H3_DDC_2025-2026.pptx

# De ontwikkeling van sociologie als wetenschap Sociologie ontstond als wetenschap als een laat gevolg van ingrijpende maatschappelijke transformaties en de noodzaak om de steeds complexer wordende samenleving te doorgronden. ### 1.1 De plaats van sociologie in de wetenschapsgeschiedenis De ontwikkeling van wetenschap kende een lange geschiedenis, waarbij disciplines als sterrenkunde, natuurkunde, plantkunde en evolutieleer zich geleidelijk vestigden. Sociologie is een relatief late toevoeging aan dit palet, vergelijkbaar met de ontwikkeling van psychologie en psychiatrie. * **Vroege wetenschappen:** Sterrenkunde (Copernicus, Galilei), Natuurkunde (Newton), Plantkunde (Linnaeus), Evolutieleer (Darwin). * **Latere wetenschappen:** Sociologie (Durkheim), Psychologie/psychiatrie (Freud). Deze 'late ontdekking' van de sociologie is direct verbonden met significante maatschappelijke veranderingen. ### 1.2 Maatschappelijke transformaties als drijfveren De opkomst van de sociologie als wetenschap werd sterk beïnvloed door twee cruciale revoluties: * **Industriële revolutie:** Deze economische transitie leidde tot ingrijpende veranderingen in de productiewijze, de organisatie van arbeid en de sociale structuur, met de opkomst van een nieuwe industriële maatschappij. * **Franse revolutie:** Deze culturele en politieke revolutie bracht ideeën over maakbaarheid van de samenleving en grondrechten naar voren, en betekende een einde aan het feodale systeem dat gebaseerd was op een 'door God gegeven orde'. Deze gebeurtenissen ondermijnden traditionele, vanzelfsprekende verklaringen van de maatschappij, die voorheen gebaseerd waren op mythen, bijgeloof en goddelijk gezag. ### 1.3 De 'onttovering van de wereld' Volgens Max Weber zorgde de wetenschap, met de Verlichting als belangrijke voorloper, voor de "onttovering van de wereld" ($Entzauberung der Welt$). Dit proces houdt in dat magische, mythische en religieuze verklaringen van de werkelijkheid plaatsmaakten voor rationele, wetenschappelijke benaderingen. Waar men voorheen een platte aarde en een zon die rond de aarde draait als vanzelfsprekend aannam op basis van directe waarneming, bracht wetenschap een ander, objectiever perspectief. > **Tip:** De 'onttovering' betekent niet dat er geen ruimte meer is voor religie of spiritualiteit, maar wel dat de wetenschap een eigen, seculiere en rationele verklaringsgrond biedt voor fenomenen in de wereld. De sociologie neemt dit principe over door ook datgene wat als vanzelfsprekend wordt ervaren in het dagelijks leven kritisch te bevragen en te ontkrachten met wetenschappelijk onderzoek. ### 1.4 Sociologie: kijken door de feitelijkheid heen De sociologie stelt zich ten doel om "door de feitelijkheid heen te kijken" en de onderliggende structuren en verbanden in de samenleving bloot te leggen. Dit wordt ook wel de "sociological imagination" genoemd: het vermogen om individuele levens en ervaringen te verbinden met bredere maatschappelijke en historische krachten. De samenleving wordt hierbij niet langer gezien als een statisch gegeven, maar als een maakbare en veranderlijke entiteit die wetenschappelijk onderzocht kan worden op haar oorzaken en gevolgen. > **Example:** Een klassiek voorbeeld is de studie naar werkloosheid. Intuïtief kan men denken dat werkloosheid een gevolg is van individuele keuzes of een gebrek aan inzet. Sociologisch onderzoek toont echter aan dat factoren als een tekort aan banen, een mismatch tussen vraag en aanbod, en discriminatie op de arbeidsmarkt een veel grotere rol spelen. ### 1.5 Wetenschappelijke inzichten en maatschappelijke innovaties Sociologische inzichten hebben geleid tot belangrijke maatschappelijke innovaties, die minstens evenveel impact hebben gehad als technologische uitvindingen: * **Sociale gelaagdheid en ongelijkheid:** Het in kaart brengen van sociale klassen en de mechanismen van sociale ongelijkheid. * **Arbeidsmarktmechanismen:** Het begrijpen van de wet van vraag en aanbod en discriminerende/privilegiërende mechanismen. * **Sociale zekerheid:** De 'uitvinding' van stelsels als ziektegeld, werkloosheidsuitkeringen en pensioenen, die als reactie op maatschappelijke 'wetmatigheden' werden ingesteld om de gevolgen van ongelijke welvaartsverdeling te mitigeren. * **Rechtstaat:** Het idee van een rechtsstaat, waarin burgers niet zelf voor veiligheid of rechtspraak hoeven te zorgen, maar gesteund worden door instituties. Deze inzichten hebben het dagelijks leven fundamenteel beïnvloed en leiden vaak tot discussie omdat ze traditionele opvattingen uitdagen. ### 1.6 De aard van sociale wetmatigheden In tegenstelling tot natuurwetenschappen, die te maken hebben met identieke en volledig reproduceerbare elementen, bestudeert de sociologie de samenleving. De elementen in een samenleving (mensen, actoren) zijn weliswaar vergelijkbaar, maar niet volledig identiek of verwisselbaar. Ze geven zelf, op basis van hun verwachtingen en behoeften, vorm aan de samenleving. * **Natuurwetenschappen:** Gebaseerd op causale verbanden en determinisme (bijvoorbeeld een watermolecuul H₂O). * **Sociale wetenschappen:** Gebaseerd op probabiliteitsverbanden en functionele relaties. Mensen zijn niet 100% gedetermineerd door hun sociale omgeving. Daarnaast kunnen sociale fenomenen zichzelf creëren of vernietigen (self-fulfilling/self-destroying prophecies). Experimenten in de sociologie zijn daarom complexer dan in de natuurwetenschappen, en inzichten zijn vaak probabilistisch van aard. > **Example:** Een 'self-fulfilling prophecy' is wanneer een student die denkt te zullen falen, door stress en piekeren daadwerkelijk faalt. Een 'self-destroying prophecy' kan optreden bij de publicatie van kiesintenties, wat de verkiezingsuitslag kan beïnvloeden en vervolgens kiezersgedrag kan veranderen. ### 1.7 Sociale feiten als bouwstenen van de werkelijkheid Emile Durkheim introduceerde het concept van 'sociale feiten' als de fundamentele bouwstenen van de sociale werkelijkheid. Sociale feiten zijn: * **Bovenindividueel:** Ze bestaan buiten het bewustzijn van individuen en hebben een collectief karakter, gedragen door groepen of sociale verbanden. * **Extern en voorgegeven:** Ze bestaan reeds voordat een individu ermee in aanraking komt en worden via socialisatie geïnternaliseerd. * **Dwingend:** Ze oefenen zowel externe dwang (straffen bij overtreding) als interne dwang (gevoel van 'normaal' gedrag) uit op individuen. Voorbeelden van sociale feiten zijn sociale relaties, normen, waarden, gebruiken, regels en instituties (zoals het gezin). Ze vormen de 'regels van de sociologische methode'. > **Example:** De arbeidsethos, of het volgen van de rij bij de kassa, zijn sociale feiten. Hoewel oorspronkelijk opgelegd (externe dwang), worden deze gedragingen doorgaans geïnternaliseerd (zelfdwang) als onderdeel van sociaal aanvaard gedrag, zoals beschreven door Norbert Elias in zijn theorie over het civilisatieproces. ### 1.8 Kritische analyse van het vanzelfsprekende De socioloog heeft de taak om kritisch te analyseren wat in het alledaagse leven als vanzelfsprekend wordt ervaren. Dit kan leiden tot het blootleggen van 'perverse effecten', waarbij beleid of sociale structuren onbedoelde negatieve gevolgen hebben. > **Example:** Het Mattheuseffect beschrijft hoe overheidsuitgaven voor onderwijs, gezondheidszorg of cultuur vaak meer ten goede komen aan midden- of hogere inkomensgroepen dan aan de beoogde lagere inkomensgroepen, ondanks de intentie om de toegang te vergemakkelijken. Sociologie helpt om dergelijke niet altijd bekende, onderliggende routines te ontdekken en te begrijpen. Sociale feiten mogen niet worden toegeschreven aan willekeur, onwetendheid of dwaasheid, maar vereisen een sociologische verklaring. ### 1.9 De sociologie als een 'huis' op het plein van de samenleving Het is belangrijk te erkennen dat sociologie niet de enige wetenschap is die de samenleving bestudeert. Economie, recht, geschiedenis, psychologie en andere disciplines bieden complementaire perspectieven. De sociologie onderscheidt zich door haar specifieke focus op het 'sociologische perspectief': het analyseren van menselijk handelen binnen de bredere samenlevingsverbanden en het zien van sociale verschijnselen in hun onderlinge samenhang. De sociologie bestudeert mensen binnen hun 'social contexts'. > **Example:** De dood en de manier waarop we ermee omgaan, kunnen vanuit verschillende disciplines worden bekeken: de economie (uitvaartsector), het recht (erfeniskwesties), de geschiedenis (tradities rond begrafenissen) en de psychologie (rouwverwerking). De sociologie richt zich op de maatschappelijke taboes rondom de dood, de verschillende rituelen en de sociale context van uitvaartpraktijken. --- # Sociale feiten en het civilisatieproces Dit onderwerp verkent het concept van sociale feiten als fundamentele bouwstenen van de sociale werkelijkheid, zoals gedefinieerd door Durkheim, en beschrijft hoe het civilisatieproces, zoals uiteengezet door Elias, leidt tot de internalisering van externe dwang tot zelfdwang. ### 2.1 Sociale feiten volgens Durkheim Emile Durkheim introduceerde het concept van sociale feiten als de kerncomponenten van de sociale werkelijkheid. Deze sociale feiten vertegenwoordigen een eigensoortige realiteit die niet kan worden gereduceerd tot de som van individuele eigenschappen, behoeften of neigingen. Mensen creëren collectief deze sociale werkelijkheid, die door geen enkel individu volledig is ontworpen. #### 2.1.1 Kenmerken van sociale feiten Sociale feiten hebben drie kernkenmerken: * **Bovenindividueel:** Ze hebben een collectief karakter en worden gedragen door groepen of sociale verbanden. Ze bestaan onafhankelijk van het handelen van afzonderlijke individuen en kunnen teruggevonden worden in wetten, gebruiken en instituties. * **Extern en voorgegeven:** Sociale feiten bestaan reeds voordat een individu ermee in aanraking komt. Via opvoeding en socialisatie worden deze feiten echter geïnternaliseerd en worden ze een deel van het individu. * **Dwingend:** Sociale feiten oefenen zowel externe als interne dwang uit. * **Externe dwang:** Dit uit zich in weerstand die men ondervindt bij pogingen om zich tegen een sociaal feit te verzetten, met mogelijke straffen tot gevolg. Het veranderen van dergelijke feiten kan aanzienlijke inspanning vereisen. * **Interne dwang (zelfdwang):** In het dagelijks leven ervaren individuen dit als normaal, omdat het vanaf jonge leeftijd is aangeleerd. Dit geldt bijvoorbeeld voor normen, waarden en bepaalde gedragspatronen. > **Tip:** Sociale feiten mogen nooit worden toegeschreven aan dwaasheid, onwetendheid of vergissing. Hoewel ze contingent kunnen zijn, zijn ze niet arbitrair. Sociologie helpt bij het begrijpen van deze onderliggende routines. #### 2.1.2 Voorbeelden van sociale feiten Voorbeelden van sociale feiten zijn: * Sociale relaties (vriendschap, liefde, solidariteit) * Instituties (het gezin, verenigingen) * Normen en waarden * Taal * Wetenschappelijke methoden en begrippenkaders (bv. de sociologische benadering van arbeidskwaliteit in plaats van enkel "of je werk graag doet") * Arbeidsethos * Regels voor het in de rij staan ### 2.2 Het civilisatieproces volgens Elias Norbert Elias beschreef het civilisatieproces als een geleidelijke verschuiving van externe dwang naar zelfdwang, gedreven door de internalisering van sociale normen en gedragingen. Dit proces is zichtbaar in de evolutie van "goede manieren" en de regulering van natuurlijke behoeften. #### 2.2.1 De evolutie van normen en gedrag In vroegere, meer autoritaire samenlevingen werden regels en normen vaak opgelegd door externe instanties zoals de kerk of notabelen. Dit werd aangeduid als "Fremdzwang" (externe dwang). Naarmate de samenleving minder autoritair werd en de invloed van instituties als de kerk afnam, werden deze regels steeds meer geïnternaliseerd door de individuen zelf. * **Naturalisering van behoeften:** Activiteiten die voorheen publiekelijk werden uitgevoerd, zoals spugen, hoesten of snuiten, werden geleidelijk aan als onbeschaafd beschouwd en moesten in het openbaar worden bedwongen. * **Ontwikkeling van etiquette:** Taalgebruik, tafelmanieren (zoals het gebruik van mes en vork) en algemene omgangsvormen evolueerden en werden gemeengoed. #### 2.2.2 Van externe naar interne dwang Het civilisatieproces transformeert de maatschappelijke standaard, waaraan een individu aanvankelijk extern werd gedwongen, tot een intern proces van zelfdwang. De maatschappelijke standaard wordt zo een integraal onderdeel van het individu, waardoor deze zonder veel wrijving wordt nageleefd. > **Voorbeeld:** Vroeger kon men openlijk spugen, maar door het civilisatieproces is dit gedrag geïnternaliseerd als iets dat niet hoort in het openbaar. De angst voor sociale afkeuring (externe dwang) heeft plaatsgemaakt voor een eigen gevoel dat dit gedrag onacceptabel is (zelfdwang). Het civilisatieproces toont aan hoe de samenleving zich ontwikkelt door de internalisering van normen, waardoor individuen hun gedrag aanpassen op basis van een geleerd sociaal besef, wat leidt tot een meer gereguleerde en voorspelbare interactie. --- # De rol en methoden van sociologie Dit onderwerp verkent hoe sociologie bijdraagt aan het ontdekken en verbreden van ons begrip van de samenleving door het kritisch analyseren van wat als vanzelfsprekend wordt ervaren. ## 3. De rol en methoden van sociologie ### 3.1 De sociologie als een late ontdekking Sociologie is relatief laat in de geschiedenis van de wetenschap ontstaan, in vergelijking met disciplines als astronomie, natuurkunde en biologie. Deze late entree wordt toegeschreven aan ingrijpende maatschappelijke transformaties, zoals de industriële revolutie en de Franse Revolutie. Deze transformaties leidden tot een veranderd wereldbeeld, waarbij de samenleving niet langer als een door God gegeven orde werd gezien, maar als iets maakbaars en dus wetenschappelijk onderzoekbaars. Het sociologische perspectief, ook wel de 'sociological imagination' genoemd, stelt ons in staat om door de direct waarneembare feiten heen te kijken en oorzaken en gevolgen van sociale fenomenen te onderzoeken. > **Tip:** Sociologie helpt ons om 'de onttovering van de wereld' te begrijpen, een concept waarbij rationele en wetenschappelijke verklaringen plaatsmaken voor mythische of magische. #### 3.1.1 Het sociologische perspectief: verder kijken dan het vanzelfsprekende Veel zaken die we in het dagelijks leven als vanzelfsprekend beschouwen, worden door sociologische inzichten ontkracht of genuanceerd. Een klassiek voorbeeld is werkloosheid. Intuïtief wordt dit soms toegeschreven aan individuele keuzes of gebrek aan wilskracht. Sociologisch onderzoek toont echter aan dat factoren zoals een tekort aan banen, ruimtelijke mismatches tussen vraag en aanbod, en discriminatie een significante rol spelen. Dit suggereert dat het niet altijd de 'eigen schuld' van de werkloze is. #### 3.1.2 Maatschappelijke innovaties door sociologie De inzichten uit de sociologie en andere sociale wetenschappen hebben net zozeer bijgedragen aan de maatschappelijke vooruitgang als technologische uitvindingen. Voorbeelden hiervan zijn: * Het in kaart brengen van sociale gelaagdheid en ongelijkheid. * Het begrip van de wet van vraag en aanbod en mechanismen op de arbeidsmarkt. * De invoering van de sociale zekerheid (ziektegeld, werkloosheidsuitkering, pensioenen). * Het ontwikkelen van systemen zoals CO2-handel. Deze maatschappelijke uitvindingen hebben geleid tot welvaartsstijging en hebben de rechtsstaat, sociale zekerheid en andere fundamenten van moderne samenlevingen gevormd. ### 3.2 Onderscheid tussen natuurwetenschappelijke en sociologische methoden Het fundamentele verschil tussen de natuur en de samenleving ligt in de aard van hun 'elementen'. Natuurlijke elementen zijn identiek en reproduceerbaar (bv. een watermolecuul), terwijl mensen weliswaar vergelijkbaar zijn, maar niet verwisselbaar. Mensen vormen zelf mede de samenleving op basis van hun verwachtingen en behoeften. #### 3.2.1 Causale versus probabiliteitsverbanden * **Natuurwetenschappen:** Zoeken naar **causale verbanden**, waarbij een specifieke oorzaak een direct en voorspelbaar gevolg heeft. * **Sociologie (en sociale wetenschappen):** Werken met **probabiliteitsverbanden** en **functionele relaties**. Dit betekent dat sociale wetmatigheden aangeven dat een bepaald fenomeen zich met een bepaalde waarschijnlijkheid voordoet onder specifieke omstandigheden. Mensen zijn bijvoorbeeld onderworpen aan de zwaartekracht, maar hun handelen is niet 100% gedetermineerd door hun sociale omgeving. > **Tip:** Een sociale wet is specifiek voor een bepaalde samenleving op een bepaald tijdstip en geldt 'ceteris paribus' (bij gelijkblijvende omstandigheden). #### 3.2.2 Experimenten in de sociologie Experimenten in de sociologie stuiten op beperkingen. Het is niet mogelijk om één samenleving te industrialiseren of een geboortedaling te bewerkstelligen en een andere niet als controle. Hoewel er benaderingen zijn zoals simulatiespellen, het Hawthorne-effect (verbeterde prestaties door aandacht) en het bestuderen van zelfvervullende of zelfvernietigende voorspellingen, blijft directe experimentatie met samenlevingen complex en vaak onmogelijk. #### 3.2.3 Het belang van een eigen begrippenkader Sociologie is een empirische wetenschap met een eigen voorwerp en methoden, en vereist daarom een **eigen wetenschappelijk begrippenkader**. Net zoals een scheikundige spreekt over $H_2O$ en niet zomaar over 'water', spreekt een socioloog over 'kwaliteit van de arbeid' in plaats van simpelweg 'of je werk graag doet'. Dit kader helpt om complexe sociale fenomenen nauwkeurig te analyseren en te beschrijven. ### 3.3 Sociale feiten als bouwstenen van de werkelijkheid Volgens Émile Durkheim vormt de sociale werkelijkheid een eigensoortige realiteit die niet herleid kan worden tot de optelsom van individuele eigenschappen. Deze werkelijkheid wordt gevormd door **sociale feiten**. #### 3.3.1 Kenmerken van sociale feiten Sociale feiten hebben drie belangrijke kenmerken: 1. **Bovenindividueel:** Ze bestaan collectief en onafhankelijk van het handelen van afzonderlijke individuen. Ze zijn onderdeel van wetten, gebruiken, etc. 2. **Extern en voorgegeven:** Ze bestaan reeds voordat het individu ermee in aanraking komt en worden via socialisatie geïnternaliseerd. 3. **Dwingend:** Ze oefenen zowel externe dwang (straffen bij overtreding) als interne drang (normaliteit) uit op het individu. > **Voorbeeld:** De 'arbeidsethos' of de regels voor 'goede manieren' zijn sociale feiten. Ze zijn extern gegeven, worden geïnternaliseerd (bv. via opvoeding) en wie ze negeert, ondervindt sociale afkeuring (externe dwang) of voelt een innerlijke drang om zich eraan te houden. #### 3.3.2 De internalisering van sociale feiten: het civilisatieproces Norbert Elias beschreef het **civilisatieproces** als een verschuiving van externe dwang (fremdzwang) naar interne dwang (selbstzwang). Maatschappelijke standaarden en regels (bv. rond etiquette, taalgebruik, omgangsvormen) die aanvankelijk door externe autoriteiten werden opgelegd, worden gaandeweg geïnternaliseerd door individuen. Deze internalisering leidt tot zelfdwang, waarbij individuen zich de maatschappelijke normen eigen maken. > **Tip:** Sociale feiten mogen nooit worden toegeschreven aan louter dwaasheid, onwetendheid of vergissing. Sociologie helpt om de onderliggende, niet-alledaagse routines en structuren te begrijpen. ### 3.4 Het ontdekken en verruimen van sociale realiteit Sociologie analyseert kritisch wat we als vanzelfsprekend ervaren, wat kan leiden tot onverwachte en soms ongewenste bevindingen. Het brengt bijvoorbeeld 'perverse effecten' aan het licht, zoals het **Mattheuseffect**, waarbij overheidsuitgaven (bv. voor onderwijs) de middenklasse meer bevoordelen dan de lagere inkomensgroepen, terwijl de bedoeling juist is om gelijkheid te bevorderen. #### 3.4.1 Wetenschappelijke inzichten versus overtuigingen Sociologisch onderzoek kan botsen met religieuze of culturele overtuigingen. Een voorbeeld hiervan is de discussie rond vaccinaties, waarbij wetenschappelijke inzichten geconfronteerd worden met geloofsovertuigingen die de gezondheid van kinderen kunnen beïnvloeden. > **Voorbeeld:** Een studie die aantoont dat succes (universitaire studies, gezondheid, sociale omgang) minder afhangt van individuele intelligentie of karakter, en meer van sociale herkomst, kan indruisen tegen het idee van meritocratie. ### 3.5 Het sociologische perspectief binnen de sociale wetenschappen Sociologie is niet de enige wetenschap die de samenleving bestudeert. Economie, recht, psychologie, geschiedenis en andere sociale wetenschappen bieden elk een complementair perspectief. Het **sociologische perspectief** is echter uniek in zijn focus op hoe handelen betekenis krijgt binnen **sociale contexten** en hoe menselijk handelen zich verhoudt tot **samenlevingsverbanden**. #### 3.5.1 Menselijk handelen in sociale contexten Sociologie bestudeert mensen binnen hun 'social contexts'. Dit betekent dat individuele gedragingen en maatschappelijke fenomenen worden geanalyseerd in samenhang met de sociale structuren, normen, waarden en relaties waarin ze zich afspelen. > **Voorbeeld:** Verschillende disciplines belichten het fenomeen 'sterven en doodgaan' vanuit hun eigen invalshoek: > * **Economie:** Begrafenissector, uitvaartverzekeringen. > * **Recht:** Erfenisafspraken, testamenten. > * **Geschiedenis:** Historische uitvaartrituelen. > * **Psychologie:** Rouwprocessen, emotieverwerking. > * **Sociologie:** Taboe in de moderne samenleving, type uitvaart (publiek/privé, religieus/niet-religieus), rouwkledij, sociale ongelijkheid in uitvaartkosten. Het streven is om door de inzichten van verschillende disciplines een vollediger beeld te krijgen van de complexe sociale werkelijkheid. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Sociologie | De wetenschappelijke studie van de samenleving, inclusief haar structuren, processen en de interacties tussen individuen en groepen. Sociologie tracht maatschappelijke verschijnselen te verklaren aan de hand van onderzoekbare oorzaken en gevolgen. | | Onttovering van de wereld (Entzauberung der Welt) | Een concept van Max Weber dat verwijst naar het proces waarbij traditionele, magische en religieuze verklaringen van de werkelijkheid worden vervangen door rationele, wetenschappelijke en bureaucratische benaderingen. Dit leidt tot een meer voorspelbare en berekenbare wereld. | | Sociologische verbeelding (Sociological Imagination) | Het vermogen om de verbanden te zien tussen persoonlijke ervaringen en grotere maatschappelijke en historische krachten. Het stelt individuen in staat om hun eigen leven in een bredere sociale context te plaatsen en de onderliggende sociale structuren te herkennen. | | Maakbare samenleving | Een samenleving die actief gevormd en veranderd kan worden door menselijke interventie, in tegenstelling tot een samenleving die als een godgegeven of onveranderlijke orde wordt beschouwd. Dit concept is nauw verbonden met de ideeën van vooruitgang en sociale hervorming. | | Sociale feiten | Volgens Emile Durkheim zijn dit de belangrijkste bouwstenen van de sociale werkelijkheid. Ze zijn bovenindividueel, extern gegeven en dwingend, en bestaan buiten het bewustzijn van individuen, terwijl ze toch ons handelen sturen. Voorbeelden zijn normen, waarden, wetten en gebruiken. | | Civilisatieproces | Een langdurig sociaal proces, beschreven door Norbert Elias, waarbij het gedrag van individuen steeds meer gereguleerd wordt door verfijndere normen en gewoonten. Dit proces kenmerkt zich door de verschuiving van externe dwang (fremdzwang) naar interne dwang (selbstzwang) in de beheersing van natuurlijke behoeften en sociale interacties. | | Fremdzwang | Externe dwang, waarbij de naleving van sociale regels wordt afgedwongen door middel van externe autoriteit, zoals wetten, straffen of sociale druk van anderen. Dit is kenmerkend voor eerdere stadia van het civilisatieproces. | | Selbstzwang | Interne dwang, waarbij individuen sociale normen en gedragingen hebben geïnternaliseerd en deze uit zichzelf naleven, vaak zonder bewuste inspanning. Dit is een resultaat van het civilisatieproces waarbij externe regels een onderdeel worden van het eigen gedrag. | | Empirische wetenschap | Een wetenschappelijke discipline die gebaseerd is op waarneming en experimenten om kennis te verwerven. In de sociologie betekent dit het verzamelen van gegevens over de samenleving door middel van methoden zoals enquêtes, interviews en observaties. | | Probabiliteitsverbanden | Verbanden die niet deterministisch zijn, maar een statistische kans weergeven dat een bepaald fenomeen optreedt als een ander fenomeen aanwezig is. In de sociologie wordt hiermee rekening gehouden omdat menselijk gedrag niet volledig voorspelbaar is. | | Sociale ongelijkheid | Verschillen tussen individuen of groepen in de samenleving op het gebied van toegang tot middelen, kansen, status en macht. Sociologen bestuderen de oorzaken en gevolgen van deze ongelijkheid, zoals het Mattheuseffect. | | Mattheuseffect | Een sociaal fenomeen waarbij groepen die al bevoordeeld zijn, nog meer voordelen ontvangen, terwijl bevoordeelde groepen verder achterop raken. Dit concept is gebaseerd op een bijbelvers dat stelt dat wie heeft, meer zal krijgen. |