ntvt09_02_69-73-2.pdf

# Prevalentie van verkalkingen van de arteria carotis op panoramische röntgenopnamen Dit onderzoek heeft tot doel de prevalentie van verkalkingen van de arteria carotis te bepalen op routinematige panoramische röntgenopnamen bij personen ouder dan 45 jaar, die geen bekende cardiovasculaire aandoeningen hebben [1](#page=1). ### 1.1 Inleiding Panoramische röntgenopnamen, die veelvuldig worden gemaakt in de kaakchirurgische en tandheelkundige praktijk, kunnen naast bevindingen gerelateerd aan de mond en kaak, ook toevalsbevindingen opleveren. Een dergelijke toevalsbevinding is een opaciteit ter hoogte van de cervicale wervels C3-C4 en het os hyoideum, nabij de kaakhoek. Deze opaciteit kan verdacht zijn voor verkalking (atherosclerose) van de arteria carotis communis, externa of interna. Atherosclerotische plaques in de vaatwand kunnen leiden tot verminderde doorbloeding van onder andere de hersenen, en kunnen loslaten, wat een cerebrovasculair accident (CVA) of een transient ischaemic attack (TIA) kan veroorzaken. Sinds 1981 zijn er diverse onderzoeken verricht naar de prevalentie van carotiscalcificaties op panoramische röntgenopnamen bij asymptomatische personen. De gerapporteerde prevalenties variëren van 0,43% tot 23,4%. Veel van deze onderzoeken betroffen echter specifieke populaties, zoals Amerikaanse veteranen, waardoor voornamelijk panoramische röntgenopnamen van mannen werden bestudeerd, vaak beoordeeld door dezelfde kaakchirurg. Er is weinig data beschikbaar voor Europa betreffende de prevalentie van carotiskalkingen op panoramische röntgenopnamen. Het doel van dit specifieke onderzoek is daarom om de prevalentie van deze opaciteiten op panoramische röntgenopnamen in Nederland te onderzoeken bij patiënten van 45 jaar en ouder, zonder een voorgeschiedenis van CVA of TIA, of bestraling in het hoofd-halsgebied [1](#page=1) [2](#page=2). ### 1.2 Materiaal en methode Dit retrospectieve onderzoek analyseerde statussen en panoramische röntgenopnamen van patiënten van de afdeling Mondziekten en Kaakchirurgie van een academisch ziekenhuis uit 1997. In totaal werden 5.489 panoramische röntgenopnamen gemaakt in dat jaar. De opnamen werden vervaardigd met een Siemens Orthopos Plus op Kodak T-Mat G/RA dental film, met een Kodak Lanex Medium versterkingsscherm, en ontwikkeld met een Kodak M35 X-omat automaat. De beoordeling van de panoramische röntgenopnamen vond plaats op een standaard röntgenlichtbak in een halfverduisterde ruimte [2](#page=2). Uit de initiële groep van 5.489 röntgenopnamen werden 1.128 patiënten van 45 jaar en ouder geselecteerd (53,6% man, 46,4% vrouw; gemiddelde leeftijd 58,7 jaar). Bij 166 statussen ontbrak de panoramische röntgenopname, waardoor er 960 patiënten overbleven met een aanwezige opname (53,5% man, 46,5% vrouw; gemiddelde leeftijd 58,5 jaar). Vervolgens werd middels dossieronderzoek nagegaan welke patiënten een CVA, TIA hadden doorgemaakt of radiotherapie in het hoofd-halsgebied hadden ondergaan; dit was van toepassing op 30 patiënten. Hierdoor bleven 930 patiënten over (53,9% man, 46,1% vrouw; gemiddelde leeftijd 58,3 jaar) waarvan de panoramische röntgenopname op technische bruikbaarheid werd beoordeeld. Vaak was het gebied ter hoogte van C3-C4 onvoldoende weergegeven. Na deze selectie bleven 448 technisch bruikbare, goede panoramische röntgenopnamen over (32,4% man, 67,6% vrouw; gemiddelde leeftijd 58,5 jaar). Deze werden beoordeeld door een tandarts en een kaakchirurg. De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid tussen beide beoordelaars was hoog (Kappa 0,81) [2](#page=2). ### 1.3 Resultaten Op de 448 onderzochte panoramische röntgenopnamen werd bij 42 patiënten een opaciteit in de kaakhoek aangetroffen, verdacht voor een verkalking van de arteria carotis. Dit betrof 9,4% van de onderzochte populatie, met een gemiddelde leeftijd van 68,2 jaar. Binnen deze groep waren er 18 mannen (12,4%; gemiddelde leeftijd 66,2 jaar) en 24 vrouwen (7,9%; gemiddelde leeftijd 69,7 jaar). De opaciteit werd in 90% van de gevallen bilateraal aangetroffen. In 66% van de gevallen was de opaciteit groter dan 5 mm gemeten op de panoramische röntgenopname [2](#page=2). ### 1.4 Discussie Ongeveer 85% van de CVA's is ischemisch van aard, waarvan tweederde een oorsprong vindt in atherosclerotische plaques rond de bifurcatie van de arteria carotis. Een verkalkte plaque in de vaatwand kan zichtbaar zijn op een panoramische röntgenopname. Eerdere onderzoeken naar de prevalentie van carotiscalcificaties op panoramische röntgenopnamen bij asymptomatische individuen rapporteerden percentages tussen 0,43% en 23,4%, met de meeste studies die prevalenties van 2-5% meldden. De prevalentie van opaciteiten op de panoramische röntgenopname is leeftijdsafhankelijk, variërend van 0,8% bij een gemiddelde leeftijd van 31,7 jaar tot 5,2% bij een gemiddelde leeftijd van 66,7 jaar [3](#page=3). In het huidige onderzoek werd in Nederland een prevalentie van 9,4% gevonden bij een gemiddelde leeftijd van 68,2 jaar. Dit percentage is in redelijke overeenstemming met een Europees bevolkingsonderzoek dat middels echodoppleronderzoek een prevalentie van 6,4% van asymptomatische carotisstenose van 50% of meer rapporteerde. Opmerkelijk is dat recente onderzoeken in de Verenigde Staten vergelijkbare of zelfs hogere percentages calcificaties op panoramische röntgenopnamen aantonen. De detectie van positieve bevindingen kan afhangen van het aantal beoordelaars en hun ervaringsniveau. In dit onderzoek werden de röntgenopnamen door zowel een tandarts als een kaakchirurg beoordeeld, met een hoge interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (Kappa 0,81) [3](#page=3). Carotiskalkingen kunnen unilateraal of bilateraal voorkomen. In dit onderzoek werd in 90% van de gevallen een bilaterale opaciteit aangetroffen. Eerdere studies toonden een grote variatie in de percentages bilaterale calcificaties, variërend van 0 tot 90%. Bij aanvullende beeldvorming blijkt een eenzijdig op de panoramische röntgenopname waargenomen verkalking soms toch dubbelzijdig aanwezig te zijn [3](#page=3). Mannen hebben een hoger risico op een CVA dan vrouwen. In Nederland krijgen echter meer vrouwen een CVA door de hogere levensverwachting en de sterke toename van de CVA-incidentie met de leeftijd. In het huidige onderzoek werd een hogere prevalentie van carotisopaciteiten op de panoramische röntgenopname bij mannen (12,4%) dan bij vrouwen (7,9%) waargenomen, met een vergelijkbare leeftijdsverdeling. De verhouding tussen mannen en vrouwen in carotiskalkingen lijkt geografisch gerelateerd te zijn; in Japan worden deze vaker bij vrouwen aangetroffen, terwijl in de Verenigde Staten geen significant effect van geslacht werd gevonden [3](#page=3). Het viel op dat panoramische röntgenopnamen van mannen vaker ongeschikt waren voor beoordeling van het gebied tussen het os hyoideum en C3-C4. Dit wordt toegeschreven aan de fysiek grotere gestalte van mannen, waardoor het carotisgebied minder goed afgebeeld wordt. Dit kan leiden tot onderschatting van de prevalentie bij mannen, met name bij obese mannen die een verhoogd CVA-risico hebben [3](#page=3). Het aanpakken van toevallige bevindingen van carotiskalkingen op panoramische röntgenopnamen vereist een zorgvuldige communicatie. De patiënt heeft recht op informatie over de bevinding. De tandarts dient zich te onthouden van uitspraken over de betekenis en consequenties. De huisarts kan een gerichte anamnese afnemen en indien nodig medicatie voorschrijven of doorverwijzen naar een neuroloog of vaatchirurg. Een aanbevolen procedure is dat de tandarts de patiënt informeert over de vondst van een "verkalkte plek in de hals, die aan de huisarts zal worden gemeld" [3](#page=3). ### 1.5 Literatuur * Ahmad M, Madden R, El-Ashiry K. Prevalence of carotid calcified atherosclerotic plaques on panoramic radiographs. J Dent Res 2002; 81 (Special issue A): 3990 [4](#page=4). * Almog DM, Tsimidis K, Moss ME, Gottlieb RH, Carter LC. Evaluation of a training program for detection of carotid artery calcifications on panoramic radiographs. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2000; 90: 111-117 [4](#page=4). * Almog DM, Illig KA, Moss ME, Green RM. Detection of occult carotid arterial stenosis by dental panoramic radiography. J Dent Res 2002; 81 (Special issue): 3991 [4](#page=4). * Baart JA, Boeke AJP, Diermen DE van, et al. Een opaciteit in de hals op het orthopantomogram: wat te doen? Ned Tijdschr Tandheelkd 2008; 115: 150-152 [4](#page=4). * Barkhuysen R, Berge SJ, Damme PHA van. Een niet-alledaagse radiopake afwijking op het orthopantomogram. Ned Tijdschr Tandheelkd 2006; 113: 148-149 [4](#page=4). * Beckstrom BW, Horsley SH, Scheetz JP, et al. Correlation between carotid area calcifications and periodontitis: a retrospective study of digital panoramic radiographic findings in pretreatment cancer patients. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007; 103: 359-366 [4](#page=4). * Carter LC, Haller AD, Nadarajah V, Calamel AD, Aguirre A. Use of panoramic radiography among an ambulatory dental population to detect patients at risk of stroke. J Am Dent Assoc 1997; 128: 977-984 [4](#page=4). * Cohen SN, Friedlander AH, Jolly DA, Date L. Carotid calcification on panoramic radiographs: An important marker for vascular risk. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2002; 94: 510-514 [4](#page=4). * Friedlander AH, Lande A. Panoramic radiographic identification of carotid arterial plaques. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1981; 52: 102-104 [4](#page=4). * Friedlander AH, Baker JD. Panoramic radiography: an aid in detecting patients at risk of cerebrovascular accident. J Am Dent Assoc 1994; 125: 1598-1603 [4](#page=4). * Friedlander AH. Identification of stroke-prone patients by panoramic and cervical spine radiography. Dentomaxillofac Radiol 1995; 24: 160-164 [4](#page=4). * Friedlander AH, August M. The role of panoramic radiography in determining an increased risk of cervical atheromas in patients treated with therapeutic irradiation. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 85: 339-344 [4](#page=4). * Friedlander AH, Friedlander IK, Yueh R, Littner MR. The prevalence of carotid atheromas seen on panoramic radiographs of patients with obstructive sleep apnea and their relation to risk factors for atherosclerosis. J Oral Maxillofac Surg 1999; 57: 516-521 [4](#page=4). * Friedlander AH, Altman L. Carotid atheromas in post-menopausal women. Their prevalence on panoramic radiographs and their relationship to atherogenic risk factors. J Am Dent Assoc 2001; 132: 1130-1136 [4](#page=4). * Friedlander AH, Garrett NR, Chin EE, Bakers JD. Ultrasonographic confirmation of carotid artery atheromas diagnosed via panoramic radiography. J Am Dent Assoc 2005; 136: 635-640 [4](#page=4). * Geurs NC, Vassipoulos PJ, Reddy M. Carotid calcifications on panoramic radiographs and periodontal disease. J Dent Res 2004; 83 (Special issue): 1103 [4](#page=4). * Haller A, Calamel A, Carter L. Association of calcified carotid atheromas on panoramic radiographs with risk factors for stroke. J Dent Res 1997; 76 (Special issue): 1886 [4](#page=4). * Hijdra A, Koudstaal PJ, Roos RAC. Neurologie. Utrecht: Bunge, 1994 [4](#page=4). * Hubar JS. Carotid artery calcification in the black population: a retrospective study on panoramic radiographs. Dentomaxillofac Radiol 1999; 28: 348-350 [4](#page=4). * Kansu O, Ozbek M, Avcu N, Gençtoy G, Kansu H, Turgan C. The prevalence of carotid artery calcification on the panoramic radiographs of patients with renal disease. Dentomaxillofac Radiol 2005; 34: 16-19 [4](#page=4). * Kumagai M, Yamagashi T, Fukui N, Chiba M. Carotid artery calcification seen on panoramic dental radiographs in the Asian population in Japan. Dentomaxillofac Radiol 2007; 36: 92-96 [4](#page=4). * Lewis D, Brooks S. Carotid artery calcification in a general dental population: a retrospective study of panoramic radiographs. Gen Dent 1999; 47: 98-103 [4](#page=4). * Manountseva MR, Moss ME, Malmstrom HS, Ren Y-F, Almog DM. Prevalence of carotid calcification in patients with chronic diseases. J Dent Res 2002; 81 (Special issue A): 3501 [4](#page=4). * Mieog JSD. Carotisstenose: een oorzaak van herseninfarct. Ned Tijdschr Geneeskd Studenten-editie 2003; 6: 47-50 [4](#page=4). * Ohba T, Takata Y, Ansai T, et al. Evaluation of calcified carotid artery atheromas detected by panoramic radiograph among 80-year-olds. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2003; 96: 647-650 [4](#page=4). * Pornprasertsuk-Damrongsri S, Thanakun S. Carotid artery calcification detected on panoramic radiographs in a group of Thai population. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2006; 101: 110-115 [4](#page=4). * Rushton VE, Horner K, Worthington HV. Screening panoramic radiology of adults in general dental practice: radiological findings. Br Dent J 2001; 190: 494-501 [4](#page=4). * Seigler J, Masood F. Prevalence of carotid artery calcifications on panoramic radiographs. J Dent Res 2006; 85 (Special issue): 1460 [4](#page=4). * Sung EC, Friedlander AH, Kobashigawa JA. The prevalence of calcified carotid atheromas on the panoramic radiographs of patients with dilated cardiomyopathy. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004; 97: 404-407 [4](#page=4). * Tamura T, Inui M, Nakase M, Nakamura S, Okumura K, Tagawa T. Clinicostatistical study of carotid calcification on panoramic radiographs. Oral Dis 2005; 11: 314-317 [4](#page=4). * Tanaka T, Morimoto Y, Ansai T, et al. Can the presence of carotid artery calcification on panoramic radiographs predict the risk of vascular diseases among 80-year-olds? Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2006; 101: 777-783 [4](#page=4). * Woodworth W, Genco RJ, Knwoler W, et al. Calcified carotid atherosclerotic plaque as a predictor of CVD death. J Dent Res 2000; 79 (IADR abstracts): 3042 [4](#page=4). * Brand HS, Mekenkamp WCG, Baart JA. Prevalence of carotid artery calcification on panoramic radiographs. Ned Tijdschr Tandheelkd 2009; 116: 69-73 [5](#page=5). --- # Diagnostische waarde van panoramische röntgenopnamen voor cardiovasculaire risicodetectie Panoramische röntgenopnamen kunnen een rol spelen bij het identificeren van asymptomatische patiënten met verkalkingen van de arteria carotis, wat kan duiden op een verhoogd risico op cerebrovasculaire accidenten [1](#page=1). ### 2.1 Inleiding en relevantie In de kaakchirurgische en tandheelkundige praktijk worden regelmatig panoramische röntgenopnamen gemaakt. Naast de gebruikelijke bevindingen met betrekking tot gebitselementen, kaakbot, kaakgewricht en sinus maxillaris, kunnen hierop ook toevalsbevindingen worden aangetroffen. Een belangrijke toevalsbevinding is een opaciteit ter hoogte van de derde en vierde halswervel (C3-C4) en het tongbeen (os hyoideum), die zich bevindt onder de kaakhoek. Deze opaciteit kan wijzen op atherosclerose, oftewel verkalking van de arteria carotis communis, arteria carotis externa of arteria carotis interna. Atherosclerotische plaques in de vaatwand kunnen leiden tot verminderde doorbloeding van onder andere de hersenen, en delen van deze plaques kunnen loslaten, met een cerebrovasculair accident (CVA) of een transient ischaemic attack (TIA) als gevolg [1](#page=1). Het cardiovasculaire risico, specifiek gerelateerd aan carotisstenose, is significant. Ongeveer 85% van de CVA's is ischemisch van aard, waarvan tweederde afkomstig is van atheroom- of verkalkte plaques rond de bifurcatie van de arteria carotis. De aanwezigheid van een verkalkte plaque in de arteria carotis kan daarom een indicator zijn voor een verhoogd risico op een CVA [1](#page=1) [3](#page=3). ### 2.2 Onderzoek naar de prevalentie van carotiscalcificaties Er is uitgebreid onderzoek verricht naar de prevalentie van carotiscalcificaties op panoramische röntgenopnamen bij asymptomatische personen. De gerapporteerde prevalenties variëren aanzienlijk, van 0,43% tot 23,4%. Veel van deze onderzoeken richtten zich echter op specifieke populaties, zoals Amerikaanse veteranen, wat voornamelijk mannelijke patiënten betrof die bovendien vaak door dezelfde kaakchirurg werden beoordeeld [2](#page=2) [3](#page=3). Voor Europa zijn de gegevens over de prevalentie van carotiscalcificaties op panoramische röntgenopnamen beperkter. Een Brits onderzoek rapporteerde een prevalentie van 0,5% in routinematig gemaakte panoramische röntgenopnamen, zonder specifieke selectie op deze afwijking. Een Turks onderzoek vond een prevalentie van 6% bij een kleine controlegroep [2](#page=2). #### 2.2.1 Nederlands onderzoek naar prevalentie Het doel van het beschreven onderzoek was om de prevalentie van carotiscalcificaties op panoramische röntgenopnamen te bepalen bij patiënten in Nederland van 45 jaar en ouder, die geen CVA, TIA of hoofd-halsbestraling in de voorgeschiedenis hadden. In een retrospectief onderzoek werden 5.489 panoramische röntgenopnamen uit 1997 geanalyseerd. Na selectie op leeftijd, beschikbaarheid van de röntgenopname, afwezigheid van CVA/TIA/bestraling, en technische bruikbaarheid, bleven 448 opnamen over voor beoordeling. De gemiddelde leeftijd van deze patiënten was 58,5 jaar, met 32,4% mannen en 67,6% vrouwen [2](#page=2). **Resultaten van het Nederlandse onderzoek:** * Op 448 onderzochte panoramische röntgenopnamen werden 42 opaciteiten aangetroffen die verdacht waren voor carotisverkalking. Dit resulteerde in een prevalentie van 9,4% van de onderzochte populatie [2](#page=2). * De gemiddelde leeftijd van de individuen met calcificaties was 68,2 jaar [2](#page=2) [5](#page=5). * Van de 42 geïdentificeerde gevallen betroffen het 18 mannen (12,4%; gemiddelde leeftijd 66,2 jaar) en 24 vrouwen (7,9%; gemiddelde leeftijd 69,7 jaar) [2](#page=2) [5](#page=5). * In 90% van de gevallen waren de verkalkingen dubbelzijdig aanwezig [2](#page=2) [5](#page=5). * In 66% van de gevallen was de opaciteit op de panoramische röntgenopname groter dan 5 mm [2](#page=2). Het gevonden percentage van 9,4% in Nederland bij een gemiddelde leeftijd van 68,2 jaar is in lijn met Europese bevolkingsonderzoeken die met echodoppleronderzoek een prevalentie van 6,4% vonden voor asymptomatische carotisstenose van 50% of meer. Recente onderzoeken in de Verenigde Staten laten vergelijkbare of zelfs hogere percentages zien van calcificaties op panoramische röntgenopnamen [3](#page=3). #### 2.2.2 Beoordeling en betrouwbaarheid Om de betrouwbaarheid van de beoordeling te waarborgen, werden de panoramische röntgenopnamen in het Nederlandse onderzoek beoordeeld door zowel een tandarts als een kaakchirurg. De interbeoordelaarsovereenkomst was hoog met een Kappa-waarde van 0,81, vergelijkbaar met eerdere onderzoeken. Dit suggereert dat getrainde professionals carotiscalcificaties consistent kunnen identificeren op panoramische röntgenopnamen [2](#page=2) [3](#page=3). #### 2.2.3 Factoren die de prevalentie kunnen beïnvloeden * **Leeftijd:** De prevalentie van opaciteiten op panoramische röntgenopnamen is leeftijdsafhankelijk, met hogere prevalenties bij hogere gemiddelde leeftijden [3](#page=3). * **Beoordelaars:** Het aantal positieve bevindingen kan afhankelijk zijn van het aantal beoordelaars en hun ervarings- en opleidingsniveau [3](#page=3). * **Geslacht en Geografie:** Mannen hebben over het algemeen een hoger risico op een CVA dan vrouwen, maar wereldwijd varieert de relatie tussen geslacht en carotiscalcificaties. In Nederland werd een hogere prevalentie bij mannen (12,4%) dan bij vrouwen (7,9%) gezien. Dit staat in contrast met bevindingen in Japan, waar calcificaties vaker bij vrouwen werden aangetroffen, en in de Verenigde Staten, waar geen significant effect van geslacht werd aangetoond [3](#page=3). * **Technische kwaliteit van de opnamen:** De technische kwaliteit van de panoramische röntgenopnamen kan invloed hebben op de detectie. Panoramische röntgenopnamen van mannen waren vaker ongeschikt voor beoordeling van het cervicale gebied dan die van vrouwen, mogelijk door de grotere fysieke omvang van mannen. Dit kan leiden tot een onderschatting van de werkelijke prevalentie, met name bij obese mannen die een verhoogd CVA-risico hebben [3](#page=3). ### 2.3 Procedure bij toevalsbevinding Bij het toevallig ontdekken van een opaciteit op een panoramische röntgenopname die verdacht is voor carotisverkalking, is een zorgvuldige communicatie met de patiënt essentieel [3](#page=3). > **Tip:** De patiënt heeft recht op informatie over de bevinding, maar de tandarts dient zich te onthouden van een definitieve verklaring over de betekenis en eventuele consequenties [3](#page=3). De aanbevolen procedure is als volgt: 1. De tandarts informeert de patiënt over de vondst van een "verkalkte plek in de hals" [3](#page=3). 2. De tandarts meldt deze bevinding aan de huisarts [3](#page=3). 3. Vervolgens kan de huisarts een gerichte anamnese afnemen met betrekking tot TIA- en CVA-symptomen en de patiënt zo nodig medicatie voorschrijven of doorverwijzen naar een neuroloog of vaatchirurg voor verder onderzoek [3](#page=3). ### 2.4 Conclusie over de diagnostische waarde De resultaten van het onderzoek suggereren dat panoramische röntgenopnamen, die routinematig worden gemaakt in de tandheelkundige praktijk, kunnen dienen als een screeningsinstrument om asymptomatische personen met verkalkte carotisatheromen te identificeren. Dit biedt een waardevolle kans om mogelijk cardiovasculaire risicopatiënten op te sporen die anders onopgemerkt zouden blijven [1](#page=1) [5](#page=5). --- # Methodologie en resultaten van het onderzoek naar carotiscalcificaties Dit onderzoek beschrijft de methoden die zijn gebruikt om de prevalentie van carotiscalcificaties op panoramische röntgenopnamen te bepalen, de selectie van de patiëntenpopulatie, de specifieke röntgenapparatuur en beoordelingsprocedure, en de statistische analyse van de bevindingen. ### 3.1 Patiëntenselectie en steekproef Het onderzoek beoogde de prevalentie van opaciteiten verdacht voor carotiscalcificaties op panoramische röntgenopnamen in Nederland te onderzoeken bij patiënten van 45 jaar en ouder, die geen beroerte (CV A) of transient ischemisch attack (TIA) hadden doorgemaakt en geen bestraling in het hoofd-halsgebied hadden ontvangen [2](#page=2). * **Initiële Steekproef:** Een retrospectief onderzoek werd uitgevoerd naar de statussen en panoramische röntgenopnamen van patiënten van de afdeling Mondziekten en Kaakchirurgie van een academisch ziekenhuis uit 1997. In totaal werden 5.489 panoramische röntgenopnamen gemaakt in dat jaar [2](#page=2). * **Selectie op Leeftijd en Onderscheidende Criteria:** In eerste instantie werden 1.128 patiënten van 45 jaar en ouder geselecteerd (53,6% man, 46,4% vrouw; gemiddelde leeftijd 58,7 jaar). Van deze groep ontbrak de panoramische röntgenopname bij 166 patiënten (meegegeven aan patiënt of opgestuurd naar huistandarts). De resterende 960 patiënten (53,5% man, 46,5% vrouw; gemiddelde leeftijd 58,5 jaar) werden verder geanalyseerd. Vervolgens werden dossiers nagezien op een doorgemaakte CV A of TIA, of radiotherapie in het hoofd-halsgebied; dit was van toepassing bij 30 patiënten [2](#page=2). * **Definitieve Steekproef:** Na deze exclusies bleven 930 patiënten over (53,9% man, 46,1% vrouw; gemiddelde leeftijd 58,3 jaar) waarvan de panoramische röntgenopnamen werden beoordeeld op technische bruikbaarheid. Vaak was het gebied ter hoogte van de wervels C3-C4 niet of onvoldoende weergegeven. Uiteindelijk bleven 448 bruikbare, technisch goede panoramische röntgenopnamen over (32,4% man, 67,6% vrouw; gemiddelde leeftijd 58,5 jaar) voor beoordeling [2](#page=2). > **Tip:** Het is cruciaal om de exclusiecriteria (leeftijd, CV A/TIA, radiotherapie) en de stapsgewijze selectie van de uiteindelijke onderzoekspopulatie te noteren voor een volledig begrip van de methodologie. ### 3.2 Röntgenapparatuur en -techniek De panoramische röntgenopnamen werden vervaardigd met specifieke apparatuur en technieken om de kwaliteit en beoordeelbaarheid te waarborgen [2](#page=2). * **Apparatuur:** Siemens Orthopos Plus röntgenapparaat [2](#page=2). * **Film en Cassette:** Kodak T-Mat G/RA dental film in cassettes met een Kodak Lanex Medium versterkingsscherm [2](#page=2). * **Ontwikkeling:** De films werden ontwikkeld volgens de instructies van de fabrikant met een Kodak M35 X-omat ontwikkelautomaat [2](#page=2). * **Beoordelingsomstandigheden:** De panoramische röntgenopnamen werden beoordeeld op een standaard röntgenlichtbak in een halfverduisterde ruimte, een methode die ook in eerdere onderzoeken werd toegepast [2](#page=2) [3](#page=3). ### 3.3 Beoordelingsprocedure De beoordeling van de panoramische röntgenopnamen op carotiscalcificaties werd uitgevoerd door twee deskundigen om de betrouwbaarheid te verhogen [2](#page=2). * **Beoordelaars:** De 448 bruikbare panoramische röntgenopnamen werden beoordeeld door een tandarts en een kaakchirurg [2](#page=2). * **Interbeoordelaarsovereenkomst:** De interbeoordelaarsovereenkomst tussen de twee beoordelaars was hoog, met een Kappa-waarde van 0,81. Dit resultaat is vergelijkbaar met eerdere onderzoeken waarbij twee beoordelaars werden ingezet [2](#page=2) [3](#page=3). * **Focus van Beoordeling:** De beoordeling was gericht op opaciteiten in de kaakhoek, verdacht voor verkalkingen van de arteria carotis. Eerdere onderzoeken hebben aangetoond dat de positieve bevindingen op een panoramische röntgenopname afhankelijk zijn van het aantal beoordelaars en hun ervaringsniveau, wat het belang van een gestandaardiseerde en dubbele beoordeling onderstreept [2](#page=2) [3](#page=3). ### 3.4 Statistische analyse en resultaten De analyse van de beoordeelde panoramische röntgenopnamen resulteerde in specifieke prevalentiecijfers en kenmerken van de gevonden verkalkingen [2](#page=2). * **Prevalentie:** Op de 448 onderzochte panoramische röntgenopnamen werd bij 42 patiënten een opaciteit in de kaakhoek aangetroffen, verdacht voor een verkalking van de arteria carotis. Dit komt neer op een prevalentie van 9,4% van de onderzochte populatie [2](#page=2). * **Demografische Kenmerken van Gevonden Verkalkingen:** * **Leeftijd:** De gemiddelde leeftijd van patiënten met verkalkingen was 68,2 jaar [2](#page=2). * **Geslacht:** Er werden 18 mannen (12,4% van de mannelijke subgroep; gemiddelde leeftijd 66,2 jaar) en 24 vrouwen (7,9% van de vrouwelijke subgroep; gemiddelde leeftijd 69,7 jaar) geïdentificeerd met verkalkingen [2](#page=2). * **Kenmerken van de Verkalkingen:** * **Lateraliteit:** De opaciteit werd in 90% van de gevallen bilateraal aangetroffen. Eerdere onderzoeken toonden echter een grote variatie in bilaterale calcificaties, van 0 tot 90% [2](#page=2) [3](#page=3). * **Grootte:** De verkalking was in 66% van de gevallen groter dan 5 mm gemeten op de panoramische röntgenopname [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Een prevalentie van 9,4% betekent dat van elke 100 patiënten die aan de selectiecriteria voldoen en een geschikte panoramische röntgenopname hebben, er gemiddeld 9 tot 10 patiënten een verdachte opaciteit laten zien. ### 3.5 Discussie van de resultaten en vergelijking met eerdere studies De resultaten van dit onderzoek werden vergeleken met eerdere studies, zowel nationaal als internationaal, en er werden inzichten gegeven in mogelijke verklaringen voor de gevonden prevalentie en verdeling [3](#page=3). * **Vergelijking met Internationale Prevalentie:** Eerdere onderzoeken rapporteerden prevalenties van carotiscalcificaties op panoramische röntgenopnamen bij asymptomatische individuen variërend van 0,43% tot 23,4%, met de meeste studies die prevalenties van 2-5% meldden. De in dit onderzoek gevonden prevalentie van 9,4% bij een gemiddelde leeftijd van 68,2 jaar is redelijk in overeenstemming met een Europees bevolkingsonderzoek (6,4% met echodoppler voor asymptomatische carotisstenose van 50% of meer). Opmerkelijk is dat recente Amerikaanse onderzoeken vergelijkbare of zelfs hogere percentages calcificaties op panoramische röntgenopnamen lieten zien [3](#page=3). * **Leeftijdsafhankelijkheid:** De prevalentie van opaciteiten op de panoramische röntgenopname is leeftijdsafhankelijk, met een rapportage van 0,8% bij een gemiddelde leeftijd van 31,7 jaar tot 5,2% bij een gemiddelde leeftijd van 66,7 jaar [3](#page=3). * **Geslacht en Geografische Variatie:** In Nederland werd een hogere prevalentie bij mannen (12,4%) dan bij vrouwen (7,9%) waargenomen, ondanks dat vrouwen een hogere levensverwachting hebben en de incidentie van CVA met de leeftijd sterk toeneemt. Dit staat in contrast met Japan, waar calcificaties significant vaker bij vrouwen worden aangetroffen, en met de Verenigde Staten, waar geen effect van geslacht op de prevalentie werd aangetoond. De man-vrouwverhouding in carotiscalcificaties lijkt dus geografisch gerelateerd [3](#page=3). * **Technische Beperkingen en Mannen:** Het viel op dat panoramische röntgenopnamen van mannen vaker ongeschikt waren voor beoordeling van het gebied tussen het os hyoideum en de wervels C3-C4. Dit wordt toegeschreven aan de fysieke grootte van mannen, waardoor het carotidengebied mogelijk minder goed wordt afgebeeld, vooral bij adipositeit. Dit kan de werkelijke prevalentie van carotiscalcificaties bij mannen mogelijk onderschatten [3](#page=3). * **Implicaties voor Klinische Praktijk:** Bij het toevallig ontdekken van een opaciteit verdacht voor carotiscalcificatie, dient de patiënt geïnformeerd te worden. De tandarts dient zich echter te onthouden van een verklaring over de betekenis en consequenties; de huisarts is de aangewezen persoon om een gerichte anamnese af te nemen, medicatie voor te schrijven of te verwijzen naar een specialist. Een adequate formulering is om de patiënt in te lichten over een "verkalkte plek in de hals, die aan de huisarts zal worden gemeld" [3](#page=3). > **Tip:** Begrijp de relevantie van carotiscalcificaties in relatie tot CVA's (atherosclerotische plaques, ischemische CVA's) om de klinische betekenis van de onderzoeksresultaten volledig te waarderen. De bifurcatie van de arteria carotis, waar deze afwijkingen zich voornamelijk voordoen, is zichtbaar op een panoramische röntgenopname indien er een verkalkte plaque aanwezig is [3](#page=3). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Arteria carotis | Dit is een slagader in de hals die de hersenen en het hoofd voorziet van zuurstofrijk bloed. Verkalking hiervan kan leiden tot verminderde doorbloeding. | | Panoramische röntgenopname | Een röntgenfoto die een breed overzicht geeft van de boven- en onderkaak, de tanden, kaakgewrichten en omliggende structuren, vaak gebruikt in de tandheelkundige praktijk. | | Verkalking (Calcificatie) | De afzetting van calciumzouten in weefsels, in dit geval in de wand van de arteria carotis, wat atherosclerose kan duiden. | | Cerebrovasculair accident (CV A) | Een beroerte, veroorzaakt door een plotselinge onderbreking van de bloedtoevoer naar de hersenen, hetzij door een bloeding of een verstopping. | | Transient ischaemic attack (TIA) | Een tijdelijke onderbreking van de bloedtoevoer naar de hersenen, die symptomen veroorzaakt die lijken op een beroerte, maar die van voorbijgaande aard zijn. | | Atherosclerose | Een ziekte waarbij slagaders vernauwd raken door de opbouw van plaque, bestaande uit vet, cholesterol en andere stoffen, wat de bloedstroom kan beperken. | | Opaciteit | Een gebied op een röntgenfoto dat minder doorlaatbaar is voor straling, waardoor het donkerder of witter verschijnt, wat kan duiden op abnormaliteiten zoals verkalkingen. | | Os hyoideum | Het tongbeen, een hoefijzervormig botje in de hals, dat deel uitmaakt van de tong en de larynx en cruciaal is voor slikken en spreken. | | Interbeoordelaarsovereenkomst (Kappa) | Een statistische maat die de mate van overeenstemming tussen twee beoordelaars meet, waarbij een hogere Kappa-waarde een grotere overeenstemming aangeeft. | | Bifurcatie | Het punt waar een bloedvat zich splitst in twee kleinere bloedvaten, zoals de splitsing van de arteria carotis communis in de arteria carotis interna en externa. | | Retrospectief onderzoek | Een onderzoek dat gegevens uit het verleden analyseert om hypothesen te onderzoeken of verbanden te leggen, zonder interventie van de onderzoeker. |