Hoofdstuk 15_geriatrie 1.3_2024.pptx

# Mantelzorg en de kenmerken ervan Dit onderwerp verkent de essentie van mantelzorg, inclusief de definities, kenmerken, verschillende vormen, de beleving van mantelzorgers en de samenwerking met professionals. ### 1.1 Definitie van mantelzorg Mantelzorg wordt gedefinieerd als informele zorg verleend door een natuurlijk persoon, vanuit een sociale of emotionele band, aan één of meerdere personen. Deze zorg wordt niet beroepsmatig verleend en omvat meer dan occasionele hulp in het dagelijks leven. In de praktijk overkomt mantelzorg veel mensen en is het niet altijd een bewuste keuze. ### 1.2 Kenmerken van mantelzorg De kernkenmerken van mantelzorg omvatten: * **Natuurlijk persoon:** De zorgverlener is een individu, geen instelling. * **Sociale of emotionele band:** De relatie met de ontvanger is gebaseerd op familiebanden, vriendschap of een andere persoonlijke connectie. * **Niet beroepsmatig:** De zorgverlener ontvangt geen salaris voor de verleende zorg. * **Meer dan occasionele hulp:** De hulp gaat verder dan een incidentele gunst en is meer dan eenmalig iets doen voor een buurvrouw. Dit onderscheidt het van vrijwilligerswerk, dat vaak is afgebakend in tijd, georganiseerd en verzekerd is. * **Diversiteit in zorg:** Mantelzorg is zeer divers en kan worden onderverdeeld in vier hoofdcategorieën: * Huishoudelijke taken * Persoonsverzorging * Emotionele ondersteuning * Administratieve ondersteuning ### 1.3 De omvang van mantelzorg In Vlaanderen verleent 38% van de volwassenen van 18 jaar en ouder mantelzorg. De meest voorkomende relatie voor het verlenen van mantelzorg is die van kinderen aan ouders en partners aan elkaar. Een op de acht mantelzorgers verleent zorg aan een ander familielid of een andere persoon dan een partner of ouder. ### 1.4 Demografische aspecten van mantelzorgers Mantelzorg wordt het meest verleend door personen tussen 55 en 64 jaar. Hoger opgeleiden zijn vaker mantelzorger. Ongeveer 70% van de mantelzorgers is vrouw. Er is een overlap tussen vrijwilligerswerk en mantelzorg. ### 1.5 De beleving van de mantelzorger De beleving van mantelzorg is tweeledig: * **Positieve aspecten:** Mantelzorg kan als een verrijking worden ervaren, waarbij men geniet van de tijd met naasten en het gevoel heeft van betekenis te zijn. * **Negatieve aspecten:** Mantelzorg kan leiden tot stress, langdurige belasting, het gevoel tekort te schieten en overbelasting. Dit kan zich uiten in lichamelijke, psychische en gedragsmatige klachten. Relatiestress is een ernstige vorm van negatieve beleving. De balans tussen draagkracht en draaglast is cruciaal. Wanneer de draaglast de draagkracht overstijgt, kan dit leiden tot overbelasting. ### 1.6 Samenwerking met professionals De samenwerking tussen mantelzorgers en professionele zorgverleners is een complex proces. Het delen van kennis en informatie kan drempels verlagen en voordelen bieden voor de mantelzorger, zoals geruststelling, advies en het creëren van ruimte. Het te lang wachten met hulp zoeken, gebrek aan kennis en informatie, en drempels bij de overgang naar professionele zorg zijn veelvoorkomende problemen. ### 1.7 Ontspoorde zorg Ontspoorde zorg treedt op wanneer mantelzorg door overbelasting de grens van goede zorg overschrijdt. Dit is niet noodzakelijk kwaadwillig; zowel de mantelzorger als de zorgvrager kunnen slachtoffer zijn van de situatie en zouden het beiden anders willen zien. Redenen voor ontspoorde zorg zijn vaak een combinatie van factoren: * **Moeilijkheden met combineren:** Ondernemen van professionele activiteiten met mantelzorg kan zwaar zijn. * **Onmacht:** Gevoelens van onmacht door te veel zorgvragen, wat kan leiden tot verwaarlozing of frustraties. * **Onkunde:** Fysiek niet in staat zijn de zorg te verlenen of niet over de juiste vaardigheden beschikken. * **Onwetendheid:** Gebrek aan kennis over de aandoening, het omgaan met de zorgvrager of een gebrek aan besef van de gevolgen van bepaalde handelingen. ### 1.8 Ouderenmis(be)handeling Ouderenmis(be)handeling is het van alle tijden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat één op de zes ouderen hiermee te maken krijgt, en één op de vier in een instelling. Het betreft een situatie waarbij sprake is van persoonlijke of professionele relatie en de oudere (meestal ouder dan 60 jaar) meestal gedeeltelijk of volledig afhankelijk is. Mis(be)handeling hoeft niet herhaaldelijk te zijn. Er wordt onderscheid gemaakt tussen actieve en passieve mis(be)handeling. #### 1.8.1 Risicofactoren voor ouderenmis(be)handeling Er zijn risicofactoren bij zowel de oudere als de pleger: * **Bij de oudere:** * Toenemende afhankelijkheid * Ingrijpende gebeurtenissen (bv. verlies van gezondheid of mobiliteit) * Sociaal isolement * **Bij de pleger:** * Verslavingsproblematiek * Persoonlijkheidskenmerken * Onkunde of onwetendheid * Overbelasting * Familiegeschiedenis #### 1.8.2 Vormen van ouderenmis(be)handeling Vormen van ouderenmis(be)handeling omvatten: * Lichamelijk * Psychisch * Financieel/materieel * Seksueel * Verwaarlozing * Schending van de rechten (bv. recht op vrijheid, privacy, zelfbeschikking) #### 1.8.3 Juridische aspecten en hulpverlening bij ouderenmis(be)handeling * **Melden:** In geval van ouderenmis(be)handeling (thuis) kan men contact opnemen met hulplijnen zoals 1712 of de Woonzorglijn (voor geresideerde ouderen). * **Bemiddeling en maatregelen:** De procureur zal eerst bemiddeling voorstellen alvorens een rechtszaak aan te spannen, gericht op herstel en een voor alle partijen aanvaardbare nieuwe situatie. * **Gerechtelijke beschermingsmaatregelen:** Dit kan variëren van bewindvoering tot opname in een zorginstelling. * **Beschermende observatiemaatregel:** Vanaf 1 januari 2025 treedt nieuwe wetgeving in werking die als doel heeft diagnose en evaluatie te faciliteren, gevolgd door een behandelplan. Dit start met een periode van 48 uur (voorheen gedwongen opname). --- # Ontspoorde zorg en ouderenmis(be)handeling Dit onderwerp behandelt mantelzorg die door overbelasting de grens van goede zorg overschrijdt (ontspoorde zorg) en de verschillende vormen van mis(be)handeling van ouderen, inclusief risicofactoren en juridische stappen. ### 2.1 Mantelzorg Mantelzorg wordt gedefinieerd als informele zorg verleend door een natuurlijk persoon vanuit een sociale of emotionele band aan één of meerdere personen. Deze zorg is niet beroepsmatig, gaat verder dan occasionele hulp, en is gericht op het ondersteunen in het dagelijks leven. Kinderen en partners zijn de meest voorkomende mantelzorgers. Hoewel het soms als een onvermijdelijkheid wordt ervaren, is het geen bewuste keuze en kan het voorkomen worden. Ongeveer 38% van de volwassenen verleent mantelzorg. Dit kan variëren van huishoudelijke taken en persoonsverzorging tot emotionele ondersteuning en administratieve hulp. De meeste mantelzorgers bevinden zich in de leeftijdscategorie van 55 tot 64 jaar, zijn hoger opgeleid, en 70% van de mantelzorgers zijn vrouwen. Vrijwilligerswerk en mantelzorg kunnen hand in hand gaan. #### 2.1.1 Beleving van de mantelzorger De beleving van mantelzorgers kan zowel positief als negatief zijn. Enerzijds kan het als een verrijking worden ervaren, waarbij de mantelzorger geniet van het samenzijn met naasten en het gevoel heeft van betekenis te zijn. Anderzijds kan het leiden tot stress, een langdurige belasting en het gevoel tekort te schieten. De balans tussen draagkracht en draaglast is hierbij cruciaal; een te hoge draaglast kan leiden tot overbelasting, met lichamelijke, psychische en gedragsmatige gevolgen. Relatiestress binnen het gezin door mantelzorg is een ernstig gevolg. #### 2.1.2 Samenwerken met mantelzorgers Professionele zorgverleners worden geconfronteerd met een complex proces bij het samenwerken met mantelzorgers. Het is belangrijk om kennis en informatie te delen en drempels te verlagen om mantelzorgers te betrekken. Voordelen voor de mantelzorger hierbij zijn geruststelling, advies en het creëren van ruimte. ### 2.2 Ontspoorde zorg Ontspoorde zorg wordt gedefinieerd als mantelzorg die door overbelasting de grens van goede zorg overschrijdt. Hierbij is er geen sprake van kwade opzet; zowel de mantelzorger als de zorgvrager zijn vaak slachtoffers van de situatie en wensen de situatie anders. #### 2.2.1 Redenen voor ontspoorde zorg Een combinatie van factoren kan leiden tot ontspoorde zorg: * **Onmacht:** De situatie is te veel om te hanteren, wat kan leiden tot verwaarlozing en frustraties. Dit kan mede ontstaan door de moeilijkheid om mantelzorg te combineren met een baan. * **Onkunde:** De mantelzorger is fysiek niet in staat de zorg te verlenen of beschikt niet over de juiste vaardigheden. * **Onwetendheid:** Er is een gebrek aan kennis over de zorgbehoefte of de gevolgen van bepaalde handelingen. ### 2.3 Ouderenmis(be)handeling Ouderenmis(be)handeling is een begrip dat al langer bestaat. Wereldwijd wordt geschat dat één op de zes ouderen hieraan wordt blootgesteld, terwijl het bij twee op de vier ouderen op een bepaalde manier voorkomt. De plegers zijn divers, en de mis(be)handeling wordt vaak laat ontdekt. #### 2.3.1 Definitie van ouderenmis(be)handeling Ouderenmis(be)handeling kan worden gedefinieerd als elke vorm van mishandeling van een persoon van 60 jaar of ouder, waarbij sprake is van een persoonlijke of professionele relatie. Het hoeft niet herhaaldelijk te zijn. Vaak zijn de slachtoffers gedeeltelijk of volledig afhankelijk, wat zich kan uiten in verschillende vormen van afhankelijkheid. Er kan sprake zijn van actieve of passieve mis(be)handeling. #### 2.3.2 Risicofactoren Er zijn diverse risicofactoren die ouderenmis(be)handeling kunnen bevorderen: **Bij de oudere:** * Toenemende afhankelijkheid * Ingrijpende gebeurtenissen (zoals dood, verlies van gezondheid of mobiliteit) * Sociaal isolement **Bij de pleger:** * Verslavingsproblematiek * Persoonlijkheidskenmerken van de pleger * Onkunde of onwetendheid * Overbelasting * Familiegeschiedenis #### 2.3.3 Vormen van ouderenmis(be)handeling De vormen van ouderenmis(be)handeling kunnen divers zijn en omvatten: * **Lichamelijk:** Fysiek geweld. * **Psychisch:** Emotioneel geweld, vernedering, intimidatie. * **Financieel/materieel:** Misbruik van geld of eigendommen. * **Seksueel:** Seksuele uitbuiting of ongepast gedrag. * **Verwaarlozing:** Het nalaten te voorzien in basisbehoeften. * **Schending van de rechten:** Het ontzeggen van fundamentele rechten zoals vrijheid, privacy of zelfbeschikking. #### 2.3.4 Juridische stappen en hulp bij ouderenmis(be)handeling **Melden ouderenmishandeling:** * **Thuis:** In gevallen van ouderenmis(be)handeling thuis, zijn er specifieke hulplijnen beschikbaar. * **Hulplijn 1712:** Een algemene hulp- en infolijn voor geweld, misbruik en kindermishandeling. * **Woonzorglijn:** Specifiek voor ouderen die verblijven in woonzorgcentra. **Bemiddeling en maatregelen:** De procureur zal in eerste instantie bemiddeling voorstellen boven een gerechtelijke procedure. Dit is gericht op herstel en het tot stand brengen van een aanvaardbare nieuwe situatie voor alle betrokkenen. **Gerechtelijke beschermingsmaatregelen:** Indien bemiddeling niet volstaat, kunnen gerechtelijke beschermingsmaatregelen worden ingeschakeld, zoals: * **Bewindvoering:** Beheer van financiële zaken of andere aspecten van het leven van de oudere door een bewindvoerder. * **Opname in een zorginstelling:** Gedwongen plaatsing in een instelling ter bescherming. * **Beschermende observatiemaatregel:** Sinds 1 januari 2025 van kracht, deze maatregel is bedoeld voor diagnose en evaluatie. Hierna kan een behandelplan worden opgesteld. Dit start met een periode van 48 uur (vergelijkbaar met de vroegere gedwongen opname), waarna verdere stappen worden bepaald. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Vermaatschappelijking van de zorg | Het streven om mensen met beperkingen, chronisch zieken, kwetsbare ouderen en andere kwetsbare groepen een eigen zinvolle plaats in de samenleving te laten innemen, hen te ondersteunen en de zorg zoveel mogelijk geïntegreerd in de samenleving te laten verlopen. | | Mantelzorg | Informele zorg verleend door een natuurlijke persoon vanuit een sociale of emotionele band, niet beroepshalve en meer dan occasionele hulp, gericht op één of meer personen in hun dagelijks leven. | | Extramuralisering | De tendens om zorg en diensten die voorheen binnen instellingen werden verleend, zoveel mogelijk buiten de instelling, in de eigen omgeving van de cliënt, aan te bieden. | | Empowerment | Het proces waarbij individuen of groepen meer controle krijgen over hun eigen leven en beslissingen, vaak door middel van het vergroten van hun kennis, vaardigheden en zelfvertrouwen. | | Draaglast | De totale belasting die een mantelzorger ervaart, bestaande uit fysieke, emotionele, sociale en financiële aspecten van de zorgverlening. | | Draagkracht | Het vermogen van een mantelzorger om de zorglast te hanteren, rekening houdend met eigen fysieke en psychische gesteldheid, sociale steun en copingvaardigheden. | | Ontspoorde zorg | Mantelzorg die door overbelasting de grenzen van goede en veilige zorg overschrijdt, zonder dat er sprake is van kwade opzet, waarbij zowel de zorgverlener als de ontvanger slachtoffer van de situatie kunnen zijn. | | Ouderenmis(be)handeling | Elke vorm van schadelijke handeling of nalaten van handelen die ouderen boven de 60 jaar treft, plaatsvindt binnen een persoonlijke of professionele relatie en leidt tot schade of leed. Dit kan zowel actief als passief gebeuren. | | Schending van de rechten | Het overtreden van fundamentele rechten van ouderen, zoals het recht op vrijheid, privacy en zelfbeschikking, wat kan voorkomen binnen het kader van ouderenmis(be)handeling. | | Bewindvoering | Een gerechtelijke beschermingsmaatregel waarbij een bewindvoerder wordt aangesteld om het vermogen van een persoon die niet meer in staat is zijn financiële belangen zelf te beheren, te beheren. |