Blok+7+criminaliteit%2C+situationele+factoren+en+de+publieke+ruimte_25.pptx

# Verschillende benaderingen van criminaliteit en de reactie daarop Dit onderwerp verkent de diverse theoretische perspectieven die criminaliteit proberen te verklaren en onderzoekt hoe de samenleving hierop reageert. ### 1.1 Theoretische perspectieven op criminaliteit De manier waarop we naar criminaliteit kijken en deze proberen te verklaren, beïnvloedt direct de maatschappelijke reactie daarop, variërend van retributieve tot meer sociale benaderingen. Verschillende stromingen bieden invalshoeken: * **Sociologische verklaringen:** Deze benaderingen richten zich op bredere maatschappelijke structuren en interacties. * **Biosociale en psychologische criminologie:** Deze visies kijken naar biologische en psychologische factoren als oorzaak van crimineel gedrag. * **Verklaringen m.b.t. situationele factoren en de publieke ruimte:** Deze benadering analyseert hoe de fysieke omgeving en specifieke situaties criminaliteit beïnvloeden. * **Verklaringen vanuit kritische criminologie en hedendaagse stromingen:** Deze perspectieven bieden een meer genuanceerde en maatschappijkritische kijk op criminaliteit en haar oorzaken. * **Organisatiecriminologie:** Dit richt zich op crimineel gedrag binnen organisaties. ### 1.2 De maatschappelijke reactie op criminaliteit De theoretische benadering van criminaliteit bepaalt mede de reactie van de samenleving hierop. Belangrijke reactiewijzen zijn: #### 1.2.1 Retributivisme * **Kernidee:** Een straf is gerechtvaardigd omdat de dader deze 'verdiend' heeft. Vergelding staat centraal. * **Gerichtheid:** De straf kijkt naar het verleden, als reactie op het gepleegde delict, en minder naar de toekomst. * **Doel:** Het toebrengen van leed aan de dader als vorm van vergelding. De straf is het doel op zich. #### 1.2.2 Rehabilitatie * **Kernidee:** Vanuit een hulpverleningsoogpunt wordt criminaliteit vaak gezien als gevolg van onderliggende problemen, zoals psychiatrische problematiek. * **Gerichtheid:** Langdurige hulpverleningstrajecten voor zowel de dader als soms het slachtoffer. * **Doel:** Het 'genezen' of corrigeren van de dader, met een focus op toekomstig gedrag. #### 1.2.3 Restorative justice (Herstelrecht) * **Kernidee:** Deze stroming wil het recht een andere wending geven door naast de dader ook het slachtoffer een centrale rol te geven. * **Gerichtheid:** Het herstellen van de toegebrachte schade, indien mogelijk ongedaan maken. * **Doel:** Het verschaffen van genoegdoening aan het slachtoffer. ### 1.3 Criminaliteit, situationele factoren en de publieke ruimte Deze benadering focust op de aanpasbare elementen in de publieke ruimte om criminaliteit tegen te gaan, in plaats van primair te kijken naar de dader of de aard van de feiten. * **Kernvraag:** Wat kunnen we aanpassen in de publieke ruimte om het plegen van feiten daar te ontmoedigen? * **Aanname:** De aanleg, constructie en organisatie van de publieke ruimte hebben een grote invloed op het voorkomen van criminaliteit door het creëren of juist wegnemen van gelegenheden. * **Contrast met andere theorieën:** Deze benadering stelt dat sociale ongelijkheid en armoede niet noodzakelijk tot meer criminaliteit leiden. #### 1.3.1 Rationele keuzebenadering (RKT) * **Uitgangspunt:** De RKT, met wortels in de klassieke school, gaat uit van een rationeel mensbeeld en vrije wil. * **Aanname:** Mensen plegen feiten wanneer de mogelijkheid zich voordoet en de baten opwegen tegen de kosten. * **Kosten-batenanalyse:** Een economische benadering waarbij zowel materiële (geld, goederen) als immateriële baten (status, imago, vermijden van ongemak) worden meegerekend. * **Focus op controle:** De nadruk ligt op controlesystemen die het plegen van feiten moeten vermijden, niet zozeer op de beweegredenen of behandeling van daders. * **Mensbeeld:** Een nogal fatalistisch mensbeeld: men gaat ervan uit dat iedereen geneigd is tot crimineel gedrag als de gelegenheid zich voordoet. > **Tip:** De RKT is een belangrijke theoretische grondslag voor situationele criminaliteitspreventie, waarbij de focus ligt op het verhinderen van gelegenheden in plaats van het aanpakken van de diepere oorzaken van criminaliteit. #### 1.3.2 Speltheorie * **Aanvulling op RKT:** De speltheorie voegt de interactieve dynamiek van besluitvorming toe aan de rationele keuzebenadering. * **Kernidee:** De beslissing om een misdrijf te plegen is niet onafhankelijk van de beslissingen van anderen (justitie, politie, omstanders, slachtoffers). * **Situatie-inschatting:** Mensen schatten de situatie in en vergaren kennis over de reacties van betrokkenen om hun eigen keuzes strategisch te maken. * **Strategisch handelen:** Beslissingen worden strategisch afgewogen om te bepalen of het delict "voldoende oplevert". #### 1.3.3 Situationele criminaliteitspreventie (SCP) * **Doel:** Het vermijden van gedrag in specifieke situaties, waarbij de onderliggende oorzaken en motieven minder belangrijk worden geacht dan de directe gelegenheid. * **Methodiek:** Een opeenvolgende reeks van sociale en psychologische keuzes, inclusief het analyseren van risico's en mogelijke reacties van alle actoren, die afhouden van regelovertredend gedrag. #### 1.3.4 Gelegenheidstheorie * **Kernprincipe:** "De gelegenheid maakt de dief". De omvang van criminaliteit wordt bepaald door de aanwezigheid van potentiële daders, aantrekkelijke doelwitten en de mate van toezicht en bescherming. * **Formule:** Gemotiveerde daders + geschikte targets + afwezigheid van adequaat toezicht = de "chemie van criminaliteit". * **Ontbreken van één element:** Het ontbreken van slechts één van deze drie elementen is voldoende om criminaliteit in die specifieke situatie te voorkomen. * **Focus:** Verleidelijke en gemakkelijke gelegenheden zetten mensen aan tot criminaliteit. > **Voorbeeld:** De wijdverspreide beschikbaarheid van vuurwapens in de VS kan mede verklaren waarom het risico om vermoord te worden daar groter is dan in veel Europese landen, zelfs als persoonlijke motivatie een rol speelt. Dit is een situationele variabele. #### 1.3.5 Omgevingscriminologie * **Focus:** De wijze waarop criminaliteit wordt gepleegd en hoe deze kan worden voorkomen door gelegenheidsreductie. * **Verdere vernauwing:** "Crime science" wordt gezien als een verdere specialisatie binnen de omgevingscriminologie. #### 1.3.6 CPTED (Crime Prevention Through Environmental Design) * **Nederlandse vertaling:** Sociaal Veilig Ontwerpen. * **Onderliggende theorieën:** Grotendeels gebaseerd op de rationele keuzebenadering, de gelegenheidstheorie en de "broken windows" theorie. * **Kernidee:** Criminaliteit is mede het gevolg van de gelegenheid die de fysieke omgeving biedt. Door de fysieke omgeving te manipuleren, kan criminaliteit worden verminderd. * **Concrete ingrepen:** Richt zich op natuurlijke beveiliging door middel van ruimtelijke inrichting, verlichting, zichtlijnen en toegankelijkheidscontrole. > **Tip:** CPTED is een praktische uitwerking die gericht is op het ontwerpen van veiliger omgevingen, waarbij de fysieke architectuur een rol speelt in het ontmoedigen van crimineel gedrag. ##### 1.3.6.1 Oscar Newman en "Defensible Space" * **Kernboodschap:** Architectonische en stedebouwkundige kenmerken hebben een directe invloed op criminaliteit. * **Ontwerpelementen:** * Territoriale definitie * Zichtbaarheid en toezicht * Imago * Omgeving ##### 1.3.6.2 CPTED in de praktijk (Crowe) * **Drie soorten strategieën:** * Mechanische beveiliging (sloten, verlichting) * Georganiseerde beveiliging (bewakers, surveillance) * Natuurlijke beveiliging (ruimtelijke inrichting, toegankelijkheid, sociale controle) * **Drie groepen gebruikers:** Legitieme gebruikers, illegitieme gebruikers, observanten. #### 1.3.7 Gentrification * **Definitie:** Verdrijving van lage inkomensgroepen door hogere inkomensgroepen, aangewakkerd door een toenemende leefbaarheid en aantrekkelijkheid van een wijk. * **Relatie met criminaliteit:** Gentrificatie kan leiden tot een kortstondige stijging van criminaliteit door instabiliteit, maar op lange termijn kan criminaliteit afnemen naarmate de wijk stabiliseert. * **Dubbelzijdige effecten:** Hoewel het criminaliteit kan tegengaan, is het proces vaak nefast voor de oorspronkelijke bewoners. #### 1.3.8 Broken windows theorie * **Kernidee:** Verloedering en overlast in een buurt nodigen uit tot deviant gedrag en kunnen leiden tot ernstige criminaliteit. Zelfs gezagsgetrouwe burgers kunnen overgaan tot vandalisme als de omgeving daartoe aanzet. * **Beleidsimplicatie:** Het snel opruimen en herstellen van zichtbare tekenen van verval (zwerfafval, graffiti, vernielingen) is zinvol om verdere overlast en criminaliteit te voorkomen. #### 1.3.9 "Hostile architecture" of "defensieve architectuur" * **Concept:** Ruimtes worden ontworpen om bepaald gedrag te reguleren en specifieke groepen (vaak daklozen of jongeren) impliciet uit te sluiten. * **Voorbeeld:** De Camden-bank is ontworpen om oncomfortabel te zijn voor slapen, skateboarden, of rondhangen, en bevordert zo een "kil en onpersoonlijk stadslandschap". * **Kritiek:** Deze architectuur kan leiden tot sociale uitsluiting en dehumanisering van publieke ruimtes. > **Voorbeeld:** Het gebruik van blauwe verlichting in openbare toiletten om druggebruik te ontmoedigen door het moeilijker te maken aderen te vinden, of het plaatsen van schuine schotten om wildplassen te bemoeilijken, zijn voorbeelden van CPTED en defensieve architectuur. #### 1.3.10 Affordances * **Definitie:** Waar een object of omgeving je toe uitnodigt. Het ontwerp van een openbare plek stimuleert of verhindert bepaald gebruik. * **Voorbeeld:** De herkenbaarheid van een zitplek zonder expliciete instructies, of het verschil tussen een publieke bank en privé-eigendom, illustreert affordances. Ook de aanleg van een publiek urinoir geeft expliciet aan dat plassen daar is toegestaan. ### 1.4 Kritische beschouwing op omgevingscriminologie Hoewel CPTED als situationele criminaliteitspreventie zeker waarde heeft voor het terugdringen van overlast en het leefbaarder maken van plekken, kan omgevingscriminologie niet op zichzelf staand worden gezien als de enige verklaring voor criminaliteit. Sociale, economische, psychologische en sociologische theorieën blijven van essentieel belang. Wanneer omgevingsontwerp te ver wordt doorgevoerd, kan het juist leiden tot uitsluiting en nieuwe problemen creëren, in plaats van ze op te lossen. --- # Situationele factoren en de publieke ruimte in criminaliteitspreventie Deze benadering focust op de invloed van de fysieke omgeving en situationele factoren op criminaliteit en hoe aanpassingen in de publieke ruimte kunnen bijdragen aan preventie. ### 2.1 De rationele keuzebenadering en de gelegenheid De focus verschuift in de jaren '70 van de vorige eeuw van de dader en zijn motieven naar de situatie en hoe criminaliteit voorkomen kan worden door middel van adequate controle en toezicht. Dit wordt de "culture of control" genoemd. De rationele keuzebenadering (RKT) gaat ervan uit dat mensen rationeel handelen en een kosten-batenanalyse maken alvorens een delict te plegen. * **Uitgangspunt van de RKT:** De mens beschikt over vrije wil en handelt rationeel. * **Kosten-batenanalyse:** De beslissing om criminaliteit te plegen wordt bepaald door de afweging tussen de verwachte baten (materieel en immaterieel) en de kosten (straf, risico op betrapt worden). #### 2.1.1 Speltheorie De speltheorie breidt de RKT uit door de interactieve dynamiek van besluitvorming te benadrukken. Beslissingen worden genomen in samenspel met de verwachte reacties van andere actoren (justitie, politie, slachtoffers, omstanders). Het draait om een strategische inschatting van de situatie. #### 2.1.2 Gelegenheidstheorie Deze theorie, een onderdeel van de RKT, stelt dat "de gelegenheid de dief maakt". De omvang van criminaliteit wordt bepaald door: 1. Aantal potentiële daders. 2. Aantal aantrekkelijke doelwitten. 3. Mate van toezicht en bescherming van deze doelwitten. De "chemie van criminaliteit" ontstaat wanneer gemotiveerde daders, geschikte targets en de afwezigheid van adequaat toezicht samenkomen. Het ontbreken van één van deze elementen kan criminaliteit in die specifieke situatie voorkomen. De opportunity theorie benadrukt dat verleidelijke en gemakkelijke gelegenheden mensen aanzetten tot crimineel gedrag. > **Tip:** De gelegenheidstheorie verklaart ook fenomenen die op het eerste gezicht sterk door motivatie gedreven lijken, zoals het hogere risico op moord in de VS door de wijdverspreide beschikbaarheid van vuurwapens. ### 2.2 Omgevingscriminologie en CPTED Omgevingscriminologie ziet criminaliteit als een proces dat plaatsvindt in een specifieke context en focust op gelegenheidsreductie. Een verdere vernauwing hiervan is "crime science". #### 2.2.1 CPTED (Crime Prevention Through Environmental Design) CPTED, ook bekend als "Designing Out Crime" of "Sociaal Veilig Ontwerpen", is een uitwerking van situationele criminaliteitspreventie met wortels in de RKT, de gelegenheidstheorie en de "broken windows" theorie. Het centrale idee is dat de fysieke omgeving gelegenheid kan bieden tot criminaliteit, en dat door het manipuleren van deze omgeving criminaliteit kan worden verminderd. * **Kernprincipe:** Criminaliteit is mede het gevolg van de gelegenheid die de fysieke omgeving daartoe biedt. * **Oscar Newman en Defensible Space:** Newman stelde dat architectonische en stedebouwkundige kenmerken van gebouwen en wijken een directe invloed hebben op criminaliteit. Hij identificeerde vier designelementen: territoriale definitie, zichtbaarheid en toezicht, imago, en omgeving. #### 2.2.2 CPTED in de praktijk CPTED-strategieën omvatten: * **Mechanische beveiliging:** sloten, verlichting. * **Georganiseerde beveiliging:** bewakers, portiers, surveillance. * **Natuurlijke beveiliging:** ruimtelijke inrichting, toegangscontrole, sociale controle. Concrete ruimtelijke ingrepen richten zich op verlichting, zichtlijnen en landschapsontwerp. > **Voorbeeld:** De toepassing van blauwe verlichting in openbare toiletten van de Permeke bibliotheek in Antwerpen om druggebruik te ontmoedigen, omdat de blauwe schijn het vinden van aderen bemoeilijkt. #### 2.2.3 "Affordances" Dit concept verwijst naar hoe de inrichting, het ontwerp en het beheer van een openbare plek bepaald gebruik stimuleren of verhinderen. Zonder expliciete instructies weten we hoe een zitplek te gebruiken of het verschil tussen publiek en privé-eigendom. Donkere hoekjes kunnen onbedoeld wildplassen aantrekken, terwijl een urinoir expliciet aangeeft waar plassen is toegestaan. ### 2.3 De "Broken Windows" theorie Deze theorie stelt dat verloedering en overlast in een buurt uitnodigen tot deviant gedrag en uiteindelijk tot ernstigere criminaliteit kunnen leiden. Zelfs normaal gezagsgetrouwe burgers kunnen overgaan tot vandalisme als de omgeving daartoe aanzet. Het beleid impliceert dat het snel opruimen van "broken windows" (zwerfafval, vernielde verkeersborden, graffiti) cruciaal is om een aanzuigeffect van meer overlast te voorkomen. ### 2.4 Gentrificatie en de publieke ruimte Gentrificatie kan worden ingezet als instrument om criminaliteit uit verpauperde buurten te verdrijven en een sociale mix aan te trekken. Dit proces kan leiden tot een kortstondige stijging van criminaliteit door instroom van nieuwe bewoners, maar op lange termijn kan criminaliteit dalen. Echter, gentrificatie is vaak nefast voor de oorspronkelijke bewoners. > **Voorbeeld:** McDonald (2010) stelt dat buurten die gentrificeren een korte-termijnstijging in criminaliteit kunnen ervaren door snelle bevolkingsinstroom en sociale instabiliteit, maar op lange termijn zou de criminaliteit moeten afnemen zodra de buurten stabiliseren. ### 2.5 Vijandige architectuur (Hostile Architecture) Vijandige architectuur of "defensieve architectuur" is een ontwerpfilosofie die ruimtes reguleert en bepaalde groepen, vaak daklozen of jongeren, impliciet uitsluit. Alledaagse objecten worden ingezet als instrumenten van sociale uitsluiting, wat kan leiden tot een kil en onpersoonlijk stadslandschap. > **Voorbeeld:** De "Camden-bank" in Londen is ontworpen met hoekige oppervlakken, afwezigheid van spleten en niet-doorlatende materialen om het gebruik door daklozen, skateboarders, drugshandelaren en graffiti-artiesten te ontmoedigen. Critici zien dit als een symbool van ingeperkte vrijheid in de publieke ruimte en een uiting van onverschilligheid ten opzichte van sociale verschillen en armoede. Deze ontwerpen kunnen als een aanval op de armen worden gezien en hun nood verborgen houden. ### 2.6 Kritische kanttekeningen bij situationele criminaliteitspreventie Hoewel CPTED waardevol is in het terugdringen van overlast en bepaalde vormen van criminaliteit, kan omgevingscriminologie niet als een op zichzelf staande verklaring voor criminaliteit worden gezien. Sociale, economische, psychologische en sociologische theorieën blijven relevant. Wanneer omgevingsontwerp te ver wordt doorgevoerd, kan het een uitsluitingsmechanisme worden en zelf een probleem creëren. > **Tip:** Het is essentieel om de menselijke aspecten en sociale gevolgen van ontwerpbeginselen zoals CPTED en vijandige architectuur kritisch te evalueren en te zorgen dat ze niet leiden tot de dehumanisering van publieke ruimtes. De rol van activisten bij het aankaarten van hoe publieke ruimtes worden ontworpen en wie er echt welkom is, is hierbij van groot belang. --- # Specifieke theorieën en concepten binnen omgevingscriminologie Dit onderwerp verkent specifieke theorieën en concepten die zich richten op de invloed van de fysieke en sociale omgeving op het ontstaan en de preventie van criminaliteit, met nadruk op situationele factoren. ### 3.1 De rationele keuzebenadering en de gelegenheidstheorie #### 3.1.1 Rationele keuzebenadering De rationele keuzebenadering (RKT) is gebaseerd op de klassieke school en een rationeel mensbeeld, waarbij aangenomen wordt dat mensen beschikken over vrije wil. De kern van deze benadering is een economische afweging van kosten en baten die bepaalt of iemand overgaat tot criminaliteit. Zowel materiële als immateriële baten, zoals status of het wegvallen van zorgen, worden hierbij meegerekend. > **Tip:** Deze benadering gaat uit van een negatiever mensbeeld: mensen plegen delicten wanneer de mogelijkheid zich voordoet, en worden weerhouden door controlesystemen. De drijfveren en behandeling van daders staan minder centraal dan de preventie door middel van controle. ##### 3.1.1.1 Speltheorie als aanvulling De speltheorie vormt een belangrijke aanvulling op de RKT door de nadruk te leggen op de interactieve dynamiek van besluitvorming. Een misdrijf wordt niet in een vacuüm gepleegd; de beslissing om een delict te plegen is afhankelijk van de beslissingen van justitie, politie, omstanders en slachtoffers. Criminaliteit wordt gezien als een samenspel van factoren en actoren, waarbij de potentiële dader de situatie en de reacties van anderen strategisch inschat. > **Voorbeeld:** Een dief zal rekening houden met de waarschijnlijkheid van detectie door bewakingscamera's of de aanwezigheid van politie (kosten) versus de potentiële buit (baten). De interactie met andere potentiële "spelers" (zoals medeplichtigen of beveiligingspersoneel) speelt hierbij een cruciale rol. #### 3.1.2 Gelegenheidstheorie De gelegenheidstheorie, nauw verwant aan de RKT, stelt dat de omvang van criminaliteit bepaald wordt door drie factoren: 1. Het aantal potentiële daders. 2. Het aantal aantrekkelijke doelwitten. 3. De mate van toezicht en bescherming van deze doelwitten. De "chemie van criminaliteit" ontstaat wanneer gemotiveerde daders, geschikte targets en de afwezigheid van adequaat toezicht samenkomen. Volgens deze theorie is het ontbreken van één van deze drie elementen voldoende om criminaliteit in een specifieke situatie te voorkomen. > **Uitspraak:** "De gelegenheid maakt de dief." > **Voorbeeld:** De wijdverspreide beschikbaarheid van vuurwapens in de Verenigde Staten wordt gezien als een situationele variabele die bijdraagt aan een hoger risico op moord vergeleken met landen als het Verenigd Koninkrijk. Dit illustreert hoe een specifieke gelegenheid (gemakkelijke toegang tot wapens) een significante invloed kan hebben op criminaliteitscijfers, zelfs bij delicten die ogenschijnlijk sterk door persoonlijke motivatie worden gedreven. ### 3.2 Omgevingscriminologie en CPTED #### 3.2.1 Omgevingscriminologie Omgevingscriminologie wordt beschouwd als een subdiscipline binnen de criminologie die zich richt op de manier waarop criminaliteit wordt gepleegd en hoe deze kan worden voorkomen door middel van gelegenheidsreductie. Een verdere vernauwing hiervan is 'crime science'. #### 3.2.2 CPTED (Crime Prevention Through Environmental Design) CPTED, ook bekend als 'Designing Out Crime' of 'Sociaal Veilig Ontwerpen', is een uitwerking van situationele criminaliteitspreventie. De theorie wortelt in de rationele keuzebenadering, de gelegenheidstheorie en de broken windows theorie. Het basisidee is dat de fysieke omgeving gelegenheden biedt voor criminaliteit, en dat door het manipuleren van deze omgeving, criminaliteit kan worden verminderd. > **Tip:** Het ontwerp van de fysieke omgeving kan een grote invloed uitoefenen op het voorkomen van criminaliteit, vergelijkbaar met hoe ingenieurs en stedenbouwkundigen door slim ontwerp de leefbaarheid en gezondheid hebben verbeterd door bijvoorbeeld waterzuivering en riolering. ##### 3.2.2.1 Oscar Newman en 'Defensible Space' Oscar Newman introduceerde het concept 'Defensible Space', waarbij hij stelde dat architectonische en stedebouwkundige kenmerken direct van invloed zijn op de aard en omvang van criminaliteit in gebouwen en wijken. Hij onderscheidde vier designelementen: 1. Territoriale definitie. 2. Zichtbaarheid en toezicht. 3. Imago. 4. Omgeving. ##### 3.2.2.2 CPTED in de praktijk (Crowe) Crowe onderscheidt drie soorten strategieën binnen CPTED: * **Mechanische beveiliging:** Sloten, verlichting. * **Georganiseerde beveiliging:** Bewakers, portiers, surveillance. * **Natuurlijke beveiliging:** Ruimtelijke inrichting, toegankelijkheid (access control), sociale controle (toezicht). Binnen CPTED worden drie groepen gebruikers onderscheiden: legitieme gebruikers, illegitieme gebruikers en observanten. Concrete ruimtelijke ingrepen omvatten verbeterde verlichting, duidelijke zichtlijnen en doordacht landschapsontwerp. CPTED richt zich voornamelijk op natuurlijke beveiliging. > **Voorbeeld:** De toepassing van blauwe verlichting in openbare sanitairruimtes, zoals in de Permeke bibliotheek in Antwerpen, is bedoeld om druggebruik te ontmoedigen, aangezien de blauwe schijn het vinden van aderen bemoeilijkt. #### 3.2.3 CTED en Gentrificatie Gentrificatie beschrijft het proces waarbij lage-inkomensgroepen worden verdreven door hogere-inkomensgroepen, als gevolg van de toenemende leefbaarheid en aantrekkelijkheid van een wijk. Gentrificatie kan bewust worden ingezet om criminaliteit uit oude, verpauperde buurten te verdrijven en een sociale mix aan te trekken. Dit proces heeft zowel positieve als negatieve kanten. Onderzoek suggereert dat gentrificatie initieel kan leiden tot een korte stijging van criminaliteit door snelle bevolkingsinstroom en sociale instabiliteit, maar op lange termijn zou de criminaliteit kunnen afnemen naarmate de wijk stabiliseert. > **Voorbeeld:** Een kunstenaar die een muurschildering die in een reclamespot voor vastgoed werd gebruikt, overschilderde met zwart, reageerde op de overdreven gentrificatie die de oorspronkelijke anti-cultuur van streetart ondermijnde. Dit illustreert hoe kunst soms kan reageren op de effecten van gentrificatie en de kritische scherpte van bepaalde bewegingen. ### 3.3 De Broken Windows theorie De Broken Windows theorie stelt dat verloedering en overlast in een buurt deviant gedrag uitlokken en uiteindelijk kunnen leiden tot ernstigere vormen van criminaliteit. Zelfs normaal gezagsgetrouwe burgers zouden geneigd zijn tot vandalisme of erger als de omgeving daartoe aanzet. De beleidsimplicatie is dat het snel opruimen en herstellen van "broken windows" (zoals zwerfafval, graffiti, vernielde verkeersborden) essentieel is om een aanzuigend effect van meer overlast te voorkomen. > **Tip:** De theorieën van rationele keuze, gelegenheid, CPTED en broken windows bieden een maatschappijkritische kijk op criminaliteit vanuit situationele factoren en de publieke ruimte. ### 3.4 Vijandige Architectuur (Hostile Architecture) Vijandige architectuur, ook wel defensieve of disciplinaire architectuur genoemd, is een ontwerpfilosofie die ruimtes probeert te reguleren en bepaalde groepen mensen, vaak daklozen of jongeren, impliciet uitsluit. Alledaagse objecten worden ingezet als instrumenten van sociale uitsluiting, wat leidt tot de dehumanisering van publieke ruimtes en een kil, onpersoonlijk stadslandschap. > **Voorbeeld:** De Camden-bank is een betonnen straatmeubilair dat specifiek is ontworpen om gedrag zoals slapen, zwerfafval, skateboarden, drugshandel en graffiti te ontmoedigen. De hoekige oppervlakken, de afwezigheid van spleten en de waterdichte anti-verflaag maken het oncomfortabel en ongeschikt voor deze activiteiten. Critici beschouwen dit als een schoolvoorbeeld van anti-daklozen ontwerp, waarbij de vrijheid in de publieke ruimte wordt ingeperkt. > **Tip:** Hoewel CPTED kan bijdragen aan leefbaardere ruimtes, kan het, indien doorgedreven als een uitsluitingsmechanisme, problemen creëren. Vijandige architectuur is een voorbeeld van hoe dit principe verkeerd kan worden toegepast, waarbij het doel niet is om criminaliteit te voorkomen, maar om bepaalde kwetsbare groepen uit de publieke ruimte te weren. #### 3.4.1 Affordances Affordances verwijzen naar hoe een object of omgeving 'uitnodigt' tot bepaald gebruik. Het ontwerp, beheer en de infrastructuur van een openbare plek stimuleren of verhinderen specifiek gebruik. > **Voorbeeld:** Een zitplek wordt intuïtief als zodanig herkend, ongeacht een gebruiksaanwijzing. Donkere hoekjes kunnen onbedoeld wildplassers aantrekken, terwijl een publiek urinoir expliciet aangeeft waar plassen is toegestaan. Dit illustreert hoe 'affordances' in het ontwerp van de publieke ruimte van invloed kunnen zijn op menselijk gedrag en de mogelijke manifestatie van criminaliteit of overlast. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Retributivisme | Een benadering waarbij straf gerechtvaardigd is omdat deze verdiend is, met vergelding als primair doel. De straf richt zich op het verleden (het delict) en het veroorzaken van leed bij de dader. | | Rehabilitatie | Een benadering vanuit hulpverleningsoogpunt, gericht op het aanpakken van mogelijke oorzaken van delicten, zoals psychiatrische problematiek, en langdurige hulpverleningstrajecten met het oog op genezing en aanpassing van de dader aan de samenleving. | | Restorative Justice (Herstelrecht) | Een stroming die het recht een andere wending wil geven door naast de dader ook het slachtoffer een centrale rol te geven. Het hoofddoel is het herstellen van de aangerichte schade, en de straf dient om het slachtoffer genoegdoening te verschaffen. | | Rationele keuzebenadering | Een theorie die uitgaat van het idee dat mensen rationele wezens zijn die een kosten-batenanalyse maken om te besluiten al dan niet tot criminaliteit over te gaan. Zowel materiële als immateriële baten worden hierbij meegerekend. | | Speltheorie | Een aanvulling op de rationele keuzetheorie die het belang benadrukt van de interactieve dynamiek in besluitvorming. Beslissingen om een misdrijf te plegen worden beïnvloed door de verwachte reacties van andere betrokkenen, zoals justitie, politie of omstanders. | | Gelegenheidstheorie | Stelt dat de omvang van criminaliteit afhangt van het aantal potentiële daders, aantrekkelijke doelwitten en de mate van toezicht. De theorie stelt dat de gelegenheid de dief maakt, en dat het ontbreken van één van deze elementen voldoende is om criminaliteit te voorkomen. | | CPTED (Crime Prevention Through Environmental Design) | Een uitwerking van situationele criminaliteitspreventie die zich richt op het manipuleren van de fysieke omgeving om criminaliteit te verminderen. Het principe is dat de omgeving zelf de gelegenheid tot criminaliteit kan verkleinen. | | Broken Windows theorie | Gaat ervan uit dat verloedering en overlast in een buurt deviant gedrag uitlokken en kunnen leiden tot ernstigere criminaliteit. Het beleid richt zich op het snel opruimen of herstellen van zichtbare tekenen van verval om verdere overlast te voorkomen. | | Gentrificatie | Een proces waarbij lagere inkomensgroepen worden verdrongen uit een wijk door hogere inkomensgroepen, als gevolg van toenemende leefbaarheid en aantrekkelijkheid. Dit kan zowel positieve als negatieve effecten hebben op criminaliteit. | | Vijandige architectuur (Hostile Architecture) | Een ontwerpprincipe in stedelijk ontwerp dat publieke ruimtes zo aanpast dat ze minder uitnodigend zijn voor bepaald gedrag, zoals slapen, rondhangen of criminele activiteiten, vaak met als doel bepaalde groepen mensen impliciet uit te sluiten. | | Omgevingscriminologie | Een subdiscipline van de criminologie die de nadruk legt op de wijze waarop criminaliteit wordt gepleegd en hoe dit voorkomen kan worden door de omgeving te beïnvloeden. Het is gericht op gelegenheidsreductie. | | Affordances | De eigenschappen van een object of omgeving die aangeven hoe het gebruikt kan worden. Een zitplek nodigt bijvoorbeeld uit tot zitten, en donkere hoekjes kunnen onbedoeld wildplassen stimuleren. |