De EU als een gedifferentieerde rechtsorde.pptx

# Differentiatie binnen de EU Het onderwerp 'differentiatie binnen de EU' behandelt de diverse manieren waarop EU-lidstaten wetgeving toepassen, waaronder overgangsperiodes, opt-outs en nauwere samenwerking tussen specifieke lidstaten. ## 1. Differentiatie binnen de EU EU-wetgeving wordt niet door alle lidstaten op dezelfde wijze en op hetzelfde moment toegepast. Dit fenomeen van differentiatie kent verschillende vormen, waaronder overgangsperiodes voor nieuwe lidstaten, de mogelijkheid tot opt-outs die in de verdragen zijn vastgelegd, en nauwere samenwerkingsverbanden tussen een beperkt aantal lidstaten om specifieke EU-doelstellingen te verwezenlijken. ### 1.1 Overgangsperiodes en opt-outs Na de toetreding van nieuwe lidstaten worden vaak overgangsperiodes ingesteld waarin deze landen de tijd krijgen om EU-wetgeving volledig toe te passen. Daarnaast bestaan er 'opt-outs', die in de EU-verdragen zijn opgenomen. Deze stellen lidstaten in staat om bepaalde beleidsterreinen of integratiestappen niet te volgen. Voorbeelden hiervan zijn de opt-out van Denemarken ten aanzien van de eurozone en de opt-out van Ierland met betrekking tot de Schengenzone. ### 1.2 Nauwere samenwerking Nauwere samenwerking tussen een beperkt aantal lidstaten is een mechanisme om de integratie voort te stuwen wanneer een consensus onder alle lidstaten niet haalbaar is binnen een redelijke termijn. * **Juridische basis:** De bepalingen hiervoor zijn voornamelijk te vinden in Artikel 20 VEU en Artikel 326-334 VWEU. * **Voorwaarden voor nauwere samenwerking:** * Er moeten minimaal negen deelnemende lidstaten zijn. * De samenwerking moet gericht zijn op het verwezenlijken van EU-doelstellingen en -belangen, en het versterken van het integratieproces. * De doelstellingen mogen niet binnen een redelijke termijn door de EU als geheel kunnen worden bereikt. * De samenwerking mag niet in strijd zijn met bestaande Europese regelgeving, met name wat betreft de interne markt. * Nauwere samenwerking is niet mogelijk in domeinen waar de EU exclusief bevoegd is. * Het proces vereist machtiging van de Raad (met gekwalificeerde meerderheid van stemmen) op voorstel van de Commissie en goedkeuring van het Europees Parlement. * Niet-deelnemende lidstaten kunnen later aansluiten. * **Voorbeeld:** Verordening (EU) nr. 1259/2010 inzake de toepasselijkheid van het recht op echtscheiding en scheiding van tafel en bed. * **Permanente Gestructureerde Samenwerking (PESCO):** Specifiek voor militaire aangelegenheden is er de permanente gestructureerde samenwerking (PESCO) onder Artikel 42, lid 6, en Artikel 46 VEU. ### 1.3 De eurozone De eurozone, het economische en monetaire unie van lidstaten die de euro als munt hebben aangenomen, kent eveneens vormen van differentiatie. * **Toetredingscriteria:** De Maastrichtcriteria, vastgelegd in Artikel 140 VWEU, bepalen de voorwaarden voor toetreding tot de Economische en Monetaire Unie (EMU). Momenteel zijn er twintig lidstaten die de euro gebruiken. * **Derogaties:** Denemarken heeft een opt-out van de eurozone, vastgelegd in Protocol nr. 16. Lidstaten die onder een derogatie vallen, kunnen deze derogatie intrekken volgens de procedure in Artikel 140, lid 2, VWEU. #### 1.3.1 De eurocrisis en de impact daarvan De eurocrisis heeft geleid tot versterkte economische governance en stabiliteitsmechanismen binnen de eurozone. * **Maastrichtcriteria en Stabiliteits- en Groeipact:** Deze instrumenten, opgericht in 1997, waarborgen discipline in de overheidsfinanciën na toetreding tot de eurozone. * **Buitensporigtekortprocedure:** Artikel 126 VWEU voorziet in procedures om tekorten aan te pakken. De Griekse begrotingscrisis in 2009, waarbij het tekort aanzienlijk hoger uitviel dan voorspeld, leidde tot dalende koersen van Grieks staatspapier en stijgende rentepremies, niet alleen voor Griekenland maar ook voor andere landen met een hoge staatsschuld zoals Portugal, Spanje, Italië en België. * **Aanpak van de eurocrisis:** * **Noodfondsen:** Initieel ad hoc fondsen, later uitgebreid tot een permanent Europees Stabilisatiemechanisme (ESM). * **Preventieve maatregelen:** * Het 'sixpack' versterkte het Stabiliteits- en Groeipact, inclusief sancties. * Het 'twopack' versterkte de monitoring van de begrotingen van lidstaten, onder meer via het Europees semester. * Het Begrotingspact (Fiscal Compact) verplichtte lidstaten onder andere tot het opnemen van een schuldenrem in hun nationale grondwetten. * **Bankenunie:** Omvat gemeenschappelijk bankentoezicht voor de eurozone. #### 1.3.2 De eurocrisis voor het Hof van Justitie * **Zaak Pringle (C-370/12):** Deze zaak betrof de compatibiliteit van het Europees Stabilisatiemechanisme (ESM) met de 'no bail-out' clausule (Artikel 125, lid 1, VWEU). * Het Hof van Justitie oordeelde dat de invoeging van Artikel 136, lid 3, VWEU de oprichting van een stabiliteitsmechanisme toestaat, mits dit onontbeerlijk is voor de stabiliteit van de eurozone. * Financiële steun via een dergelijk mechanisme is compatibel met Artikel 125 VWEU indien: * De betrokken lidstaat zelf verantwoordelijk blijft voor zijn schulden ten opzichte van schuldeisers. * De steun is gebaseerd op het principe van conditionaliteit. * De steun gericht is op het waarborgen van de financiële stabiliteit van de eurozone. > **Tip:** Begrijp de balans tussen nationale soevereiniteit in begrotingszaken en de noodzaak van collectieve stabiliteit binnen de eurozone. ### 1.4 De Schengenzone De Schengenzone, waarbinnen fysieke grenscontroles aan de binnengrenzen zijn afgeschaft, kent eveneens differentiërende aspecten. * **Achtergrond:** De Schengenconventie van 1985 is sinds 1999 geïntegreerd in het EU-acquis. * **Kernprincipe:** Afschaffing van fysieke grenscontroles aan de binnengrenzen en een gezamenlijk beleid ten aanzien van de buitengrenzen. * **Controle buitengrenzen:** Blijft een nationale bevoegdheid, maar wordt ondersteund door Frontex, het EU-agentschap voor grensbeheer. #### 1.4.1 Grenzen van de Schengenregels * **Tijdelijke grenscontroles:** Deze zijn mogelijk om redenen van openbare orde en veiligheid. * **Identiteitscontroles vs. grenscontroles:** Er is een onderscheid tussen deze twee. Arresten zoals Melki en Abdeli en Adil t. Minister voor Immigratie, Integratie en Asiel verduidelijken dit. * **Verboden door privémaatschappijen:** Grenscontroles door privémaatschappijen zijn verboden, zoals bleek uit het arrest Touring Tours. #### 1.4.2 Rechtspraak inzake de Schengenzone * **Zaak C-128/22, Nordic Info:** Deze zaak illustreerde hoe nationale maatregelen, zelfs met de beste bedoelingen (zoals ter bestrijding van COVID-19), kunnen botsen met de Schengenregels. * **Achtergrond:** Een reisbureau moest reizen naar Zweden annuleren omdat België niet-essentiële reizen naar Zweden verbood en quarantaineverplichtingen oplegde. * **Juridische vraag:** Was het Belgische ministerieel besluit verenigbaar met de Schengenregels, met name het verbod op interne grenscontroles? * **Uitspraak Hof van Justitie:** Een ernstige bedreiging voor de volksgezondheid kan tijdelijk grenstoezicht aan de binnengrenzen rechtvaardigen, mits aan strikte voorwaarden wordt voldaan: * Er is sprake van een werkelijke en ernstige bedreiging die het fundamenteel belang van de samenleving aantast. * Er is een duidelijke motiveringsplicht met nauwkeurige voorschriften. * De maatregelen zijn niet-discriminerend en evenredig. > **Tip:** De Schengenzone is geen absolute grensloze ruimte; de interne markt en de open grenzen kunnen onder specifieke, streng gedefinieerde omstandigheden tijdelijk worden beperkt om essentiële belangen te beschermen. --- # De eurozone en de eurocrisis Dit deel behandelt de criteria voor toetreding tot de eurozone, de impact en aanpak van de eurocrisis, en de rol van het Hof van Justitie bij de interpretatie van verdragen hieromtrent. ### 2.1 De eurozone: criteria en de eurocrisis De eurozone, bestaande uit landen die de euro als munt hebben aangenomen, is onderworpen aan specifieke economische criteria en regels om de stabiliteit te waarborgen. #### 2.1.1 Toetredingscriteria tot de EMU De criteria voor toetreding tot de Economische en Monetaire Unie (EMU) en daarmee tot de eurozone zijn vastgelegd in artikel 140 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) en Protocol Nr. 13. Momenteel maken 20 lidstaten deel uit van de eurozone. Denemarken heeft een opt-out, zoals vastgelegd in Protocol Nr. 16. Lidstaten die onder een derogatie vallen, kunnen deze derogatie intrekken overeenkomstig artikel 140, lid 2 VWEU. #### 2.1.2 Het Pact voor Stabiliteit en Groei Na de toetreding tot de eurozone is het Pact voor Stabiliteit en Groei (PSG), opgericht in 1997, van kracht. Het PSG heeft tot doel de discipline in de overheidsfinanciën van de lidstaten te waarborgen. Een belangrijk instrument binnen het PSG is de 'buitensporigtekortprocedure', geregeld in artikel 126 VWEU. #### 2.1.3 De impact en aanpak van de eurocrisis De eurocrisis kwam aan het licht in 2009 toen de Griekse regering bekendmaakte dat het overheidstekort aanzienlijk hoger was dan aanvankelijk gerapporteerd, namelijk 12,6% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) in plaats van 5,6%. Dit leidde tot een daling van de waarde van Griekse staatsobligaties en een stijging van de Griekse rentepremie. Vervolgens stegen ook de rentepremies voor andere landen met een hoge staatsschuld, zoals Portugal, Spanje, Italië en België. De aanpak van de eurocrisis omvatte diverse maatregelen: * **Oprichting van noodfondsen:** Aanvankelijk werden ad hoc noodfondsen opgericht, gevolgd door de instelling van een permanent noodfonds: het Europees stabilisatiemechanisme (ESM). * **Preventieve maatregelen:** * **Sixpack:** Dit pakket van wetgeving versterkte het Stabiliteits- en Groeipact, onder meer door de sancties aan te scherpen. * **Twopack:** Dit pakket versterkte de monitoring van de begrotingen van de lidstaten, mede via het Europees semester. * **Begrotingspact (Fiscal Compact):** Dit pact bevat onder andere de verplichting om een schuldenrem in de nationale grondwetten op te nemen. * **Bankenunie:** Er is een gemeenschappelijk bankentoezicht ingesteld voor de eurozone. ### 2.2 De eurocrisis voor het Hof van Justitie Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft een cruciale rol gespeeld bij de interpretatie van verdragsartikelen in het kader van de eurocrisis. #### 2.2.1 Zaak Pringle (C-370/12) Deze zaak betrof de compatibiliteit van artikel 136, lid 3 VWEU, dat de oprichting van een stabiliteitsmechanisme voor de eurozone mogelijk maakt, met de 'no-bail out'-clausule (artikel 125, lid 1 VWEU). * **Nieuwe bepaling:** Artikel 136, lid 3 VWEU stelt: "De lidstaten die de euro als munt hebben kunnen een stabiliteitsmechanisme instellen dat geactiveerd wordt indien dat onontbeerlijk is om de stabiliteit van de eurozone in haar geheel te waarborgen. De verlening van financiële steun, indien vereist, uit hoofde van het mechanisme zal aan stringente voorwaarden gebonden zijn." * **'No-bail out' clausule:** Artikel 125, lid 1 VWEU bepaalt dat lidstaten niet aansprakelijk zijn voor de schulden van andere lidstaten. * **Uitspraak Hof van Justitie (Pringle):** Het Hof oordeelde dat financiële bijstand via een stabiliteitsmechanisme verenigbaar is met artikel 125 VWEU, mits aan de volgende voorwaarden is voldaan: * De steun is gericht op het waarborgen van de financiële stabiliteit van de eurozone als geheel. * De gesteunde lidstaat blijft zelf verantwoordelijk voor zijn schulden tegenover schuldeisers. * De steun is gebaseerd op het principe van conditionaliteit (d.w.z. gekoppeld aan strikte voorwaarden). Deze uitspraak bevestigde dat noodsteun aan een lidstaat in financiële moeilijkheden, mits strikt geconditioneerd en gericht op de stabiliteit van de eurozone, niet in strijd is met het principe dat lidstaten niet voor elkaars schulden opdraaien. --- # De Schengenzone en grenscontroles Dit onderwerp verkent de achtergrond van de Schengenzone, de afschaffing van fysieke grenscontroles, de regels rond tijdelijke grenscontroles en de juridische interpretaties van het Hof van Justitie met betrekking tot de naleving van de Schengenregels. ### 3.1 De Schengenzone: achtergrond en doelstellingen De Schengenzone is ontstaan vanuit de Schengenconventie van 1985 en maakt sinds 1999 deel uit van het EU-acquis. Het primaire doel van de Schengenzone is de afschaffing van fysieke grenscontroles aan de binnengrenzen tussen de deelnemende lidstaten. Dit wordt gecombineerd met een gezamenlijk beleid ten aanzien van de buitengrenzen van de zone. Hoewel de controle aan de buitengrenzen een nationale bevoegdheid blijft, wordt deze ondersteund door Frontex, het EU-agentschap dat in 2004 is opgericht. ### 3.2 De regels rondom grenscontroles binnen de Schengenzone Ondanks het principe van het afschaffen van interne grenscontroles, staan de Schengenregels tijdelijke grenscontroles toe onder specifieke omstandigheden. #### 3.2.1 Toegestane redenen voor tijdelijke grenscontroles Tijdelijke grenscontroles zijn toegestaan om redenen van openbare orde en veiligheid. Dit betekent dat lidstaten de mogelijkheid hebben om, in uitzonderlijke situaties, controles aan hun interne grenzen te herintroduceren. > **Tip:** Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen identiteitscontroles die binnen het grondgebied van een lidstaat plaatsvinden en daadwerkelijke grenscontroles die aan een grenspost worden uitgevoerd. #### 3.2.2 Juridische interpretaties van het Hof van Justitie Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft diverse arresten gewezen die de interpretatie en toepassing van de Schengenregels, met name met betrekking tot grenscontroles, hebben verduidelijkt. ##### 3.2.2.1 Zaak Melki en Abdeli Dit arrest (en soortgelijke jurisprudentie) heeft bijgedragen aan het verduidelijken van de grenzen van identiteitscontroles en de verhouding tot het verbod op interne grenscontroles. ##### 3.2.2.2 Zaak Adil Dit arrest versterkt de interpretatie van het verbod op het uitvoeren van grenscontroles door private maatschappijen, zoals duidelijk wordt uit het arrest Touring Tours. ##### 3.2.2.3 Zaak C-128/22, Nordic Info Dit arrest, dat betrekking had op reisbeperkingen ingesteld door België vanwege COVID-19, heeft belangrijke uitgangspunten geformuleerd voor de rechtvaardiging van tijdelijke grenstoezichten aan de binnengrenzen. > **Voorwaarden voor tijdelijke grenstoezicht aan binnengrenzen:** > 1. Er moet sprake zijn van een werkelijke en ernstige bedreiging die het fundamenteel belang van de samenleving aantast. > 2. De lidstaat die de controles invoert, moet een duidelijke motiveringsplicht hebben, met duidelijke en nauwkeurige voorschriften. > 3. De maatregelen mogen niet-discriminerend zijn en moeten evenredig worden toegepast. De uitspraak in de zaak Nordic Info benadrukt dat zelfs bedreigingen voor de volksgezondheid, zoals een pandemie, een tijdelijk grenstoezicht aan de binnengrenzen kunnen rechtvaardigen, mits aan de hierboven genoemde voorwaarden wordt voldaan. Dit illustreert de flexibiliteit binnen de Schengenregels om in te spelen op uitzonderlijke omstandigheden, terwijl de kernprincipes van de vrije beweging worden gewaarborgd. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gedifferentieerde rechtsorde | Een juridisch systeem binnen de Europese Unie waarbij niet alle lidstaten verplicht zijn om alle EU-wetgeving op hetzelfde moment of op dezelfde manier toe te passen, wat ruimte biedt voor variatie en specifieke regelingen. | | Overgangsperiodes | Een afgesproken tijdsbestek waarin nieuwe lidstaten van de Europese Unie de tijd krijgen om zich aan te passen aan en te voldoen aan de bestaande EU-wetgeving voordat deze volledig van kracht wordt in hun nationale rechtsorde. | | Opt-outs | Specifieke uitzonderingen of afwijkingen die zijn vastgelegd in de EU-verdragen, waardoor een lidstaat niet verplicht is deel te nemen aan bepaalde beleidsterreinen of integratiestappen, zoals de eurozone of de Schengenzone. | | Nauwere samenwerking | Een mechanisme binnen de Europese Unie dat het voor een beperkt aantal lidstaten mogelijk maakt om verdergaande integratie op specifieke gebieden na te streven, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan en dit de interne markt niet schaadt. | | Maastrichtcriteria | Een reeks economische en monetaire convergentiecriteria die lidstaten moeten vervullen om toe te mogen treden tot de eurozone en de Europese Monetaire Unie (EMU), gericht op prijsstabiliteit, overheidsfinanciën en wisselkoersstabiliteit. | | Pact voor Stabiliteit en Groei | Een reeks regels die in 1997 zijn ingesteld om de begrotingsdiscipline van de EU-lidstaten te waarborgen na hun toetreding tot de eurozone, met als doel overmatige tekorten te voorkomen en economische stabiliteit te bevorderen. | | Buitensporigtekortprocedure | Een procedure binnen de Europese Unie die wordt ingezet wanneer een lidstaat de begrotingsnormen van het Pact voor Stabiliteit en Groei overschrijdt, wat kan leiden tot economische en financiële sancties. | | Europees stabilisatiemechanisme (ESM) | Een permanent noodfonds dat is opgericht om financiële steun te verlenen aan eurozone-lidstaten in ernstige economische moeilijkheden, onder strikte voorwaarden, om de stabiliteit van de eurozone te waarborgen. | | Sixpack | Een reeks van vijf wetgevende voorstellen die in 2011 zijn aangenomen om het Pact voor Stabiliteit en Groei te versterken en de economische governance binnen de eurozone te verbeteren, met een focus op strengere begrotingscontroles en sancties. | | Twopack | Een ander wetgevingspakket, aangenomen in 2013, dat de monitoring van de begrotingen van de lidstaten versterkt en de coördinatie van het economisch beleid binnen de eurozone verbeterde, onder meer via het Europees semester. | | Begrotingspact (Fiscal Compact) | Een intergouvernementeel verdrag dat in 2012 is gesloten, waarin lidstaten zich verplichten tot een striktere begrotingsdiscipline, inclusief de opname van schuldremmende regels in hun nationale wetgeving. | | Bankenunie | Een project binnen de eurozone dat gericht is op de harmonisatie en centralisatie van het bankentoezicht en het depositogarantiestelsel om de stabiliteit van het banksysteem te versterken en de verbinding tussen banken en staatsschulden te doorbreken. | | Schengenconventie | Een internationale overeenkomst die in 1985 is gesloten, met als doel de afschaffing van de persoonscontroles aan de gemeenschappelijke binnengrenzen tussen de deelnemende staten, wat de vrije beweging van personen faciliteert. | | EU acquis | Het geheel van gemeenschappelijke wetgeving, verdragen, jurisprudentie en beleidsdoelstellingen van de Europese Unie, dat alle lidstaten moeten accepteren en naleven. | | Frontex | Het Europees Agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen van de lidstaten van de Europese Unie, dat ondersteuning biedt bij de bewaking en beveiliging van de buitengrenzen. | | Openbare orde en veiligheid | Gronden die lidstaten de mogelijkheid geven om tijdelijke grenscontroles in te voeren aan de binnengrenzen, indien er een daadwerkelijke en ernstige bedreiging is voor de samenleving. | | No-bail-out clause | Een bepaling in het EU-verdrag (Art. 125 VWEU) die stelt dat de Unie niet aansprakelijk is voor de schulden van de lidstaten, en dat lidstaten niet verantwoordelijk zijn voor de schulden van andere lidstaten. | | Conditionaliteit | Het principe dat financiële steun of andere voordelen worden verleend onder de voorwaarde dat de ontvanger voldoet aan specifieke eisen of voorwaarden, zoals begrotingsdiscipline of hervormingen. |