HFST 12 Technologie en Innovatie.pptx

# Rol van de overheid in innovatie en waardecreatie De overheid speelt een cruciale rol in het stimuleren van radicale innovaties en economische groei, vaak door middel van publieke financiering en strategisch beleid, wat contrasteert met een puur neoliberaal denken dat uitgaat van een minimale overheidsrol en een focus op de vrije markt. ### 1.1 De overheid als motor van radicale innovatie * **Traditionele visie versus realiteit:** Vaak wordt gedacht dat grote doorbraakinnovaties exclusief voortkomen uit de private sector. Echter, zoals het voorbeeld van Apple's iPhone aantoont, zijn veel van de kerntechnologieën die een product mogelijk maken, ontwikkeld met publieke middelen en gefinancierd door de overheid. Apple heeft deze technologieën, die elders zijn ontwikkeld, gebundeld in één product. * **Publieke financiering en waardecreatie:** De overheid financiert vaak het initiële, risicovolle onderzoek en de ontwikkeling van radicale technologieën. Dit gebeurt via publiek gefinancierde onderzoeksinstituten en academies. Private bedrijven profiteren vervolgens van deze publieke investeringen, wat tot aanzienlijke economische successen kan leiden. * **Neoliberalisme versus samenwerking:** Het neoliberale idee van een minimale overheid die de vrije markt zijn gang laat gaan, wordt door sommigen bekritiseerd. Economisch succes wordt gezien als een resultaat van samenwerking tussen de publieke en private sector. Zonder overheidssteun voor risicovol onderzoek, zou er minder geld beschikbaar zijn voor innovatie. > **Tip:** Erkenning van de publieke rol in waardecreatie is essentieel om een gebalanceerd beeld te krijgen van economische groei. ### 1.2 Het supply-push en demand-pull model Dit model beschrijft een tweeledige aanpak die de overheid kan hanteren om innovatie te stimuleren: #### 1.2.1 Supply-push: het stimuleren van technologische ontwikkeling * **Doel:** Maatregelen nemen om nieuwe, radicale technologieën te ontwikkelen en naar de aanbodzijde te brengen. Dit is de rol van de overheid, die het initiële risicovolle onderzoek financiert. * **Kenmerken:** * Gebeurt niet vanzelf; vereist overheidsinitiatief en publieke financiering (bijvoorbeeld via belastingen). * Private bedrijven nemen hier initieel niet aan deel vanwege het hoge risico en de onzekerheid. * Leidt tot veel mislukkingen, maar bij succes kunnen grondstoffen voor marktproducten ontstaan. * **Fase 3: Publiek-private samenwerking:** Na succesvolle ontwikkeling wordt de private sector gevraagd om bij te dragen aan de finale productontwikkeling. Dit is een bindend engagement met kans op succes. Bedrijven krijgen toegang tot de technologie en doen de laatste investeringen om een ruw product te perfectioneren. #### 1.2.2 Demand-pull: het creëren en laten groeien van markten * **Doel:** Producten in de markt introduceren om een markt te creëren en te laten groeien, met als einddoel massaproductie. * **Fase 4 en verder:** * **Nichemarkten:** Producten worden initieel aangeboden aan universiteiten en ministeries om ze te leren kennen en feedback te geven. Dit creëert een feedbackloop voor productverbetering. * **Private sector betrekken:** De private sector wordt aangemoedigd om deel te nemen via subsidies of fiscale voordelen. * **Consumentenbetrokkenheid:** Uiteindelijk wordt het product breder op de markt gebracht. Door de lagere kosten (mede dankzij overheidsvoordelen) en toenemende vraag wordt het product goedkoper. * **Duur en afbouw:** Zowel supply-push als demand-pull processen duren lang. Uiteindelijk, wanneer de technologie goed functioneert, algemeen bekend is en betaalbaar wordt, worden subsidies en fiscale voordelen afgebouwd. > **Tip:** Het supply-push en demand-pull model is complex en vereist lange termijnvisie en volharding van zowel de overheid als de private sector. ### 1.3 Voorbeelden van overheidsgestuurde innovatie #### 1.3.1 De Apollo-missie * **Doel:** De Amerikaanse overheid, onder leiding van president John F. Kennedy, initieerde het Apollo-programma om de mens op de maan te zetten. Dit werd gezien als een uitdagend doel dat de beste energieën en vaardigheden zou organiseren en meten. * **Financiering en impact:** * Het programma werd gefinancierd met aanzienlijke publieke middelen, geschat op honderden miljarden dollars (in hedendaagse dollars). * Het programma leidde tot talrijke commerciële innovaties, zoals software-ontwikkeling, geïntegreerde schakelingen, miniaturisatie van computers, communicatietechnologieën, LED's, fotovoltaïsche cellen, waterzuivering en medische technologieën. * Nieuwe managementmethoden, zoals 'systems management' en 'matrix management', werden ontwikkeld en toegepast. * **Onderzoeksmodel:** * De nadruk lag op resultaat (pay for performance), niet op inspanning. * Er werd gefocust op 'pure' onderzoekers in plaats van bureaucraten. * Er was geen kosten-batenanalyse (CBA), maar een focus op uitkomsten. * De overheid creëerde een onderzoeksmarkt die de vrije markt niet zelf had kunnen opzetten. > **Example:** Het Apollo-programma illustreert hoe een ambitieus, door de overheid geleid doel kan leiden tot baanbrekende technologische ontwikkelingen met brede maatschappelijke en economische impact. #### 1.3.2 Het internet * **Ontwikkeling:** Het internet begon als een concept in academische papers en evolueerde via het Advanced Research Projects Agency (ARPA) van de Amerikaanse overheid. De ontwikkeling van HTML en het World Wide Web door CERN markeerde belangrijke stappen. * **Publieke vs. Private rol:** Hoewel grote data-bedrijven als Amazon en Google na 2000 opkwamen, lagen de fundamenten van deze technologie in publieke investeringen. ### 1.4 Europese versus Amerikaanse benadering van publiek-private samenwerking * **Europese terughoudendheid:** Europa was lange tijd terughoudend in het toestaan van samenwerking tussen universiteiten en private bedrijven in risicovol onderzoek. Dit kwam voort uit de angst dat succesvolle bedrijven een oneerlijk concurrentievoordeel zouden krijgen, wat zou leiden tot discriminatie en marktconcentratie. * **Amerikaanse visie:** Amerikanen zien dit anders en beschouwen het nastreven van vooruitgang en betere producten als belangrijker dan de macht die bepaalde bedrijven hierdoor vergaren. ### 1.5 Disruptie door digitalisering en AI * **Smart factories en werkgelegenheid:** De opkomst van smart factories, aangedreven door digitalisering, robotisering en kunstmatige intelligentie (AI), leidt tot veranderingen in de arbeidsmarkt. In Aziatische industrielanden wordt de tewerkstelling in sectoren als textiel sterk bedreigd. * **Robotisering:** Duitsland kent een hoog aantal robots per werknemer. Hoewel robots banen kunnen vervangen, worden deze verliezen deels gecompenseerd door groei buiten de productiesector. * **Toekomst van werk:** * Er is bezorgdheid dat automatisering de creatie van voldoende nieuwe banen kan belemmeren, niet alleen in de industrie maar ook in de administratieve sector. * "Skill-biased technical change" en de polarisatie van de arbeidsmarkt, waarbij eenvoudige middenbanen verdwijnen en de ongelijkheid toeneemt, zijn belangrijke trends. * Volgens analyses kan bestaande technologie een significant percentage van de huidige banen vervangen, en tot 2030 zullen meer banen veranderen dan verdwijnen. * Het vermogen van technologieën om effectief met mensen te communiceren wordt een cruciale factor. > **Tip:** De impact van automatisering op de arbeidsmarkt is een complex vraagstuk dat voortdurend onderzoek en adaptief beleid vereist. ### 1.6 De rol van "moonshots" * **Definitie:** "Moonshots" zijn gedurfde maatschappelijke doelen die alleen kunnen worden bereikt door grootschalige samenwerking tussen publieke en private entiteiten. * **Kenmerken:** * Vereisen een duidelijke visie op wat bereikt moet worden en hoe dit zal gebeuren. * Betrekken burgers bij het proces. * Aanpakken van "wicked problems" waarbij sociale, politieke, technologische en gedragsfactoren met elkaar verweven zijn. Dit model van overheidsinterventie, met name door middel van strategische investeringen en beleid zoals het supply-push en demand-pull model en grootschalige "moonshot" projecten, vormt de basis voor veel technologisch en economisch succes in de wereld. --- # Supply-push en demand-pull als innovatiemodellen Dit thema verklaart de twee fasen van het Amerikaanse innovatiemodel, namelijk supply-push en demand-pull, die essentieel zijn voor het stimuleren van technologische ontwikkeling en marktcreatie op lange termijn, waarbij de samenwerking tussen publieke en private partijen centraal staat. ### 2.1 Het Amerikaanse innovatiemodel: supply-push en demand-pull Het Amerikaanse model voor innovatie kent twee belangrijke fasen die elkaar aanvullen en op elkaar voortbouwen: supply-push en demand-pull. Deze fasen zijn cruciaal voor het tot stand komen van radicale innovaties en het creëren van nieuwe markten, waarbij de overheid een initiërende en faciliterende rol speelt, met als uiteindelijk doel maatschappelijke en economische vooruitgang. #### 2.1.1 Supply-push: het stimuleren van aanbodzijde innovatie De supply-push fase richt zich op het actief stimuleren van de ontwikkeling van nieuwe, radicale technologieën aan de aanbodzijde. Dit betekent dat de overheid investeert in onderzoek en ontwikkeling om technologieën te creëren die mogelijk nog geen directe commerciële toepassing hebben, maar wel het potentieel bieden voor toekomstige doorbraken. * **Overheidsinitiatief:** De overheid neemt maatregelen om nieuwe radicale technologieën naar de markt te brengen. Dit gebeurt door middel van publieke financiering, vaak verkregen uit belastingen. * **Risicovolle investeringen:** De overheid investeert in zeer risicovol onderzoek. De kans op mislukking is groot, en er is geen garantie op succes. * **Rol van private sector:** Private bedrijven worden in een latere fase betrokken, met name wanneer er een potentieel product ontstaat. Zij kunnen gevraagd worden om te investeren in het finale stadium van de productontwikkeling. Dit is een bindend engagement met een hoge mate van onzekerheid. * **Toegang tot technologie:** Succesvolle projecten geven deze private bedrijven toegang tot de ontwikkelde technologie, waarna zij de resterende investeringen doen om het product af te werken. Het resultaat is een 'ruw' product. > **Tip:** De supply-push fase wordt vaak gekenmerkt door investeringen in fundamenteel onderzoek, waar de directe commerciële toepasbaarheid nog onzeker is. Dit vereist een lange-termijnvisie en een bereidheid om risico's te nemen. #### 2.1.2 Demand-pull: het creëren en laten groeien van markten De demand-pull fase richt zich op het creëren van markten voor de reeds ontwikkelde technologieën en producten, en het laten groeien van deze markten. Dit gebeurt door vraag te genereren en feedback te verzamelen om producten verder te verbeteren en commercieel aantrekkelijker te maken. * **Marktcreatie:** Producten worden in de markt geïntroduceerd om een markt te creëren en deze vervolgens te laten groeien, met het oog op massaproductie op termijn. * **Nichemarkten en feedback:** Dit proces start vaak met nichemarkten. Producten worden ter beschikking gesteld aan universiteiten, ministeries en andere instellingen. Deze gebruikers krijgen de opdracht om de producten te leren kennen en feedback te geven over wat goed werkt, wat ontbreekt, wat irriteert, en wat obstakels zijn. * **Verbeteringscyclus:** Deze feedback creëert een feedbackloop die leidt tot continue productverbetering. Naarmate producten commercieel aantrekkelijker worden, probeert men de bredere private sector te betrekken via subsidies of fiscale voordelen. * **Opschaling en commercialisering:** Meer gebruikers geven feedback, wat leidt tot systematische verbeteringen. Uiteindelijk wordt het product aan de consument aangeboden. Door middel van fiscale voordelen en massaverkoop worden de producten goedkoper, wat weer leidt tot meer kopers en verdere prijsdaling. > **Tip:** De demand-pull fase benadrukt het belang van gebruikerstevredenheid en iteratieve productontwikkeling om technologieën succesvol in de markt te verankeren. #### 2.1.3 De lange termijn en samenwerking Het supply-push en demand-pull model zijn beide langlopende processen. Het Amerikaanse succesmodel is gebouwd op de erkenning dat economisch succes voortkomt uit een samenwerking tussen de publieke en private sector. * **Langlopende processen:** Zowel supply-push als demand-pull processen duren lang en vereisen geduld en doorzettingsvermogen. * **Fase 8: Subsidy-afbouw:** Wanneer een technologie optimaal functioneert, algemeen bekend is en goedkoop wordt aangeboden, verdwijnen alle subsidies en fiscale voordelen. * **Publiek-private samenwerking:** Dit schema ligt aan de basis van Amerikaans technologisch succes. Het belang van samenwerking tussen publieke en private partijen wordt onderstreept, wat de miskenning van de rol van overheden in waardecreatie tegengaat. #### 2.1.4 Kritiek en alternatieven De Europese terughoudendheid ten aanzien van samenwerking tussen universiteiten en private bedrijven is deels ingegeven door zorgen over concurrentievervalsing. Wanneer succesvolle bedrijven exclusieve toegang krijgen tot publiek gefinancierde technologieën, kan dit leiden tot een ongelijke marktpositie voor andere bedrijven. Amerikanen zien dit echter als een acceptabel gevolg van het streven naar vooruitgang en betere producten. * **Europese bezwaren:** Angst voor discriminatie en ongelijke concurrentiepositie wanneer private bedrijven exclusieve toegang krijgen tot technologieën. * **Amerikaanse visie:** Prioriteit voor technologische vooruitgang en de creatie van betere producten, waarbij de machtsconcentratie bij succesvolle bedrijven als een natuurlijk gevolg wordt gezien. * **Huidige trends:** Tegenwoordig wordt in Europa meer nadruk gelegd op samenwerking tussen universiteiten en private bedrijven, waarbij de mogelijkheid tot samenwerking met private partners aangetoond moet worden, vaak al in de derde fase van innovatie. > **Example:** Het Apollo-programma, gelanceerd door president Kennedy in 1962, is een schoolvoorbeeld van een grootschalig supply-push project dat leidde tot talloze technologische innovaties, zoals software-engineering, geïntegreerde schakelingen en miniaturisatie van computers. Hoewel de kosten aanzienlijk waren en de voordelen niet direct gegarandeerd, diende het programma als een krachtig organiserend principe voor energie en vaardigheden, en leidde het tot significante maatschappelijke en commerciële doorbraken. Het benadrukt de rol van ambitieuze doelen en grootschalige publiek-private samenwerking bij het aanpakken van complexe uitdagingen. #### 2.1.5 Het belang van ambitieuze doelen ('Moonshots') Ambitieuze maatschappelijke doelen, ook wel 'moonshots' genoemd, vereisen grootschalige samenwerking tussen publieke en private entiteiten om te kunnen slagen. Deze doelen, vaak omschreven als 'wicked problems' vanwege de complexe interactie tussen sociale, politieke, technologische en gedragsfactoren, kunnen niet worden bereikt met visie alleen; actieve betrokkenheid van burgers is essentieel. * **'Moonshot'-missies:** Gedurfde maatschappelijke doelen die alleen bereikt kunnen worden door grootschalige publiek-private samenwerking. * **Aanpak van complexe problemen:** Maatschappelijke problemen worden als 'wicked' beschouwd, waarbij meerdere factoren elkaar beïnvloeden. * **Visie en burgerbetrokkenheid:** Naast een duidelijke visie is het cruciaal om burgers te betrekken bij de realisatie van deze doelen. De principes van supply-push en demand-pull, aangevuld met ambitieuze 'moonshot'-projecten, vormen de kern van het Amerikaanse succesmodel voor innovatie en technologische ontwikkeling. Ze benadrukken de noodzaak van langetermijninvesteringen, risicotolerantie en effectieve samenwerking tussen de publieke en private sector om radicale innovaties te ontketenen en succesvol in de markt te implementeren. --- # Impact van digitalisering, robotisering en AI op de arbeidsmarkt Hier is de samenvatting voor het onderwerp "Impact van digitalisering, robotisering en AI op de arbeidsmarkt". ## 3. Impact van digitalisering, robotisering en AI op de arbeidsmarkt Dit onderdeel analyseert de mogelijke gevolgen van automatisering, robotisering en kunstmatige intelligentie (AI) voor de werkgelegenheid, met specifieke aandacht voor sectoren als de textielindustrie en kantoorbanen, en verkent concepten zoals slimme fabrieken, de transformatie van banen en de polarisatie van de arbeidsmarkt, inclusief de potentiële rol van een universeel basisinkomen. ### 3.1 Digitalisering, robotisering en AI in de industrie De opkomst van technologieën zoals het Industrieel Internet, de Digital Factory en Industrie 4.0, met name in Duitsland waar het aantal robots per werknemer aanzienlijk is, leidt tot veranderingen in de arbeidsmarkt. De ILO (2016) wijst op een aanzienlijke bedreiging voor de tewerkstelling in de textielsector in Aziatische industrielanden, met een potentiële impact van 70 tot 80 procent, wat grote sociale uitdagingen met zich meebrengt. Echter, onderzoek in Duitsland suggereert dat robots niet noodzakelijk de totale werkgelegenheid aantasten; hoewel één extra robot gemiddeld twee banen in de productie vervangt, wordt dit volledig gecompenseerd door banengroei buiten de productiesector. Dit kan Europa economisch sterker maken door de robotindustrie. > **Tip:** Het is cruciaal om onderscheid te maken tussen de directe impact op specifieke banen en de bredere, netto-effecten op de totale werkgelegenheid, die mede afhankelijk zijn van de groei in andere sectoren en de creatie van nieuwe banen. ### 3.2 Transformati van banen en massawerkloosheid De vraag of digitalisering, robotisering en AI zullen leiden tot massawerkloosheid is een centraal punt van discussie. Een analyse uit 1961 suggereerde al dat het niet alleen gaat om het aantal banen dat verloren gaat door efficiëntere machines, maar ook om het vermogen van de economie om voldoende nieuwe banen te creëren. Dit fenomeen, bekend als 'skill-biased technical change', duidt erop dat technische vooruitgang de vraag naar geschoolde arbeid kan vergroten ten koste van minder geschoolde arbeid. In de huidige diensteneconomie is er sprake van een afname van traditionele banen in de afgelopen decennia. Mensen die complexiteit kunnen hanteren, winnen aan belang. Dit draagt bij aan een polarisatie van de arbeidsmarkt, waarbij eenvoudigere middenbanen verdwijnen en er een dualisering optreedt, wat leidt tot een sterke toename van de ongelijkheid. Deze ontwikkeling kan maatschappelijke onrust en politieke extremen voeden. McKinsey's analyse van 2000 banen in 800 beroepen laat zien dat bestaande technologie ongeveer 5% van de huidige banen kan vervangen. Nog belangrijker is dat 60% van de banen activiteiten bevat waarvan in principe 30% kan worden vervangen door intelligente technologie. Tegen 2030 zullen waarschijnlijk meer banen veranderen dan verdwijnen. De cruciale factor hierbij wordt het vermogen van technologieën om op een natuurlijke manier met mensen te communiceren. > **Voorbeeld:** Banen die inherent repetitief en voorspelbaar zijn, worden vaak als eerste geautomatiseerd. Veel andere banen ondergaan echter een transformatie waarbij menselijke taken worden aangevuld of gewijzigd door technologische hulpmiddelen, in plaats van volledig te verdwijnen. ### 3.3 Polarisatie van de arbeidsmarkt en de rol van universeel basisinkomen De polarisatie van de arbeidsmarkt, gekenmerkt door het verdwijnen van middeninkomensbanen en een groeiende kloof tussen laag- en hooggeschoolde werknemers, is een direct gevolg van technologische veranderingen. Dit kan leiden tot een duale arbeidsmarktstructuur en toenemende sociale en economische ongelijkheid. In de context van deze uitdagingen wordt het concept van een universeel basisinkomen (UBI) besproken als een mogelijke sociaal-economische vangnet. Een UBI, dat aan alle burgers een vast, onvoorwaardelijk inkomen garandeert, zou kunnen helpen om de effecten van automatisering op inkomensongelijkheid te mitigeren en een basiszekerheid te bieden in een veranderende arbeidsmarkt. De discussie rond UBI richt zich op de economische haalbaarheid, de impact op arbeidsparticipatie en de mogelijke rol in het ondersteunen van een samenleving waarin traditionele werkmodellen onder druk staan. > **Tip:** Wanneer u de impact van technologie op de arbeidsmarkt bestudeert, denk dan verder dan alleen het verdwijnen van banen. Beschouw ook hoe bestaande banen veranderen, hoe nieuwe banen ontstaan, en de impact op de vaardigheden die werknemers nodig hebben. ### 3.4 Het bredere kader: Waardecreatie en de rol van de overheid De discussie over de impact van technologie op de arbeidsmarkt is onlosmakelijk verbonden met bredere economische theorieën over waardecreatie. Onderzoek, zoals dat van Mazzucato, benadrukt dat economisch succes vaak een resultaat is van samenwerking tussen de publieke en private sector, waarbij de rol van de overheid in het initiëren van risicovol onderzoek en het creëren van nieuwe markten vaak wordt onderschat. Concepten als 'supply-push' (overheidsstimulering van technologieontwikkeling) en 'demand-pull' (marktcreatie door vraagstimulering) illustreren de complexe dynamiek tussen overheidsbeleid, technologische innovatie en marktontwikkeling. Dit model, dat langdurige inspanningen vereist, ligt aan de basis van technologisch succes in bijvoorbeeld de Verenigde Staten, zoals aangetoond door het Apollo-programma, dat aanzienlijke spin-off innovaties heeft gegenereerd en een nieuw onderzoeksmarkt heeft gevormd. > **Voorbeeld:** Het Apollo-programma, hoewel gericht op de maanlanding, resulteerde in baanbrekende innovaties zoals software-engineering, geïntegreerde schakelingen en miniaturisatie van computers, die later commercieel succesvol werden dankzij marktkrachten die de opschaling en toepassing van deze technologieën mogelijk maakten. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Assemblage-innovatie | Het vernieuwen of aanpassen van reeds bestaande elementen of componenten om tot een nieuw product of dienst te komen. Dit staat in contrast met radicale innovaties die volledig nieuwe concepten introduceren. | | Radicale innovatie | Een innovatie die leidt tot ingrijpende veranderingen in de maatschappij, markten of technologieën, vaak gepaard gaand met de creatie van nieuwe industrieën en bedrijven. | | Supply-push | Een innovatiestrategie waarbij de overheid actief maatregelen neemt om nieuwe radicale technologieën te ontwikkelen en te stimuleren aan de aanbodzijde van de markt, met publieke financiering voor risicovol onderzoek. | | Demand-pull | Een innovatiestrategie waarbij producten in de markt worden geïntroduceerd om een markt te creëren en te laten groeien, met feedback van gebruikers om de producten continu te verbeteren en commerciëler te maken. | | Waardecreatie | Het proces waarbij economische waarde wordt gegenereerd door middel van de productie van goederen en diensten. Het document benadrukt dat overheden hierbij een significante, maar vaak miskende, rol spelen. | | Neoliberalisme | Een politiek-economische ideologie die pleit voor minimale overheidsinterventie en maximale nadruk op de vrije markt, wat kan leiden tot minder overheidsinvesteringen in onderzoek en ontwikkeling. | | Publieke sector | Overheidsinstanties en -instellingen die publieke diensten leveren, zoals onderzoek, infrastructuur en regulering. De tekst benadrukt de cruciale rol van de publieke sector in het initiëren van radicale innovaties. | | Private sector | Bedrijven en organisaties die winst nastreven en opereren op de vrije markt. Samenwerking met de publieke sector is essentieel voor de opschaling en commercialisering van innovaties. | | Industrietel | Het aantal robots per werknemer in een bepaalde industrie. Dit wordt gebruikt als indicator voor de mate van automatisering en de impact daarvan op de werkgelegenheid. | | Smart factories | Geavanceerde productiefaciliteiten die gebruikmaken van digitale technologieën, automatisering en data-analyse om productieprocessen te optimaliseren, flexibeler te maken en efficiënter te opereren. | | Skill-biased technical change | Een type technologische verandering die de vraag naar gespecialiseerde vaardigheden vergroot, wat kan leiden tot een toename van de loonongelijkheid en polarisatie op de arbeidsmarkt. | | Polarisatie van de arbeidsmarkt | Een fenomeen waarbij de arbeidsmarkt zich opdeelt in enerzijds hooggeschoolde banen met goede lonen en anderzijds laaggeschoolde banen met lage lonen, terwijl de middenklasse banen afnemen. | | Universeel basisinkomen (UBI) | Een sociaal-economisch concept waarbij alle burgers periodiek een onvoorwaardelijk inkomen ontvangen, ongeacht hun werkstatus of vermogen. Dit wordt besproken als mogelijke reactie op banenverlies door automatisering. | | Labor Force Participation Rate (LFPR) | Het percentage van de beroepsgeschikte bevolking dat deelneemt aan de beroepsbevolking, hetzij werkend of werkzoekend. Een dalende LFPR kan wijzen op vergrijzing of andere maatschappelijke factoren. |