Psych_vd_waarn_les_9_H3.3-4.1.pptx

# Kritiek op de bottom-up opvatting van waarneming Deze sectie onderzoekt de kritiek op de bottom-up benadering van waarneming, die stelt dat deze benadering onterechte aannames doet en atomisme veronderstelt dat in de realiteit van waarneming afwezig is. ### 1.1 Aannames van de bottom-up benadering en de kritiek daarop De bottom-up benadering van waarneming veronderstelt dat de identificatie van objecten plaatsvindt door de huidige gewaarwording te combineren met vergelijkbare gewaarwordingen uit het verleden. Hierop wordt kritiek geuit, omdat om te weten welke gewaarwording uit het geheugen gekoppeld kan worden aan de huidige gewaarwording, de huidige gewaarwording reeds betekenis moet hebben. Zonder deze voorafgaande betekenis zou er een ontelbaar aantal mogelijke koppelingen met het verleden zijn. Dit impliceert dat men reeds in zekere zin moet weten wat iets is om te weten waarmee het aangevuld kan worden. > **Tip:** De kern van deze kritiek is dat de bottom-up benadering een cirkelredenering dreigt te maken door betekenis toe te kennen op basis van reeds bestaande betekenis. ### 1.2 Atomisme en de kritiek op de bottom-up benadering Een tweede belangrijke kritiekpunt is dat de bottom-up benadering atomisme veronderstelt, wat in de reële waarneming afwezig is. Atomisme stelt dat elementaire deeltjes (atomen) kwantitatief bepaald zijn. #### 1.2.1 Kwantitatieve bepaling en waarneming Experimenten hebben aangetoond dat we objecten kunnen onderscheiden die op kwantitatief vlak niet verschillend zijn. Dit suggereert dat waarneming niet gereduceerd kan worden tot het herkennen van kwantitatief bepaalde onderdelen. Een voorbeeld hiervan is het onderscheiden van een witte muur in de schaduw van grijs papier; hoewel de helderheidswaarden verschillen, is de waarneming van het object niet enkel gebaseerd op deze kwantitatieve meting. #### 1.2.2 Neutrale en relatieve atomen versus fundamenteel verschillende objecten Verder stelt het atomisme dat atomen neutraal en relatief zijn, wat betekent dat ze niet fundamenteel van elkaar verschillen, maar slechts gradueel. In de bottom-up benadering zou dit zich vertalen naar pixels met verschillende helderheidswaarden, zoals pixel A met een waarde van $0.5$ versus pixel B met een waarde van $0.6$. De ervaring spreekt dit echter tegen: objecten met verschillende kwantitatieve waarden, zoals verschillende golflengtes, zijn wel degelijk fundamenteel verschillend. > **Example:** Een rood object (bijvoorbeeld een bepaalde golflengte van licht) is fundamenteel anders dan een blauw object (een andere golflengte), ook al zouden beide objecten op een bepaald kwantitatief aspect (zoals reflectiviteit op een specifieke bandbreedte) gelijkaardig kunnen zijn. De waargenomen kleur is een fundamenteel verschil, niet slechts een gradueel. #### 1.2.3 Atomistische verklaring versus perceptuele verklaring (Merleau-Ponty) De bottom-up benadering, zoals geïllustreerd door David Marr, verklaart waarneming van objecten op afstand door middel van berekeningen. Hierbij wordt rekening gehouden met de grootte van het netvliesbeeld, kennis van de afstand, en de vergelijking van netvliesbeelden van beide ogen (meer overlap impliceert dichterbij). Merleau-Ponty daarentegen biedt een perceptuele verklaring. Volgens hem weet de waarnemer onmiddellijk wat hij ziet, zonder dat er een berekening aan te pas komt. In de praktijk maken we geen strikt onderscheid tussen hoe groot iets lijkt te zijn en hoe groot het werkelijk is. We zien iets als veraf omdat het object minder gevarieerd is, minder identificeerbare punten biedt, en zich minder goed laat omvatten. De waarneming van de positie, grootte en vorm van een object wordt dus niet bepaald door een berekening van neutrale kwantitatieve factoren, maar door de oriëntatie, reikwijdte en greep die het waarnemende lichaam op het object heeft. > **Tip:** Merleau-Ponty's werk benadrukt de belichaamde aard van waarneming, waarbij het lichaam en de interactie met de wereld centraal staan, in tegenstelling tot een puur cognitieve of computationele benadering. --- # De top-down opvatting van waarneming en kritiek daarop Deze sectie introduceert de top-down benadering van waarneming en analyseert de kritiek hierop, met specifieke aandacht voor de aard van algemene structuren, hun invloed, hun totstandkoming en Merleau-Ponty's kritiek op intellectualisme. ## 2. De top-down opvatting van waarneming De top-down opvatting van waarneming stelt dat het waarnemingsproces sterk wordt beïnvloed door bestaande kennis, verwachtingen en algemene structuren in de geest van de waarnemer. In plaats van een puur bottom-up proces waarbij zintuiglijke input direct wordt verwerkt, wordt bij top-down waarneming de binnenkomende informatie geïnterpreteerd en georganiseerd op basis van wat er al bekend is. Dit verklaart fenomenen zoals perceptuele sets, waarbij iemands verwachtingen de manier waarop hij of zij iets waarneemt, beïnvloeden. ### 2.1 Kritiek op de top-down opvatting Ondanks de verklarende kracht van de top-down opvatting, blijven er diverse fundamentele vragen onbeantwoord: * **De inhoud van de algemene structuur:** Wat behoort precies tot deze "algemene structuur"? Is deze beperkt tot de directe tijdruimtelijke context van het waargenomene, of omvat deze ook culturele contexten (zoals geïllustreerd door de Müller-Leyer illusie), sociaaleconomische status (zoals getoond in experimenten met munten), geslacht, en andere factoren? De reikwijdte van deze structuren is een cruciaal, maar vaak onduidelijk aspect. > **Tip:** Denk bij het analyseren van deze vraag na over de grenzen van wat we als "context" beschouwen in waarneming. * **De sterkte van de invloed:** Hoe sterk is de invloed van deze algemene structuren? Is deze invloed onontkoombaar, of zijn er situaties waarin de directe zintuiglijke input dominant is en de invloed van de algemene structuur kan worden overstegen (zoals bij het inschatten van de absolute en relatieve lengte van lijnen)? De mate waarin top-down processen onze waarneming sturen, varieert en is niet altijd absoluut. > **Tip:** Overweeg experimenten die de balans tussen bottom-up en top-down invloeden onderzoeken. * **De totstandkoming van algemene structuren:** Hoe zijn deze algemene structuren zelf gevormd? Dit is een kernpunt van kritiek, met name vanuit filosofische perspectieven. * **Merleau-Ponty's kritiek op intellectualisme:** Merleau-Ponty bekritiseert het intellectualisme, dat sterk verwant is aan de top-down opvatting, omdat het niet kan verklaren *waarom* er nog waargenomen moet worden. Hij stelt dat het intellectualisme, door waarneming te zien als een projectie van reeds aanwezige informatie in de geest, de indruk wekt dat er niets nieuws te ontdekken valt. > **Tip:** Vergelijk Merleau-Ponty's visie met het idee dat waarneming een actief proces van ontdekking is, niet slechts een passieve toepassing van bestaande schema's. * **Het verschil tussen waarnemen en denken:** De top-down benadering lijkt de kloof tussen waarnemen en denken te vervagen. Als waarneming een proces is dat grotendeels gebaseerd is op reeds aanwezige kennis, hoe onderscheidt het zich dan fundamenteel van puur denken of redeneren? Merleau-Ponty's uitspraak "(...) het intellectualisme ziet niet dat we niet moeten weten wat we zoeken – anders zouden we het immers niet zoeken" benadrukt dat het doel van waarneming juist is om iets te ontdekken dat nog niet volledig bekend is. Als we al zouden weten wat we zoeken, zou er geen sprake zijn van actieve waarneming, maar veeleer van bevestiging van bestaande kennis. Dit ondermijnt de basis van een zuiver top-down model, dat impliceert dat de "oplossing" (de waargenomen betekenis) al min of meer aanwezig is voordat de zintuiglijke input is verwerkt. > **Voorbeeld:** Stel je voor dat je een onbekende vogel ziet. Een strikt top-down benadering zou kunnen suggereren dat je, op basis van je kennis van vogels, al weet welke vogel het is nog voordat je alle details hebt waargenomen. Merleau-Ponty zou betogen dat het juist het *zoekende* aspect, de onzekerheid en de behoefte aan ontdekking, essentieel is voor het waarnemen zelf. Als je al wist wat het was, zou je het niet meer "waarnemen", maar eerder "herkennen" of "identificeren" op een manier die vergelijkbaar is met denken. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Bottom-up benadering | Een theorie over waarneming waarbij identificatie van objecten gebeurt door actuele gewaarwordingen te combineren met vergelijkbare gewaarwordingen uit het verleden. | | Gewaarwordingen uit geheugen | Eerdere zintuiglijke ervaringen die opgeslagen zijn en gebruikt kunnen worden om nieuwe, actuele gewaarwordingen te interpreteren. | | Atomisme | De opvatting dat complexe entiteiten kunnen worden opgedeeld in elementaire, ondeelbare deeltjes die kwantitatief bepaald zijn en neutraal en relatief van aard zijn. | | Netvliesbeeld | Het beeld dat gevormd wordt op het netvlies van het oog door de invallende lichtstralen, dat als input dient voor visuele verwerking. | | Perceptualistische verklaring | Een benadering van waarneming die stelt dat de waarnemer onmiddellijk weet wat hij ziet, zonder noodzakelijk complexe berekeningen, en dat context en de relatie van het waarnemende lichaam tot het object een cruciale rol spelen. | | Top-down opvatting | Een theorie over waarneming die stelt dat de interpretatie van zintuiglijke informatie sterk wordt beïnvloed door bestaande kennis, verwachtingen en algemene structuren in de geest van de waarnemer. | | Perceptual sets | De neiging van de waarnemer om zintuiglijke prikkels te interpreteren binnen de context van een vooraf bestaande verwachting of mentale instelling, wat de waarneming kan sturen. | | Intellectualisme | Een filosofische stroming die de nadruk legt op de rol van intellect en rede in het begrijpen van de wereld, en die de waarneming ziet als een proces van conceptuele projectie vanuit de geest. |