page50-58.pdf

# Mechanische plaquecontrole Mechanische plaquecontrole omvat alle methoden en hulpmiddelen die gebruikt worden om tandplak fysiek te verwijderen, zowel door zelfzorgtechnieken als door professionele reiniging [1](#page=1) [7](#page=7). ### 1.1 Zelfzorgtechnieken Zelfzorgtechnieken voor mechanische plaquecontrole omvatten het gebruik van tandenborstels en interdentale reinigingsmiddelen, aangevuld met tandpasta [1](#page=1) [6](#page=6). #### 1.1.1 De tandenborstel Tandenborstels zijn de primaire hulpmiddelen voor mechanische plaquecontrole. ##### 1.1.1.1 De manuele tandenborstel * **Eigenschappen:** Veranderingen in het design van manuele tandenborstels hebben een beperkt effect op plakverwijdering, waarbij slechts ongeveer 60% van de tandplak wordt verwijderd. Ze kunnen slechts 1 millimeter diep subgingivaal plaque verwijderen en zijn niet effectief voor interproximale vlakken. Er is weinig recent onderzoek dat poetsmethoden vergelijkt [1](#page=1). * **Technieken:** * **Volwassenen:** De gemodificeerde Bassmethode is de meest haalbare techniek voor de meerderheid van de bevolking, hoewel niet ideaal. De tandenborstel wordt onder een hoek van 45° gehouden [1](#page=1). * **Kinderen:** De horizontale schrobmethode (vereenvoudigde versie) wordt aanbevolen [1](#page=1). * **Gebruik:** De gemiddelde poetstijd is slechts 50 seconden, met slechts 10% van die tijd besteed aan het poetsen van de linguale zijde. De beste techniek is degene die de meeste plaque verwijdert en het meest geaccepteerd wordt door de gebruiker, waarbij eenvoudiger technieken soms de voorkeur hebben ondanks een iets lagere plaqueverwijdering op korte termijn. De meeste poetsstudies hebben zich niet gericht op gingivale gezondheid [1](#page=1). * **Bijzondere vormen:** * **Solo tandenborstel:** Heeft slechts een haarpuntje en is geschikt voor moeilijk bereikbare plaatsen, zoals bij orthodontie of voor personen met een kokhalsreflex [1](#page=1). * **Orthodontische tandenborstel:** Ontworpen om rond orthodontische brackets te reinigen [1](#page=1). * **'Triple headed' tandenborstel:** Reinigt meerdere vlakken tegelijkertijd, maar de efficiëntie is niet significant hoger dan die van een normale borstel; vaak gebruikt bij mensen met een beperking [1](#page=1). * **Prothetische tandenborstel:** Groter dan een normale borstel, met een groot deel voor de buitenzijde en een klein topje voor de binnenzijde van uitneembare protheses [1](#page=1). * **Kindertandenborstel:** Beschikbaar in diverse maten en kleuren om kinderen te motiveren; het reinigend vermogen is vaak lager dan dat van een normale borstel, en het is beter om een te kleine dan een te grote maat te kiezen [1](#page=1). ##### 1.1.1.2 Elektrische tandenborstel Elektrische tandenborstels, met name die met ronde borsteltjes, werken efficiënter dan manuele tandenborstels. Ze bevorderen naleving van poetsfrequentie bij personen onder de 50 jaar. Elektrisch poetsen is duurder, maar efficiënter, omdat het meer plaque verwijdert in dezelfde tijd. Eén minuut elektrisch poetsen kan gelijk staan aan zes minuten poetsen met een manuele tandenborstel [2](#page=2). * **"Rotation oscillation" techniek:** Dit is de meest evidence-gebaseerde techniek voor elektrische tandenborstels, waarbij de borstel snel op en neer beweegt in plaats van rond te draaien. Deze techniek biedt voordelen voor approximale vlakken en interdentale reiniging [2](#page=2). * **Andere elektrische tandenborstels:** Er is geen betere plaqueverwijdering aangetoond voor andere technieken zoals laterale beweging, cirkelvormig, ultrasoon of tegengestelde oscillatie in vergelijking met manuele tandenborstels [2](#page=2). ##### 1.1.1.3 Sonische tandenborstel Sonische tandenborstels maken gebruik van een trilbeweging op hoge frequentie om plaque te verwijderen door trillingen in vloeistof te genereren. Deze borstels zijn vaak duur en er is geen wetenschappelijk bewijs dat ze beter werken [2](#page=2). ##### 1.1.1.4 Onderhoud en vervanging Zowel manuele als elektrische tandenborstels vereisen vervanging wanneer de haartjes gebogen of beschadigd zijn, aangezien het plaqueverwijderend vermogen dan nihil is. Goed onderhoud is belangrijk vanwege de grote hoeveelheid bacteriën die zich op een tandenborstel kunnen ophopen [2](#page=2). #### 1.1.2 Interdentale reinigingsmiddelen Interdentale reinigingsmiddelen zijn essentieel voor het reinigen van de ruimtes tussen de tanden, waar een tandenborstel niet effectief is [3](#page=3). * **Tandenstokers:** Hebben een beperkt plaqueverwijderend vermogen; de houtsoort is belangrijk om splinters en infecties te voorkomen. Het is aan te raden tandenstokers eerst nat te maken om ze zachter te maken en gemakkelijker in de interdentale ruimte te krijgen [3](#page=3). * **Soft-picks:** Bieden een goed reinigend vermogen, tussen tandenstokers en interdentale borsteltjes in [3](#page=3). * **Interdentale borsteltjes (rager):** Bieden een goed reinigend vermogen; de borstel mag iets groter zijn [3](#page=3). * **Flosdraad:** Heeft een goed reinigend vermogen en is verkrijgbaar in verschillende maten en varianten (bv. 'waxed' en 'unwaxed') [3](#page=3). De keuze van het interdentale reinigingsmiddel is afhankelijk van de handigheid van de patiënt en de grootte en vorm van de interdentale ruimtes. Oefening met de patiënt is cruciaal [3](#page=3). #### 1.1.3 Tongschraper Voedselresten kunnen zich ook ophopen in de groeven en crypten van de tong. Deze kunnen verwijderd worden door de tong te schrapen, wat ook mogelijk is met een normale tandenborstel. Tongreiniging kan leiden tot een verfijndere smaakperceptie en betere mondgeur door het voorkomen van putrefactie. Er is echter geen bewijs dat tongreiniging het aantal bacteriën op de tong significant vermindert [3](#page=3). #### 1.1.4 Monddouche Monddouches gebruiken pulserende vloeistof om de tanden te reinigen. Ze hebben een laag plaqueverwijderend vermogen. Het gebruik ervan kan leiden tot bacteriëmie (bacteriën in de bloedbaan). Hoewel ze mogelijk gebruikt kunnen worden bij orthodontie, worden ze als te duur beschouwd voor hun effectiviteit [3](#page=3). #### 1.1.5 Tandpasta Tandpasta speelt een belangrijke rol bij mechanische plaquecontrole door diverse voordelen [3](#page=3). ##### 1.1.5.1 Waarom tandpasta? Poetsen met tandpasta maakt het poetsen aangenamer, zorgt voor een frisse adem, verwijdert verkleuringen en bevat actieve ingrediënten zoals fluoride voor cariëspreventie. Het kan ook microbiële contaminatie van de tandenborstel tegengaan [3](#page=3). ##### 1.1.5.2 Samenstelling van tandpasta Tandpasta bestaat uit verschillende componenten: * **Water en bevochtigers (sorbitol, glycerine, PEG):** Tot 75% [4](#page=4). * **Schuurmiddelen:** Kunnen de prijs van de tandpasta bepalen en sommige kunnen fluoride deactiveren [4](#page=4). * **Detergenten (bv. natriumlaurylsulfaat - NLS):** Verlagen de oppervlaktespanning en helpen plaque te laten uiteenvallen. NLS is niet compatibel met chloorhexidine [4](#page=4). * **Buffers, bewaarmiddelen (bv. PHBA), smaak- en kleurstoffen:** Variëren per tandpasta. PHBA kan allergische reacties veroorzaken [4](#page=4). * **Vulstoffen:** Verbeteren de eigenschappen van de tandpasta [4](#page=4). ##### 1.1.5.3 Indeling op actieve ingrediënten Tandpasta's kunnen worden ingedeeld op basis van hun actieve ingrediënten, wat belangrijk is voor examens [4](#page=4). * **Anti-caries tandpasta's:** * **Fluoride:** Wijzigt de kinetiek op het tandoppervlak, waardoor meer mineralen ingebouwd kunnen worden [4](#page=4). * **Soorten fluoride:** * **Natriumfluoride (NaF):** Eenvoudig, goedkoop, maar niet compatibel met sommige schuurmiddelen [4](#page=4). * **Natrium monofluorofosfaat (NMFP):** Eenvoudig, goedkoop, complexe molecule, geen interactie met schuurmiddelen [4](#page=4). * **Tinfuoride (SnF2):** Antimicrobieel, effectief tegen dentineovergevoeligheid, maar heeft bewaringsproblemen, een vieze smaak en kan tanden verkleuren. Vaak gecombineerd met aminefluoride [4](#page=4). * **Amine fluoride (AmF):** Moeilijk te produceren, duur, organisch, antibacterieel, oppervlaktespanningsverlagend, waardoor NLS overbodig wordt [4](#page=4). * **Concentratie:** Er is een lineaire correlatie tussen de fluorideconcentratie (F-) en de klinische cariësremmende efficiëntie, met een maximale waarde van 1500 ppm vrije fluoride-ionen [4](#page=4). * **Anti-plaque en gingivitis tandpasta's:** Bieden ondersteuning voor effectieve plaquecontrole en kunnen gingivitis tegengaan, zelfs zonder specifieke actieve bestanddelen door mechanische verwijdering [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** Metaalzouten (tinfluoride, zinkchloride), antibacteriële agentia (chloorhexidine - CHX, triclosan, aminefluoride), en combinaties daarvan. CHX kan tandsteen en verkleuringen veroorzaken en is alleen voor tijdelijk gebruik [5](#page=5). * **Anti-tandsteen tandpasta's:** Voorkomen de vorming van nieuw tandsteen of vertragen de snelheid ervan. Bevatten geen fluoride [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** Zinkchloride, zinkcitraat, pyrofosfaat, en copolymeren. De voordelen zijn vaag en er is meer onderzoek nodig [5](#page=5). * **Tandpasta's voor gevoelige tanden:** Beogen dentineovergevoeligheid te reduceren en hebben een aanzienlijk placebo-effect [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** Kaliumzouten (kaliumnitraat, kaliumchloride, kaliumcitraat) die de zenuwuitlopers minder prikkelbaar maken, en strontiumchloride (niet combineerbaar met fluor) [5](#page=5). * **Tandpasta's voor 'witte' tanden:** Gebruiken vaak sterkere schuurmiddelen of peroxideverbindingen om verkleuringen te verwijderen. Nevenwerkingen kunnen dentinegevoeligheid en tandvleesirritatie zijn [5](#page=5). * **Tandpasta's tegen erosie:** Wetenschappelijke evidentie is beperkt en de samenstelling is vaak onduidelijk. Ze bevatten mogelijk extra fluoride [6](#page=6). * **Homeopathische tandpasta's:** Bevatten geen essentiële oliën vanwege incompatibiliteit met homeopathische middelen, maar wel fluoride [6](#page=6). * **Tandpasta's voor kinderen:** Vaak duurder per ml, verschillen qua samenstelling amper van volwassen tandpasta's, behalve qua kleur en smaak. De hoeveelheid tandpasta is cruciaal [6](#page=6). **Adviezen rond tandpastagebruik bij kinderen:** | Leeftijd | % Fluor | Hoevaak | Hoeveelheid | | --------------- | ------- | ------- | ----------- | | 6 maand – 2 jaar | 500 ppm | 2x/ dag | 1 erwt | | 2 jaar – 6 jaar | 1000 ppm| 2x/ dag | 1 erwt | | Boven de 6 jaar | 1450 ppm| 2x/ dag | 1-2 cm | * **Tandpasta's voor gebruik bij xerostomie (droge mond):** Geschikt voor personen met weinig speekselvorming, wat een hoog risico op erosie en cariës met zich meebrengt. Bevatten fluoride en vermijden natriumlaurylsulfaat (NLS). Sommige tandpasta's bevatten een enzymsysteem om de speelfunctie te ondersteunen. Deze producten kunnen ook gebruikt worden bij mensen met een openmondademhaling [6](#page=6). * **Remineraliserende tandpasta's:** Bevatten CPP-ACP (caseïne fosfopeptide gestabiliseerd amorf calciumfosfaat) en hebben een remineraliserend effect. Werken het best 's avonds om remineralisatie te bevorderen. Niet bruikbaar bij koemelkallergie [6](#page=6). * **Tandpasta's en aften:** Aften worden niet direct veroorzaakt door tandpasta, maar ingrediënten zoals NLS kunnen de frequentie van aften bij gevoelige personen verhogen [6](#page=6). ##### 1.1.5.4 Abrasiviteit van tandpasta's Er is geen wettelijke verplichting om de abrasiviteit op tandpastatubes te vermelden, aangezien er geen eenduidige meetmethode is. De abrasiviteit van de poetsbeurt hangt af van de tandpasta, de poetsmethode (techniek, frequentie, druk), de haartjes van de borstel en voedingsgewoonten. Standaardisatiepogingen zijn gaande, met metingen zoals Radiotracer Dentine Abrasivity (RDA) rond de 100 en Radiotracer Enamel Abrasivity (REA) rond de 10 [7](#page=7). ### 1.2 Professionele zorg Regelmatige professionele reinigingen, gecombineerd met mondhygiëne-instructies en motivatie, hebben in Zweden geleid tot een zeer lage incidentie van cariëslaesies, parodontaal aanhechtingsverlies en tandverlies [7](#page=7). ### 1.3 Chemische plaquecontrole (achtergrond) Chemische plaquecontrole, in de vorm van biofilmremmende mondspoelmiddelen, wordt gebruikt als aanvulling of tijdelijke vervanging van mechanische mondhygiëne wanneer perfecte mondhygiëne niet haalbaar is. Mondspoelmiddelen zijn minder effectief als preventief middel wanneer er al biofilm, tandsteen of gingivitis aanwezig is, of wanneer ze niet gecombineerd worden met professionele reiniging en mondhygiëne-instructies [7](#page=7). #### 1.3.1 Indeling op basis van eigenschappen en werking * **Cosmetica:** Weinig tot geen effect op biofilmaccumulatie; vereisen eerst grondige reiniging. Bevatten onder andere Sanquinarine, oxiderende agentia, hexetidine, en halogenen [7](#page=7). * **Plaque-remmend:** Hulpmiddel bij onvoldoende mechanische mondhygiëne. Actieve ingrediënten zijn onder andere Cetyl pyridinium chloride (CPC), essentiële oliën en triclosan. CPC kan een brandend gevoel, lichte verkleuringen en verhoogde tandsteenvorming veroorzaken. Essentiële oliën kunnen door hun lage zuurgraad erosie veroorzaken [7](#page=7). --- # Tandpasta en de samenstelling ervan Dit gedeelte verkent de rol van tandpasta in mondhygiëne, de samenstelling van verschillende tandpasta's, en de indeling op basis van actieve ingrediënten. ### 2.1 Waarom tandpasta? Poetsen met tandpasta biedt diverse voordelen, waaronder het aangenamer maken van het poetsen, het zorgen voor een frisse adem, het verwijderen van verkleuringen en het aanbrengen van actieve ingrediënten zoals fluoride. Tandpasta helpt ook bij het tegengaan van microbiële contaminatie van de tandenborstel door pathogenen zoals *S. mutans*, *β-hemolytische streptococcen*, *Candida albicans*, coliforme bacteriën en het herpes simplex virus [3](#page=3). ### 2.2 Samenstelling van tandpasta De samenstelling van tandpasta's varieert, maar bevat doorgaans de volgende componenten: * **Water en bevochtigers:** Tot 75% van de tandpasta bestaat uit water, sorbitol, glycerine en polyethyleenglycol (PEG) [4](#page=4). * **Schuurmiddelen:** Deze componenten variëren en bepalen mede de prijs van de tandpasta. Sommige schuurmiddelen kunnen fluoride deactiveren [4](#page=4). * **Detergenten (oppervlaktespanningsverlagers):** Deze helpen om tandplak gemakkelijker te laten uiteenvallen. Natriumlaurylsulfaat (NLS) is een veelgebruikt detergent, maar is niet compatibel met chloorhexidine [4](#page=4). * **Overige ingrediënten:** Dit omvat buffers (zoals fosfaatverbindingen), bewaarmiddelen (vaak parahydroxybenzoëzuur, PHBA, wat allergische reacties kan veroorzaken), en smaak- en kleurstoffen. De samenstelling hiervan verschilt sterk per product [4](#page=4). * **Vulstoffen:** Deze worden toegevoegd om de eigenschappen van de tandpasta te verbeteren [4](#page=4). ### 2.3 Indeling op actieve ingrediënten Tandpasta's kunnen worden ingedeeld op basis van hun specifieke actieve ingrediënten en hun beoogde effecten: #### 2.3.1 Anti-cariës tandpasta's Deze tandpasta's bevatten fluoride, dat de mineralenopname op het tandoppervlak bevordert en zo cariëslaesies helpt verminderen [4](#page=4). * **Soorten fluoride:** * **Natriumfluoride (NaF):** Eenvoudig en goedkoop, maar niet compatibel met bepaalde schuurmiddelen zoals silicaten [4](#page=4). * **Natrium monofluorofosfaat (NMFP):** Goedkoop, geen interactie met abrasiva en effectief [4](#page=4). * **Tinfuoride (SnF2):** Antimicrobieel, werkt tegen dentine overgevoeligheid door tubuli af te stoppen. Nadelen zijn een beperkte houdbaarheid, een metaalachtige smaak en mogelijke verkleuringen. Vaak gecombineerd met aminefluoride om deze nadelen te verzachten [4](#page=4). * **Aminefluoride (AmF):** Duur in productie, organisch, met antibacteriële en oppervlaktespanningsverlagende eigenschappen, waardoor NLS overbodig kan zijn. Fluoride-ionen hechten goed aan het oppervlak [4](#page=4). Natriumfluoride wordt als de meest effectieve fluorideverbinding beschouwd, hoewel het verschil klein is. Er bestaat een lineaire correlatie tussen de fluorideconcentratie (in ppm) en de klinische cariësremmende efficiëntie, met een aanbevolen maximum van 1500 ppm vrije fluoride-ionen [4](#page=4). > **Tip:** Hoe hoger de concentratie fluoride, hoe beter de bescherming. Men streeft ernaar om op lange termijn dezelfde fluorideconcentratie te behouden door de hoeveelheid tandpasta te variëren, in plaats van de concentratie in de pasta zelf te verhogen [4](#page=4). #### 2.3.2 Anti-plaque en gingivitis tandpasta's Deze tandpasta's ondersteunen de controle van tandplak en de biofilm. Mechanische verwijdering van plaque door poetsen helpt ook al tegen gingivitis [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** * **Metaalzouten:** Tinfluoride (SnF2) en zinkchloride (ZnCl) helpen tegen slechte adem [5](#page=5). * **Antibacteriële agentia:** * **Chloorhexidine (CHX):** Effectief, maar kan tandsteen en verkleuringen veroorzaken en is enkel voor tijdelijk gebruik. Inactivatie door anionische detergenten is een punt van aandacht [5](#page=5). * **Triclosan:** Vaak gecombineerd met copolymeer (zinkcitraat/pyrofosfaat), toont reductie in biofilm en gingivitis [5](#page=5). * **Aminefluoride:** Heeft antibacteriële eigenschappen en werkt als fluoride tegen het tandoppervlak [5](#page=5). * **Combinaties:** Aminefluoride en tinfluoride worden gecombineerd in sommige tandpasta's (bv. Meridol) [5](#page=5). #### 2.3.3 Anti-tandsteen tandpasta's Deze tandpasta's zijn gericht op het voorkomen van de vorming van nieuwe tandsteen of het vertragen van de vorming ervan. Ze bevatten doorgaans geen fluoride [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** * Zinkchloride en zinkcitraat [5](#page=5). * Pyrofosfaat (soms gecombineerd met een copolymeer) [5](#page=5). De voordelen van deze tandpasta's zijn minder duidelijk en er is meer onderzoek nodig [5](#page=5). #### 2.3.4 Tandpasta's voor gevoelige tanden Deze tandpasta's verminderen de overgevoeligheid van dentine. Een placebo-effect speelt hierbij een rol [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** * **Kaliumzouten:** Kaliumnitraat, kaliumchloride en kaliumcitraat verminderen de prikkeling van zenuwuitlopers door het membraanpotentiaal te wijzigen. Er is beperkte wetenschappelijke evidentie voor de effectiviteit van kaliumnitraat [5](#page=5). * **Strontiumchloride:** Niet combineerbaar met fluoride, omdat de vorming van strontiumfluoride beide ingrediënten kan afbreken [5](#page=5). * **Fluorideverbindingen:** Gebruikt in hoge concentraties (via CaF neerslag), beschikbaar bij de apotheek [5](#page=5). #### 2.3.5 Tandpasta's voor ‘witte’ tanden Deze tandpasta's, populair in het laatste decennium, bevatten soms sterkere schuurmiddelen om verkleuringen te verwijderen. Nevenwerkingen kunnen dentinegevoeligheid en tandvleesirritatie zijn [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** Waterstofperoxide en carbamide peroxide [5](#page=5). #### 2.3.6 Tandpasta's tegen erosie Er zijn nieuwe producten op de markt, maar de wetenschappelijke evidentie is beperkt en de samenstelling is vaak onduidelijk. Deze tandpasta's bevatten extra fluoride, maar het nut hiervan is nog niet bewezen [6](#page=6). #### 2.3.7 Homeopathische tandpasta's Deze tandpasta's bevatten geen essentiële oliën zoals menthol, omdat deze niet compatibel zijn met homeopathische middelen. Ze bevatten wel fluoride [6](#page=6). #### 2.3.8 Tandpasta's voor kinderen Kindertandpasta's zijn per milliliter vaak tweemaal zo duur als die voor volwassenen. Verschillen met volwassenentandpasta's zijn voornamelijk kleur en smaak. De hoeveelheid tandpasta die gebruikt wordt, is essentieel [6](#page=6). > **Tandpastagebruik bij kinderen:** > | Leeftijd | % Fluor | Hoeveelheid | Frequentie | Opmerking | > | :---------------- | :------ | :----------- | :--------- | :--------------------------------------------- | > | 6 mnd – 2 jaar | 500 ppm | 1 erwt | 2x/ dag | Na doorbraak eerste melktand | > | 2 jaar – 6 jaar | 1000 ppm| 1 erwt | 2x/ dag | Enkel indien kind kan spuwen (1450 ppm mogelijk) | > | Boven 6 jaar | 1450 ppm| 1-2 cm | 2x/ dag | | #### 2.3.9 Tandpasta's voor gebruik bij xerostomie Xerostomie (droge mond) verhoogt het risico op erosie en cariës. Tandpasta's voor xerostomie bevatten fluoride en vermijden natriumlaurylsulfaat (NLS), dat de speelfilm kan verstoren. Deze tandpasta's bevatten vaak een enzymsysteem dat de speelfunctie gedeeltelijk overneemt en bieden verlichting. Ze worden ook gebruikt bij mensen met een openmondademhaling die 's nachts last hebben van een droge mond [6](#page=6). #### 2.3.10 Remineraliserende tandpasta's Deze tandpasta's bevatten CPP-ACP (caseïne fosfopeptide gestabiliseerd amorf calciumfosfaat), wat een remineraliserend effect heeft, vooral in combinatie met caseïne. Ze werken het best wanneer er weinig zuuraanvallen zijn en worden bij voorkeur 's avonds aangebracht om het herstel te bevorderen. Ze zijn niet geschikt voor personen met koemelkallergie [6](#page=6). #### 2.3.11 Tandpasta's en aften Aften worden niet veroorzaakt door tandpasta, maar ingrediënten zoals natriumlaurylsulfaat (NLS) kunnen bij gevoelige personen de frequentie van aften-episodes verhogen. NLS is een detergent dat zorgt voor schuimvorming [6](#page=6). --- # Chemische plaquecontrole en mondspoelmiddelen Dit onderdeel behandelt de rol van chemische middelen, met name mondspoelmiddelen, bij de controle van tandplak en de bijbehorende werkzame ingrediënten, voordelen en nadelen. ### 4.1 Achtergrond Perfecte mondhygiëne is niet altijd haalbaar voor iedereen, zoals jongeren, personen met beperkingen, na chirurgische ingrepen in de mond of voor kwetsbare ouderen. In dergelijke gevallen kan een biofilmremmend mondspoelmiddel worden ingezet als aanvulling op of tijdelijke vervanging van mechanische mondhygiëne. Een mondspoelmiddel als preventief middel is minder effectief wanneer er al sprake is van biofilm, tandsteen of gingivitis, en wanneer het niet gecombineerd wordt met professionele reiniging en mondhygiëne-instructies [7](#page=7). ### 4.2 Actieve ingrediënten De actieve ingrediënten in mondspoelmiddelen kunnen worden ingedeeld op basis van hun eigenschappen en werking. #### 4.2.1 Indeling op basis van eigenschappen en werking * **Cosmetica:** Deze middelen hebben weinig tot geen effect op de biofilmaccumulatie en vereisen een grondige reiniging vooraf. Voorbeelden zijn middelen met Sanquinarine (bv. Viadent), oxiderende agentia (bv. Vitint), hexetidine (bv. Hextril, Givalex) dat in hoge concentraties orale desquamatie en een verstoorde smaak kan veroorzaken, en halogenen zoals povidone-iodine (bv. Isobetadine, Perimed, Iodex buccaal) [7](#page=7). * **Plaque-remmend:** Deze fungeren als hulpmiddel bij onvoldoende mechanische mondhygiëne [7](#page=7). * **Cetyl pyridinium chloride (CPC):** Vergemakkelijkt het uit elkaar vallen van tandplak, maar kan brandend gevoel, lichte verkleuringen bij langer gebruik en verhoogde tandsteenvorming veroorzaken (bv. Oral-B, Scope) [7](#page=7). * **Essentiële oliën:** Hebben een antibacteriële werking, maar kunnen een brandend gevoel en een bittere smaak geven. De lage zuurgraad kan erosie veroorzaken en ze bevatten vaak alcohol (bv. Listerine) [7](#page=7). * **Triclosan:** Heeft geen effect op biofilm of het glycolytisch vermogen ervan (bv. Plax) [7](#page=7). * **Plaque-inhiberend:** Deze middelen hebben weinig tot geen effect op de bestaande biofilmaccumulatie, maar remmen de groei ervan, waardoor ze gingivitis tegengaan en mechanische mondhygiëne (tijdelijk) kunnen vervangen [8](#page=8). * **Chloorhexidine (CHX):** Dit middel wordt beschouwd als superieur [8](#page=8). * **Substantiviteit:** CHX bindt aan tanden, mucosa en speeksel, en wordt gedurende 8 tot 12 uur langzaam vrijgezet, waarbij het zijn antibacteriële activiteit behoudt [8](#page=8). * **Micelvorming:** Antiseptica hebben een kritische micelconcentratie (CMC). Een hogere CMC correleert met een beter antiplaque-effect [8](#page=8). * De toevoeging van fluoride aan CHX resulteert in een lagere reductie van biofilm en gingivitis [8](#page=8). **Nevenwerkingen van CHX:** * Verkleuringen van tanden, tong en restauraties (minder wanneer alcoholvrij), afhankelijk van concentratie en individuele gevoeligheid [8](#page=8). * Parotiszwelling (zeldzaam) door verhoogde afschilvering van epitheelcellen van de speekselklierafvoergangen [8](#page=8). * Aantasting van de smaak, die wel reversibel is (minder wanneer alcoholvrij) [8](#page=8). * Irritatie van zachte weefsels, wat niet dosisafhankelijk is [8](#page=8). * Vorming van (subgingivaal) tandsteen [8](#page=8). * Branderig gevoel [8](#page=8). **Soorten CHX:** * **Mondspoelmiddel:** Langdurig gebruik vereist spoelen met lage concentraties en partiële biofilmreductie. Spoelen is niet altijd evident voor mensen met mentale beperkingen. Concentraties variëren van 0,05% tot 0,2% (bv. Periogard Chlorohex, Corsodyl, Derio Plus, Perio Aid, Parodex, Parodontax Forte, Dentio) [8](#page=8). * **Spray:** Verkrijgbaar in 0,2% en 0,12% (bv. Corsodyl, Perio-aid) [8](#page=8). * **Gel:** CHX diffundeert moeilijk uit gels; aanbrengen op een droog oppervlak wordt aangeraden. Een concentratie van 1% is beschikbaar (bv. Corsodyl) [8](#page=8). * **Lakken en vernissen:** Bieden effectieve reductie van cariësontwikkeling en gaan ongeveer 2 jaar mee. Ze worden 4 keer per jaar aanbevolen voor kinderen van 6-7 jaar. Voorbeelden zijn 1% CHX met 1% thymol (Cervitec), 10% CHX (Chlorzoin) en 38% CHX (EC40 – Caries eX) [8](#page=8). **Belangrijke overwegingen bij CHX-gebruik:** * Een inductie van een verschuiving in de orale microbiële flora vereist dat basis preventieve maatregelen op orde zijn [8](#page=8). * Plaque retentieplaatsen moeten worden weggewerkt (bv. voorlopige vullingen, sealings, verwijderen van brackets) [8](#page=8). * CHX-lak moet 3 keer worden aangebracht met telkens een week ertussen [8](#page=8). * Grondige plaqueverwijdering is essentieel voor de applicatie [8](#page=8). * Aanvulling met probiotica kan overwogen worden om de kolonisatie te sturen [8](#page=8). ### 4.3 Alcoholische basis (examenvraag) Mondspoelmiddelen zonder alcohol zijn even effectief als die met alcohol [9](#page=9). **Redenen voor de toevoeging van alcohol:** * Oplossen van antimicrobiële ingrediënten, waardoor ze beschikbaar komen [9](#page=9). * Oplossen van ingrediënten die de smaak maskeren [9](#page=9). * Verlengen van de houdbaarheid [9](#page=9). * Het mondspoelmiddel aangenamer maken [9](#page=9). **Nadelen van de toevoeging van alcohol:** * Irritatie van zachte weefsels, met een lineair verband tussen de concentratie en de irritatie [9](#page=9). * Verminderde kleurstabiliteit van tandkleurige restauraties [9](#page=9). * De adem kan naar alcohol ruiken [9](#page=9). * Religieuze bezwaren [9](#page=9). * Er wordt gesproken over een mogelijk verband tussen alcohol en premaligne en maligne letsels in de mond [9](#page=9). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Tandplaque | Tandplaque is een kleverige, kleurloze film van bacteriën en suikers die zich constant vormt op de tanden. Het is de primaire oorzaak van tandbederf en tandvleesaandoeningen. | | Subgingivale plaque | Plaque die zich onder de tandvleesrand bevindt, in de tandvleeszakken. Deze plaque is moeilijker te verwijderen en speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van parodontitis. | | Interproximale vlakken | De oppervlakken van de tanden die grenzen aan de aangrenzende tanden. Deze ruimtes zijn vaak moeilijk te bereiken met een tandenborstel en vereisen speciale reinigingsmiddelen. | | Gingivale gezondheid | De gezondheidstoestand van het tandvlees. Gezond tandvlees is roze, stevig en bloedt niet gemakkelijk. | | Kokhalsreflex | Een onwillekeurige reactie van het lichaam die optreedt wanneer iets de keel raakt, wat leidt tot een kokhalsneiging. | | Plaqueverwijdering | Het proces waarbij tandplaque van de tanden wordt verwijderd om mondgezondheid te behouden en tandheelkundige problemen te voorkomen. | | Dentine overgevoeligheid | Een veelvoorkomende aandoening waarbij tanden pijnlijk reageren op prikkels zoals koude, warmte, zoet of aanraking, vaak veroorzaakt door blootliggend dentine. | | Cariëslaesies | Beschadigingen aan het tandglazuur die worden veroorzaakt door zuren geproduceerd door bacteriën in de mond. Dit zijn de beginstadia van tandbederf. | | Fluoride | Een mineraal dat de tanden sterker maakt en helpt bij de remineralisatie van tandglazuur, waardoor het resistenter wordt tegen cariës. | | Natriumlaurylsulfaat (NLS) | Een veelgebruikt detergent in tandpasta's dat zorgt voor schuimvorming. Het kan bij sommige mensen irritatie of aften veroorzaken. | | Buffers | Stoffen die de pH van een oplossing stabiel houden. In tandpasta helpen buffers de zuurgraad te reguleren. | | Bewaarmiddelen | Ingrediënten die worden toegevoegd aan producten om de houdbaarheid te verlengen door de groei van micro-organismen te voorkomen. | | Tandsteen | Gekristalliseerde tandplaque die zich hardnekkig aan de tanden hecht, vooral langs de tandvleesrand. Het kan alleen professioneel worden verwijderd. | | Xerostomie | Een medische term voor een droge mond, veroorzaakt door onvoldoende speekselproductie. Dit verhoogt het risico op cariës en andere mondproblemen. | | Remineralisatie | Het proces waarbij mineralen, voornamelijk calcium en fosfaat, opnieuw in het tandglazuur worden afgezet, waardoor kleine cariëspotjes kunnen worden hersteld. | | Aften | Kleine, pijnlijke zweertjes die in de mond kunnen ontstaan. De precieze oorzaak is onbekend, maar bepaalde ingrediënten in tandpasta's kunnen bij gevoelige personen een rol spelen. | | Abrasiviteit | Het schurende vermogen van een stof. In tandpasta's bepaalt de abrasiviteit hoe effectief tandverkleuringen kunnen worden verwijderd, maar kan ook tandglazuur beschadigen. | | Radiotracer Dentine Abrasivity (RDA) | Een gestandaardiseerde meting die de schurende werking van tandpasta's op dentine aangeeft. Een hogere waarde betekent meer schurende werking. | | Radiotracer Enamel Abrasivity (REA) | Een gestandaardiseerde meting die de schurende werking van tandpasta's op tandglazuur aangeeft. | | Professionele reiniging | Tandheelkundige behandelingen die worden uitgevoerd door een mondhygiënist of tandarts om tandplak, tandsteen en verkleuringen te verwijderen. | | Biofilm | Een gemeenschap van micro-organismen, zoals bacteriën, die zich aan een oppervlak hechten en ingekapseld zijn in een zelfgeproduceerde matrix. Tandplaque is een voorbeeld van biofilm. | | Mondspoelmiddel | Een vloeistof die wordt gebruikt om de mond te spoelen, vaak als aanvulling op mechanische mondhygiëne, om bacteriën te bestrijden of de adem te verfrissen. | | Substantiviteit | Het vermogen van een stof om te binden aan oppervlakken zoals tanden, tandvlees en speeksel, en daar gedurende langere tijd aanwezig te blijven voor een aanhoudend effect. | | Kritische micel concentratie (CMC) | De concentratie waarbij een oppervlakte-actieve stof, zoals een antisepticum, begint te aggregeren en micellen vormt, wat het effect op bacteriën kan beïnvloeden. | | Parotiszwelling | Zwelling van de oorspeekselklieren, een zeldzame bijwerking van chloorhexidine mondspoelmiddelen, mogelijk door verstopping van de afvoergangen. | | Premaligne letsels | Weefselveranderingen in de mond die een verhoogd risico op de ontwikkeling van mondkanker met zich meebrengen. | | Maligne letsels | Kankergezwel in de mond. |