Deel I - Erfrecht H 6 - H 7 - H 8.pptx

# De staat als erfopvolger De staat treedt op als erfopvolger wanneer er sprake is van een heerloze of onbeheerde nalatenschap, waarbij er geen testamentaire, wettelijke of contractuele erfgenamen zijn, of wanneer bestaande erfgenamen de nalatenschap verwerpen, onwaardig zijn of hun recht vervallen zien. ### 1.1 Positie van de staat bij heerloze nalatenschappen Een heerloze, onbeërfde of onbeheerde nalatenschap ontstaat wanneer er geen erfgenamen zijn (noch wettelijk, testamentair, noch contractueel), of wanneer alle potentiële erfgenamen de nalatenschap verwerpen, onwaardig zijn of hun recht om te erven is vervallen. In dergelijke gevallen moet de staat een specifieke procedure volgen om de erfenis te verkrijgen. Indien de staat deze procedure niet naleeft, kan de familierechtbank een curator aanstellen wegens een "onbeheerde nalatenschap". Deze curator zal de nalatenschap vervolgens moeten vereffenen. > **Tip:** De wetgeving rond het OCMW (nu "Sociaal Huis") voorziet in een bewaarplicht van drie jaar voor de goederen van de overledene. Indien deze goederen niet worden opgeëist binnen deze termijn, behoren ze automatisch toe aan de instelling, wat kan helpen om de kosten van het Sociaal Huis te dekken. ### 1.2 De keuzemogelijkheden van de erfgerechtigde Een erfgerechtigde heeft drie fundamentele keuzemogelijkheden met betrekking tot een nalatenschap: * **Zuiver aanvaarden:** De erfgerechtigde wordt onbeperkt erfgenaam en zijn vermogen vermengt zich met dat van de overledene. * **Verwerpen:** De erfgerechtigde doet afstand van zijn erfrecht en wordt geacht de nalatenschap nooit te hebben geërfd. * **Aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving:** De erfgerechtigde aanvaardt de nalatenschap, maar enkel tot het bedrag van de activa. Schulden worden enkel betaald met de goederen van de nalatenschap; het privévermogen van de erfgerechtigde blijft beschermd. Indien een erfgerechtigde geen keuze maakt of de keuze uitstelt, verliest hij na dertig jaar het recht om te aanvaarden. Hij wordt dan behandeld als een "derde", alsof hij de nalatenschap zou hebben verworpen. ### 1.3 Voorlopige maatregelen van de erfgerechtigde Zolang een erfgerechtigde nog geen definitieve keuze heeft gemaakt, kan hij, met het oog op het behoud van de nalatenschap, bepaalde voorlopige maatregelen nemen. Dit omvat: * **Daden van behoud:** Handelingen die noodzakelijk zijn om de goederen van de nalatenschap te beschermen tegen waardevermindering of verlies. * **Daden van toezicht:** Handelingen gericht op het controleren van de staat van de nalatenschap. * **Daden van voorlopig beheer:** Handelingen die een tijdelijk beheer van de nalatenschap inhouden. Voor specifieke handelingen, zoals de verkoop van goederen uit de nalatenschap, kan de erfgerechtigde machtiging vragen aan de rechter. Gedurende deze fase van beraadslaging bezit de erfgerechtigde de goederen van de nalatenschap slechts "voorlopig", het zogenaamde *saisine*-recht. ### 1.4 Het bezit van de nalatenschap Er wordt een onderscheid gemaakt tussen juridisch bezit en feitelijk bezit: * **Feitelijk bezit:** Dit geldt voor de erfgerechtigde die nog geen keuze heeft gemaakt. * **Juridisch bezit:** Dit geldt voor de erfgenaam die de nalatenschap heeft aanvaard. Voor legatarissen en contractuele erfgenamen ontstaat dit bezit via een specifieke procedure. Voor de staat geldt dit juridisch bezit niet automatisch; de staat wordt niet *van rechtswege* erfgenaam en moet een procedure bij de familierechtbank volgen. ### 1.5 De erfkeuze: aanvaarden, verwerpen en optierecht * **Aanvaarden (ultra vires):** Dit is de zuivere aanvaarding, waarbij de vermogens van de erflater en de erfgenaam vermengen. Dit kan uitdrukkelijk of stilzwijgend gebeuren en kan ook opgelegd worden als sanctie bij heling. * **Verwerpen:** Vereist een formele verklaring bij de notaris van keuze, die wordt opgenomen in het Centraal Erfrechtregister (CER). * **Aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving (intra vires):** Vereist eveneens een formele verklaring bij de notaris van keuze, die wordt opgenomen in het CER, gevolgd door de opmaak van een notariële boedelbeschrijving. Dit is de verplichte aanvaardingsvorm voor minderjarigen en personen onder bewind. Het optierecht (het recht om te kiezen hoe men de nalatenschap aanvaardt) is in beginsel een individueel recht. Echter, bij overlijden van de erfgerechtigde vóór hij zijn keuze heeft gemaakt, gaat dit optierecht over op zijn afstammelingen. Indien zij er niet in slagen om tot een gezamenlijke beslissing te komen, moet de nalatenschap verplicht aanvaard worden onder voorrecht van boedelbeschrijving, omdat het optierecht in zo'n geval niet gesplitst kan worden. Het optierecht kan niet worden uitgeoefend vóórdat de nalatenschap openvalt, tenzij er sprake is van erfovereenkomsten. > **Tip:** Een verwerping kan nog teruggedraaid worden als later blijkt dat de nalatenschap "heerloos" is, wat betekent dat de staat dan toch nog de nalatenschap kan aanvaarden na eerdere verwerping door anderen. Het recht om te aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving is een ondeelbaar recht. Een uitzondering hierop geldt wanneer een erfgerechtigde in twee verschillende hoedanigheden tot een nalatenschap komt (bijvoorbeeld als wettelijke erfgenaam én als legataris). In dat geval is de optie per hoedanigheid uitvoerbaar. ### 1.6 Bewijs van erfrechtelijke hoedanigheid Het bewijs van iemands erfrechtelijke hoedanigheid wordt geleverd aan de hand van een Akte of Attest van Erfopvolging. Dit document wordt opgesteld door: * De Algemene Administratie van Patrimoniumdocumentatie (in geval van wettelijke devolutie). * Een notaris (in alle andere gevallen). Dit attest bevat alle identificatiegegevens van de erfgenamen. ### 1.7 Het Centraal Erfrechtregister (CER) Het Centraal Erfrechtregister wordt beheerd door de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat en bevat informatie over: * Wie geroepen is tot een nalatenschap (via een attest van erfopvolging). * Wie een nalatenschap heeft verworpen (via een verklaring van verwerping). * Wie een nalatenschap heeft aanvaard onder voorrecht van boedelbeschrijving (via een verklaring van aanvaarding onder voorrecht). * Welke gerechtelijke maatregelen er zijn genomen met betrekking tot het beheer van de nalatenschap (zoals de aanstelling van een curator). Het register is toegankelijk voor: * Notarissen, advocaten, gerechtsdeurwaarders, magistraten en griffiers, in het kader van de uitoefening van hun ambt. * Openbare overheden en instellingen, voor zover dit noodzakelijk is voor de uitvoering van hun wettelijke opdrachten. * Elke belanghebbende, met beperkte informatie over wie de notaris is en welke Administratie van Patrimoniumdocumentatie bevoegd is. De raadpleging van het Centraal Erfrechtregister is kosteloos. --- # Het optierecht van de erfgerechtigde Het optierecht van de erfgerechtigde beschrijft de keuzemogelijkheden die een persoon heeft ten aanzien van een nalatenschap, met inbegrip van de bijbehorende termijnen en voorwaarden. ### 2.1 De positie van de erfgerechtigde Na het openvallen van een nalatenschap heeft een erfgerechtigde een keuzerecht met betrekking tot de nalatenschap. Deze keuze kan bestaan uit: * Zuivere aanvaarding * Verwerping * Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving Indien een erfgerechtigde geen keuze maakt of zijn keuze uitstelt, verliest hij na dertig jaar zijn recht om de nalatenschap te aanvaarden. Vanaf dat moment wordt hij als een "derde" beschouwd, alsof hij de nalatenschap heeft verworpen. #### 2.1.1 Voorlopige maatregelen Gedurende de periode waarin de erfgerechtigde nog geen definitieve keuze heeft gemaakt, kan hij bepaalde voorlopige maatregelen vragen aan de rechter. Dit betreft: * Daden van behoud * Daden van toezicht * Daden van voorlopig beheer * Machtiging vragen aan de rechter om goederen te verkopen Gedurende deze fase heeft de erfgerechtigde slechts het voorlopig bezit (saisine) van de nalatenschap. ### 2.2 Het bezit van de nalatenschap Het concept van "bezit" van de nalatenschap kent verschillende invullingen: * **Juridisch bezit:** Dit geldt voor de erfgerechtigde die de nalatenschap heeft aanvaard. Van rechtswege geldt dit ook voor een legataris en een contractuele erfgenaam. De staat verkrijgt nooit juridisch bezit als erfgenaam, maar volgt een specifieke procedure via de familierechtbank. * **Feitelijk bezit:** Dit geldt voor de erfgerechtigde die nog geen keuze heeft gemaakt. ### 2.3 De erfkeuze De keuze die een erfgerechtigde maakt, is doorslaggevend voor de verdere afhandeling van de nalatenschap. De drie mogelijke opties zijn: #### 2.3.1 Zuivere aanvaarding Zuivere aanvaarding betekent dat de vermogens van de erfgerechtigde en de nalatenschap met elkaar vermengen. Dit kan uitdrukkelijk of stilzwijgend gebeuren. Zuivere aanvaarding kan ook als sanctie worden opgelegd in geval van heling. > **Tip:** Zuivere aanvaarding brengt het risico met zich mee dat de erfgerechtigde met zijn eigen vermogen instaat voor de schulden van de nalatenschap die de baten overschrijden. #### 2.3.2 Verwerping Verwerping van een nalatenschap vereist een formele verklaring die wordt afgelegd bij een notaris. Deze verklaring wordt opgenomen in het Centraal Erfrechtregister (CER). > **Opmerking:** Indien een erfenis als "heerloze" (zonder erfgenamen) wordt bestempeld na een eerdere verwerping, kan de erfgerechtigde onder bepaalde omstandigheden toch nog aanvaarden. #### 2.3.3 Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving vereist eveneens een formele verklaring die wordt afgelegd bij een notaris en geregistreerd in het Centraal Erfrechtregister (CER). Dit proces omvat ook de opmaak van een notariële boedelbeschrijving. > **Tip:** Deze optie beschermt de erfgerechtigde tegen schulden van de nalatenschap die hoger zijn dan de waarde van de bezittingen, aangezien hij enkel gehouden is tot de schulden binnen de grenzen van de baten. #### 2.3.4 Bijzondere regels voor de erfkeuze * **Termijn:** Het optierecht kan niet worden uitgeoefend voordat de nalatenschap is opengevallen, tenzij er sprake is van erfovereenkomsten. Na dertig jaar verjaring vervalt het recht tot aanvaarding, alsof de nalatenschap is verworpen. * **Individueel recht:** Het optierecht is in beginsel een individueel recht. Indien een erfgerechtigde overlijdt alvorens zijn keuze te hebben gemaakt, gaat zijn optierecht over op zijn afstammelingen. * **Onverdeeldheid:** Indien de afstammelingen het niet eens zijn over de te maken keuze, moet de nalatenschap verplicht onder voorrecht van boedelbeschrijving worden aanvaard. Dit omdat het optierecht in een dergelijk geval niet kan worden gesplitst. * **Ondeelbaar recht:** Het optierecht is in principe ondeelbaar. Een uitzondering geldt wanneer de erfgerechtigde in meerdere hoedanigheden tot de nalatenschap komt (bv. als wettelijke erfgenaam én als legataris). In dat geval is de optie per hoedanigheid uit te oefenen. * **Definitief en onvoorwaardelijk:** De keuze is definitief en onvoorwaardelijk, met de reeds genoemde uitzondering van de verwerping gevolgd door de ontdekking van een heerloze erfenis. ### 2.4 Het bewijs van erfrechtelijke hoedanigheid De hoedanigheid van erfrechtelijke kan bewezen worden aan de hand van een Akte of Attest van Erfopvolging. * Dit attest wordt opgemaakt door de Algemene Administratie van Patrimoniumdocumentatie in geval van wettelijke devolutie. * In alle andere gevallen wordt het attest opgemaakt door een notaris. Het attest van erfopvolging bevat alle gegevens betreffende de identificatie van de erfgenamen. ### 2.5 Het Centraal Erfrechtregister (CER) Het Centraal Erfrechtregister is een databank die wordt beheerd door de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat. #### 2.5.1 Informatie in het CER Het register bevat informatie over: * Wie tot een nalatenschap is geroepen (via het attest van erfopvolging). * Wie een nalatenschap heeft verworpen (verklaring van verwerping). * Wie een nalatenschap heeft aanvaard onder voorrecht van boedelbeschrijving (verklaring aanvaarding onder voorrecht). * Welke gerechtelijke maatregelen zijn genomen met betrekking tot het beheer van de nalatenschap (bv. aanstelling van een curator). #### 2.5.2 Raadpleging van het CER Het CER is raadpleegbaar door: * Notarissen, advocaten, gerechtsdeurwaarders, magistraten en griffiers, in de uitoefening van hun ambt. * Openbare overheden en openbare instellingen, indien noodzakelijk voor de uitvoering van hun wettelijke opdracht. * Elke belanghebbende, waarbij de informatie beperkt is tot de identiteit van de notaris en de bevoegde Patrimoniumdocumentatie. De raadpleging van het Centraal Erfrechtregister is kosteloos. > **Let op:** Het beheer van een beneficiair aanvaarde nalatenschap behoort niet tot de leerstof van dit onderwerp. De staat treedt op als erfopvolger na een specifieke procedure bij de familierechtbank; bij het uitblijven hiervan kan een curator worden aangesteld wegens een "onbeheerde nalatenschap", wat leidt tot een "heerloze" of "onbeërfde" nalatenschap. Het OCMW (Sociaal Huis) heeft een bewaarplicht van drie jaar voor goederen van de overledene, die automatisch aan de instelling toekomen indien ze niet worden opgeëist, waardoor kosten gedekt kunnen worden. --- # Het Centraal Erfrechtregister Het Centraal Erfrechtregister (CER) fungeert als een centrale registerhoudende instantie die informatie verzamelt over de status van erfenissen en de bijbehorende beslissingen van erfgerechtigden. ## 3. Het centraal erfrechtregister Het Centraal Erfrechtregister (CER) is een gegevensbank die beheerd wordt door de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat. Het doel van dit register is het bijhouden van cruciale informatie omtrent erfenissen, zoals wie tot een nalatenschap is geroepen, wie een nalatenschap heeft verworpen, en wie deze onder voorrecht van boedelbeschrijving heeft aanvaard. Daarnaast registreert het CER ook gerechtelijke maatregelen met betrekking tot het beheer van een nalatenschap, zoals de aanstelling van een curator. ### 3.1 Inhoud van het register De informatie die in het Centraal Erfrechtregister wordt opgenomen, omvat voornamelijk de volgende gegevens: * **Attest van erfopvolging**: Dit document identificeert de personen die tot een nalatenschap zijn geroepen. * **Verklaring van verwerping**: De formele verklaring van een erfgerechtigde die de nalatenschap weigert. * **Verklaring van aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving**: De formele verklaring van een erfgerechtigde die de nalatenschap aanvaardt, maar met het recht om niet met zijn privévermogen in te staan voor de schulden van de nalatenschap. * **Gerechtelijke maatregelen**: Informatie over eventuele door de rechtbank genomen beslissingen betreffende het beheer van de nalatenschap, zoals de aanstelling van een curator. ### 3.2 Raadpleegbaarheid van het register De toegang tot het Centraal Erfrechtregister is gereglementeerd en beperkt tot specifieke categorieën personen en instanties, afhankelijk van hun functie en de aard van hun wettelijke opdracht. #### 3.2.1 Bevoegde instanties en personen Volgende partijen hebben toegang tot het CER: * **Notarissen, advocaten, gerechtsdeurwaarders, magistraten en griffiers**: Deze beroepsgroepen mogen het register raadplegen in het kader van de uitoefening van hun ambt. * **Openbare overheden en openbare instellingen**: Deze mogen het register raadplegen indien dit noodzakelijk is voor de uitvoering van hun wettelijke opdrachten. * **Elk belanghebbende**: Een belanghebbende partij kan het register eveneens raadplegen, doch de informatie die hen ter beschikking wordt gesteld, is beperkt. Zij kunnen informatie inwinnen over wie de bevoegde notaris is en welke Administratie van Patrimoniumdocumentatie bevoegd is in geval van wettelijke devolutie. #### 3.2.2 Kosten van raadpleging De raadpleging van het Centraal Erfrechtregister is **kosteloos**. > **Tip:** Het CER speelt een cruciale rol bij het verkrijgen van een duidelijk beeld van de rechtspositie van de verschillende betrokkenen bij een nalatenschap. Het documenteren van de keuze van de erfgerechtigden (zuivere aanvaarding, verwerping of aanvaarding onder voorrecht) is essentieel en wordt centraal vastgelegd in dit register. Verwerping en aanvaarding onder voorrecht vereisen een formele verklaring bij een notaris, die vervolgens wordt opgenomen in het CER. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Erfgenaam | Een persoon die krachtens erfrecht, hetzij bij wet, hetzij bij testament, de gehele nalatenschap of een evenredig deel daarvan verkrijgt. | | Erfrecht | Het rechtsgebied dat zich bezighoudt met de rechten en plichten van erfgenamen en de verdeling van de nalatenschap van een overledene. | | Nalatenschap | Het geheel van goederen en schulden die een persoon nalaat bij overlijden en die overgaan op zijn erfgenamen. | | Zuiver aanvaarden | Een erfgenaam accepteert de nalatenschap volledig, inclusief alle schulden, waardoor zijn persoonlijk vermogen vermengd wordt met dat van de nalatenschap. | | Verwerpen | Een erfgenaam weigert de nalatenschap, wat betekent dat hij geen rechten of plichten heeft met betrekking tot de goederen en schulden van de overledene. | | Aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving | Een erfgenaam accepteert de nalatenschap, maar de schulden van de nalatenschap worden uitsluitend uit de goederen van de nalatenschap voldaan, ter bescherming van het persoonlijk vermogen van de erfgenaam. | | Heerloze nalatenschap | Een nalatenschap waarvoor geen erfgenamen bekend zijn of die door alle geroepen erfgenamen is verworpen, waardoor de staat ervan eigenaar wordt na een specifieke procedure. | | Onbeheerde nalatenschap | Een nalatenschap die geen erfgenamen heeft of waarvan de erfgenamen onbekend zijn, en waarvoor geen beheer is ingesteld, wat de aanstelling van een curator kan vereisen. | | Centraal Erfrechtregister | Een register beheerd door de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat dat informatie bevat over wie geroepen is tot een nalatenschap, wie heeft verworpen, aanvaard onder voorrecht of welke gerechtelijke maatregelen zijn genomen. | | Saisine | Het recht van een erfgenaam om direct na het openvallen van de nalatenschap de goederen ervan in bezit te nemen, onder voorbehoud van de definitieve keuze over de aanvaarding of verwerping van de nalatenschap. |