzienlijke perken worden gesteld aan de "private realisatie" onder "privaat bouwheerschap". Indien de transactie wel verder gaat dan het louter informeren over stedenbouwkundige of juridische perken, en technische ambitieniveaus of functionele eisen definieert die in toetsingscriteria zouden worden vertaald, kan dit alsnog onder de reglementering vallen [40](#page=40) [41](#page=41). Indien een contract geen overheidsopdracht is, blijven de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, formele motiveringsverplichting en openbaarheid van bestuur van toepassing [42](#page=42). ### 2.4 Wettelijk kader van overheidsopdrachten De Belgische regelgeving inzake overheidsopdrachten is sterk beïnvloed door Europese richtlijnen, die werden geïntroduceerd om een gemeenschappelijke markt te realiseren [43](#page=43). #### 2.4.1 Europees wettelijk kader De belangrijkste Europese richtlijnen op het gebied van overheidsopdrachten zijn: * **Richtlijn 2014/23/EU:** Betreft het plaatsen van concessieovereenkomsten [44](#page=44). * **Richtlijn 2014/24/EU:** Reguleert het plaatsen van overheidsopdrachten in de klassieke sectoren en trekt Richtlijn 2004/18/EG in [44](#page=44). * **Richtlijn 2014/25/EU:** Betreft het plaatsen van opdrachten in de sectoren water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten en trekt Richtlijn 2004/17/EG in [44](#page=44). #### 2.4.2 Belgisch wettelijk kader De Belgische wetgeving kan worden onderverdeeld naargelang de sector: * **Klassieke sectoren:** * Wet inzake overheidsopdrachten van 17 juni 2016 [45](#page=45). * Wet betreffende de motivering, de informatie en de rechtsmiddelen inzake overheidsopdrachten, bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten en concessies van 17 juni 2013 [45](#page=45). * Koninklijk besluit plaatsing overheidsopdrachten in de klassieke sectoren van 18 april 2017 [45](#page=45). * Koninklijk besluit tot bepaling van de algemene uitvoeringsregels van de overheidsopdrachten van 14 januari 2013 [45](#page=45). * **Overige sectoren:** * **Speciale sectoren:** Betreffen water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten (Titel 2 van de wet van 17 juni 2016) [46](#page=46). * **Defensie en veiligheid:** Gereglementeerd door de wet van 13 augustus 2011 [46](#page=46). * **Concessies:** Gereglementeerd door de wet van 17 juni 2016 betreffende de concessieovereenkomsten, die een exclusief recht op een bepaalde activiteit en een exploitatierecht verlenen [46](#page=46). Naast wetten en koninklijke besluiten spelen ook omzendbrieven, charters (bv. "Toegang van kmo's tot overheidsopdrachten") en gidsen (bv. omtrent de strijd tegen sociale dumping) een rol in de regelgeving. Bepaalde regels met betrekking tot onderaanneming, zoals het verbod op volledige onderaanneming en de beperking tot twee-derde niveaus, zijn eveneens van belang [47](#page=47). --- # Procedures en opmaak van overheidsopdrachten Dit onderdeel behandelt de stappen die leiden tot het plaatsen van een overheidsopdracht, vanaf de initiële behoefteomschrijving tot de gedetailleerde inhoud van het bestek. ### 3.1 De aanloop tot een overheidsopdracht De voorbereiding van een overheidsopdracht omvat verschillende cruciale stappen die de basis leggen voor een succesvolle plaatsing. #### 3.1.1 Behoefteomschrijving Dit is de fase waarin de aanbestedende overheid formuleert wat precies aangekocht, gebouwd of welke dienst afgenomen wenst te worden. Het gaat om het definiëren van de "vraag" [53](#page=53). #### 3.1.2 Marktverkenning Marktconsultaties mogen worden gehouden vóór het aanvatten van een plaatsingsprocedure om de voorbereiding te ondersteunen en marktdeelnemers te informeren over de plannen en eisen van de overheid. Deze consultaties mogen de planning en het verloop van de procedure beïnvloeden, mits de mededinging niet wordt vervalst en de beginselen van non-discriminatie en transparantie niet worden geschonden [54](#page=54). De voornaamste doelen van marktconsultaties zijn: * Een correcte inschatting van de raming [55](#page=55). * Het vermijden van verouderde oplossingen [55](#page=55). * Het verfijnen van de formulering van het voorwerp van de opdracht [55](#page=55). * Het toetsen van de haalbaarheid van de gevraagde oplossing (wensen versus realiteit) [55](#page=55). * Het identificeren van mogelijke andere of innovatieve oplossingen [55](#page=55). * Het bepalen van kwalitatieve selectie- en gunningscriteria [55](#page=55). * Het verkennen van uitvoeringsvoorwaarden [55](#page=55). * Het verkrijgen van inzicht in de slaagkansen van de marktvraag [55](#page=55). **Belangrijk:** Mededinging mag niet verstoord worden tijdens marktverkenningen [55](#page=55). #### 3.1.3 Opdrachtdefinitie Dit houdt in dat het voorwerp van de opdracht gedetailleerd wordt omschreven, zowel kwalitatief, technisch, kwantitatief als soms esthetisch voor het werk, product of de dienst [56](#page=56). #### 3.1.4 Raming De raming van de waarde van de opdracht is cruciaal om de juiste bekendmakingsverplichtingen te bepalen en om vast te stellen welke regels van toepassing zijn, aangezien hogere waarden vaak meer regels met zich meebrengen [57](#page=57). **Europese drempelbedragen voor 2024-2025 (artikel 11 KB Plaatsing):** [59](#page=59). * Werken: 5.538.000 euro [59](#page=59). * Leveringen: 221.000 euro [59](#page=59). * Diensten: 221.000 euro [59](#page=59). Richtlijn 2014/24/EU is enkel van toepassing op opdrachten waarvan het geraamde bedrag deze Europese drempelbedragen bereikt [59](#page=59). #### 3.1.5 Berekening van de geraamde waarde voor opdrachten van werken De berekening omvat de kostprijs van het volledige project, inclusief de waarde van alle geplande werken en de geraamde totale waarde van leveringen en diensten die door de aanbesteder ter beschikking worden gesteld van de opdrachtnemer en noodzakelijk zijn voor de uitvoering van de werken. Het opsplitsen van opdrachten in percelen om onder bepaalde drempelbedragen te geraken, heeft geen zin [60](#page=60). ### 3.2 Keuze van de juiste procedure De plaatsingsprocedure is de methode waarmee de aanbestedende overheid de opdrachtnemer kiest. Er wordt onderscheid gemaakt tussen algemene procedures (altijd toepasbaar) en uitzonderingsprocedures (slechts in specifieke gevallen) [61](#page=61). #### 3.2.1 Algemene procedures * **Openbare procedure:** * Alle geïnteresseerde ondernemingen kunnen een offerte indienen [62](#page=62). * De opdracht wordt in één fase gegund [62](#page=62). * De aanbestedende overheid beslist gemotiveerd over de geschiktheid van de inschrijver (selectie) en de kwaliteit van de offerte (regelmatigheid en gunning) [62](#page=62). * Voordelen: vrije keuze van uitvoerder, tijdwinst door een eenstaps-procedure [62](#page=62). * **Niet-openbare procedure:** * Niet alle geïnteresseerde ondernemingen krijgen de kans een offerte in te dienen [63](#page=63). * **Eerste fase:** Geïnteresseerden stellen zich kandidaat, hun geschiktheid wordt onderzocht en een selectiebeslissing wordt genomen, waarbij het aantal selecteerden beperkt kan worden [63](#page=63). * **Tweede fase:** Geselecteerden dienen een offerte in, deze worden onderzocht en een gunningsbeslissing wordt genomen [63](#page=63). * Toepassing: vrije keuze, bijvoorbeeld als de kosten voor het opmaken van de offerte hoog zijn, of afhankelijk van de omvang/gevoeligheid van het bestek [64](#page=64). #### 3.2.2 Uitzonderingsprocedures * **Onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking:** * De aanbesteder vraagt offertes aan bij door hem gekozen ondernemers en kan onderhandelen over de voorwaarden [65](#page=65). * Beperktere mededinging en een soepele procedure zonder bekendmaking [65](#page=65). * **Toepassingsgevallen:** * Uitsluitend voor klassieke sectoren [66](#page=66). * Opdrachten met een geraamde waarde kleiner dan 143.000 euro excl. BTW (voor 2024-2025) [66](#page=66). * Dwingende spoed waarbij uitstel schade zou veroorzaken (bv. dijkbreuk, instortende brug, noodzaak tot quarantainemaatregelen) [66](#page=66). * Indien geen of geen geschikte aanvragen/offertes ontvangen werden bij een openbare of niet-openbare procedure (mits oorspronkelijke voorwaarden niet wezenlijk gewijzigd worden) [66](#page=66). * Herhalingsopdrachten bij werken of diensten, indien de mogelijkheid tot herhaling werd aangekondigd in de oorspronkelijke opdracht en de gunning binnen 3 jaar na sluiting plaatsvindt [67](#page=67). * Wanneer slechts aan één bepaalde opdrachtnemer kan worden gegund, bv. voor unieke kunstwerken, artistieke prestaties, of door bescherming van exclusieve rechten [68](#page=68). * Aankoop tegen bijzonder gunstige voorwaarden [68](#page=68). * **Overheidsopdracht met beperkte waarde:** * Enkel onderworpen aan algemene beginselen en bepalingen over personeel en toepassingsgebied [69](#page=69). * Kan tot stand komen via een aanvaarde factuur [69](#page=69). * Soepel stelsel van plaatsing en uitvoering [69](#page=69). * Raadpleging van meerdere ondernemers is mogelijk, maar er is geen wettelijke verplichting tot een gemotiveerde beslissing of informatieverstrekking na gunning [69](#page=69). * Toepassing: geraamde waarde lager dan 30.000 euro [69](#page=69). * **Mededingingsprocedure met onderhandeling:** * Tweestapsprocedure [70](#page=70). * Elke belangstellende kan een aanvraag tot deelneming indienen na een aankondiging [70](#page=70). * Enkel geselecteerde kandidaten mogen een offerte indienen [70](#page=70). * Onderhandeling over de voorwaarden met de inschrijvers is mogelijk [70](#page=70). * **Toepassingsgevallen:** * Binnen het kader van de klassieke sectoren [71](#page=71). * Wanneer er geen onmiddellijk beschikbare oplossing is voor de behoefte [71](#page=71). * Wanneer werken, leveringen of diensten ontwerp- of innovatieve oplossingen bevatten [71](#page=71). * Wanneer de opdracht onmogelijk gegund kan worden zonder onderhandelingen door aard, complexiteit, juridische/financiële voorwaarden of risico's [71](#page=71). * Wanneer technische specificaties niet nauwkeurig genoeg kunnen worden vastgesteld [72](#page=72). * Bij geraamde bedragen onder specifieke drempels: * Werken: < 750.000 euro [72](#page=72). * Leveringen/Diensten: < Europese drempel [72](#page=72). * Indien onregelmatige of onaanvaardbare offertes werden ontvangen bij een eerdere openbare of niet-openbare procedure [72](#page=72). * **Vereenvoudigde onderhandelingsprocedure met voorafgaande bekendmaking:** * Eenstapsprocedure waarbij elke belangstellende ondernemer een offerte mag indienen na een aankondiging [73](#page=73). * Bekendmaking is verplicht; mededinging wordt niet beperkt [73](#page=73). * Onderhandeling over de voorwaarden met een of meer inschrijvers is mogelijk [73](#page=73). * **Toepassingsgevallen:** * Binnen het kader van de klassieke sectoren [74](#page=74). * Bij geraamde bedragen onder specifieke drempels: * Werken: < 750.000 euro [74](#page=74). * Leveringen/Diensten: < Europese drempel [74](#page=74). * **Concurrentiegerichte dialoog:** * Bedoeld voor zeer complexe opdrachten [75](#page=75). * Kan gebruikt worden in dezelfde gevallen als de mededingingsprocedure met onderhandeling [75](#page=75). * Elke belangstellende kan een aanvraag tot deelneming indienen [75](#page=75). * De aanbesteder selecteert een beperkt aantal deelnemers [75](#page=75). * Er volgt een dialoog met de geselecteerden om een of meer oplossingen uit te werken [75](#page=75). * Op basis van deze oplossingen dienen de deelnemers een offerte in [76](#page=76). * Het voordeel ten opzichte van de mededingingsprocedure met onderhandeling is dat er bij aanvang van de dialoog nog geen offerte ingediend hoeft te worden, waardoor de aanbesteder zijn behoeften minder afgelijnd hoeft te hebben en direct innovatieve ideeën kan horen [76](#page=76). * **Innovatiepartnerschap:** * Geïntroduceerd in 2014 om de aankoop van innovatieve oplossingen te vergemakkelijken en te promoten [77](#page=77). * Voor situaties waarin op de markt beschikbare oplossingen niet voldoen aan de behoefte, waarbij onderzoek en ontwikkeling essentieel zijn [77](#page=77). * Stelt de aanbesteder in staat innovatieve oplossingen te laten ontwikkelen én verwerven in één opdracht [77](#page=77). ### 3.3 Het bestek Het bestek vormt de gedetailleerde reglementering van de opdracht en is onderverdeeld in verschillende secties [79](#page=79). #### 3.3.1 Administratieve bepalingen Dit deel regelt de gunning van de overheidsopdracht en omvat onder andere: * **Beschrijving van de opdracht:** Voorwerp (werken, leveringen, diensten), toelichting, plaats van uitvoering [80](#page=80). * **Identiteit van de aanbesteder:** Wie is de opdrachtgever? [80](#page=80). * **Plaatsingsprocedure:** Beschrijving van de gevolgde procedure [81](#page=81). * **Prijsvaststelling:** Globale prijs, prijslijst, terugbetaling, gemengde prijsvaststelling [81](#page=81). * **Uitsluitingsgronden en kwalitatieve selectie:** * **Verplichte uitsluitingsgronden:** Deelname aan criminele organisatie, omkoping, fraude, terroristische misdrijven, witwassen, kinderarbeid, tewerkstellen van illegaal verblijvende derdelanders, niet-naleving van betaling van belastingen en sociale zekerheidsbijdragen. Deze worden aangetoond via o.a. strafregister, fiscaal attest, RSZ-attest [82](#page=82) [83](#page=83). * **Facultatieve uitsluitingsgronden:** Schending van milieu-, sociaal- en arbeidsrecht, staat van faillissement/vereffening, ernstige fout in de beroepsuitoefening, vervalsing van mededinging, belangenconflict, betrokkenheid bij voorbereiding procedure, aanzienlijke tekortkomingen bij eerdere opdrachten, valse verklaringen, onrechtmatige beïnvloeding van besluitvorming [84](#page=84) [85](#page=85). * **Kwalitatieve selectie:** Gaat na of de inschrijver geschikt is voor de beroepsactiviteit, los van de kwaliteit van de offerte zelf. Dit kan betrekking hebben op [86](#page=86): * Geschiktheid om de beroepsactiviteit uit te oefenen (bv. erkenning als aannemer, architectenlidmaatschap) [87](#page=87). * Economische en financiële draagkracht (bv. bankverklaring, jaarrekeningen, omzetverklaring, verzekering tegen beroepsrisico's) [88](#page=88). * Technische en beroepsbekwaamheid (bv. kwaliteitsbewakingssysteem, milieubeheer, technische uitrusting, personeelsbezetting, ervaring met gelijkaardige projecten) [89](#page=89). * **Proportionaliteit** is een belangrijk principe bij kwalitatieve selectie [87](#page=87) [88](#page=88) [89](#page=89). * **Vorm en inhoud van de offerte:** Taal, invullen van de samenvattende opmeting, elektronisch indienen met gekwalificeerde elektronische handtekening, prijzen in euro, veiligheids- en gezondheidsplan, plaatsbezoek, contactgegevens [90](#page=90). * **Indienen van de offerte:** Uiterste datum van indiening, indienen via e-procurement platform [91](#page=91). * **Opening van de offertes:** Datum van opening [91](#page=91). * **Verbintenistermijn:** Termijn gedurende welke de inschrijver door zijn offerte gebonden blijft; normaal 90 kalenderdagen vanaf de limietdatum voor ontvangst [92](#page=92). * **Gunningscriteria:** Gunning op basis van prijs (laagste regelmatige offerte), kosten (laagste totale kosten, bv. onderhoud/levenscyclus), of beste prijs-kwaliteitsverhouding (met weging en beoordelingsmethodiek) [93](#page=93). * **Variantenten:** Alternatieve, vereiste, toegelaten en vrije uitvoeringswijzen [94](#page=94). * **Opties:** Bijkomende elementen die niet strikt noodzakelijk zijn, zoals een fietsenstalling bij een schoolgebouw [95](#page=95). * **Keuze van offerte:** De aanbestedende overheid kiest de economisch meest voordelige offerte. Door de indiening aanvaardt de inschrijver alle clausules van het bestek. Voorwaarden gesteld door de inschrijver kunnen leiden tot afwijzing van de offerte [96](#page=96). * **Afwijkingen, aanvullingen, opmerkingen:** * **Percelen:** Afweging om de opdracht op te delen, wat de toegang voor KMO's vergroot; dit moet gemotiveerd worden indien niet gedaan. Meerdere percelen kunnen aan één inschrijver gegund worden [97](#page=97). * **Afwijkingen:** Aangeven op welke punten wordt afgeweken van de Algemene Uitvoeringsregels (AUR) [97](#page=97). #### 3.3.2 Contractuele bepalingen Dit deel regelt de uitvoering van de opdracht: * **Leidend ambtenaar:** Te bepalen door de overheid en te vermelden in de opdrachtdocumenten [98](#page=98). * **Onderaannemers:** Een inschrijver kan zich beroepen op de draagkracht van onderaannemers om aan kwalitatieve selectie te voldoen [98](#page=98). * **Verzekeringen:** Welke verzekeringen de inschrijver moet afsluiten (arbeidsongevallen, burgerlijke aansprakelijkheid, ABR, etc.) [99](#page=99). * **Borgtocht:** Normaal gezien 5% [99](#page=99). * **Herzieningsclausule (prijsherzieningen):** Formule van prijsherziening [100](#page=100). * **Voorschotten:** Toekenning van voorschotten [100](#page=100). * **Uitvoeringstermijn:** Begin- en einddatum van de werken . * **Betalingstermijn:** Behandelingstermijn van 30 kalenderdagen vanaf ontvangst schuldvordering en gedetailleerde staat van gerealiseerde werken . * **Waarborgtermijn:** Standaard 12 kalendermaanden vanaf de voorlopige oplevering . * **Voorlopige oplevering:** Bepaling van de voorwaarden en procedure . * **Definitieve oplevering:** Bepaling van de voorwaarden en procedure . #### 3.3.3 Technische bepalingen Dit omvat de technische voorschriften, omschrijving van materialen, uitvoeringsmethodiek, technische specificaties en normen . #### 3.3.4 Inschrijvingsformulier Het offerteformulier dat door de inschrijver dient te worden ingevuld . #### 3.3.5 Samenvattende opmeting De meetstaat die door de inschrijver dient te worden ingevuld . ### 3.4 Bekendmaken / Uitnodigen Dit proces verloopt steeds vaker via het Bosa e-procurement platform . ### 3.5 Opstellen en indienen van de offerte De wetgeving verplicht het elektronisch indienen van offertes, behalve in specifieke gevallen. Een inschrijver kan zijn offerte enkel rechtsgeldig elektronisch indienen via het online platform. Wettelijk bepaalde termijnen zijn hierbij van toepassing . --- # Evaluatie, gunning en uitvoering van overheidsopdrachten Dit onderwerp behandelt de beoordeling van ingediende offertes, de definitieve toewijzing van de opdracht, de contractsluiting, de procedures en sancties bij non-conformiteit en wanuitvoering, en de afhandeling van betalingen en opleveringen. ### 4.1 Evaluatie van de offerte De evaluatie van offertes richt zich op vier kernvragen om te bepalen of een inschrijver voldoet aan de eisen en de beste offerte heeft ingediend . #### 4.1.1 Betrouwbaarheid van de kandidaat De betrouwbaarheid wordt beoordeeld door na te gaan of er verplichte of facultatieve uitsluitingsgronden van toepassing zijn. Hulpmiddelen zoals Telemarc kunnen geraadpleegd worden om informatie over inschrijvende organisaties op te vragen . #### 4.1.2 Geschiktheid van de kandidaat De geschiktheid wordt vastgesteld aan de hand van de vereiste technische en beroepsbekwaamheid, de economische en financiële draagkracht, en eventuele vereiste erkenningen of geschiktheid om de beroepsactiviteit uit te oefenen. De inschrijver moet aantonen dat hij aan deze vereisten voldoet . #### 4.1.3 Regulariteit van de offerte Een offerte wordt als onregelmatig beschouwd bij substantiële onregelmatigheden, die de inschrijver een discriminerend voordeel bieden, tot concurrentievervalsing leiden, de beoordeling belemmeren, of de verbintenis tot uitvoering onzeker maken. Bij onderhandelingen is regularisatie onder bepaalde omstandigheden mogelijk . Niet-substantiële onregelmatigheden, zoals het ontbreken van een RSZ-attest, leiden niet automatisch tot de nietigheid van de offerte. Echter, een combinatie van meerdere niet-substantiële onregelmatigheden kan alsnog tot een substantiële onregelmatigheid leiden, waardoor de offerte geweerd kan worden . ##### 4.1.3.1 Verbetering van fouten Materiële fouten en rekenfouten in de offerte kunnen verbeterd worden. Een rekenfout, zoals $8 \times 4 = 36$ wat gecorrigeerd moet worden naar $32$, of een materiële fout bij een prijsberekening, kan worden rechtgezet . ##### 4.1.3.2 Verbetering van hoeveelheden Indien de overheid een fout heeft gemaakt in de meetstaat (te hoge of te lage hoeveelheid voor een post), kunnen inschrijvers dit aangeven. De aanbesteder beoordeelt de terechtheid van de opmerking en past de hoeveelheden aan voor alle inschrijvers indien de opmerking terecht is. Voor rangschikkingsdoeleinden worden aangepaste hoeveelheden in mindering enkel in rekening gebracht bij de inschrijvers die de fout hadden opgemerkt . ##### 4.1.3.3 Leemtes Leemtes in het bestek of de offerte kunnen worden aangevuld. Een ontbrekende prijs in een offerte kan worden aangevuld met een leemteformule. Een ontbrekende post in het bestek kan, indien terecht opgemerkt door een inschrijver, worden aangevuld in alle offertes en de prijs worden berekend via een leemteformule . ##### 4.1.3.4 Abnormale prijzen Bij schijnbaar abnormale totaal- of eenheidsprijzen is een prijs- en kostenonderzoek verplicht. De aanbestedende overheid vraagt een prijsverantwoording aan de inschrijver, waarbij de overheid een ruime appreciatiebevoegdheid heeft. Een abnormale prijs voor een verwaarloosbare post wordt echter niet als een substantiële onregelmatigheid beschouwd . #### 4.1.4 Economisch meest voordelige offerte De beste offerte, oftewel de economisch meest voordelige, wordt bepaald door een vergelijking van de offertes en het toekennen van scores volgens de gunningscriteria . ### 4.2 Gunning van de opdracht De gunning van de opdracht is de beslissing van de aanbesteder om de gekozen inschrijver aan te wijzen . #### 4.2.1 Gunningsverslag Een gunningsverslag documenteert welke inschrijvers voldoen aan de selectievereisten, welke offertes onregelmatig zijn met motivering, hoe de resterende offertes zijn beoordeeld en gerangschikt (inclusief onderhandelingen bij onderhandelingsprocedures), en welke inschrijver(s) wordt/worden gekozen . #### 4.2.2 Gunningsbeslissing De gunningsbeslissing moet gemotiveerd zijn. Na ondertekening informeert de aanbesteder de inschrijvers. De gunningsbeslissing zelf creëert nog geen contractuele verbintenis; deze ontstaat pas bij de sluiting van de opdracht . #### 4.2.3 Niet-verplichte plaatsing Een plaatsing kan worden uitgesteld om redenen zoals noodzakelijke verbeteringen aan het bestek, het vermijden van wettelijke gebreken in de procedure, of budgettaire overwegingen . ### 4.3 Sluiting van de opdracht De sluiting van de opdracht markeert de totstandkoming van de contractuele band tussen aanbesteder en opdrachtnemer . #### 4.3.1 Openbare en niet-openbare procedures De sluiting geschiedt door de kennisgeving van de goedkeuring van de offerte aan de opdrachtnemer, via fax, e-mail of elektronische platformen, en tevens per aangetekende zending op dezelfde dag . #### 4.3.2 Onderhandelingsprocedures en beperkte waarde Bij onderhandelingsprocedures zonder voorafgaande bekendmaking en mededingingsprocedures met onderhandeling kan de sluiting plaatsvinden via briefwisseling (enkel voor OPZB), kennisgeving van de goedgekeurde offerte na onderhandelingen en/of verbeteringen, of door ondertekening van een overeenkomst. Overheidsopdrachten van beperkte waarde kunnen ook tot stand komen via een aanvaarde factuur. Publicatie op e-procurement is ook relevant . ### 4.4 Aanvechten van de beslissing #### 4.4.1 Schorsing Binnen 15 kalenderdagen na de kennisgeving van de gunningsbeslissing kan een beroep tot schorsing worden ingediend bij de Raad van State (uiterst dringende noodzakelijkheid) of via kort geding bij de bevoegde rechtbank. Indien geen vordering tot schorsing wordt ingesteld, kan de opdracht gesloten en uitgevoerd worden . #### 4.4.2 Vernietiging Binnen 60 kalenderdagen na de kennisgeving van de gunningsbeslissing kan een hoofdprocedure worden gestart om de gunningsbeslissing te laten vernietigen. Vernietiging kan plaatsvinden indien de beslissingen discriminerende specificaties bevatten, een machtsafwending inhouden, of een inbreuk vormen op regels, beginselen of opdrachtdocumenten . ### 4.5 Wettelijke bepalingen en de uitvoering van overheidsopdrachten #### 4.5.1 Relevante wetgeving De uitvoering van overheidsopdrachten wordt geregeld door de Wet van 17 juni 2016, het KB Plaatsing van 18 juni 2017, de Wet van 17 juni 2013, het KB Uitvoering van 14 januari 2013 (ook bekend als de Algemene Uitvoeringsregels - AUR), en de specifieke opdrachtdocumenten (bestek en offerte) . #### 4.5.2 Toepassing van de AUR Het KB Uitvoering van 14 januari 2013 (AUR) is van toepassing op overheidsopdrachten boven 30.000 euro. Afwijkingen zijn mogelijk mits noodzakelijkheid, vermelding in het bestek en motivering . #### 4.5.3 Fasen van de uitvoering De uitvoering van een overheidsopdracht omvat verschillende fasen: voorbereiding van de uitvoering, uitvoering conform opdrachtdocumenten, uitvoeringstermijn, wijzigingen, sancties, betalingen en opleveringen . ##### 4.5.3.1 Tijdspad van uitvoering Het tijdspad omvat de gunning en sluiting, bevel van aanvang, voorbereiding van de uitvoering (onderaannemers, borg, verzekeringen), uitvoering conform opdrachtdocumenten en -termijn, wijzigingen, sancties, betalingen, voorlopige oplevering en definitieve oplevering, gevolgd door de waarborgperiode . #### 4.5.4 Voorbereiding van de uitvoering ##### 4.5.4.1 Borg De borg dient als financiële garantie voor de correcte uitvoering en bedraagt 5% van het opdrachtbedrag exclusief BTW. Deze moet gesteld worden binnen 30 dagen na sluiting van de opdracht. Vrijgave gebeurt voor 50% bij voorlopige oplevering (VO) en 50% bij definitieve oplevering (DO). De borg kan aangesproken worden bij wanuitvoering of ten onrechte te veel betaalde bedragen . ##### 4.5.4.2 Verzekeringen De opdrachtnemer dient aan te tonen dat hij over de correcte verzekeringen beschikt (minimaal arbeidsongevallen en burgerrechtelijke aansprakelijkheid), alsook andere door het bestek opgelegde verzekeringen, binnen 30 dagen na sluiting van de opdracht . ##### 4.5.4.3 Onderaannemers De vrije keuze van onderaannemers is beperkt indien hun draagkracht is gebruikt bij de selectie, ze door de overheid zijn opgelegd, of ze in de offerte zijn voorgedragen. De overheid heeft geen contractuele band met de onderaannemer, maar er worden wel eisen gesteld aan hun betrouwbaarheid (uitsluitingsgronden) en erkenning, proportioneel aan het uit te voeren deel. De opdrachtnemer moet bij aanvang van de opdracht informatie over onderaannemers verstrekken. Een onderaannemer mag de opdracht niet volledig verder uitbesteden. De onderaannemingsketen is beperkt tot twee of drie niveaus, met additionele niveaus enkel mogelijk bij onvoorziene omstandigheden en met schriftelijk akkoord van de aanbesteder . ##### 4.5.4.4 Bevel van aanvang Voor werken geeft de aanbesteder een aanvangsbevel dat de startdatum van de opdracht bepaalt en de uitvoeringstermijn ingaat. Er moet minstens 15 dagen verlopen tussen de verzending van het bevel en de effectieve aanvangsdatum. Voor leveringen of diensten start de uitvoering op de dag na sluiting of de dag van bestelling . #### 4.5.5 Uitvoering conform opdrachtdocumenten De werken, leveringen en diensten moeten in alle opzichten overeenstemmen met de opdrachtdocumenten, inclusief de regels van de kunst, zelfs bij ontstentenis van specifieke technische specificaties . ##### 4.5.5.1 Opdrachtdocumenten Plannen, bestek en meetstaat beschrijven het voorwerp van de opdracht en vullen elkaar aan. Bij tegenstrijdigheid wordt de hiërarchie bepaald in de opdrachtdocumenten. Bij tegenspraak in de plannen mag de opdrachtnemer uitgaan van de hem meest gunstige hypothese. Bij onduidelijkheid primeert de werkelijke bedoeling, en bij twijfel wordt de opdrachtnemer bevoordeeld . ##### 4.5.5.2 Controle van conformiteit Conforme uitvoering wordt nagegaan door toezicht van de leidend ambtenaar, nazicht van detailtekeningen, materialen en technische fiches, proeven en keuringen, en een tegensprekelijk technisch nazicht op het einde van de werken. De opdrachtnemer kan zich echter niet beroepen op het toezicht van de aanbesteder om zijn aansprakelijkheid te ontlopen bij latere gebreken . #### 4.5.6 Uitvoeringstermijn De uitvoeringstermijn wordt bepaald in de opdrachtdocumenten en kan uitgedrukt worden in werkdagen, kalenderdagen, weken, maanden of jaren, voor de gehele opdracht of in delen. Een planning kan een contractueel document zijn en als maatstaf dienen voor het in gebreke stellen van een aannemer . ##### 4.5.6.1 Verlenging van de uitvoeringstermijn Verlenging is mogelijk bij vertraging veroorzaakt door de overheid (bv. ontbreken vergunning, laattijdige goedkeuringen, wijzigingen) of door onvoorzienbare omstandigheden (bv. uitzonderlijke weersomstandigheden, pandemie). De aannemer moet een aanvraag tot verlenging indienen voor het einde van de contractuele uitvoeringstermijn . ##### 4.5.6.2 Vertragingsboete Vertragingsboetes zijn forfaitaire vergoedingen die van rechtswege en zonder ingebrekestelling worden toegepast bij het verstrijken van de uitvoeringstermijn. Deze boetes zijn forfaitair en de werkelijke schade van de aanbesteder kan groter zijn . #### 4.5.7 Wijzigingen Het forfaitair beginsel stelt dat overheidsopdrachten tegen een vaste prijs worden gesloten die niet wezenlijk wijzigt gedurende de overeenkomst. Dit omvat alle inherente kosten, samenhangende werkzaamheden, voorzienbare prestaties en kosten, en het risico van redelijkerwijs te voorziene omstandigheden . ##### 4.5.7.1 Niet inbegrepen kosten Niet inbegrepen zijn wijzigingen gedurende de uitvoering, redelijkerwijs onvoorzienbare omstandigheden (tenzij anders bepaald in bestek), en onvoorzienbaarheid door het niet naleven van de informatieplicht door de aanbesteder . ##### 4.5.7.2 Soorten wijzigingen Wijzigingen kunnen bestaan uit bijbestelling (meerwerken), voorziene werken die uit de opdracht worden gehaald (minwerken), gebruik van ander materiaal, of een andere uitvoeringsmethode . ##### 4.5.7.3 Wijzigingen door de opdrachtgever Deze omvatten aanvullende opdrachten, wijzigingen door onvoorzienbare omstandigheden, wijzigingen in de opdrachtnemer, de minimis-wijziging (tot 15% van het opdrachtbedrag), en niet-wezenlijke wijzigingen (zonder substantieel karakter). Deze worden door de opdrachtgever bevolen via een wijzigingsbevel . ##### 4.5.7.4 Wijzigingen door de opdrachtnemer Deze vereisen een duidelijke herzieningsclausule in de opdrachtdocumenten en kunnen betrekking hebben op prijsherziening, wijziging in heffingen, onvoorzienbare omstandigheden (nadeel of voordeel voor opdrachtnemer), en feiten te wijten aan partijen. Dit vereist een meldingsplicht door de opdrachtnemer . ##### 4.5.7.5 Rechten van de opdrachtnemer bij wijzigingen * **Verrekening:** De aannemer dient een verrekeningsvoorstel in. Indien dit niet wordt aanvaard of genegeerd, kan de aanbesteder de prijs vaststellen en is de aannemer verplicht uit te voeren. De prijzen worden vastgesteld tegen de eenheidsprijzen van de offerte of tegen overeen te komen prijzen . * **Herziening van eenheidsprijzen:** Dit is mogelijk als bijkomende werken meer dan het 3-voud overtreffen of als minder dan 4/5 van de voorziene hoeveelheden uitgevoerd moet worden. Herziening is ook mogelijk bij vermoedelijke hoeveelheden indien de werkelijk uitgevoerde hoeveelheid 3x het bedrag van de aanbesteding overschrijdt, of minder dan de helft bedraagt. Bij minwerken is een forfaitaire schadevergoeding van 10% op de vermindering mogelijk . * **Schadevergoeding:** Als de uitvoeringsperiode langer duurt dan voorzien, kan dit leiden tot directe kosten (bv. bouwplaatskosten, lonen, materiaalkosten) en indirecte kosten (bv. algemene bedrijfskosten), evenals winst en reserve voor risico's. De schade moet bewezen worden . #### 4.5.8 Sancties #### 4.5.8.1 Wanneer is de opdrachtnemer in gebreke? De opdrachtnemer is in gebreke wanneer de prestaties niet volgens de voorschriften worden uitgevoerd, de voortgang onvoldoende is om de voltooiing op de vastgestelde data te garanderen, of wanneer geldig gegeven schriftelijke bevelen van de aanbesteder niet worden nageleefd . #### 4.5.8.2 Werkwijze bij tekortkomingen Tekortkomingen worden vastgesteld in een proces-verbaal en bezorgd aan de opdrachtnemer. De opdrachtnemer moet de tekortkomingen zonder verwijl herstellen en kan binnen 15 dagen zijn verweermiddelen laten gelden. Stilzwijgen na deze termijn geldt als erkenning . #### 4.5.8.3 Soorten sancties * **Bijzondere straffen:** Kunnen voorzien zijn in de opdrachtdocumenten voor elke gebrekkige uitvoering . * **Vertragingsboetes:** Van rechtswege bij overschrijding van de uitvoeringstermijn . * **Ambtshalve maatregelen:** Bij inactief blijven na ingebrekestelling of bij niet-aanvaarde middelen. Dit kan leiden tot eenzijdig verbreken van de opdracht, uitvoering in eigen beheer, of het sluiten van nieuwe opdrachten voor rekening van de opdrachtnemer . * **Uitsluiting:** Deelnemers kunnen voor drie jaar worden uitgesloten bij aanzienlijke of voortdurende tekortkomingen . * **Aanvallen van erkenning:** De erkenning van de aannemer kan worden aangevallen bij zware tekortkomingen . * **Minderwaarde:** Bij niet goed uitgevoerde maar aanvaardbare prestaties . * **(Gedeeltelijke) sloop en herbouw:** Bij bedrog of slecht werk . #### 4.5.9 Betalingen ##### 4.5.9.1 Vorderingsstaat en schuldvordering De aannemer dient een gedateerde en ondertekende schuldvordering in, gesteund op een gedetailleerde staat van gerealiseerde werken, inclusief uitgevoerde hoeveelheden, meerwerken, en werken tegen voorgestelde maar nog niet aanvaarde eenheidsprijzen . ##### 4.5.9.2 Behandeling door de aanbesteder De aanbesteder controleert de staat, brengt eventuele verbeteringen aan, en stelt een proces-verbaal op met de aanvaarde werken en verschuldigd bedrag. De aannemer wordt hiervan schriftelijk op de hoogte gesteld en moet binnen vijf dagen een factuur indienen. De totale behandelingstermijn voor nazicht en betaling bedraagt dertig dagen . #### 4.5.10 Opleveringen ##### 4.5.10.1 Voorlopige oplevering (VO) De voorlopige oplevering vindt plaats binnen 15 dagen na de voorziene einddatum van de werken of nadat de aannemer heeft gemeld dat het werk voltooid is. De VO heeft diverse gevolgen: het bestuur komt in bezit van de opdracht (risico’s van gebruik komen ten laste van het bestuur), de opdrachtnemer is niet langer aansprakelijk voor zichtbare gebreken, de waarborgtermijn (meestal 1 jaar) en de tienjarige aansprakelijkheidstermijn beginnen te lopen, boetes voor laattijdige betaling worden vastgesteld, en de aannemer kan het saldo van de betaling en de helft van de borgtocht aanvragen . ##### 4.5.10.2 Definitieve oplevering (DO) Een proces-verbaal van definitieve oplevering wordt opgemaakt binnen 15 dagen voor het verstrijken van de waarborgtermijn. Bij niet-aanvaarding moet de opdrachtnemer de werken alsnog in staat van definitieve oplevering brengen. Bij de DO wordt het resterende deel van de borgtocht vrijgegeven. De contractuele band eindigt, hoewel de opdrachtnemer aansprakelijk blijft voor zware gebreken op grond van de tienjarige aansprakelijkheid . --- # Overheidsopdrachten en projectontwikkeling Dit onderwerp verkent de veelzijdige rol van het openbaar bestuur in projectontwikkeling, met een focus op publiek-private samenwerking (PPS), de juridische implicaties van vastgoedtransacties in relatie tot overheidsopdrachten, en de fasering en realisatiemodellen van dergelijke projecten. ### 5.1 De rol van het openbaar bestuur in projectontwikkeling Het openbaar bestuur kan op verschillende manieren betrokken zijn bij projectontwikkeling : * **Als facilitator:** Het bestuur ondersteunt private initiatieven door middel van visievorming (bv. via masterplanning), het creëren van draagvlak en een actieve houding in onderhandelingstrajecten. Het kan ook stedenbouwkundige lasten opleggen om private ontwikkelaars te laten bijdragen aan publieke investeringen . * **Leading by example:** Het bestuur kan zelf het initiatief nemen en de toon zetten door kwalitatieve ontwerpen en ontwikkelingen te realiseren op eigen gronden. Dit fungeert als voorbeeld voor private initiatieven en draagt bij aan een aaneengesloten geheel in de gebiedsontwikkeling. Dit vereist een aanzienlijke portefeuille aan gronden en financiële draagkracht . * **Als regisseur:** In deze rol neemt het bestuur zelf de leiding in de ontwikkeling van het project. Dit vereist voldoende financiële middelen en tijd om grondcoalities te vormen en met opties te werken, die later aan een ontwikkelaar kunnen worden overgedragen tegen grondwaarde. Dit is met name relevant voor geïntegreerde stadsvernieuwingsprojecten die complexe uitdagingen in stedelijke gebieden aanpakken . #### 5.1.1 Stadsontwikkelingsprojecten Stadsontwikkelingsprojecten vereisen een strategische afstemming van ruimtelijke, financiële en mobiliteitsaspecten. Het opstellen van een haalbaar, geïntegreerd en toekomstbestendig ontwikkelingsscenario is cruciaal. Daarbij worden knelpunten en gewenste scenario's getoetst en opgelost, rekening houdend met ontsluiting, parkeerproblematiek, de staat van het stedelijk patrimonium en de financiële implicaties . Het onderzoek naar ontwikkelingsmogelijkheden en scenario's, vertrekkend vanuit de bestaande ruimtelijke structuur, is essentieel. Dit wordt aangevuld met een bredere visie en beeldkwaliteit via een masterplan. Participatietrajecten met buurtbewoners en omwonenden kunnen parallel verlopen of hieruit voortvloeien. De aanstelling van een ontwerpteam verloopt hierbij vaak via een overheidsopdracht . Een masterplan helpt bij het verkrijgen van inzicht in: * Ruimtelijke mogelijkheden en draagkracht . * Potentiële mobiliteitsknopen . * Communicatie met omwonenden en de buurt voor draagvlak . * Financiële haalbaarheid, inclusief kosten/baten en aannames, gebaseerd op doorrekeningen naar grondwaardes . De aanpak kan thematisch zijn (bv. patrimonium, mobiliteit, recreatie, wonen) en omvat de eigen projectontwerpstudie alvorens tot vermarkting wordt overgegaan. De daadwerkelijke realisatie kan via een publiek-private samenwerking (PPS) plaatsvinden . ### 5.2 Publiek-private samenwerking (PPS) Grote projecten met een directe financiële of operationele impact kunnen de realisatie bemoeilijken. Een bestuur kan daarom private partners inschakelen om gezamenlijk een project te realiseren, waarbij financiële, operationele of maatschappelijke lasten, baten en risico's worden gedeeld . PPS-projecten ontstaan door samenwerking tussen publiekrechtelijke instanties (steden, gemeenten, gemeenschappen, gewesten, federale overheid) en privaatrechtelijke partijen. Partijen bundelen knowhow, expertise en middelen om efficiënt een maximale meerwaarde voor alle betrokkenen te creëren . #### 5.2.1 Vormen van PPS Er zijn verschillende vormen van PPS: * **Grondgebonden PPS:** Gericht op gebiedsontwikkeling, waarbij een omvattende term voor projecten met aanzienlijke omvang voor de ontwikkeling van stedelijke en landelijke gebieden. Het doel is proactieve samenwerking en betere afstemming van actoren . * **Objectgebonden PPS:** Specifiek gericht op de ontwikkeling van één bepaald object, zoals de aanleg van een weg, een tunnel of de bouw van schoolgebouwen . * **Contractuele PPS:** De publieke partner bepaalt de contouren van het project, terwijl de private partner vooraf bepaalde taken uitvoert. De betrokkenheid van de private partner blijft hierbij beperkter . * **Participatieve PPS:** Kenmerkt zich door een geïntegreerde benadering, waarbij participanten optreden via de oprichting of participatie in een gezamenlijke rechtspersoon en op gelijke voet handelen . #### 5.2.2 PPS en overheidsopdrachten Een PPS-contract wordt doorgaans gekwalificeerd als een overheidsopdracht volgens artikel 2, 17° van de wet van 17 juni 2016 inzake overheidsopdrachten. Een overheidsopdracht is gedefinieerd als een "overeenkomst onder bezwarende titel" tussen een of meer aanbestedende overheden en een of meer ondernemers voor het uitvoeren van werken, leveren van producten of verlenen van diensten . ### 5.3 Vastgoedtransacties versus overheidsopdrachten Vastgoedtransacties zoals aankoop, verkoop, huur of verhuur zijn in principe niet onderworpen aan de wetgeving overheidsopdrachten, omdat ze geen betrekking hebben op het leveren van prestaties (diensten, leveringen, werken). Echter, vanuit het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel moet de overheid een transparante marktbevraging toepassen om private partijen gelijke kansen te bieden bij het uitbrengen van een bod. Dit impliceert meestal een bekendmaking van de verkoop, gebaseerd op het transparantiebeginsel . #### 5.3.1 Verkoop onder voorwaarden Zodra de overheid bijkomende voorwaarden verbindt aan de verkoop van onroerend goed, de zogenaamde 'verkoop onder voorwaarden', valt dit al snel onder de wetgeving overheidsopdrachten. Dit zijn vastgoedtransacties waarbij de overheid voorwaarden oplegt aan de koper (verwerver) met betrekking tot het gebruik van het onroerend goed. De overheid kan eisen stellen aan de ontwikkeling van private en publieke infrastructuur, teneinde algemene belangstellingen zoals stads- of gebiedsontwikkeling te realiseren of een buurt op te waarderen . Het onderscheid met een overheidsopdracht wordt gemaakt op basis van twee criteria in de rechtspraak: * Oefent de overheid een beslissende invloed uit op het ontwerp en de realisatie van het gebouwde goed? . * Is er een rechtens afdwingbare bouwplicht (realisatieverplichting) voorzien? . Indien de overheid voorschrijft wat er gebouwd moet worden of waaraan infrastructuur moet voldoen, is er sprake van een werk dat voldoet aan de door de overheid vastgestelde eisen, en dus van een overheidsopdracht . ### 5.4 Fasering bij PPS Een typische fasering bij PPS-projecten omvat: * **Initiatiefase:** Samenstelling van een stuurgroep, projectdefinitie, stakeholderanalyse, analyse van de bestaande toestand, projectvorm bepalen en intentieovereenkomst tussen partijen . * **Structureringsfase:** Opstellen van een masterplan, participatietraject, financiële haalbaarheidsstudie, planologische procedure, onteigeningen, opstellen van een Programma van Eisen (PVE) met eventuele marktconsultatie, definitieve projectdefinitie en gunningscriteria . * **Selectiefase:** In de meeste gevallen een overheidsopdracht of concessie voor werken of diensten . * **Ontwerpfase:** Verdere uitwerking van het Best Value For Money (BVMO) ontwerp tot een definitief ontwerp en aanvraag van de omgevingsvergunning . * **Uitvoeringsfase:** Opstellen van het uitvoeringsdossier (eventueel per deelproject), de bouw, exploitatie en onderhoud . * **Evaluatiefase:** Leren van fouten en identificeren van verbeterpunten . ### 5.5 Realisatiemodellen bij PPS Verschillende modellen bepalen de mate van betrokkenheid van de private partner bij de realisatie: * **Design:** Aanstellen van een ontwerper . * **Build:** Aanstellen van een aannemer . * **Design & Build:** Aanstellen van zowel een ontwerper als een aannemer . * **Design & Build & Finance:** Aanstellen van ontwerper, aannemer en financierder . * **Design & Build & Finance & Maintain:** Aanstellen van ontwerper, aannemer, financierder en onderhoudspartij . * **Design & Build & Finance & Maintain & Operate:** Aanstellen van ontwerper, aannemer, financierder, onderhoudspartij en uitbater . ### 5.6 Voorbeeld: Vroonhofsite Poperinge De Vroonhofsite in Poperinge is een illustratief voorbeeld van een projectontwikkeling met diverse fasen en partners . * **Historiek:** In 2018 kreeg het stadsbestuur de kans om een terrein van 14.000 m² te verwerven na de verhuis van het Gemeenschapsonderwijs . * **Masterplan:** In 2019 werd een ontwerper voor het masterplan aangesteld via een selectieprocedure begeleid door WinVorm, een samenwerkingsverband dat lokale besturen ondersteunt bij het nastreven van architecturale kwaliteit. De procedure was een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking, waarbij de keuze gebaseerd werd op offertes met visie en kritische reflectie. In 2020 was het definitieve masterplan gereed. Dit proces omvatte ook toetsing van de financiële haalbaarheid en het onderzoeken van projectontwikkelingsmodellen . * **Participatie:** Er werd geïnvesteerd in participatie via een inspiratiemarkt voor bewoners, online informatiemomenten, consultatierondes met adviesraden en een tentoonstelling . * **Tijdelijke invulling:** Gedurende het langdurige vernieuwingstraject werd de site benut voor tijdelijke invullingen door onder andere de kunstacademie, de harmonie en het Rode Kruis . * **Gefaseerde ontwikkeling en deelprojecten:** * **Sloop:** In 2023 werd de opdracht voor de eerste fase van de sloop verleend . * **Openleggen Vleterbeek:** Dit gebeurt via een samenwerkingsovereenkomst met de provincie. Opdrachten voor studie en uitvoering van de waterbeheersingswerken zijn voorzien . * **Kunstacademie (en podiumzaal):** De realisatie verloopt via een AGION-subsidiedossier en een ontwerpcompetitie via Scholen van Vlaanderen. Dit betreft een PPS tussen de Vlaamse Overheid en het consortium Schoolkracht voor ontwerp, bouw, financiering en 30 jaar onderhoud van 29 schoolbouwprojecten . * **Huis van het Kind:** De planning hiervoor is nog onbekend . --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Overeenkomst onder bezwarende titel | Een contract waarbij beide partijen verplichtingen aangaan en wederzijdse prestaties leveren, vaak met een financiële vergoeding voor de geleverde goederen of diensten. | | Ondernemer | Een natuurlijke of rechtspersoon die werken uitvoert, producten levert of diensten verleent in het kader van een overheidsopdracht. Dit begrip wordt ruim geïnterpreteerd en omvat diverse entiteiten. | | Aanbesteder | De overheidsinstantie die een overheidsopdracht plaatst en de opdrachtnemer selecteert en betaalt voor de geleverde werken, producten of diensten. | | Overheidsopdracht voor werken | Een overeenkomst die betrekking heeft op de uitvoering, of het ontwerp en de uitvoering, van bouwkundige of civieltechnische werken die een specifieke functie vervullen. | | Overheidsopdracht voor leveringen | Een overeenkomst die de aankoop, leasing, huur of huurkoop van producten omvat, met of zonder koopoptie, en geen eigendomsoverdracht vereist. | | Overheidsopdracht voor diensten | Een overeenkomst die het verlenen van andere diensten omvat dan die bedoeld zijn voor overheidsopdrachten voor werken. | | Gemengde opdrachten | Opdrachten die betrekking hebben op verschillende soorten opdrachten (bijvoorbeeld werken en leveringen) en waarbij het hoofdvoorwerp wordt bepaald door de aard en de waarde van de componenten. | | Gelijke behandeling | Een fundamenteel beginsel in het overheidsopdrachtenrecht waarbij alle concurrenten gelijk moeten worden behandeld, zonder discriminatie op basis van nationaliteit of anderszins. | | Transparantie | Het beginsel dat overheidsopdrachten openbaar en duidelijk moeten worden bekendgemaakt, zodat alle potentiële inschrijvers gelijke informatie ontvangen en de selectie- en gunningsprocedures traceerbaar en gemotiveerd zijn. | | Proportionaliteit | Het beginsel dat de acties en eisen van de aanbestedende overheid in verhouding moeten staan tot het doel dat ermee wordt nagestreefd, waarbij onnodige lasten of beperkingen worden vermeden. | | Mededinging | Het beginsel dat zorgt voor eerlijke concurrentie tussen ondernemers, het vermijden van fraude en favoritisme, en het streven naar de economisch meest voordelige offerte. | | Forfaitair beginsel | Het principe dat overheidsopdrachten worden gesloten tegen een vaste prijs die gedurende de looptijd van de overeenkomst niet wezenlijk mag wijzigen, hoewel prijsherzieningen onder bepaalde omstandigheden mogelijk zijn. | | Aanbestedende overheid | Een entiteit die onder de definitie van de wet valt en overheidsopdrachten mag plaatsen, zoals de Staat, gewesten, gemeenschappen, lokale overheden, publiekrechtelijke instellingen en bepaalde personen. | | Uitsluitingsgronden | Redenen op basis waarvan een ondernemer verplicht of facultatief mag worden uitgesloten van deelname aan een overheidsopdracht, zoals fraude, corruptie, belastingfraude, of ernstige tekortkomingen in eerdere opdrachten. | | Kwalitatieve selectie | Het proces waarbij een aanbestedende overheid beoordeelt of een kandidaat beschikt over de nodige professionele integriteit, technische bekwaamheid en financiële draagkracht om de opdracht uit te voeren. | | Bestek | Het document dat de gedetailleerde specificaties, voorwaarden en eisen van een overheidsopdracht bevat, inclusief administratieve, contractuele en technische bepalingen. | | Offerte | Het aanbod dat een ondernemer indient om een overheidsopdracht uit te voeren, waarin de voorgestelde prijs, methoden en andere relevante informatie worden uiteengezet. | | Plaatsingsprocedure | De formele methode die een aanbestedende overheid gebruikt om een opdrachtnemer te selecteren, zoals de openbare procedure, niet-openbare procedure of onderhandelingsprocedures. | | Gunning | De beslissing van de aanbesteder om een specifieke inschrijver te kiezen voor de uitvoering van de overheidsopdracht, gebaseerd op vooraf bepaalde gunningscriteria. | | Sluiting | Het moment waarop de contractuele band tussen de aanbesteder en de opdrachtnemer tot stand komt, wat resulteert in een bindend contract voor beide partijen. | | Voorlopige oplevering | De handeling waarbij de werken als voltooid worden beschouwd, wat leidt tot de overgang van de risico's naar het bestuur, het begin van de waarborgtermijn en de mogelijke betaling van het saldo. | | Definitieve oplevering | De definitieve acceptatie van de uitgevoerde werken na afloop van de waarborgtermijn, wat het einde van de contractuele band markeert, met uitzondering van aansprakelijkheid voor zware gebreken. | | Publiek-private samenwerking (PPS) | Een vorm van samenwerking waarbij publieke en private partijen gezamenlijk een project realiseren, waarbij financiële, operationele lasten, baten en risico's worden gedeeld. | | Verkoop onder voorwaarden | Een vastgoedtransactie waarbij de overheid voorwaarden oplegt aan de koper met betrekking tot het gebruik van het onroerend goed, wat kan resulteren in een overheidsopdracht als de overheid significante invloed uitoefent op ontwerp en realisatie. |

# De rol van ontwerp in projectmanagement voor architectuurprojecten Hier is een gedetailleerde samenvatting over de rol van ontwerp in projectmanagement voor architectuurprojecten, gebaseerd op de verstrekte documentatie: ## 1. De rol van ontwerp in projectmanagement voor architectuurprojecten Ontwerp is een integraal en doorlopend proces dat de gehele projectcyclus van architectuurprojecten beïnvloedt, waarbij gebruik wordt gemaakt van diverse benaderingen zoals modellering en prototyping om ideeën te communiceren, te bestuderen en te evalueren. ### 1.1 Ontwerp als fundamenteel aspect van architectuurprojecten Het ontwerpproces is essentieel voor de realisatie van grote, door de mens gemaakte artefacten zoals gebouwen. Het verbindt menselijk denken met de fysieke wereld door middel van middelen en gereedschappen. In tegenstelling tot veel andere ontwerptakken, resulteert architectonisch ontwerp doorgaans niet in een fysiek artefact tijdens de ontwerpfase zelf, maar in een ontwerprepresentatie [10](#page=10) [9](#page=9). ### 1.2 Benaderingen van ontwerp Verschillende methoden worden gebruikt om ontwerpen te visualiseren en te communiceren: #### 1.2.1 Representatie door middel van modellen Modellering houdt in dat een deel van het uiteindelijke materiële artefact wordt gecreëerd, vaak op schaal. Dit kan variëren van schetsen en 3D-beelden tot fysieke modellen zoals kleimodellen van auto's. Modellen helpen om indrukken te wekken en maken snelle overgangen mogelijk naar plannen, doorsneden, aanzichten en details, wat de communicatie met teamleden en adviseurs vergemakkelijkt. Echter, dynamische aspecten zoals beweging van objecten of stromingen (wind, zon) zijn moeilijker weer te geven met modellen [10](#page=10) [14](#page=14) [15](#page=15). #### 1.2.2 Prototyping als ontwerpbenadering Prototyping biedt een meer directe benadering, vooral voor delen van een gebouw of artefact. Het stelt niet alleen in staat om te evalueren hoe een vorm zich ontwikkelt tot een optimaal ontwerp, maar ook om prestaties te testen. "Rapid prototyping" wordt gebruikt om dynamische uitkomsten van stromen, toestandsveranderingen of spanningen in structuren snel te beoordelen. Een goed prototype kan dynamische aspecten zoals krachten, thermische stromingen en trillingen representeren en bestuderen, waardoor de "botten van de architectuur" geoptimaliseerd kunnen worden [15](#page=15) [16](#page=16). #### 1.2.3 Representatie door tekeningen, afbeeldingen en video Voor artefacten die nog niet goed gemodelleerd of geprototyped kunnen worden, dienen tekeningen, afbeeldingen en video's als een manier om een grafische representatie te bieden [10](#page=10) [16](#page=16). > **Tip:** De keuze van de representatiemethode (tekening, model, prototype) hangt nauw samen met de aard van het te ontwerpen object en het beoogde publiek [10](#page=10). ### 1.3 Ontwerp is een doorlopend proces Een centraal inzicht is dat ontwerp geen afgesloten fase is, maar een continu proces dat zich gedurende de gehele projectcyclus, inclusief de bouwfase en het gebruik van het gebouw, voordoet [17](#page=17) [20](#page=20) [21](#page=21). #### 1.3.1 Beperkingen van modellering en tekenen Architectonisch ontwerp is per definitie onvolledig. De misvatting dat het ontwerp een noodzakelijke en voldoende formele representatie van het gehele project is, wordt ontkracht door de inherente onvolmaaktheden. * **Inhoudelijke onnauwkeurigheid:** Materialen, vormen en afmetingen zijn nooit exact zoals gespecificeerd. Variaties in materiaalsamenstelling, stabiliteit, uiterlijk en kleur, evenals productietoleranties, leiden tot afwijkingen [18](#page=18). * **Onnauwkeurigheid van werkprocessen:** Bouwprocessen zijn relatief onnauwkeurig door de afhankelijkheid van materiaalonvolkomenheden en de noodzaak van toleranties. De lokale context, siteafmetingen, bestaande structuren en ondergrondcondities dragen bij aan deze onzekerheid [18](#page=18). * **Factoren op de bouwplaats:** Ongunstige weersomstandigheden, variërende precisie van installaties en verschillende kennisniveaus van werknemers leiden tot afwijkingen van het oorspronkelijke ontwerp. Sitecontrole richt zich vaak op het bepalen van de acceptabele mate van deze afwijkingen [19](#page=19). Deze onvermijdelijke onnauwkeurigheden, gecombineerd met de beperkingen van modellen, vereisen dat ontwerp en constructie gezamenlijk en continu door tal van partijen worden uitgevoerd [19](#page=19). #### 1.3.2 Acceptatie van imperfectie en dynamische benaderingen Moderne ontwerpteams accepteren steeds vaker de onnauwkeurigheid als een staat van evolutie van het ontwerp en combineren statische modellen met dynamische prototypes om betere ontwerpresultaten te behalen. Dit leidt tot een paradigmaverschuiving waarbij ontwerp niet langer een statisch resultaat is, maar een proces dat pas eindigt wanneer het gebouw in gebruik is [17](#page=17). > **Tip:** Het succes van ontwerpen is vaak gebaseerd op de impliciete kennis van de ambachtsman, die rekening houdt met de intenties van de ontwerper en ter plekke aanpassingen doet binnen acceptabele marges [19](#page=19). ### 1.4 Wie ontwerpt? Het ontwerpproces is afhankelijk van de schaal, context en complexiteit van het project en wordt uitgevoerd door één persoon, een klein team of meerdere partijen. In de praktijk ontwerpt de uitvoerende partij ter plaatse ook continu, en bouwprofessionals die ontwerp- naar bouw-informatie transformeren, leveren eveneens een bijdrage. Voor kleinere projecten kan één persoon volstaan, maar de meeste bouwprojecten vereisen groepswerk dat begint bij de opdracht en eindigt bij het gebruik van het gebouw [20](#page=20). ### 1.5 Ontwerpfasen en de Project File De ontwikkeling van een architectonisch project doorloopt verschillende ontwerpfasen, die worden gedocumenteerd in een Project File: * **De Brief:** Dit vormt het startpunt en bevat de primaire eisen, inclusief financiële en tijdsgebonden validaties [52](#page=52). * **Schetsontwerp (Sketch Design):** Hierin wordt een eerste antwoord gegeven op de ontwerpvraag, met een focus op communicatie met de opdrachtgever (die vaak een leek is) door middel van technieken die 'common knowledge' benutten. Dit omvat ook de integratie van contextuele elementen zoals locatie, omgeving en culturele aspecten [53](#page=53). * **Voorlopig Ontwerp (Preliminary Design):** In deze fase worden de volumes, afmetingen, lay-outs en belangrijkste kenmerken van het gebouw gedefinieerd, inclusief materialen, installaties, ramen, deuren, etc.. Dit vereist nauwe samenwerking met adviseurs en bevoegde instanties. Het is cruciaal om hier de impact op kosten en planning te evalueren [59](#page=59) [60](#page=60) [61](#page=61). * **Definitief Ontwerp (Final Design):** Na validatie van het voorlopig ontwerp worden alle bouwdelen gedetailleerd, inclusief typische doorsneden, plattegronden en aanzichten. Dit leidt tot een verdere verfijning van budget en planning, waarbij specificaties voor materialen en constructiedelen worden opgesteld [64](#page=64). > **Tip:** Het consolideren van informatie in een Project File, fase per fase, is essentieel voor een gestructureerde projectontwikkeling [52](#page=52). #### 1.5.1 Communicatie en RACI-schema's Een cruciaal onderdeel van het ontwerpproces, vooral in meer geformaliseerde projecten, is een effectief communicatieschema. RACI-schema's (Responsible, Accountable, Consulted, Informed) helpen bij het definiëren van rollen en verantwoordelijkheden voor verschillende taken en deliverables. Dit is essentieel om verwarring en fouten te voorkomen, vooral bij het betrekken van externe partijen zoals ingenieurs, stedenbouwkundige diensten en aannemers [55](#page=55) [61](#page=61) [62](#page=62). #### 1.5.2 Organisatorische structuren in ontwerpbureaus De organisatie binnen een architectenbureau of projectteam kan variëren tussen een **departementale organisatie** (geschikt voor grote, complexe projecten met gespecialiseerde teams en duidelijke fasen) en een **studio-organisatie** (flexibeler, gericht op feedbackloops gedurende het hele project, vaak gebruikt door kleinere of agile teams). Hybride modellen komen ook voor. De keuze van de organisatiestructuur heeft significante implicaties voor projectmanagement, communicatie en risicobeheer [57](#page=57) [58](#page=58). ### 1.6 Conclusie over de rol van ontwerp Ontwerp in architectuurprojecten is geen op zichzelf staande fase, maar een dynamisch en continu proces dat samenwerking, communicatie en aanpassing vereist. Het omvat verschillende methoden van representatie, erkent de inherente onnauwkeurigheden in het bouwproces en integreert ontwerpactiviteiten door de gehele projectcyclus heen. Projectmanagement moet zowel het formele als informele ontwerpproces ondersteunen en faciliteren om een succesvol eindresultaat te garanderen [21](#page=21). --- # Bouw-informatiebeheer en communicatiestrategieën Dit onderwerp behandelt het belang van het verstrekken van adequate en effectieve bouw-informatie op het juiste moment, in het juiste formaat en via de juiste communicatiekanalen, inclusief de toepassing van RACI-schema's. ## 2. Bouw-informatiebeheer en communicatiestrategieën ### 2.1 Achtergrond en theoretisch kader Bouw-informatie omvat alles wat nodig is om een bouwproject te realiseren. Dit kan variëren van impliciete kennis tot expliciete, gespecialiseerde, gecodeerde informatie, of eenvoudige beelden, schema's, teksten, tekeningen, en mondelinge instructies. In de praktijk evolueert het ontwerp vaak gedurende het gehele proces [22](#page=22). Het succesvol ontwerpen van een project en het bijbehorende bouwproces vereist vier cruciale elementen: 1. Voldoende en effectieve informatie [22](#page=22). 2. Op de juiste plaats [22](#page=22) [29](#page=29). 3. Op het juiste moment [22](#page=22) [29](#page=29). 4. In het juiste format [22](#page=22) [30](#page=30). 5. Via de juiste communicatielijnen met de juiste partijen [22](#page=22) [30](#page=30). #### 2.1.1 Praktijkvoorbeelden van bouw-informatie * **Natuurlijke zwembaden en kleinere projecten:** Vaak wordt informatie mondeling gedeeld tussen de opdrachtgever, de uitvoerder en eventuele onderaannemers. Dit is economisch qua ontwerp- en administratiekosten, minimaliseert risico's en maakt natuurlijke verfijningen mogelijk tijdens de uitvoering, zoals bij bodemomstandigheden of het behoud van boomwortels. Dit model wordt toegepast op meer dan tweederde van de wereldwijde gebouwen en vereist gedeelde bouwkennis, gedeelde hulpbronnen en een gedeelde visie op het eindresultaat [23](#page=23). * **Vernaculaire bouw in geïndustrialiseerde landen:** Op het niveau van de uitvoerder en de werknemer worden middelen, methoden en technieken vaak ter plekke besproken, waarbij plannen en details mondeling worden toegelicht met markeringen en instructies [24](#page=24). * **Kleinere extensies:** Naast bouwvergunningstekeningen en informatie over isolatie, materialen en afmetingen, wordt er gedetailleerd materiaalgebruik, structurele berekeningen en een hoeveelhedenstaat met kostenramingen per bouwdeel verstrekt. Wekelijkse bijeenkomsten documenteren finetuning en aanpassingen. De hoeveelhedenstaat fungeert ook als een toewijzingsmatrix, waarbij de verantwoordelijke partij voor elke werkregel wordt geïdentificeerd [27](#page=27). * **Grotere projecten (bv. seniorenresidentie):** Hier is een uitgebreide briefing vereist met algemene doelstellingen, richtlijnen van autoriteiten (regionaal, stedelijk, brandweer, toegankelijkheid, milieu), kwaliteits- en prestatievereisten (energie, duurzaamheid). Ontwerpers en ingenieurs synthetiseren deze informatie in een "rollend brief" dat de basis vormt voor een communicatie- en beheersschema, vaak evoluerend met RACI-principes [28](#page=28). #### 2.1.2 Wat moet bouw-informatie doen? * **Voldoende en effectieve informatie verstrekken:** Dit houdt in dat materialen met specifieke vormen en hoeveelheden, de regels van goed vakmanschap (mortelbereiding, metselwerk, toleranties, normen), en de juiste afmetingen en aansluitingen met andere bouwdelen worden gecommuniceerd. De manier waarop deze informatie wordt overgedragen, moet conform het specifieke bouwcontext zijn, inclusief lokale gewoonten en de vaardigheden van het personeel [29](#page=29). * **Op de juiste plaats:** De locatie van de bouwplaats en de bouwdelen daarbinnen is cruciaal voor ontwerp, transport, bereikbaarheid, inzet van kranen of mankracht, en installaties. Dit beïnvloedt tijd, omstandigheden op de bouwplaats en kosten [29](#page=29). * **Op het juiste moment:** Tijdprogrammering is een essentieel onderdeel van projectmanagement. Activiteiten moeten in de juiste volgorde worden gepland, aangezien de uitvoerbaarheid van een project sterk afhankelijk is van deze opeenvolging. Grote, complexe projecten gebruiken systemen zoals PERT of GANTT, terwijl kleinere projecten vaak informeler worden gepland [29](#page=29). * **In het juiste format:** Het format (mondeling, tekening, tekst, beeld, digitaal) bepaalt hoe gedeelde kennis wordt gecommuniceerd. Elke partij heeft eigen verwachtingen voor het ontvangen en bestuderen van informatie. Met de opkomst van BIM (Building Information Modelling) wordt de vertaling van informatie zichtbaar, hoewel dit vaak alleen wordt toegepast bij grootschalige projecten of projecten met strikte regelgeving [30](#page=30). * **Transmissie via de juiste communicatielijnen:** Dit omvat het onderscheiden van: 1. De **verantwoordelijke** partij die de taak uitvoert [30](#page=30). 2. De **verantwoorde** partij die de eindverantwoordelijkheid draagt en aansprakelijk is bij problemen [30](#page=30). 3. Partijen die **geraadpleegd** moeten worden en inspraak hebben [30](#page=30). 4. Partijen die **geïnformeerd** moeten worden [30](#page=30). ### 2.2 De communicatie opzet: RACI-schema en workflowdiagram #### 2.2.1 RACI-schema Een RACI-schema (Responsible, Accountable, Consulted, Informed) is een veelgebruikte methode om communicatie en de toewijzing van taken en verantwoordelijkheden te formaliseren. Het schema verduidelijkt wie verantwoordelijk is voor de uitvoering van een taak, wie de uiteindelijke eindverantwoordelijkheid draagt en beslissingen neemt, wie geraadpleegd moet worden voor input en expertise, en wie geïnformeerd moet blijven over de voortgang [30](#page=30) [31](#page=31). Het opstellen van een RACI-schema omvat: * Identificeren van sleutelactiviteiten [31](#page=31). * Oplijsten van alle belanghebbenden (stakeholders) [31](#page=31). * Toewijzen van de RACI-rollen (R, A, C, I) aan elke taak en stakeholder [31](#page=31). * Invullen van de RACI-matrix [31](#page=31). * Reviewen en aanpassen van het schema met het projectteam [32](#page=32). * Communiceren en implementeren van het schema [32](#page=32). * Monitoren en bijwerken van het schema gedurende het project [32](#page=32). **Voorbeeld van een RACI-schema voor een schetsontwerp:** | | Responsible | Accountable | Consulted | Informed | | :---------- | :---------- | :---------- | :------------ | :---------- | | BRIEF | Client | Client | Architect | Gebruikers | | SCHETSONTWERP | Architect | Client | Stedelijke zoning, Brandweer | Geen | Tegenwoordig worden softwarepakketten gebruikt om dit proces te ondersteunen, inclusief workflowdiagrammen die de voortgang van reviews en goedkeuringen volgen [32](#page=32). #### 2.2.2 Allocatiematrix In meer gedetailleerde fasen van een bouwproject worden ook allocatiematrices gebruikt. Deze documenten wijzen specifieke rollen of taken toe aan een beperkte set van partijen die actief betrokken zijn bij het werk en/of de studies. De legenda bevat afkortingen voor verschillende functies en disciplines [33](#page=33) [34](#page=34) [35](#page=35). > **Tip:** Het belang van een goede roltoewijzing ("role allocation") is essentieel om te bepalen welke informatie in welk format naar welke partij moet gaan, en welke respons en actie wordt verwacht [36](#page=36). ### 2.3 De bredere context: de juridische setting Bouwprojecten opereren binnen een "juridische setting" die rechten en verplichtingen voor alle betrokken partijen identificeert, met een reeks wetten en regelgevingen. Twee hoofdlijnen van denken zijn hierbij van belang [36](#page=36): #### 2.3.1 Het Napoleontische Code principe Dit principe, voortkomend uit de Franse administratie, legt de nadruk op een gecentraliseerd, star wetboek met specifieke aansprakelijkheden voor liberaal beroepsbeoefenaars. De juridische structuur in veel Europese landen is gebaseerd op [37](#page=37): 1. Een gecentraliseerd, rigide wettelijk kader [37](#page=37). 2. Een sterke invloed van wetgeving op het organiseren van vrije beroepen en de bouwsector [37](#page=37). 3. Een duidelijke scheiding tussen de staat, de professional (bv. architect) en de opdrachtgever [37](#page=37). Het klassieke driehoekige model in de bouw omvat: de Opdrachtgever (Maître de l'Ouvrage), de Architect (L'Architecte) en de Aannemer (L'Entrepreneur). De Opdrachtgever wordt beschouwd als leek en is verantwoordelijk voor de opdracht, de site-informatie en het tijdig betalen. De Architect is verantwoordelijk voor het ontwerpen en de controle op de uitvoering, terwijl de Aannemer verantwoordelijk is voor de werken volgens de regels van goed vakmanschap. Een consequentie hiervan is dat andere partijen zoals interieurontwerpers of projectmanagers juridisch minder expliciet aansprakelijk zijn [37](#page=37) [38](#page=38). #### 2.3.2 Het Common Law principe In landen met een Common Law-systeem, zoals het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, zijn er geen gecentraliseerde, gedetailleerde wetten, maar algemene principes en evoluerende wetgeving en jurisprudentie. Dit kan leiden tot directere aansprakelijkheden en vloeibare organisaties van verantwoordelijkheden. Er is vaak minder scheiding tussen de 'Client' en andere betrokken partijen. De rol van de architect kan dichter bij de artistieke kant liggen, en verantwoordelijkheden zoals het opstellen van offertes kunnen bij de aannemer liggen. In het VK is er bijvoorbeeld de rol van de Quantity Surveyor (QS) voor budgettering en kostencalculaties. De aansprakelijkheid voor controle op de bouwplaats is contractueel bepaald, niet per se wettelijk bij de architect [38](#page=38) [39](#page=39). ### 2.4 Het projectdossier Het projectdossier is de centrale verzamelplaats voor alle geformaliseerde en ongeformaliseerde informatie van een project, die gedurende het project wordt bijgehouden en opgebouwd [40](#page=40). #### 2.4.1 Initiële cliëntverklaring (Statement) Een cliënt start een project met een verklaring van de gewenste resultaten. Deze kan variëren van informeel tot zeer gedetailleerd [40](#page=40) [41](#page=41). #### 2.4.2 Projectverklaring > Brief (Opdrachtbepaling) De projectverklaring wordt omgezet in een BRIEF, een projectdefinitie op hoog niveau, die als basis dient voor het ontwerp. Dit document identificeert de hoofddoelen, resourcebeperkingen (budget, site) en tijdschema's. De brief is bedoeld om operationeel bruikbaar te zijn voor de ontvangers, zoals ontwerpers, consultants en aannemers [41](#page=41) [42](#page=42). > **Voorbeeld van een BRIEF:** Voor een hotelproject omvat de brief de scope (kamers, publieke ruimtes, wellness, BOH, keuken/wasserij, exterieur), budget (gerelateerd aan ROI, gemiddelde dagelijkse tarieven en bezettingsgraden) en timing (zo kort mogelijk, met indicatie van snelle methoden of andere verwachtingen) [43](#page=43) [44](#page=44). #### 2.4.3 Projectdefinitie Een projectdefinitie is een fase waarin de elementen van de brief verder worden uitgewerkt, inclusief groottes, budgetten op basis van sleutelcijfers en een eerste timing met mijlpalen. Dit vormt de basis voor een schetsontwerp, dat de behoeften van de cliënt vertaalt naar concrete doelen en oplossingen [44](#page=44) [45](#page=45). #### 2.4.4 Gedetailleerde uitwerking (bv. kamerspecifiek) Voor complexe projecten, zoals ziekenhuizen of luxehotels, is een gedetailleerdere uitwerking per kamer of ruimte nodig. Dit omvat specifieke afmetingen, materialen, installaties, meubilair en specificaties voor bijvoorbeeld bedden, kasten, verlichting, badkamers en deuren. Het budget wordt per typologie en per vakgebied uitgesplitst, en de timing wordt verder verfijnd [46](#page=46) [47](#page=47) [48](#page=48) [49](#page=49) [50](#page=50) [51](#page=51). #### 2.4.5 Schetsontwerp Na goedkeuring van de brief, kan het ontwerpteam starten met een schetsontwerp. Dit is een eerste communicatiemiddel dat de ontwerpintenties visualiseert en de validiteit van de brief, het budget en de timing controleert. Hierbij worden steeds meer belanghebbenden en autoriteiten betrokken [54](#page=54) [55](#page=55). #### 2.4.6 Voorlopig ontwerp (Prelim Design) In de fase van het voorlopig ontwerp worden de volumes, groottes, lay-outs en hoofdelementen van het gebouw verder gedefinieerd, inclusief materialen en installaties. Dit vereist de input van ingenieurs en lokale autoriteiten, en leidt tot herziene budgetten en tijdschema's. Het RACI-schema evolueert mee om de verantwoordelijkheden voor de verschillende disciplines te reflecteren [59](#page=59) [60](#page=60) [61](#page=61) [62](#page=62). #### 2.4.7 Definitief Ontwerp Na validatie van het voorlopig ontwerp wordt het definitieve ontwerp uitgewerkt met gedetailleerde doorsneden, plattegronden, aanzichten en 3D-modellen. Dit leidt tot een verdere verfijning van het budget, de planning en de specificaties van materialen en onderdelen. Het projectdossier wordt uitgebreid met deze gedetailleerde informatie [64](#page=64). ### 2.5 Communicatieschema's en projectdossier evolutie Het projectdossier evolueert gefaseerd, waarbij elke fase voortbouwt op de vorige. Het omvat de scope, budget en timing, die de operationele vertaling zijn van de cliëntbrief. De betrokken partijen, belanghebbenden en bestuursinstanties worden geleidelijk toegevoegd aan de schema's die contractuele en andere relaties visualiseren, ondersteund door een communicatiesysteem zoals een RACI-schema of een allocatiematrix [66](#page=66). De communicatie moet begrijpelijk en bruikbaar zijn voor de betreffende partijen, waarbij verschillende "vertalingen" van het ontwerp naast elkaar bestaan. Dit geldt ook voor de structuur van het projectdossier, dat toegankelijk moet zijn op basis van wie, wanneer en met welk doel [66](#page=66). > **Tip:** Het is cruciaal dat het projectdossier "rollend" is, wat betekent dat het continu evolueert met elke gebeurtenis die het binnen een fase wijzigt of aanvult [66](#page=66). ### 2.6 Lessons Learned en toekomstige stappen De opzet van een projectdossier, voor zowel informele als formele projecten, toont aan dat de drie hoofdelementen (scope, budget, timing) de kern vormen. De geleidelijke detaillering van de brief tot het voorlopig ontwerp, en de toevoeging van betrokkenen aan communicatieschema's, zijn essentiële stappen. Dit stelt studenten in staat om een passend projectdossier op te stellen voor elk type project, met behulp van diverse formaten en communicatieprocedures. Verdere lessen zullen worden behandeld in de volgende colleges, met betrekking tot hoeveelhedenplanning, kostencalculatie en specificaties op het niveau van de bouwconstructie-elementen [66](#page=66). --- # Kwantiteitsopname en kostenraming in bouwprojecten Dit onderwerp behandelt de methoden voor het opstellen van kwantiteitsopnamen en kostenramingen, inclusief de verschillende niveaus van detail, de definitie van bouwcomponenten en de financiële aspecten van projecten. ### 3.1 Het opstellen van een kwantiteitsopname (quantity scheduling) Het doel van de kwantiteitsopname, ook wel een gedetailleerde hoeveelhedenstaat genoemd, is een grondige controle voorafgaand aan de uitvoeringsfase om te verzekeren dat alle werken en bouwcomponenten zijn meegenomen in het projectdossier. De meetmethoden kunnen complex zijn en variëren door vaktradities en regionale meetcodes. Echter, wereldwijd hanteren grotere projecten met gedetailleerde schema's, opgesteld door ontwerpers, Quantity Surveyors (QS) of aannemers, doorgaans de volgende richtlijnen [71](#page=71): * **Meet de installatiewijze:** Elementen die per volume worden geïnstalleerd, worden als volume berekend (bijv. beton). Dunnen lagen of platen worden echter vaker per oppervlakte (m²) berekend, omdat de bekisting een significant deel van de kosten kan vormen. Prefabricage-elementen zoals ramen en deuren worden per stuk geteld. Lineaire elementen zoals dakranden of plinten worden per strekkende meter (m) berekend [71](#page=71). * **Bakstenen muren:** Bij dragende muren die worden afgewerkt, wordt dit per volume berekend, waarbij de muurdikte wordt gespecificeerd. Bij gevelbekleding is een berekening per netto-oppervlakte gebruikelijker, waarbij grote openingen worden afgetrokken [71](#page=71). De kwantiteitsopname van burgerlijke en afwerkingswerken is vaak een mix van algemene regels en de organisatie van specifieke vakgebieden of overheidsvereisten. Het is daarom essentieel om het volgende te doen [71](#page=71): 1. Identificeer hoe een bepaalde hoeveelheid wordt gemeten, inclusief de referentie van de meetmethode (code) [71](#page=71). 2. Geef de maateenheid aan (m, m², m³, stuk, etc.) [71](#page=71). 3. Specificeer hoe de hoeveelheid moet worden beschouwd: als exact en bekend, als een totaalcijfer of als een aangenomen som [71](#page=71). #### 3.1.1 Soorten hoeveelheden * **Vaste hoeveelheid (Fixed Quantity):** Gebruikt wanneer er hoge zekerheid is over de meting, zoals bij nieuwe muren [72](#page=72). * **Aangenomen hoeveelheid (Assumed Quantity):** Gebruikt voor werken waarvan de exacte omvang pas tijdens de uitvoering duidelijk wordt, zoals bij renovaties waarbij verborgen gebreken pas tijdens sloopwerkzaamheden aan het licht komen. Er wordt een berekende schatting gemaakt [72](#page=72). * **Lumpsum (Lump Sum):** Toegepast wanneer het werk een complex geheel is met meerdere kleine interventies, waarbij één prijs wordt gevraagd voor de gehele werkzaamheid (bijv. het maken van een opening in een dragende muur inclusief lintelen en afwerking). De kwantiteit wordt dan meestal op 1 gezet [72](#page=72). * **Toeslag (Allowance) of Presumed Cost:** Gebruikt wanneer het niet mogelijk is om nauwkeurig te meten of de kosten in te schatten, bijvoorbeeld bij nog niet afgerond of gevalideerd ontwerp, of bij in te voegen kunstwerken die nog gecontracteerd moeten worden. De opdrachtgever en ontwerper bepalen een indicatief bedrag, waarna de aannemer een gedetailleerde offerte indient. Na aanvang van de werkzaamheden kan de aannemer een herziening van de toeslag voorstellen [72](#page=72). #### 3.1.2 Het doel van kwantificeren Het primair doel van kwantificeren is het informeren van de ontwerper en de opdrachtgever over de benodigde materialen en middelen (budget). Deze informatie, uitgewerkt in detail, wordt vervolgens gebruikt door de aannemer om een offerte op te stellen. Kwantificering breekt het project op in kleinere, beheersbare eenheden, vergelijkbaar met een Work Breakdown Structure (WBS). Dit creëert een feedbacklus naar het ontwerpproces om aanpassingen te doen voor budget- en materiaalcompliancy tussen scope, budget en timing [72](#page=72). #### 3.1.3 Het niveau van detail van de hoeveelhedenstaat Een hoeveelhedenstaat bevat een inventaris van alle elementen die in het gebouw worden opgenomen. Dit kan variëren van een zeer hoog niveau met weinig detail tot een zeer gedetailleerde staat op het niveau van bouwcomponenten of volumes per maateenheid. Gevorderde BIM-modules kunnen automatisch berekeningen van deze componenten uitvoeren, maar vereisen een gedetailleerde instelling [73](#page=73). * **Hoogste niveau:** Subject, Grootte (bijv. vierkante meter per leerling) en Beschikbaar budget [73](#page=73). * **Tweede niveau:** Onderverdeling naar type ruimtes of structuren (bijv. klaslokalen, gangen, sporthallen) [73](#page=73). * **Dieper niveau:** Gericht op bouwcomponenten, identificeerbaar als meubilair en werk op locatie [73](#page=73). #### 3.1.4 De grenzen van een bouwcomponent De definitie van wat tot een bouwcomponent behoort, kan uitdagend zijn [73](#page=73). * **Inclusieve posten:** Bijvoorbeeld, een buitenmuur kan bestaan uit een dragende binnenmuur, een buitenbekleding en een isolatielaag. Dit kan ook alle bijkomende elementen omvatten, zoals waterkeringen en bevestigingsmiddelen. De specificatietekst zal typisch vermelden dat het werk "inclusief" alle toebehoren is [74](#page=74). * **Grensgevallen:** De luchtdichtheid rond een raamkozijn is een voorbeeld. Dit kan deel uitmaken van de werkzaamheden van de raaminstallateur of een aparte taak zijn van een specialist in luchtdichtingsstrips. De beslissing hangt vaak af van het bouwproces en wie de verantwoordelijkheid draagt [75](#page=75). * **Kruispunten:** Bij knooppunten waar verschillende materialen samenkomen (voeten, daken, hoeken), kan het onduidelijk zijn welk materiaal tot welke component behoort. Dit kan leiden tot discussies over verantwoordelijkheid en kosten. Duidelijke specificatie van de meetmethoden is hier cruciaal [75](#page=75) [76](#page=76). **Conclusie over bouwcomponenten:** De meting van bouwwerken verloopt via werkpakketten en bouwcomponenten. Bouwcomponenten worden beschouwd als integrale eenheden, inclusief alle middelen, methoden en technieken, en secundaire elementen. Speciale aandacht is vereist voor de grenzen en kruispunten om dubbeltelling of vergetelheid te voorkomen [76](#page=76). #### 3.1.5 Start van de kwantiteitsopname De kwantiteitsopname begint met het opbouwen van het projectdossier en het overwegen van de vereiste leveringen en werkzaamheden op locatie. Dit hoofdstuk richt zich op de kwantiteitsaspecten van zowel scope als budget, die nauw met elkaar verbonden zijn. Het proces van het opsplitsen van een ontworpen gebouw in zijn bestanddelen, tot op het niveau van materialen per eenheid of bouwcomponenten per deel, is een eeuwenoud concept [77](#page=77) [78](#page=78). Het organiseren van dergelijke grote materiaal- en arbeidstromen in een project is een gecoördineerde inspanning van vele partijen. De kern hiervan is de eenvoudige handeling van het plannen en tellen. Het gebruik van grotere constructie-elementen met gespecialiseerde installaties, gereedschappen en arbeidskrachten vereist een andere manier van opzetten van bouw-informatie en een andere opsplitsing van het project in elementen die betekenisvol zijn voor deze "geïndustrialiseerde" bouwproductie. De bouwcomponentenmethode is de standaard meetmethode geworden, gebaseerd op het concept van een "bouwcomponentensysteem" als middel om bouw-informatie te organiseren [79](#page=79) [80](#page=80). #### 3.1.6 Methodes voor informele projecten Informele projecten of informele delen van formele projecten worden georganiseerd op basis van beschikbare materialen, gereedschappen, tijd en toegang tot bouwkennis en -informatie. Deze processen produceren een effectieve controle over materialen, werk, gereedschappen en methoden, met directe communicatie, coördinatie en vertrouwen als belangrijkste elementen. De bouwmaterialenindustrie is nog steeds gericht op het kleinste werkcomponent: handarbeid [80](#page=80) [81](#page=81). * **BIM als reactie:** Building Information Modelling (BIM) belooft de digitale omgeving voor de bouwsector te zijn. BIM is gebaseerd op een Work Breakdown Structure (WBS), met een digitale tweeling opgebouwd uit bouwcomponenten in een 3D-model, gekoppeld aan alphanumerieke data. De uitdaging is dat BIM vereist dat alle partijen exact hetzelfde systeem hanteren voor het opbreken van de structuur [82](#page=82). * **Onderliggende theoretische kern: WBS:** De WBS is cruciaal voor projectmanagement, planning en kostenraming. Het opdelen van complexe problemen in kleinere, beter hanteerbare deelproblemen is de basis. BIM gebruikt deze structuur en breidt deze uit tot het niveau van de bouwcomponent, wat bekend is in de kwantiteitsopname voor formele projecten. Het meten via 3D-model-inquiry is de nieuwe methode, maar basiskennis van meten blijft essentieel [82](#page=82) [83](#page=83). #### 3.1.7 Waarom plannen zoals we doen? Er bestaan in elk land codes en regels voor goede praktijk bij het meten van bouwwerken en bouwcomponenten, die meer of minder identiek zijn. Op Europees niveau is er een trend naar harmonisatie. Er is echter geen universeel vaste meetmethode [83](#page=83). * **Regionale verschillen:** Wat in het ene land per volume wordt gemeten, kan in een ander land anders worden benaderd. De specificatieschrijver zal aangeven hoe de volumeberekening voor eenheidsprijzen moet plaatsvinden (bijv. netto theoretisch volume versus werkelijk eindvolume) [84](#page=84). * **Methode en eenheid:** Het is altijd noodzakelijk om de meetmethode en de maateenheid te beschrijven. Dit is nodig voor benchmarking en voor het vergelijken van aanbiedingen van aannemers [84](#page=84). * **Context:** De manier van meten is afhankelijk van de context: wie is de doelgroep van de staat? Is het puur financieel, of gericht op materiaalbestelling? [86](#page=86). **Conclusie over plannen:** Er bestaat geen universele, bindende regel of code die overal van toepassing is. Het is daarom verstandig om altijd te verduidelijken hoe de hoeveelheid wordt gemeten, om vergelijkbare resultaten te garanderen. Klanten hebben zekerheid nodig en vereisen zoveel mogelijk vaste hoeveelheden materialen, manuren en kosten [87](#page=87). #### 3.1.8 Hoe tellen we en waarom? We tellen in niveaus van detail, net als bij de rest van het projectdossier. Veel landen hebben formele teldmethodes op hoog niveau. Informele projecten zijn holistischer, waarbij een eenheid vooral interessant is voor de hoeveelheid materiaal [87](#page=87). **Redenen om te tellen:** 1. **Risico en investering:** Vroeger vereiste de investering in bouwprojecten dat het ontwerp zowel proces- als objectontwerp was. Het instorten van gebouwen tijdens of na de bouw was niet ongewoon door een gebrek aan voorspellende methoden [87](#page=87). 2. **Optimalisatie:** Het omgaan met middelen en risicobeheer heeft geleid tot twee hoofdformaten: bulkmaterialen (zand, cement) en individuele componenten (balken, bakstenen). Kwantificering en accountancy zijn hierbij essentieel. Tegenwoordig, in formele projecten, maakt het optimaliseren van besteltijd, leveringen en constructie het zinvol om te tellen en eventueel een BIM-model te gebruiken [88](#page=88). 3. **Componenten classificeren:** Het identificeren en classificeren van componenten vormt een kruispunt tussen grafische bouw-informatie (tekeningen) en alphanumerieke informatie (planning, specificaties). Dit maakt het mogelijk om informatie over prestaties, werkprocessen, scope, referenties, kwaliteitsvereisten, meetmethoden, kostenonderverdelingen en timingselementen over te brengen [88](#page=88). Bouwcomponenten zijn wijdverspreid in meer geformaliseerde projecten, maar niet in de high-level planning of kostenraming (op basis van typologie en oppervlakte/volume) en ook niet in informele kleine werkzaamheden. In deze gevallen zijn gedetailleerde classificatiesystemen nutteloos. In high-level benaderingen evalueren ervaren ontwerp- of QS-teams op basis van gemiddelde kosten in de industrie en regio, of schatten voor kleine projecten man-dagen en materialen. Dit resulteert in een lumpsum prijszetting [89](#page=89). ### 3.2 Kostenraming (costing) De kostenraming volgt grotendeels dezelfde lijnen als de kwantiteitsopname, afhankelijk van de informele versus de formele aanpak [89](#page=89). #### 3.2.1 Achtergrond en theoretisch kader In informele contexten worden werken soms verricht als gemeenschapsdienst, als dienst aan vrienden of familie, of via reciprociteit en ruilsystemen. In de formelere omgeving van geplande en geïndustrialiseerde bouwprocessen is geld het primaire betaalmiddel. De kosten in de bouw zijn significant en vereisen een grondige aandacht [90](#page=90). **Belangrijke kenmerken van kosten:** 1. **Relatie met waarde:** Kosten hebben een complexe relatie met waarde. De subjectieve waarde kan sterk afwijken van de objectieve kostprijs [90](#page=90). 2. **Psychologische effecten:** Kosten kunnen gemakkelijk worden gemanipuleerd en leiden tot vertroebelde inzichten. Dit kan resulteren in dure keuzes, gebaseerd op vermeende objectieve feiten [90](#page=90). 3. **Tijdsgebondenheid:** Kosten evolueren en zijn onderhevig aan tijdsgebonden effecten zoals inflatie, economische situatie en onderliggende kostenontwikkelingen [90](#page=90). 4. **Verantwoordelijkheid:** Als ontwerpers of projectmanagers dragen we een grote verantwoordelijkheid jegens de geldverstrekker (meestal de opdrachtgever). Het verzwijgen van kostenstijgingen is onprofessioneel [91](#page=91). 5. **Financiële sector:** Kosten hebben een sterke band met de financiële sector via leningen en hypotheken, wat leidt tot de "financialisering" van de gebouwde omgeving en woningnood [91](#page=91). #### 3.2.2 Praktijk van kostenraming Het hoogste niveau van kostenraming is **kapitaalbudgettering**, die voortkomt uit de opdrachtgever of diens adviseurs en aangeeft hoeveel kapitaal voor het project beschikbaar is [92](#page=92). * **Hoog niveau (Capital Budgetting):** Dit is het globale budget dat wordt voorzien voor het project, vaak gebaseerd op overheidssubsidies of commerciële ROI-overwegingen [92](#page=92). * **Voorbeeld (Basisschool):** Op basis van subventioneringsnormen (bijv. euro per m² bruto oppervlakte) en prijsindices kan een hoog-niveau budget worden berekend. Dit leidt tot een globaal budgetdoel [92](#page=92). * **Tweede niveau (Typologie en Grootte):** Hierbij wordt gekeken naar de typologie en grootte van het gebouw en wat het bevat. Kostenramingen per oppervlakte of volume en per ruimtetype worden gedetailleerder en nauwkeuriger [93](#page=93). * **Voorbeeld (Basisschool):** Het globale budget wordt opgesplitst naar verschillende ruimtetypologieën, met bijbehorende eenheidskosten per m² en een subtotal per type ruimte. Hierbij worden ook posten zoals buitenwerken en vaste uitrusting meegenomen, evenals vergoedingen en onvoorziene kosten [93](#page=93). * **Vervolgdetailniveau:** De kosten kunnen verder worden opgesplitst per hoofdwerkpakket (civiele werken, mechanische en elektrische installaties, afwerking). Vaak wordt een ruwe verhouding van 1/3 per hoofdwerkpakket gehanteerd, die vervolgens wordt verfijnd [94](#page=94). * **Verder detailleren:** Op het meest gedetailleerde niveau wordt de kostenraming gesplitst per bouwelement, dat wordt beschouwd als de kleinste relevante eenheid voor bouw-informatie. De eenheidsprijzen moeten worden bepaald op basis van ervaring en onderzoek per projecttype, context en regio, maar de opbouw is universeel [95](#page=95) [97](#page=97). **Kostenopbouw:** * **Formeel project:** Prijs = Kosten (arbeid, materialen, installaties) + Indirecte Kosten (administratieve kosten, HR) + Risico & Winst. De prijs voor een opdrachtgever is typisch Kosten \* 1,27 (inclusief indirecte kosten, risico en winst). Bij opeenvolgende onderaannemers kan de prijs significant stijgen [97](#page=97) [98](#page=98). * **Informele projecten:** De "kosten" worden gedekt door reciprociteit, gemeenschapssteun of ruilhandel. De prijs is meer gebaseerd op de waardering van de inspanning en de onderlinge afspraken [98](#page=98). #### 3.2.3 Kosten in de praktijk Veel landen hebben gestandaardiseerde kostenramingsprocedures, codes en handleidingen. Enkele bronnen zijn [97](#page=97): * BE: Buildwise en NACEBO (C-pro) [97](#page=97). * IT: Camera di commercio van elke regio [97](#page=97). * ES: Ayuntamento van de regionale hoofdstad [97](#page=97). * UK: Chartered QS (vaak achter betaalmuren) [97](#page=97). * US: Minder beschikbaar (aansprakelijkheidskwesties) [97](#page=97). **Vergelijking formeel vs. informeel project (kostenopbouw):** Bij formele projecten is de prijsopbouw hiërarchisch met percentages voor indirecte kosten, risico en winst op verschillende niveaus. Bij informele projecten is de "kostprijs" een wederzijdse waarde en de prijs is gebaseerd op de uitwisseling van diensten of goederen [98](#page=98). #### 3.2.4 Budget en kwantiteit De relatie tussen budget en kwantiteit is cruciaal. De kostenraming begint met het vaststellen van de typologie-gebaseerde CAPEX (Capital Expenditure) [99](#page=99). * **Hoge-niveau kwantiteitsopname:** Gebaseerd op oppervlakte per typologie, verdeeld over hoofdwerkpakketten (civiele werken, afwerking, FFE) [99](#page=99). * **Gecondenseerde hoeveelhedenstaat:** Ontwikkeling van de werkpakketten per type bouwcomponent/element met materiaaldetails en kosten. Dit vereist aannames over materiaalkeuze, diktes en details, wat iteratief kan zijn met de kosten [100](#page=100). * **Informele projecten:** De opzet van de kwantiteitsopname en kostenraming is anders, vaak meer gericht op materiaalhoeveelheden en groepen werkers, of als een totaalprijs [100](#page=100). **Tips voor de teamopdracht:** * Verdeel de oefening binnen het team, waarbij elk lid zich richt op een sectie van de gecondenseerde hoeveelhedenstaat of een specifieke rol opneemt (meten, typen, kosten zoeken, overzicht) [100](#page=100). * De evaluatie van de oefening richt zich op de aanpak van het aannemen/benaderen van bouwcomponenten, maten en materialen voor een zinvolle voorlopige begroting, en de problemen die men tegenkomt bij het gedetailleerder uitwerken van de hoeveelhedenstaat . --- # Tijdbeheer en planning in bouwprojecten Dit hoofdstuk duikt in de cruciale rol van tijdprogrammering binnen bouwprojecten, van globale tijdlijnen tot gedetailleerde planningen, inclusief technieken zoals PERT en Gantt-diagrammen, en de impact van tijd op kosten. ### 7.1 Introductie Tijd is een fundamenteel, maar vaak onderschat aspect van bouwprojecten. Het beïnvloedt kosten, logistiek en de levenscyclus van gebouwen. Hoewel tijdprogrammering een essentieel onderdeel is van elk project, wordt het vaak niet volledig beheerst door ontwerpers, ondanks de significante impact die het heeft. Tijd manifesteert zich op diverse manieren in bouwprojecten, van de slijtage van componenten over decennia tot de directe impact op de kosten door rente tijdens de bouw . De Griekse filosofen onderscheidden twee concepten van tijd: "Kronos", dat verwijst naar gemeten, lineaire tijd, en "Kairos", dat de tijd van het juiste moment of de kwaliteit van tijd representeert. Hoewel we goed zijn in het meten van tijd, is onze perceptie ervan zeer buigzaam en contextafhankelijk, wat commerciële partijen vaak uitbuiten . ### 7.2 Een korte theorie van tijdprogrammering van projecten Tijd wordt gewaardeerd en geteld, onderverdeeld in chronologische tijdvakken zoals seconden, uren, dagen en jaren. In formele projecten is tijd, met name in de vorm van arbeidsuren, vaak de duurste component, zelfs belangrijker dan materiaal. In informele projecten wordt tijd flexibeler benaderd, als een aanpasbare bron met een hoge veerkracht en zonder directe economische consequenties. In formele projecten daarentegen is tijd een kostbare en beperkte bron die betaald moet worden . #### 7.2.1 Tijdinschatting voor tijdprogrammering Tijdprogrammering omvat het organiseren van alle tijdselementen van projectactiviteiten. Dit omvat het identificeren van de duur van elke actie, de afhankelijkheden tussen acties, en contextuele tijdsaspecten zoals studies, administratieve processen en onvoorziene situums. Het primaire doel is het bepalen van de totale doorlooptijd van het project en het helder maken van de planning voor alle betrokken partijen . De basisinformatie voor tijdprogrammering is de duur van een specifieke werkactie per meeteenheid. Dit, vermenigvuldigd met de hoeveelheden en gedeeld door de beschikbare arbeidseenheden, bepaalt de benodigde tijd op locatie. Een voordeel van een goede planning is het kunnen analyseren van de impact van vertragingen op de einddatum, met behulp van de Critical Path Method (CPM) . Hoewel de inschatting van de tijd die een individuele werknemer nodig heeft voor een specifieke taak een benadering is vanwege de stochastische aard van de situatie (persoon en context), worden deze inschattingen cruciaal voor de totale projectkosten. Kleinere projecten zijn vaak relatief duurder vanwege deze stochastiek. Het fijnmazig opbreken van werktijd is de kern van tijdprogrammering en kostencalculatie. Aan het begin van een project ontbreekt echter vaak de gedetailleerde informatie om direct op dit niveau te plannen . De arbeidsuur wordt gebruikt als eenheid om de benodigde tijd aan bouwcomponenten toe te voegen. Door honderden bouwcomponenten te organiseren in een Work Breakdown Structure (WBS), een opsomming van werkzaamheden uitgedrukt in benodigde tijd, ontstaat een gedetailleerde tijdprogrammering. "Tijdprogrammering" is dus het ontwerpen van alle voorziene gebeurtenissen in een samenhangend geheel om het project niet alleen in plaats en vorm, maar ook in tijd te situeren . Statistisch gezien beginnen complexe projecten met een algemene timing die vervolgens wordt opgedeeld in kleinere delen, waarbij de algemene timing later aangepast kan worden. Projecten lopen per definitie in één richting, namelijk de tijdlijn, ongeacht terugkoppelingen of vertragingen . ### 7.3 Tijdprogrammering in bouwprojecten #### 7.3.1 Hoe is tijdprogrammering opgebouwd? Tijdprogrammering volgt een vergelijkbare opbouw als scope en budget, gaande van algemene uitspraken naar gedetailleerde niveaus van individuele bouwcomponenten. Er zijn ruwweg drie hoofdtypen van programmering : 1. **Enkele uitspraken (high level tijdsperiode):** Vaak gebruikt als doelstelling, bijvoorbeeld "het project moet binnen 2 jaar geopend zijn" . 2. **Typologie- of fasegebaseerd:** Gebaseerd op de aard van het project (bv. hotelrenovatie, schoolproject) of op de algemeen aanvaarde doorlooptijd van bepaalde fasen (ontwerp, vergunning, uitvoering). Dit geeft een ruwe, doch bruikbare indicatie zonder gedetailleerde kennis . 3. **Gedetailleerd tot op bouwcomponentniveau:** Identificeert elke specifieke taak en de bijbehorende tijd, inclusief mogelijke vertragingen en connecties met andere acties. Dit niveau van programmering is het gewenste resultaat van een goed proces . #### 7.3.2 Hoe wordt deze tijdprogrammering gematerialiseerd in een planning of representatie? De realisatie van een tijdplanning begint met een ruwe aanpak gebaseerd op streefdata of -perioden, vaak opgenomen in de projectbrief. Dit leidt tot een globale tijdlijn die de verschillende fasen en hun tijdsbestekken weergeeft . * **Niveau 1: Enkele uitspraken:** Dit is een eenvoudige opsomming van datums of tijdsperioden, zoals de start en einde van het project, studies en werken . * **Niveau 2: Typologie of fasegebaseerd:** Hier worden de grotere fases van een project (ontwerp, aanvraag, aanbesteding, constructie) gekoppeld aan geschatte tijdsduren. De tijdsduur wordt vaak uitgedrukt in maanden, inclusief werkdagen en feestdagen, maar exclusief vakanties . * **Niveau 3: Gedetailleerd tot op bouwcomponentniveau:** Zodra de projectinformatie voldoende gedetailleerd is, wordt een gedetailleerde tijdprogramma opgesteld. Dit omvat een reeks acties (studie, administratief, werk) die een bepaalde tijd duren, rekening houdend met mogelijke vertragingen en verbanden met andere acties . ### 7.4 Hoe te beginnen Het uiteindelijke doel is om alle activiteiten op te breken in individuele, telbare acties, wat resulteert in een boomstructuur van activiteiten en vertragingen. Een bouwproject wordt opgedeeld in grote fasen die vervolgens verder worden uitgesplitst naarmate er meer gedetailleerde informatie beschikbaar komt. Meestal begint men bij het begin van het project, tenzij er einddeadlines zijn, wat reverse time programming vereist . De fasen kunnen verder worden onderverdeeld, zoals: * **Fase 1: Ontwerpfase** * 1.1 Voorlopig ontwerp * 1.2 Ontwerp en aanvragen * 1.3 Definitief ontwerp * 1.4 Aanbestedingsfase * **Fase 2: Werkfase** * 2.1 Aanbestedingsreview en gunning * 2.2 Werkpakket 1: Civiele werken * 2.3 Werkpakket 2: Gebouwsbe sluiting * Enzovoort... * **Fase 2.X: Afrondingsfasen** (substantieel, definitief, as-built dossier etc.) . Het basiselement van tijdprogrammering is het opdelen van een project in kleinere eenheden totdat er nauwkeurige uitspraken gedaan kunnen worden over wat er nodig is voor een activiteit of product: de benodigde materialen, de benodigde tijd (werkuren) en de benodigde middelen (mensen, machines). Dit vormt de Work Breakdown Structure (WBS) . > **Tip:** De precisie van de tijdprogrammering moet overeenkomen met het detailniveau van de kennis die op dat moment in het project beschikbaar is. Te veel of te weinig detail kan leiden tot onnauwkeurigheid . ### 7.5 Een korte overzicht van recente tijdprogrammeringstechnieken Hoewel timing door de eeuwen heen een rol heeft gespeeld, begon de systematische tijdprogrammering pas aan het begin van de 20e eeuw, gedreven door de behoefte aan kortere productietijden, systeemdenken en nieuwe technologieën. Grote projecten zoals die van de Amerikaanse marine en NASA in de vorige eeuw vereisten een veel grotere precisie in timing, wat leidde tot de formalisering van tijdprogrammering . De Work Breakdown Structure (WBS) werd de basis voor deze methoden, waarbij projecten werden opgedeeld in kleine, meetbare eenheden van werk (bv. tijd per vierkante meter metselwerk). Door afhankelijkheden en onderlinge relaties tussen deze activiteiten te definiëren, kon de totale doorlooptijd van het project worden vastgesteld . Twee belangrijke methoden die hieruit voortkwamen waren de PERT-techniek en het GANTT-systeem. De Critical Path Method (CPM) is een toepassing die bovenop PERT of GANTT kan worden gebruikt om de kortste mogelijke projectduur te bepalen en kritieke activiteiten te identificeren. Tegenwoordig wordt de Gantt-chart het meest gebruikt voor tijdsplanning, vaak met behulp van gespecialiseerde software. De WBS is ook de basis voor alle BIM-software en methodologieën . #### 7.5.1 PERT = Program Evaluation Review Technique PERT is een techniek waarbij een actie start wanneer iets klaar is om te beginnen. Het bepaalt de duur van de activiteit tot het volgende evaluatiepunt. De methode creëert een netwerkdiagram van activiteiten en hun afhankelijkheden . #### 7.5.2 De GANTT chart Een Gantt-chart is in essentie een staafdiagram, verrijkt met relationele aspecten tussen activiteiten. Het is genoemd naar Henry Gantt, die de methode begin 20e eeuw ontwikkelde. Een Gantt-chart toont activiteiten afgezet tegen tijd of kosten, inclusief duur, geplande datums en voortgang . Wanneer speciale datums (mijlpalen) worden weergegeven in plaats van activiteiten, is dit vergelijkbaar met een Gantt-chart en vooral nuttig voor hoog-niveau tijdprogramma rapportages. Alle grafische representatietechnieken, inclusief Gantt, verwerken de WBS-elementen tot een grafische weergave van hun onderlinge afhankelijkheden en plaatsing in de tijd . ### 7.6 Praktijk van tijdprogrammering De praktijk van tijdprogrammering varieert afhankelijk van het detailniveau en de projectontwikkeling. #### 7.6.1 High level aan het begin van het project De projectmissie moet altijd vergezeld gaan van een tijdsindicatie. Indien niet, is het raadzaam om een redelijke tijdsduur te specificeren. Verwijzingen naar vergelijkbare projecten en gesprekken met professionele collega's zijn gebruikelijke bronnen voor informatie. Deadlines, indien door de opdrachtgever gesteld, zijn absolute en vaste datums die als startpunt kunnen dienen voor tijdprogrammering . Op dit niveau is timing een globale tijdlijn of eenvoudige tekstuele uitspraken . #### 7.6.2 Mid-level tijdprogrammering in de voorlopige ontwerpfase Op een algemeen niveau van gebouwtypologie en budget kan een grove schatting worden gemaakt van de benodigde tijd voor de belangrijkste onderdelen: studies, aanvragen, aanbesteding en werken. Hierbij moet, net als bij budgettering, een 'envelopsystematiek' worden toegepast, waarbij toleranties en onzekerheden worden meegenomen . > **Voorbeeld:** Voor een klein huisproject zou dit er als volgt uit kunnen zien : > > | Activiteit | M1 | M2 | M3 | M4 | M5 | M6 | M7 | M8 | M9 | M10 | M11 | M12 | M13 | M14 | M15 | M16 | > |-----------------|----|----|----|----|----|----|----|----|-----|-----|-----|-----|-----|-----|-----|-----| > | Ontwerp | #### | #### | #### | | | | | | | | | | | | | | > | Aanvraag | | | | #### | #### | #### | | | | | | | | | | | > | Aanbesteding | | | | | | #### | #### | | | | | | | | | | > | Constructie | | | | | | | | #### | #### | #### | #### | #### | #### | #### | #### | | > | Opening | | | | | | | | | | | | | | | | #### | Deze planning is slechts een tussenstap en zal bij updates worden aangepast . Ook in de ontwerpfase zelf is timing en sequentie essentieel. Het vereist een zorgvuldige overweging van de timing van de input van verschillende consultants (structureel, mechanisch, etc.) en de juiste momenten voor hun samenwerking. Slechte timing in deze fase kan leiden tot kostbare tijdverliezen en kwaliteitsverlies . Een gedetailleerde tijdprogrammering, bijvoorbeeld met een Gantt-chart, kan ook complexe scenario's zoals 'fast-track' laten zien, waarbij activiteiten gelijktijdig worden uitgevoerd om de doorlooptijd te verkorten. Dit vereist een zeer ervaren programmeur en strikte controle . Het proces van tijdprogrammering is stapsgewijs: 1. **Startpunt:** Een 'schone lei' met een startdatum en een aanname over een einddatum . 2. **Grote fasen:** Deze worden vervolgens verder gedetailleerd . 3. **Connecties en afhankelijkheden:** Het is cruciaal om de conditionele verbanden tussen activiteiten te definiëren. De praktijk leert echter dat de bouwplaats altijd leidend is, en een goede planner weet hoe activiteiten het beste te sequencen . De programmering van tijd is een toegepaste ontwerpactiviteit die de best practices van de bouwsector volgt, maar ook de 'ontwerper' vrijheid biedt om studies en werkzaamheden te organiseren voor het beste projectresultaat . > **Voorbeeld:** Een duidelijke representatie van activiteiten met pijlen die aangeven hoe taken elkaar opvolgen of met een bepaalde vertraging/versnelling starten . #### 7.7 Over de fasen ##### 7.7.1 Ontwerpfase Standaard tijdperiodes voor ontwerptaken zijn in de bouwsector moeilijk te definiëren vanwege de hoge contextualiteit. Echter, data over manuren per jaar tonen een relatie tussen het honorarium en de bestede tijd, waarbij ontwerpbureaus vaak zoveel aan een project werken als het honorarium toelaat . Het berekenen van de benodigde tijd en de connecties met andere taken vereist budgettering om de omvang van het werk te bepalen . ##### 7.7.2 Werkfasen Tijdperiodes voor werkfasen zijn te vinden in gespecialiseerde bronnen, vaak per regio en per vakgebied, of door desktoponderzoek en observaties ter plaatse. Observatie ter plaatse is de meest waardevolle bron van informatie voor tijdprogrammering . --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Projectmanagement | Het organiseren, plannen en beheren van middelen om een specifiek projectdoel binnen een bepaalde tijd en budget te bereiken. | | Scope | De reikwijdte en grenzen van een project, inclusief alle uit te voeren taken en te leveren resultaten. | | Budget | Het financiële plan dat de verwachte kosten voor een project bevat, inclusief alle benodigde middelen en uitgaven. | | Tijdlijnen | Een schema dat de geplande volgorde en duur van projectactiviteiten weergeeft, van begin tot eind. | | Bouw-informatie | Alle informatie die nodig is om een bouwproject te realiseren, inclusief ontwerpinformatie, specificaties, planningen en documentatie. | | Modelleren | Een ontwerpaanpak waarbij een fysiek of digitaal model wordt gemaakt van een object of structuur om het ontwerp te visualiseren en te evalueren. | | Prototyping | Een ontwerpaanpak waarbij een functioneel model of testversie van een product wordt gemaakt om prestaties te evalueren en te verbeteren. | | Project Bestand | Een container die alle gedocumenteerde informatie en communicatie van een project verzamelt en up-to-date houdt gedurende de projectcyclus. | | Brief | Een beknopte, duidelijke en volledige opsomming van wat een bouwproject moet bereiken en/of bevatten, inclusief locatie, kosten en tijdlijn. | | Kwantiteitsopname (Quantity Surveying) | Het proces van het meten en tellen van alle materialen, arbeid en uitrusting die nodig zijn voor de voltooiing van een bouwproject. | | Kostenraming (Costing) | Het proces van het schatten van de financiële kosten die gepaard gaan met de materialen, arbeid en andere middelen die nodig zijn voor een bouwproject. | | Werkonderverdelingsstructuur (Work Breakdown Structure - WBS) | Een hiërarchische indeling van het totale werk van een project in kleinere, beheersbare componenten of taken. | | RACI-schema | Een matrix die rollen en verantwoordelijkheden definieert voor taken binnen een project: Responsible, Accountable, Consulted, Informed. | | Specificaties | Gedetailleerde documenten die de vereisten voor materialen, prestaties, installatie en afwerking van bouwcomponenten beschrijven. | | Gantt-diagram | Een staafdiagram dat de projectplanning en de voortgang van activiteiten over tijd weergeeft, met vermelding van onderlinge afhankelijkheden. | | PERT (Program Evaluation Review Technique) | Een projectmanagementtechniek die wordt gebruikt voor het plannen en beheren van projecten, met focus op de kritieke pad en tijdschattingsmethoden. | | Kritieke Pad Methode (Critical Path Method - CPM) | Een projectmanagementtechniek die de reeks kritieke activiteiten identificeert die de totale duur van een project bepalen. | | Offerte | Een gedetailleerd voorstel van een aannemer die de kosten en voorwaarden voor de uitvoering van een bouwproject beschrijft. | | Bouwvergunning | Een officiële toestemming van de overheid om een bouwproject te starten, gebaseerd op naleving van bouwvoorschriften en -regelgeving. | | Aannemer | Een persoon of bedrijf dat contracteert om bouw- of reparatiewerkzaamheden uit te voeren. | | Architect | Een professional die verantwoordelijk is voor het ontwerpen van gebouwen en structuren, rekening houdend met esthetiek, functionaliteit en veiligheid. | | Civiele Werkzaamheden | Bouwwerkzaamheden die betrekking hebben op de grond, zoals funderingen, infrastructuur en grondwerken. | | Mechanische Installaties | Systemen voor verwarming, ventilatie, airconditioning (HVAC) en sanitair in gebouwen. | | Afwerkingen | De laatste afwerkingen van een gebouw, zoals schilderwerk, vloerbedekking, tegelwerk en decoratieve elementen. | | Informele Projecten | Projecten die niet strikt voldoen aan formele procedures of documentatie, vaak gebaseerd op mondelinge afspraken en vertrouwen. | | Formele Projecten | Projecten die strikt voldoen aan formele procedures, documentatie en contractuele afspraken. | | Kapitalbudgettering (Capital Budgeting) | Het proces van het plannen en beheren van investeringen voor langetermijnprojecten, zoals de bouw van gebouwen. | | ROI (Return on Investment) | De winstgevendheid van een investering, uitgedrukt als een percentage van de oorspronkelijke investering. | | Fast-track | Een projectmanagementstrategie waarbij projectactiviteiten tegelijkertijd worden uitgevoerd om de totale projectduur te verkorten. | | Bouwcomponent | Een afzonderlijk, identificeerbaar deel van een gebouw, zoals een muur, raam of deur, dat afzonderlijk kan worden gekwantificeerd en gespecificeerd. | | Gebouwgebonden Installaties | Technische systemen die binnen een gebouw worden geïnstalleerd, zoals elektrische installaties, loodgieterswerk en HVAC. | | Gebouwmassa | De totale hoeveelheid materiaal die in een gebouw wordt gebruikt, gemeten in volume, gewicht of oppervlakte. | | Levenscyclusanalyse | Een evaluatie van de milieu-impact van een product of gebouw gedurende zijn gehele levensduur, van productie tot verwijdering. | | Duurzaamheid | Het vermogen om te voldoen aan de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om aan hun eigen behoeften te voldoen in gevaar te brengen. | | Financiële Sector | De instellingen en markten die betrokken zijn bij financiële transacties, zoals banken, beleggingsfondsen en verzekeringsmaatschappijen. | | Commons | Gemeenschappelijke goederen en bronnen die gedeeld worden door een gemeenschap, zoals natuurlijke hulpbronnen, openbare ruimtes en kennis. | | Huishoudens | Eenheden van personen die samenwonen en een huishouden vormen, die een belangrijke rol spelen in consumptie en arbeidsuren. | | Staat | De overheidsinstantie die verantwoordelijk is voor het organiseren van maatschappelijke diensten, wetgeving en infrastructuur. | | Markt | Het economische systeem van vraag en aanbod, waar goederen en diensten worden verhandeld en geprijsd. | | Duidelijke Waarmerking (Clear Statement) | Een duidelijke en ondubbelzinnige communicatie van informatie, cruciaal voor het vermijden van misverstanden in projecten. | | Gedeelde Kennis (Shared Knowledge) | Informatie die bekend en begrepen wordt door een specifieke groep, zoals professionals binnen een bepaald vakgebied. | | Privékennis (Private Knowledge) | Informatie die alleen bekend is bij een individueel persoon of een kleine groep, vaak specialistische kennis. | | Common Knowledge | Kennis die algemeen bekend is bij het publiek, vaak gebaseerd op alledaagse ervaringen en observaties. | | Bouwteam | Een groep van professionals, waaronder architecten, ingenieurs en aannemers, die samenwerken aan een bouwproject. | | Nader Order (Further Order) | Een extra bestelling of wijziging van werkzaamheden die buiten het oorspronkelijke contract vallen. | | Werkrapporten (Work Reports) | Documenten die de voortgang, status en eventuele problemen van werkzaamheden tijdens een project beschrijven. | | Acceptaties | Formele goedkeuringen van voltooide werkzaamheden of leveringen, die de voltooiing van projectfasen markeren. | | "As Built" Dossier | Een set documenten die de uiteindelijke staat van een gebouw of project weergeeft, inclusief alle wijzigingen die tijdens de constructie zijn aangebracht. |