Inleiding in het systeemdenken.graduaatMW. (3).pptx

# Vergelijking tussen klassieke en systemische modellen Dit onderwerp verkent de fundamentele verschillen tussen het reductionistische klassieke model en het holistische systemische model, met nadruk op hun benaderingen van oorzaak en gevolg, systeemtypen, en de rol van de hulpverlener. ### 1.1 Het klassieke model Het klassieke model wordt gekenmerkt door een reductionistische benadering, waarbij objecten worden gereduceerd tot kleinere eenheden. Het primaire doel van dit model is het identificeren van lineair-causale verbanden, oftewel het vinden van een directe oorzaak en gevolg. Dit model beschouwt het systeem als gesloten, waarbij het geheel simpelweg de som is van zijn onderdelen. * **Focus:** Oorzaak en gevolg (lineair-causaal). * **Vraag:** "Waarom?" (zoeken naar de oorzaak). * **Systeemtype:** Gesloten systeem. * **Kernbegrippen:** Schuld, waarheid (één waarheid). * **Werkwijze:** Analytisch (weglaten van overbodige parameters). * **Rol hulpverlener:** Neutraal, niet-beïnvloedend. > **Tip:** Het klassieke model is vaak gefocust op het vinden van schuldvragen en het toewijzen van verantwoordelijkheid aan één specifieke oorzaak. ### 1.2 Het systemische model Het systemische model hanteert een holistische visie, waarbij de werkelijkheid wordt gevormd door de onderlinge relaties tussen verschillende elementen. Dit leidt tot een circulaire kijk op oorzaak en gevolg. Het systeem wordt beschouwd als open, en het geheel is meer dan de som van de delen; het omvat ook de wisselwerking en onderlinge relaties tussen de onderdelen. * **Focus:** Onderlinge relaties, beïnvloeding (circulair). * **Vraag:** "Hoe?" (hoe is de situatie zo ontstaan, welke omstandigheden en invloeden spelen een rol?). * **Systeemtype:** Open systeem. * **Kernbegrippen:** Aandeel van ieder, verschillende oorzaken en gevolgen, verschillende waarheden (interpunctie). * **Werkwijze:** Synthetisch (rekening houden met zoveel mogelijk invloeden, contexten). * **Rol hulpverlener:** Actieve speler binnen het systeem, beïnvloedt en wordt beïnvloed. > **Tip:** Systemisch werken focust op "iedereen heeft zijn aandeel" en "iedereen heeft zijn eigen waarheid", wat impliceert dat er niet één objectieve realiteit is. ### 1.3 Kernverschillen in benadering #### 1.3.1 Oorzaak en gevolg Het klassieke model zoekt naar een lineair verband: A veroorzaakt B. Het systemische model ziet een circulair verband: A beïnvloedt B, wat weer A beïnvloedt, en zo verder. * **Klassiek:** Lineair-causaal (bv. drinken veroorzaakt zagen, zagen veroorzaakt drinken - dit wordt uitgesplitst naar één primaire oorzaak). * **Systemisch:** Circulair (bv. het zagen van de vrouw en het drinken van de man beïnvloeden elkaar wederzijds en versterken elkaar). > **Voorbeeld:** > * **Klassiek:** De vrouw zaagt *omdat* de man teveel drinkt. > * **Systemisch:** De vrouw zaagt, en de man drinkt meer. Het drinken van de man kan leiden tot meer zagen van de vrouw, en het zagen van de vrouw kan leiden tot meer drinken van de man. #### 1.3.2 De rol van de hulpverlener Binnen het klassieke model wordt de hulpverlener gezien als een neutrale, externe observator die het probleem van buitenaf analyseert en oplost zonder zelf betrokken te raken. Het systemische model daarentegen erkent de hulpverlener als integraal onderdeel van het systeem. De hulpverlener beïnvloedt de situatie door zijn aanwezigheid, interventies en interacties, en wordt op zijn beurt ook beïnvloed door het systeem en de cliënt. * **Klassiek:** Hulpverlener als externe, neutrale expert. * **Systemisch:** Hulpverlener als deel van het systeem, met invloed en beïnvloedbaarheid. #### 1.3.3 Pragmatische ingesteldheid versus verklaringen Het systemische denken verplaatst de focus van het zoeken naar oorzaken en schuld naar een pragmatische, oplossingsgerichte benadering. In plaats van te vragen "waarom is dit gebeurd?", vraagt men "hoe kan dit veranderen?". Begrijpen wordt losgekoppeld van goedkeuren. * **Systemische grondhouding:** * Focus op verantwoordelijkheid en bekwaamheden, niet op schuld. * Hypotheses vormen gebaseerd op bruikbaarheid, niet op absolute waarheid. * Pragmatische instelling: wat werkt is belangrijk. * Circulaire kijk: focus op beïnvloeding en interactiepatronen. * Contextuele kijk: begrijpen van situaties binnen hun specifieke context. > **Tip:** Systemische hulpverleners stellen zich een "gezonde nieuwsgierigheid" ten doel, waarbij ze concreet bevragen: ruimte, tijd, context, competenties, krachten, verschillen en uitzonderingen. #### 1.3.4 Homeostase en verandering Systemen, inclusief menselijke systemen, streven naar homeostase, een staat van evenwicht. Verandering vraagt energie en brengt onzekerheid met zich mee, wat kan leiden tot weerstand bij cliënten. Het systemische model gaat ervan uit dat er geen "niet-gemotiveerde" cliënten bestaan; iedereen wil zijn situatie verbeteren. De rol van de hulpverlener is om energie toe te voegen, bijvoorbeeld door middel van de "joinen" techniek, om verandering te faciliteren. * **Homeostase:** Het streven naar evenwicht in systemen. * **Weerstand:** Natuurlijke reactie op verandering die energie en onzekerheid vraagt. * **Motivatie:** Binnen systemisch denken wordt aangenomen dat iedereen wil verbeteren; de hulpverlener voegt energie toe. * **Client bepaalt de doelstelling:** De hulpverlener faciliteert het proces, maar de doelen worden door de cliënt zelf geformuleerd. --- # Basisattitudes binnen het systeemdenken Dit deel van het document legt de nadruk op een pragmatische instelling binnen het systeemdenken, waarbij de focus verschuift van het zoeken naar oorzaken en schuld naar het begrijpen van de context en het erkennen van de dynamiek van homeostase. ### 2.1 Van problemen en verklaringen naar een pragmatische ingesteldheid Binnen het systeemdenken wordt afgestapt van het zoeken naar de lineaire oorzaak van problemen of het toewijzen van schuld. Deze benadering wordt als niet werkbaar beschouwd vanuit therapeutisch oogpunt. In plaats daarvan worden begrippen als verantwoordelijkheid en bekwaamheden centraal gesteld. Hypotheses worden geformuleerd met bruikbaarheid als belangrijkste criterium. > **Tip:** Begrijpen is niet gelijk aan goedkeuren. Het systeemdenken streeft naar inzicht in de situatie, niet noodzakelijk naar acceptatie ervan. #### 2.1.1 De circulaire kijk De circulaire kijk vervangt het concept van oorzaak en gevolg door het idee van wederzijdse beïnvloeding. In plaats van te vragen "waarom" iets gebeurt, wordt de vraag "hoe" centraal gesteld. Dit betekent dat men zich richt op de omstandigheden en de verschillende invloeden die hebben geleid tot een bepaalde situatie. > **Example:** De klacht van een vrouw dat ze zaagt omdat haar man te veel drinkt, en de klacht van de man dat hij drinkt omdat de vrouw te veel zaagt, illustreren de circulaire aard van de beïnvloeding. Beide perspectieven dragen bij aan de dynamiek van de relatie. #### 2.1.2 De contextuele kijk Het belang van context wordt benadrukt; veel situaties kunnen pas begrepen worden wanneer de omringende factoren bekend zijn. Dit helpt om situaties, die op het eerste gezicht onbegrijpelijk lijken, in een ander licht te zien. ##### 2.1.2.1 Concreet bevragen Beginnende hulpverleners neigen er soms naar te snel oplossingen te zoeken, vaak vanuit hun eigen referentiekader. Het systeemdenken adviseert om hierin voorzichtig te zijn en zich te richten op concrete bevragingen. Dit omvat het bevragen van ruimte, tijd en context, maar ook het exploreren van competenties, positieve aspecten, krachten en uitzonderingen. > **Tip:** Een houding van gezonde nieuwsgierigheid is essentieel voor het toepassen van de contextuele kijk. ### 2.2 Rekening houden met de homeostase Het systeemdenken erkent dat mensen, ondanks een onprettige situatie, vaak weerstand bieden tegen verandering. Verandering vereist energie en brengt onzekerheid met zich mee. De theorie stelt dat er geen niet-gemotiveerde cliënten bestaan; iedereen wenst zijn situatie te verbeteren. De rol van de hulpverlener is om energie toe te voegen aan dit proces. De techniek van het 'joinen' (aansluiten bij de cliënt) wordt hierbij als een waardevol instrument beschouwd. > **Tip:** De cliënt bepaalt de doelstelling van de hulpverlening; de hulpverlener faciliteert het proces. ### 2.3 We maken landkaarten Deze metafoor suggereert dat hulpverleners, net als cartografen, "landkaarten" maken van de situaties van hun cliënten. Dit proces van het in kaart brengen omvat het verzamelen van informatie, het identificeren van relaties en patronen, en het creëren van een overzicht dat helpt bij het begrijpen en navigeren door complexe systemen. > **Example:** Een oefening zoals het lezen van het artikel "Ik ben doof en ik wil een doof kind" en vervolgens het toepassen van de grondhouding van een systeemdenker, stimuleert het creëren van zo'n "landkaart" door na te denken over spontane gevoelens, de impact van de grondhouding op een gesprek, en persoonlijke krachten en valkuilen. --- # Praktische toepassingen en oefeningen in systeemdenken Hier is de samenvatting voor "Praktische toepassingen en oefeningen in systeemdenken", gebaseerd op de verstrekte documentatie en de focus op pagina's 13-14. ## 3. Praktische toepassingen en oefeningen in systeemdenken Dit onderdeel richt zich op de concrete toepassing van systeemdenken, met name door het creëren van overzicht en het hanteren van de systeemdenk-houding bij het analyseren van casussen. ### 3.1 Van problemen en verklaringen naar een pragmatische ingesteldheid Een kernaspect van systeemdenken is de verschuiving van het zoeken naar oorzaken en schuld naar een pragmatische en oplossingsgerichte houding. #### 3.1.1 De circulaire kijk versus lineair-causaal denken * **Klassiek model:** Dit model is reductionistisch en gericht op lineair-causaal verband. De centrale vraag is "waarom?". Men zoekt naar de oorsprong of oorzaak van een probleem en hanteert concepten als schuld. Het systeem wordt beschouwd als gesloten, waarbij het geheel de som is van de delen. * **Systemisch model:** Dit model is holistisch en circulair. De centrale vraag is "hoe?". Men richt zich op de omstandigheden, invloeden en onderlinge relaties die leiden tot een situatie. Elk individu heeft een aandeel in de situatie, en er zijn meerdere oorzaken en gevolgen. Elk individu heeft zijn eigen waarheid (interpunctie). Het systeem wordt beschouwd als open, waarbij het geheel meer is dan de som van de delen; het omvat ook de onderlinge relaties. > **Tip:** Het klassieke denken in termen van oorzaak-gevolg of schuld is therapeutisch vaak niet werkbaar. Systeemdenken focust op verantwoordelijkheid en bekwaamheden. #### 3.1.2 De contextuele kijk Het begrijpen van situaties vereist het kennen van de context. Pas dan lijkt een soms onlogische situatie vaak begrijpelijk. #### 3.1.3 Concreet bevragen en de grondhouding van de systeemdenker Beginnende hulpverleners zijn geneigd te snel naar oplossingen te grijpen, vaak vanuit hun eigen referentiekader. Systeemdenkers passen een andere aanpak toe: * **Focus op:** Ruimte, tijd, context, competenties, goede zaken, krachten, verschillen en uitzonderingen. * **Grondhouding:** Gezonde nieuwsgierigheid. * **Hypotheses:** Deze worden opgesteld met het criterium van bruikbaarheid. Het begrijpen van een situatie staat los van het goedkeuren ervan. > **Tip:** Begrijpen is niet gelijk aan goedkeuren. Het systeemdenken richt zich op 'hoe is dit zover gekomen' in plaats van 'waarom is dit gebeurd'. #### 3.1.4 Rekening houden met de homeostase Mensen hebben een natuurlijke neiging om te veranderen, ook al is de huidige situatie onwenselijk. Verandering kost energie en brengt onzekerheid met zich mee, wat weerstand kan oproepen. * Binnen het systeemmodel bestaan geen "niet-gemotiveerde" cliënten. Iedereen wil zijn situatie verbeteren. * De hulpverlener dient energie toe te voegen, bijvoorbeeld door de techniek van "joinen" toe te passen. > **Tip:** De cliënt bepaalt de doelstelling. ### 3.2 We maken landkaarten: Oefening Het creëren van "landkaarten" is een praktische toepassing om overzicht te krijgen in complexe situaties. Dit kan geïllustreerd worden aan de hand van een casus, zoals beschreven in het artikel "Ik ben doof en ik wil een doof kind". #### 3.2.1 Toepassing van de systeemdenk-houding op een casus Bij het lezen van een dergelijk artikel kan de systeemdenker zich de volgende vragen stellen: * Wat is mijn eerste spontane reactie of gevoel? * Welk verschil zou het maken in een gesprek met de betrokken persoon als ik de grondhouding van een systeemdenker toepas? * Welke eigen krachten en valkuilen spelen een rol in mijn reactie en benadering? Door deze vragen te beantwoorden, kan men de situatie vanuit een systemisch perspectief benaderen, wat leidt tot een dieper begrip en een meer effectieve interactie. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Reductionistisch | Een benadering waarbij een complex fenomeen wordt afgebroken tot zijn kleinste onderdelen om het te begrijpen, waarbij de nadruk ligt op oorzaak en gevolg in een lineair causaal verband. | | Holistisch | Een benadering die het geheel beschouwt als meer dan de som van zijn delen, waarbij de nadruk ligt op de onderlinge relaties en interacties tussen de componenten van een systeem. | | Lineair-causaal | Een oorzaak-gevolg relatie waarbij één specifieke oorzaak direct leidt tot één specifiek gevolg, zonder rekening te houden met andere factoren of feedbackloops. | | Circulair | Een oorzaak-gevolg relatie die de invloed van meerdere factoren en terugkoppelingsmechanismen erkent, waarbij gebeurtenissen elkaar wederzijds beïnvloeden in een cyclisch patroon. | | Gesloten systeem | Een systeem dat geen of weinig interactie heeft met zijn omgeving en waarvan de grenzen duidelijk gedefinieerd zijn. | | Open systeem | Een systeem dat continue interactie heeft met zijn omgeving, waarbij informatie, energie of materie kan worden uitgewisseld. | | Interpunctie | De manier waarop individuen de volgorde van gebeurtenissen interpreteren en toeschrijven aan oorzaken binnen een interactie, wat leidt tot verschillende perspectieven op dezelfde situatie. | | Analytisch | Een werkwijze die zich richt op het ontleden van een geheel in zijn onderdelen om deze afzonderlijk te bestuderen, waarbij overbodige parameters vaak worden weggelaten. | | Synthetisch | Een werkwijze die zich richt op het integreren van verschillende componenten of parameters om een groter geheel te vormen, waarbij zoveel mogelijk invloeden en contexten in acht worden genomen. | | Homeostase | Het vermogen van een systeem, zoals een menselijk lichaam of een sociaal systeem, om een stabiele interne toestand te handhaven ondanks externe veranderingen, wat kan leiden tot weerstand tegen verandering. | | Joinen | Een therapeutische techniek waarbij de hulpverlener zich aanpast aan de stijl, taal en perceptie van de cliënt om een werkrelatie op te bouwen en meer openheid te creëren voor verandering. | | Responsabilisering | Het proces waarbij individuen worden aangemoedigd om verantwoordelijkheid te nemen voor hun gedrag en keuzes, in plaats van de schuld buiten zichzelf te leggen of zich als slachtoffer op te stellen. |