Contactmoment 1 natuurlijke en mechanische ventilatie.pptx

# Natuurlijke en mechanische ventilatie Hier is een gedetailleerde studiehandleiding over natuurlijke en mechanische ventilatie, opgesteld met het oog op examens. ## 1. Natuurlijke en mechanische ventilatie Dit topic behandelt de principes, voordelen, nadelen en verschillende systemen van zowel natuurlijke als mechanische ventilatie in gebouwen. ### 1.1 Waarom ventileren? Ventilatie is cruciaal voor een gezond binnenklimaat en een goede leefbaarheid. Slechte ventilatie kan leiden tot diverse gezondheidsproblemen en verminderd comfort. * **Gevolgen van slechte luchtcondities:** * Te warm: verminderd rendement, hoofdpijn, zweten, spierkrampen. * Te koud: verkoudheden, tragere reactietijd, verminderde tastzin. * **Voorkomende problemen door slechte ventilatie:** * Allergieën * Luchtwegenproblemen * Droge ogen/huid * **EPB-eis (basisventilatie):** * Zorgt voor voldoende zuurstoftoevoer en kooldioxido-afvoer. * Verwijdert onaangename geuren. * Verwijdert overtollige waterdamp. * Verwijdert chemische gassen. * **Belang van luchtdichtheid:** * Luchtdichte woningen vereisen gecontroleerde ventilatie om problemen te voorkomen. * Aandachtspunten zijn leidingdoorvoeringen, inbouwspots, stopcontacten, aansluitingen, rolluikkasten, deuren, ramen, dampkappen en luiken. ### 1.2 Natuurlijke ventilatie Natuurlijke ventilatie maakt gebruik van natuurlijke krachten om luchtverversing te realiseren. Dit gebeurt via ramen, roosters en eventueel deuren. Het is een ongecontroleerde vorm van ventilatie, waarvan de luchtverversing sterk afhankelijk is van de weersomstandigheden en het gebruik van de voorzieningen. * **Werkingsprincipes:** * **Wind:** Drukverschillen veroorzaakt door wind. * **Thermische trek:** Opstijgende warme lucht creëert een onderdruk, waardoor koudere lucht wordt aangezogen. * **Turbulentie:** Lokaal opgewekte wervelingen. * **Voor- en nadelen van natuurlijke ventilatie:** | Voordelen | Nadelen | | :---------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------- | | Kosten (vaak lager in aanschaf en installatie) | Wisselende luchtkwaliteit (afhankelijk van buitenomstandigheden) | | Gebruiksgemak (mogelijk in renovaties) | Onderhoud (mechanische componenten vereisen onderhoud) | | Lager energieverbruik (bij natuurlijke toevoer) | Geluid (mechanische systemen kunnen storend geluid produceren) | | | Esthetiek (ventilatieroosters kunnen het uiterlijk beïnvloeden) | | | Ongecontroleerd (weersafhankelijk) | ### 1.3 Mechanische ventilatie Mechanische ventilatie maakt gebruik van ventilatoren om lucht toe te voeren en/of af te voeren. Dit zorgt voor een gecontroleerdere luchtverversing dan natuurlijke ventilatie. #### 1.3.1 Mechanische ventilatie in woningbouw Het principe van goede basisventilatie is gebaseerd op: 1. Toevoer van verse lucht. 2. Doorstroming van lucht in de woning. 3. Afvoer van vervuilde lucht. Er zijn vier systemen gedefinieerd: * **Systeem A: Natuurlijke toevoer en natuurlijke afvoer.** * Dit systeem is **niet meer toegelaten** als enige ventilatiemethode. * **Systeem B: Mechanische toevoer en natuurlijke afvoer.** * Dit systeem is **niet meer toegelaten** als enige ventilatiemethode. * **Systeem C: Natuurlijke toevoer en mechanische afvoer.** * **Principe:** Verse lucht wordt toegevoerd via roosters in ramen (natuurlijk). Lucht wordt mechanisch afgevoerd via een centraal afvoersysteem. * **Voor- en nadelen (residentiële ventilatie):** * **Voordelen:** * Kosten: kan goedkoper zijn in aanschaf en installatie dan volledig mechanische systemen. * Gebruiksgemak: Integratie in renovatieprojecten is mogelijk zonder veel kap- en breekwerk. * Lager energieverbruik: Natuurlijke luchttoevoer vermindert het energieverbruik vergeleken met volledig mechanische systemen. * **Nadelen:** * Wisselende luchtkwaliteit: Natuurlijke toevoer kan variëren. * Onderhoud: Mechanische afvoerkanalen en ventilatoren vereisen onderhoud. * Geluid: Mechanische systemen kunnen geluid produceren. * Esthetiek: Roosters kunnen het uiterlijk beïnvloeden. * **Eisen natuurlijke toevoer (residentiële ventilatie):** * Regelbare toevoeropening met minimaal 5 standen. * Nominaal debiet bij 2 Pa. * Lekdebiet (gesloten) bij 50 Pa < 15% van het debiet van de ruimte. * Niet inbraakverhogend. * Regendicht en insectwerend. * Montagehoogte > 1,8 meter. * **Eisen doorstroomopeningen:** * Niet afsluitbaar of regelbaar. * Permanent aanwezig. * Nominaal debiet bij 2 Pa. Debietmeting vereist volgens EN 13141. * Grote openingen (> 0,5 m²) vereisen niets extra. * Kleinere openingen (< 0,5 m²) vereisen berekening: 25 m³/h per 70 cm² (bij 2 Pa). * **Eisen natuurlijke afvoer (residentiële ventilatie):** * Regelbare afvoeropening met minimaal 5 standen. * Minimaal lekdebiet bij 50 Pa tussen 15% en 25% van het debiet van de ruimte. * Verbonden met hoofdzakelijk een verticaal kanaal. * Nominaal debiet bij 2 Pa. * Niet inbraakverhogend. * Minimale sectie: 140 cm² voor keukens, 70 cm² voor andere ruimtes. * **Afvoerkanaal ventilatielucht:** * Mondt uit boven het dak. * Hoofdzakelijk verticaal kanaal. * Minimale afmeting: netto doorsnede = 50 mm. * Sectie van 1 m² per m³/s (bij een snelheid van 1 m/s). * **Aanbeveling afvoerkanaal:** * Bij een hellingsdak groter dan 23 graden: kanaal volgt de dakhelling. * Bij een hellingsdak kleiner dan 23 graden: kanaal verticaal. * **Eisen bij open keuken:** * Dampkap met ventilator vereist. * **Eisen bij open verbrandingstoestellen:** * Specifieke eisen aan toevoeropeningen. * Proberen te vermijden. * **Systeem D: Mechanische toevoer en mechanische afvoer (balansventilatie).** * **Principe:** Zowel de toevoer van verse lucht als de afvoer van vervuilde lucht gebeuren mechanisch, meestal met warmteterugwinning. * **Opbouw ventilatiesysteem type D voor appartementen:** * Verse lucht wordt toegevoerd via droge ruimtes (woonkamer, slaapkamers, bureau). * De lucht moet doorstromen via tussenruimtes (gang, trappenhal) naar natte ruimtes (keuken, badkamer, toilet, wasruimte). * Vochtige, vervuilde lucht wordt vanuit de natte ruimtes afgevoerd. * **Eisen residentiële ventilatie (systeem D):** * Openingen: Permanent en niet afsluitbaar (toe- en afvoer). * Collectieve afzuiging: Permanente werking. * Open verbrandingstoestellen: Verstoring van de werking van het verbrandingstoestel en terugstroming van verbrandingsgassen moeten worden voorkomen. * Warmteterugwinning: Vaak geïntegreerd. * Debieten gestuurd op basis van sensoren (IR, CO₂, klok). * Regeling kan in de kanalen plaatsvinden. * Snelheid in de kanalen: 1,5 – 3 m/s. * **Decentrale balansventilatie:** * Voorbeelden zoals de Zehnder ComfoSpot 50. #### 1.3.2 Mechanische ventilatie in gebouwen (comfortinstallaties / industriële gebouwen) Luchtbehandelingsinstallaties hebben tot doel de temperatuur en vochtigheid van de lucht binnen instelbare grenzen constant te houden. Ze bestaan uit een combinatie van componenten zoals ventilatoren, filters, verwarmers, koelers, bevochtigers, drogers, luchtmeng- en verdeelsystemen, en regelinstallaties. * **Voordelen van klimatisatie:** * Constante controle over temperatuur en vochtigheid. * Verbetering van het binnenklimaat en comfort. * **Toepassingen:** * Residentiële gebouwen. * Niet-residentiële gebouwen (kantoren, winkels, industrie). * **Luchtcondities:** * Streven naar de best mogelijke omstandigheden (niet te warm/koud, vochtig/droog). Dit is subjectief en kan activiteit-afhankelijk zijn (bv. winkelpersoneel, arbeiders bij ovens). * **Ventilatievereisten (verschillende normen en regelgeving):** * **EPB-regelgeving:** Energieprestatie en Binnenklimaat. * **KB inzake binnenluchtkwaliteit in werklokalen:** Van toepassing voor het ARAB. * **Europese norm NBN EN 16798-3:2017:** Prestaties van ventilatiesystemen in niet-residentiële gebouwen. * **Debietbepaling:** * **CO₂-concentratie:** Een veelgebruikte parameter voor het bepalen van het benodigde ventilatiedebiet, omdat CO₂ direct gerelateerd is aan de aanwezigheid van personen. * *Oefeningvoorbeeld:* Buitenconditie 450 PPM, binnenconditie kantoor 900 PPM. Bepaal luchtdebiet per persoon. * **Ruimtes bestemd voor menselijke bezetting:** * Minimum debiet per persoon of per vierkante meter, afhankelijk van de toepassing. * **Ruimtes niet bestemd voor menselijke bezetting:** * Minimum ontwerpdebiet wordt bepaald aan de hand van vloeroppervlakte x 1,3 m³/h. * **Toiletruimten:** * Ontwerpdebiet bepaald op basis van het aantal WC's (inclusief urinoirs). * Indien aantal WC's onbekend: gebaseerd op vloeroppervlakte. * Minimum ontwerpdebiet: 25 m³/h per WC of 15 m³/h per m² vloeroppervlakte. * **Doucheruimten en badkamers:** * Minimum ontwerpdebiet: 5 m³/h per m² vloeroppervlakte, met een minimum van 50 m³/h per ruimte. * **Ventilatie bij vervanging of toevoeging van vensters:** 45 m³/h per lopende meter venster. * **Minimale prestatieniveaus:** Overeenkomend met binnenluchtklasse IEQ3. * **Vergelijking van systemen (residentiële ventilatie):** * Kostprijs, bouwconstructies en energieverbruik zijn belangrijke vergelijkingsfactoren. * **Hoe systeem in balans brengen?** * Afvoerdebiet vergroten (energetisch minder efficiënt). * Toevoerdebiet sturen op basis van bezetting. * **Recirculatie:** Een deel van de ruimtelucht herbruiken (enkel uit propere ruimtes) om het aandeel verse lucht te laten zakken. Dit kan leiden tot extra leidingen en ventilatoren. Dit wordt aanbevolen. * **Opmerkingen ivm debiet:** * Ontwerp mag hogere debieten toelaten dan het minimum. * Minimale debieten worden niet continu geëist; het debiet mag lager zijn afhankelijk van de behoefte. * De installatie moet de minimaal geëiste debieten kunnen leveren (alle ruimtes gelijktijdig). #### 1.3.3 Luchtbehandelingssystemen en -installaties Deze systemen zijn specifiek ontworpen voor het regelen van temperatuur en vochtigheid. * **Componenten:** * Ventilatoren * Luchtfilters * Verwarmers en koelers * Bevochtigers en drogers * Luchtmeng- en verdeelinstallaties * Regelinstallatie voor temperatuur en vochtigheid * **Ventilatie van technische schachten en liften:** * **Natuurlijk:** * Vrije verluchtingsdoorsnede koker ≥ 10% van horizontale doorsnede koker (min. 4 dm²). * Voor liften: verluchtingsopening bovenaan ≥ 1% van horizontale oppervlakte schacht. * **Mechanisch:** * Systemen zoals "BlueKit" bieden intelligente ventilatie en energiebesparing, bijvoorbeeld voor liftschachten. #### 1.3.4 Koppeling ventilatie en verwarming * **Naverwarming via ventilatie:** * **Voordelen:** * Onzichtbare installatie. * Meestal geen verlies aan vloeroppervlakte. * Indien centraal: zeer eenvoudig. * **Aandachtspunten:** * Nood aan passiefhuisbeglazing en -schrijnwerk (U-waarde ingebouwd ≤ 0,85 W/m²K). * Enkel rechtstreekse warmtetoevoer waar pulsiemonden zijn. * Temperatuurdifferentiatie: centraal of decentraal, zonering is beperkt. * Verwarmingsvermogen bij relatief hoge temperaturen (52°C): ca. 10 W/m². * **Direct elektrisch - centraal:** * Alle ruimtes krijgen dezelfde warme lucht. * Dit kan comfortproblemen geven als ruimtes verschillende warmtebehoeften hebben. * Buizen moeten geïsoleerd worden. * **Direct elektrisch - decentraal:** * Decrale batterijen bieden flexibiliteit. * Afhankelijk van het debiet en niet altijd te combineren met vraagsturing. * **Directe elektrische naverwarming:** * **Voordelen:** Eenvoudig product en installatie, goedkoop in aanschaf. * **Aandachtspunten:** Stofschroei, relatief groot primair energieverbruik (niet ideaal vanuit Trias Energetica principe). * **Naverwarming: warmwaterbatterij:** * Verwarming via een warmwaterbatterij. ### 1.4 Vergelijking van de verschillende systemen Er is een vergelijkingstabel beschikbaar (bron: ventilatiegids appartementen) die de kostprijs, bouwconstructies en andere aspecten van de verschillende ventilatiesystemen weergeeft. > **Tip:** Bij het ontwerpen van ventilatiesystemen is het cruciaal om rekening te houden met de specifieke functie van de ruimte, de bezetting, de vochtproductie en de gewenste luchttemperatuur. > **Voorbeeld:** Een badkamer vereist een hogere afvoer van vochtige lucht dan een slaapkamer, en de ventilatie moet hierop afgestemd zijn. Bij systeem D wordt de vochtige lucht uit de natte ruimtes afgevoerd, wat ideaal is voor badkamers en keukens. --- # Ventilatievereisten en binnenluchtkwaliteit Dit document behandelt de vereisten en normen rond ventilatie en binnenluchtkwaliteit, met focus op regelgevingen zoals EPB, koninklijke besluiten en Europese normen, alsook de bepaling van ventilatiedebieten en aspecten van indoor environmental quality (IEQ). ## 2. Ventilatievereisten en binnenluchtkwaliteit ### 2.1 Waarom ventileren? Ventilatie is cruciaal voor een gezonde en comfortabele leefomgeving. Een slechte ventilatie kan leiden tot diverse gezondheidsproblemen zoals allergieën, luchtwegaandoeningen, droge ogen en huid. Het lichaam is afhankelijk van zuurstof, en wanneer er onvoldoende zuivere zuurstof wordt aangevoerd of vervuilde lucht niet wordt afgevoerd, reageert het lichaam hier direct op. De belangrijkste redenen voor ventilatie in gebouwen omvatten: * **EPB-eis (basisventilatie):** Zorgt voor een minimale luchtverversing. * **Zuurstofvoorziening en CO2-afvoer:** Essentieel voor menselijke activiteit. * **Verwijderen van geuren:** Elimineert onaangename luchtjes. * **Verwijderen van waterdamp:** Voorkomt vochtproblemen en schimmelvorming. * **Verwijderen van chemische gassen:** Belangrijk bij de emissie van vluchtige organische stoffen (VOS) en andere schadelijke stoffen. * **Comfortabel binnenklimaat:** Het handhaven van aangename temperatuur en vochtigheid. ### 2.2 Natuurlijke ventilatie Natuurlijke ventilatie maakt gebruik van ramen, roosters en deuren om lucht van buiten naar binnen te laten stromen en vervuilde lucht af te voeren. De luchtverversing is afhankelijk van weersomstandigheden (winddruk, thermische trek) en het gebruik van de voorzieningen. Het is een ongecontroleerd ventilatiesysteem. **Mechanismen voor natuurlijke ventilatie:** * **Wind:** Drukverschillen veroorzaakt door wind op het gebouw. * **Thermische trek:** Opstijgende warme lucht zorgt voor een natuurlijke circulatie. * **Turbulentie:** Lokaal opgewekte wervelingen. **Voor- en nadelen van natuurlijke ventilatie:** * **Voordelen:** * Lage installatiekosten. * Geen energieverbruik voor ventilatoren. * Eenvoudige werking. * **Nadelen:** * Ongecontroleerde luchtverversing, sterk afhankelijk van buitenomstandigheden. * Minder efficiënt bij windstil of koud weer. * Kan leiden tot tocht. * Minder effectief in het verwijderen van vocht en vervuiling. ### 2.3 Mechanische ventilatie in woningbouw Mechanische ventilatie zorgt voor een gecontroleerde aanvoer en/of afvoer van lucht middels ventilatoren. Een goed basisventilatieontwerp omvat: * **Toevoer van verse lucht.** * **Doorstroming van lucht in de woning.** * **Afvoer van vervuilde lucht.** Er zijn verschillende systemen: * **Systeem A: Natuurlijke toevoer en natuurlijke afvoer.** (Niet meer toegelaten volgens huidige regelgeving) * **Systeem B: Mechanische toevoer en natuurlijke afvoer.** (Niet meer toegelaten volgens huidige regelgeving) * **Systeem C: Natuurlijke toevoer en mechanische afvoer.** Verse lucht wordt via roosters in de ramen toegevoerd, en de afvoer gebeurt mechanisch via een centraal systeem. * **Voordelen Systeem C:** * Lagere aanschaf- en installatiekosten vergeleken met volledig mechanische systemen. * Eenvoudige integratie in renovatieprojecten. * Lager energieverbruik door natuurlijke luchttoevoer. * **Nadelen Systeem C:** * Wisselende luchtkwaliteit door variabele natuurlijke toevoer. * Onderhoud van mechanische afvoerkanalen en ventilatoren is vereist. * Geluidsproductie door mechanische systemen. * Esthetische impact van ventilatieroosters in de gevel. * **Systeem D: Mechanische toevoer en mechanische afvoer.** Zowel de aanvoer als de afvoer van lucht gebeurt mechanisch. Dit systeem maakt vaak gebruik van warmteterugwinning. * **Voordelen Systeem D:** * Zeer gecontroleerde luchtverversing. * Mogelijkheid tot warmteterugwinning, wat het energieverbruik significant vermindert. * Constante binnenluchtkwaliteit. * **Nadelen Systeem D:** * Hogere aanschaf- en installatiekosten. * Complexer onderhoud. * Energieverbruik van ventilatoren. #### 2.3.1 Eisen voor ventilatiesystemen in residentiële gebouwen **Eisen voor natuurlijke toevoer (Systeem C):** * Regelbare toevoeropening met minimaal 5 standen. * Nominaal debiet bij 2 Pascal (Pa). * Lekdebiet (gesloten) bij 50Pa < 15% van het nominale debiet van de ruimte. * Niet inbraak verhogend. * Regendicht en insectenwerend. * Montagehoogte boven 1,8 meter. **Eisen voor doorstroomopeningen (Systeem C):** * Niet afsluitbaar of regelbaar. * Permanent aanwezig. * Nominaal debiet bij 2 Pa. Debietmeting vereist volgens EN 13141. * Voor openingen groter dan 0,5 m², geen extra eisen. * Voor openingen kleiner dan 0,5 m², berekening vereist: 25 m³/h per 70 cm² bij 2 Pa. **Eisen voor natuurlijke afvoer (Systeem C):** * Regelbare afvoeropening met minimaal 5 standen. * Lekdebiet bij 50Pa tussen 15% en 25% van het nominale debiet van de ruimte. * Verbunden met hoofdzakelijk een verticaal kanaal. * Nominaal debiet bij 2 Pa. * Niet inbraak verhogend. * Minimale sectie: 140 cm² voor keukens, 70 cm² voor andere ruimtes. **Eisen voor afvoerkanaal ventilatielucht (Systeem C):** * Mondt uit boven het dak. * Hoofdzakelijk verticaal kanaal. * Minimale afmeting: netto doorsnede = 50 mm. * Sectie: 1 m² per m³/s bij een snelheid van 1 m/s. **Specifieke eisen voor open keuken (Systeem C):** * Dampkap met ventilator is vereist. **Eisen voor Systeem D:** * **Openingen (toe- en afvoer):** Permanent en niet afsluitbaar. * **Collectieve afzuiging:** Permanente werking is vereist. * **Open verbrandingstoestellen:** Vermijden om verstoring van de werking en terugstroming van verbrandingsgassen te voorkomen. * **Warmteterugwinning:** Vaak geïntegreerd voor energie-efficiëntie. * **Debieten:** Gestuurd op basis van sensoren (bv. infrarood, CO2) of een klokprogramma. * **Regeling:** Kan in de kanalen geïntegreerd worden. * **Snelheid in de kanalen:** Tussen 1,5 en 3 m/s. ### 2.4 Luchtbehandelingsinstallaties Luchtbehandelingsinstallaties hebben als doel om de temperatuur en vochtigheid van de lucht binnen instelbare grenzen constant te houden. Ze bestaan uit verschillende componenten: * Ventilatoren voor luchtcirculatie. * Luchtfilters voor het reinigen van de lucht. * Verwarmers en koelers voor temperatuurregeling. * Bevochtigers en drogers voor vochtigheidsregeling. * Luchtmeng- en verdeelsystemen. * Een regelinstallatie voor temperatuur en vochtigheid. **Opbouw ventilatiesysteem type D voor appartementen:** Verse lucht wordt toegevoerd via droge ruimtes (woonkamer, slaapkamers, bureau) en moet doorstromen naar de natte ruimtes (keuken, badkamer, toilet, wasruimte) via tussenruimtes (gang, trappenhal). De vochtige, vervuilde lucht wordt uit de natte ruimtes afgevoerd. ### 2.5 Aspecten met betrekking tot de luchtkwaliteit en het ventilatieontwerp Verschillende regelgevingen en normen bepalen de vereiste ventilatiedebieten en de luchtkwaliteit: * **Koninklijk Besluit (KB) inzake binnenluchtkwaliteit in werklokalen (ARAB):** Stelt eisen aan de luchtkwaliteit in werkruimtes. * **EPB-regelgeving (Energie Prestatie Binnenklimaat) aangaande ventilatie:** Stelt minimale ventilatiedebieten vast voor residentiële en niet-residentiële gebouwen. * **Europese norm NBN EN 16798-3:2017:** Specificeert de prestaties van ventilatiesystemen in niet-residentiële gebouwen. #### 2.5.1 Bepaling van ventilatiedebieten **Debietbepaling op basis van CO2-concentratie:** Het ventilatiedebiet kan berekend worden op basis van de gewenste CO2-concentratie in de ruimte en de CO2-productie per persoon. * **Voorbeeld Oefening:** Buitenlucht 450 ppm CO2, binnenlucht in kantoor 900 ppm CO2. Bepaal het luchtdebiet per persoon om dit te minimaliseren. **Ventilatie van toiletruimten:** Het ontwerpdebiet wordt bepaald door het aantal toiletten (inclusief urinoirs). Als het aantal toiletten niet gekend is, wordt het debiet bepaald op basis van de vloeroppervlakte. * Minimum ontwerpdebiet: 25 m³/h per toilet (of urinoir), of 15 m³/h per m² vloeroppervlakte indien het aantal toiletten niet bekend is. **Ventilatie in ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting:** * Minimum ontwerpdebiet: vloeroppervlakte x 1,3 m³/h. * **Doucheruimten en badkamers:** Minimum ontwerpdebiet van 5 m³/h per m² vloeroppervlakte, met een minimum van 50 m³/h per ruimte. **Ventilatie in ruimten bestemd voor menselijke bezetting:** * Minimum debiet overeenkomend met binnenluchtklasse IEQ3 (indoor environmental quality). * 45 m³/h per lopende meter venster dat vervangen of toegevoegd wordt. **Debiet van een ruimte in residentiële gebouwen:** * **Minimum ontwerpdebiet in ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting (bv. hobbykamer, zonnebank):** vloeroppervlakte x 1,3 m³/h. * Deze debieten zijn aanbevelingen en worden vaak opgegeven bij een drukverschil van 2 Pa. * Ontwerpen mogen hogere debieten toelaten, en minimale debieten worden niet continu geëist; het debiet mag lager liggen afhankelijk van de behoefte, mits de installatie de minimaal geëiste debieten gelijktijdig kan leveren. #### 2.5.2 Integratie en optimalisatie van ventilatiesystemen * **Informatie aan gebruiker:** Installateurs dienen gebruikers te informeren over het belang en de noodzaak van ventilatie. * **Materiaalkeuze:** Keuze voor gezonde materialen en rookvrije ruimtes bevordert de binnenluchtkwaliteit. * **Plaatsing:** Rekening houden met het ventilatiesysteem bij de inplanting en groepering van ruimten. Bij natuurlijke ventilatie: droge ruimtes onderaan, natte ruimtes bovenaan in de woning. * **Beperken van open verbrandingstoestellen:** Vermijden van toestellen met open verbranding, met uitzondering van gaskookplaten. **Naverwarming via ventilatie:** * **Voordelen:** * Onzichtbare installatie. * Meestal geen verlies aan vloeroppervlakte. * Centraal: zeer eenvoudig. * **Aandachtspunten:** * Nood aan passiefhuisbeglazing en -schrijnwerk met een U-waarde ingebouwd ≤ 0,85 W/m²K. * Enkel directe warmtetoevoer waar pulsieopeningen zijn. * Temperatuurdifferentiatie (de)centraal, zonering is beperkt. * Verwarmingsvermogen is relatief beperkt (bv. 10 W/m² bij 52°C). **Decentrale elektrische naverwarming:** * **Voordelen:** Eenvoudig product en installatie, goedkoop in aanschaf. * **Aandachtspunten:** * Risico op stofschroei. * Relatief groot primair energieverbruik. * Niet in lijn met het trias-energetica principe. **Warmwaterbatterij als naverwarming:** * Een centrale of decentrale oplossing met warmwaterbatterijen biedt flexibiliteit, maar blijft afhankelijk van het debiet en is minder combineerbaar met vraagsturing. ### 2.6 Schachtventilatie * **Natuurlijke schachtventilatie (technische schachten):** De vrije verluchtingsdoorsnede van de koker moet minstens gelijk zijn aan 10% van de totale horizontale doorsnede van de koker, met een minimum van 4 dm². * **Natuurlijke schachtventilatie (liften):** De verluchtingsopening boven aan de schacht heeft een minimale doorsnede van 1% van de horizontale oppervlakte van de schacht. * **Mechanische schachtventilatie (technische schachten en liften):** Systemen zoals BlueKit bieden intelligente ventilatie en energiebesparing voor liftschachten. ### 2.7 Indoor Environmental Quality (IEQ) IEQ verwijst naar de kwaliteit van de binnenomgeving en omvat parameters zoals thermisch comfort, luchtkwaliteit, verlichting en akoestiek. De Europese norm NBN EN 16798-3 koppelt ventilatiedebieten aan verschillende IEQ-klassen, waarbij IEQ3 een minimale luchtkwaliteit garandeert. > **Tip:** Bij het dimensioneren van ventilatiesystemen is het essentieel om rekening te houden met zowel de minimale wettelijke eisen als de specifieke gebruiksbehoeften en de gewenste comfortniveaus van de bewoners of gebruikers. > **Voorbeeld:** Een appartement met een centraal mechanisch ventilatiesysteem (Systeem D) kan een warmtewiel integreren dat tot 90% van de warmte uit de afgevoerde lucht recupereert om de verse toe te voeren lucht voor te verwarmen, wat resulteert in aanzienlijke energiebesparingen en een hoog comfortniveau. --- # Luchtbehandelingsinstallaties en comfort Luchtbehandelingsinstallaties (LBI's) spelen een cruciale rol in het creëren van een comfortabel en gezond binnenklimaat door de temperatuur, vochtigheid en luchtkwaliteit te regelen, wat essentieel is voor zowel welzijn als energie-efficiëntie. ### 3.1 Waarom ventileren? Ventilatie in gebouwen is relatief recent en essentieel voor de gezondheid. Een gebrek aan ventilatie leidt tot een negatieve invloed op de gezondheid door een tekort aan zuivere zuurstof en de ophoping van schadelijke stoffen. * **Gevolgen van slechte condities:** * **Te warm:** Daling van het rendement, hoofdpijn, zweten, spierkrampen. * **Te koud:** Verkoudheden, tragere reactietijd, verminderde tastzin. * **Voorkomende problemen door slechte ventilatie:** * Allergieën * Luchtwegenproblemen * Droge ogen en huid * **EPB-eis (basisventilatie) in residentiële gebouwen:** * Voldoende zuurstoftoevoer en kooldioxidedaling. * Verwijderen van onaangename geuren. * Verwijderen van overtollige waterdamp. * Verwijderen van chemische gassen. * **Aandachtspunten bij luchtdichtheid:** * Leidingdoorvoeringen (schouwen, gas, elektriciteit, water) * Inbouwspots en stopcontacten * Aansluitingen van bouwelementen (vloer, muren, dak) * Rolluikkasten, deuren, ramen * Dampkap, kattenluik, brievenbus ### 3.2 Natuurlijke ventilatie Natuurlijke ventilatie maakt gebruik van ramen, roosters en deuren voor de natuurlijke toevoer en afvoer van lucht. De luchtverversing is hierbij afhankelijk van weersomstandigheden en gebruik. Het is een ongecontroleerde vorm van ventilatie. * **Werkingsprincipes:** * **Wind:** Door drukverschillen. * **Thermische trek:** Door opstijgende warme lucht. * **Turbulentie:** Ter plaatse opgewekte wervelingen. * **Voor- en nadelen:** * **Voordelen:** * Lage installatiekosten. * Geen energieverbruik voor ventilatoren. * Eenvoudige integratie in bestaande woningen. * **Nadelen:** * Wisselende luchtkwaliteit door afhankelijkheid van buitenomstandigheden. * Mogelijke geluidsoverlast door wind. * Niet altijd voldoende debiet bij stilstaand weer. * Afhankelijkheid van weersomstandigheden. * Risico op stof- en insectenindringing. * Mogelijk energieverlies door ongecontroleerde tocht. ### 3.3 Mechanische ventilatie in woningbouw Mechanische ventilatie zorgt voor een gecontroleerde toevoer, doorstroming en afvoer van lucht. * **Principes:** * Toevoer van verse lucht. * Doorstroming van lucht in de woning. * Afvoer van vervuilde lucht. * **Soorten systemen:** * **Systeem A:** Natuurlijke toevoer en natuurlijke afvoer (niet meer toegelaten). * **Systeem B:** Mechanische toevoer en natuurlijke afvoer (niet meer toegelaten). * **Systeem C:** Natuurlijke toevoer en mechanische afvoer. * Verse lucht via roosters in ramen. * Mechanische afvoer via een centraal systeem. * **Voordelen:** Lagere kosten, eenvoudige integratie in renovaties, lager energieverbruik t.o.v. volledig mechanische systemen. * **Nadelen:** Wisselende luchtkwaliteit, onderhoud van mechanische kanalen en ventilatoren, mogelijk geluidsproductie, esthetische impact van roosters. * **Eisen residentiële ventilatie (natuurlijke toevoer):** Regelbare toevoeropening (min. 5 standen), nominaal debiet bij 2 Pa, lekdebiet (gesloten) bij 50 Pa < 15% van het ruimte debiet, niet inbraak verhogend, regendicht, insectwerend, montagehoogte > 1,8m. * **Eisen residentiële ventilatie (doorstroomopeningen):** Niet afsluitbaar of regelbaar, permanent, nominaal debiet bij 2 Pa, debietmeting vereist, grote openingen > 0,5 m² (niets extra), kleinere openingen < 0,5 m² (berekening: 25 m³/h per 70 cm² bij 2 Pa). * **Eisen residentiële ventilatie (natuurlijke afvoer):** Regelbare afvoeropening (15% < min. lekdebiet bij 50 Pa < 25% van ruimte debiet), verbonden met hoofdzakelijk verticaal kanaal, min. 5 standen, nominaal debiet bij 2 Pa, niet inbraak verhogend, minimale sectie: 140 cm² voor keukens, 70 cm² voor andere ruimtes. * **Afvoerkanaal ventilatielucht:** Mondt uit boven dak, hoofdzakelijk verticaal kanaal, minimale afmeting: netto doorsnede = 50 mm, sectie 1 m² per m³/s (bij een snelheid van 1 m/s). * **Aanbeveling afvoerkanaal:** Bij een hellingsdak > 23° of < 23°. * **Specifieke eisen bij open keuken:** Dampkap met ventilator vereist. * **Open verbrandingstoestellen:** Trachten te vermijden, specifieke eisen aan toevoeropeningen. * **Systeem D:** Mechanische toevoer en mechanische afvoer. * Verse lucht wordt toegevoerd via droge ruimtes (woonkamer, slaapkamers, bureau). * Lucht stroomt via tussenruimtes (gang, trappenhal) naar natte ruimtes (keuken, badkamer, toilet, wasruimte). * Vochtige, vervuilde lucht wordt uit natte ruimtes afgevoerd. * **Voordelen:** Constante en gecontroleerde luchtkwaliteit, hoge mate van comfort, mogelijkheid tot warmteterugwinning, filtratie van toevoerlucht. * **Nadelen:** Hogere installatie- en onderhoudskosten, hoger energieverbruik t.o.v. systeem C (zonder warmteterugwinning). * **Eisen residentiële ventilatie (Systeem D):** * Openingen: Permanent en niet afsluitbaar (toe- en afvoer). * Collectieve afzuiging (permanente werking). * Open verbrandingstoestellen (verstoring werking, terugstroming verbrandingsgassen). * Warmteterugwinning. * Debieten gestuurd op basis van (IR, CO2, klok). * Regeling kan in de kanalen. * Snelheid in de kanalen: 1,5 – 3 m/s. * **Vergelijking van de systemen (residentiële ventilatie):** * **Kosten:** Systeem C is doorgaans goedkoper in aanschaf en installatie dan Systeem D. * **Bouwconstructies:** Systeem C vereist minder complexe bouwkundige aanpassingen dan Systeem D. ### 3.4 Luchtbehandelingsinstallaties (LBI's) Luchtbehandelingsinstallaties hebben als doel de temperatuur en vochtigheid van de lucht constant te houden binnen instelbare grenzen. * **Onderdelen van een LBI:** * Ventilatoren * Luchtfilters * Verwarmers en koelers * Bevochtigers en drogers * Luchtmeng- en verdeelinstallaties * Een regelinstallatie voor temperatuur en vochtigheid. ### 3.5 Debietbepaling voor luchtkwaliteit en comfort Het bepalen van het juiste ventilatiedebiet is cruciaal voor de luchtkwaliteit en het comfort. Dit kan gebaseerd zijn op verschillende normen en vereisten. * **Factoren voor debietbepaling:** * CO2-concentratie in de lucht. * KB inzake binnenluchtkwaliteit in werklokalen (voor ARAB van toepassing). * EPB-regelgeving aangaande ventilatie. * Europese norm NBN EN 16798-3:2017 (prestaties van ventilatiesystemen in niet-residentiële gebouwen). * **Berekening ventilatie i.f.v. CO2-concentratie:** * Een voorbeeldtoepassing toont de berekening van het luchtdebiet per persoon op basis van de buiten- en binnenconditie in PPM. * **Ventilatie van toiletruimten:** * Ontwerpdebiet bepaald door aantal WC's (inclusief urinoirs). * Indien aantal WC's onbekend: op basis van vloeroppervlakte. * Minimum ontwerpdebiet: 25 m³/h per WC of 15 m³/h per m² vloeroppervlakte. * **Ventilatiedebieten in ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting:** * Minimum ontwerpdebiet: vloeroppervlakte x 1,3 m³/h. * Uitzondering toiletruimten (zie hierboven). * Doucheruimten en badkamers: minimum 5 m³/h per m² vloeroppervlakte, met een minimum van 50 m³/h per ruimte. * **Minimale prestatieniveaus en bepaling van de prestaties van een ventilatiesysteem:** * **Kwaliteit van de binnenlucht:** Minimum debiet overeenkomend met binnenluchtklasse IEQ3. * **Ventilatiedebieten:** 45 m³/h per lopende meter venster dat vervangen of toegevoegd wordt. * **Ruimten bestemd voor menselijke bezetting:** Naast de eerder genoemde eisen. * **Ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting:** Vloeroppervlakte x 1,3 m³/h (zie ook hierboven). * **Debiet van een ruimte (residentiële ventilatie):** * Aanbevelingen voor debieten, opgegeven bij 2 Pa. * Ontwerp mag hogere debieten mogelijk maken. * Minimale debieten worden niet continu geëist; het debiet mag lager liggen indien de behoefte dat toelaat. * De installatie moet echter wel de minimaal geëiste debieten kunnen leveren (alle ruimtes gelijktijdig). ### 3.6 Balans en flexibiliteit in residentiële ventilatie Het in balans brengen van ventilatiesystemen en het creëren van flexibiliteit zijn belangrijk voor zowel prestaties als energie-efficiëntie. * **Systemen in balans brengen:** * Afvoerdebiet vergroten (energetisch niet optimaal). * Toevoerdebiet sturen op basis van bezetting. * **Recirculatie:** Een deel van de ruimtelucht herbruiken (enkel uit propere ruimtes) om het aandeel verse lucht te laten zakken. De hergebruikte lucht kan dan bijvoorbeeld naar de woonkamer worden gestuurd. Vereist extra leidingen en een ventilator. Dit wordt aanbevolen. ### 3.7 Ventilatie en verwarming Ventilatie kan gekoppeld worden aan verwarming, met verschillende voor- en nadelen. * **Naverwarming via ventilatie:** * **Voordelen:** * Onzichtbare installatie. * Meestal geen verlies aan vloeroppervlakte. * Indien centraal: zeer eenvoudig. * **Aandachtspunten:** * Nood aan passiefhuisbeglazing en -schrijnwerk (U ingebouwd ≤ 0,85 W/m²K). * Enkel rechtstreekse warmtetoevoer waar pulsiemonden zijn. * Temperatuurdifferentiatie: (de)centraal, zonering beperkt. * Verwarmingsvermogen bij relatief hoge temperaturen (52°C): ca. 10 W/m². * **Decentraal:** Verwarmingsvermogen aanpasbaar. * **Centraal elektrisch:** Alle ruimtes krijgen dezelfde warme lucht. Dit kan leiden tot comfortproblemen bij ruimtes met verschillende warmtebehoeften. De buizen moeten geïsoleerd worden. * **Decentraal elektrisch:** Alternatief met decentrale batterijen, biedt flexibiliteit maar blijft afhankelijk van het debiet en is niet altijd te combineren met vraagsturing. * **Direct elektrisch naverwarming:** * **Voordelen:** Eenvoudig product en installatie, goedkoop in aanschaf. * **Aandachtspunten:** Stofschroei (snel stijgende weerstandstemperaturen), relatief groot primair energieverbruik (geen zeer lage energiefactuur), in contradictie met trias-energetica-principe. * **Naverwarming: warmwaterbatterij:** Een veelgebruikte methode voor naverwarming. ### 3.8 Schachtventilatie Schachtventilatie kan zowel natuurlijk als mechanisch worden toegepast. * **Natuurlijke schachtventilatie:** * Voor technische schachten: vrije verluchtingsdoorsnede minstens 10% van totale horizontale doorsnede van de koker, met een minimum van 4 dm². * Voor liften: verluchtingsopening boven aan de schacht met een minimale doorsnede van 1% van de horizontale oppervlakte van de schacht. * **Mechanische schachtventilatie:** * Toepasbaar voor zowel technische schachten als liften. * **BlueKit:** Een intelligente ventilatie- en energiebesparingsoplossing voor liftschachten wordt genoemd als voorbeeld. > **Tip:** De juiste dimensionering van luchtbehandelingsinstallaties is cruciaal voor zowel comfort als energie-efficiëntie. Een goede balans tussen natuurlijke en mechanische ventilatie, en het correct toepassen van debietberekeningen, leiden tot een gezonder en aangenamer binnenklimaat. > **Example:** Bij een appartement met een open keuken en een badkamer, is een systeem C met mechanische afvoer via een centrale ventilator aan te raden. De verse lucht wordt aangezogen via regelbare roosters in de slaapkamers en woonkamer, en de vochtige lucht uit de keuken en badkamer wordt afgevoerd. De dampkap in de keuken is essentieel voor de directe afvoer van kookgeuren en vocht. > **Tip:** Houd rekening met de specifieke functie van ruimtes (nat versus droog, bezettingsgraad) bij het ontwerpen van het ventilatiesysteem en het bepalen van de benodigde debieten. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Natuurlijke ventilatie | Een ventilatiemethode waarbij de luchtverversing plaatsvindt door natuurlijke oorzaken zoals winddruk en thermische trek, zonder mechanische hulp. De luchtstroming is hierdoor afhankelijk van weersomstandigheden en gebouwkenmerken. | | Mechanische ventilatie | Een ventilatiesysteem dat gebruikmaakt van ventilatoren om lucht toe te voeren, af te voeren of beide. Dit zorgt voor een gecontroleerde en constante luchtverversing, onafhankelijk van externe omstandigheden. | | Ventilatiesysteem A | Een systeem waarbij zowel de luchttoevoer als de luchtafvoer volledig natuurlijk verloopt, meestal via roosters in ramen en schoorstenen. Dit type systeem is tegenwoordig niet meer toegelaten voor basisventilatie. | | Ventilatiesysteem B | Een systeem met mechanische luchttoevoer en natuurlijke luchtafvoer. Dit type systeem is eveneens niet meer toegelaten als basisventilatiesysteem. | | Ventilatiesysteem C | Een systeem waarbij de verse lucht op natuurlijke wijze wordt toegevoerd (bijvoorbeeld via roosters) en de vervuilde lucht mechanisch wordt afgevoerd met behulp van een centraal afzuigsysteem. | | Ventilatiesysteem D | Een systeem met zowel mechanische luchttoevoer als mechanische luchtafvoer. Dit type ventilatie wordt ook wel balansventilatie genoemd en maakt vaak gebruik van warmteterugwinning. | | EPB-eis | Energieprestatie binnenklimaat eisen. Dit zijn regelgevingen die voorschriften opleggen aan de ventilatieprestaties van gebouwen om een gezond en energiezuinig binnenklimaat te garanderen. | | Luchtkwaliteit | De mate waarin de binnenlucht vrij is van verontreinigende stoffen. Een goede luchtkwaliteit is essentieel voor de gezondheid en het welzijn van de gebruikers. | | Thermische trek | Het natuurlijke luchtstromingsverschijnsel dat ontstaat doordat warme lucht opstijgt en koude lucht daalt, wat een aanzuigeffect kan creëren in een gebouw. | | Debiet | De hoeveelheid lucht die per tijdseenheid door een systeem of ruimte stroomt, meestal uitgedrukt in kubieke meter per uur (m³/u) of kubieke meter per seconde (m³/s). | | Binnenklimaat | De omstandigheden in een binnenruimte, waaronder temperatuur, luchtvochtigheid, luchtkwaliteit en geluid. Een optimaal binnenklimaat draagt bij aan comfort en gezondheid. | | Luchtbehandelingsinstallatie | Een installatie die de eigenschappen van de lucht aanpast, zoals temperatuur, vochtigheid en zuiverheid, om een gewenst binnenklimaat te realiseren. | | Warmteterugwinning (WTW) | Een systeem dat de warmte uit de afgevoerde ventilatielucht gebruikt om de verse toe te voeren lucht voor te verwarmen, wat leidt tot energiebesparing. | | CO2-concentratie | De hoeveelheid koolstofdioxide in de lucht, uitgedrukt in parts per million (PPM). Een hoge CO2-concentratie kan duiden op onvoldoende ventilatie en leiden tot klachten zoals hoofdpijn en verminderde concentratie. | | KB inzake binnenluchtkwaliteit | Koninklijk Besluit met betrekking tot de binnenluchtkwaliteit in werkruimten. Dit besluit stelt eisen aan de ventilatie in gebouwen om een gezonde werkomgeving te garanderen. | | NBN EN 16798-3:2017 | Een Europese norm die de prestaties van ventilatiesystemen in niet-residentiële gebouwen specificeert, inclusief eisen aan ventilatiedebieten en luchtkwaliteit. | | IEQ (Indoor Environmental Quality) | Binnenhuiskwaliteit. Een algemene term die verwijst naar de kwaliteit van de omgeving binnen een gebouw, inclusief thermisch comfort, luchtkwaliteit, verlichting en akoestiek. |